fına xidmət edən ideofonların (və təqlidi başlanğıclı sözlərin) psixolinqvistik
təhlili. Məs:
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
4
Çörək verdim, qoyun aldım,
Dınqıl sazım, dınqıl sazım.
(Cik-cik xanım nağılı)
Bib-bab, mənə yol verin,
Bib-bab, yoldan çəkilin.
Oynayırdı, “atışırdı” iki uşaq,
Biri bizdən, biri “faşıst”.
- Taraq-ta-taq!
II. Reprezentativ funksiyası azyaşlı uşağın intuisiya və məntiqi nətıcə çıxar-
maq qabiliyyətini stimullaşdırmağa yönəlmiş ideofonların (və təqlidi baş-
lanğıclı sözlərin) psixolinqvistik təhlili. Məs:
Taxtdan düşdü tap elədi
Gülsənəm onu hop elədi
(siçan);
“Dörd loy-loy, iki tir-tir,, bir dik-dik”
«Dörd “yanan”, iki “titrəyən” və
bir “dik-dik dingildəyən”"
Araşdırrmalarımız çərçivəsində E.Sepirin,Y. Neqnevitskaya və A. Şaxnaroviç-
in apardıqları psixolinqvistik mahiyyyətli eksperimental tədqiqatlara müraciət et-
miş, həmin təcrübələrin nəticələrini türk uşaq ədəbiyyatında yer alan idefonlara
nəzərən dəyərləndirmişik.
ÇOCUK EDEBİYATINDA ve ÇOCUKLARIN GELİŞİMİNDE
GÖRSEL İLETİŞİMİN ROLÜ
Dr. Arzu Məmmədova
Qafqaz Üniversitesi,
Azərbaycan
Çocuklar cemiyetin geleceği, duru varlıklarıdırlar. Hafızaları birer beyaz sayfa-
dır, neyi görürlerse kaydederler hem görsel olarak hem de işitsel olarak.
Yakın geçmişimize değin çocuklar anlatılan masal kahramanlarını hayal eder,
onların çizimini yapar, iyi kalpli kahramanı mavi, yeşil, beyaz, kötü kalpli olanı ise
siyah, kırmızı, kahverengi renklerde boyarlardı. Bez bebekler, arabalar yapar, bo-
zulduğunda ise tamir etmek için uğraşıyorlardı. Bunun sonucunda çocuklarda
algılama, hareket, iletişim, farkındalık, estetik kaygı, milli ve manevi değerleri
önemsemek vs gibi anlamlar gelişiyordu.
Resimli boyama kitapları, çocuk tv kanalları, elektron oyuncaklar farklı sunum
çeşitleriyle çocukların sevimli idollerine dönüşerek toplumda popülerlik kazan-
maktadır. Günümüzde çocuk edebiyatının önemli bölümünü oluşturan masallar bile
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
5
çocuklara fast food yiyecekler gibi hazır sunuluyor. Eskiden ninelerimizin bize
sevgiyle anlatıkları masalları şimdi çocuğun kucağındaki oyuncak anlatıyor. Nesil-
den nesle aktarılan kültürel değerlerimiz, sözlü edebiyat örnekleri değişime uğraya-
rak zamanla kayboluyor. Modernizmin ve küreselleşmenin bize sunduğu yenilikler
tabiî ki hayatımızı kolaylaştırmalı fakat geleneklerimizin, masal kahramanlarının
hayal dünyamızdaki yerinin yeniden biçimlenmesine neden olmamalıdır.
Bildiride çocuk edebiyatında görsel iletişimin rolü, çocuklar üzerindeki etkileri
ve bütün bunların sonucunda ilerki yaşlarda yaşamdan beklentilerini nasıl değiştir-
diği araştırılmıştır.
UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN QAVRANILMASI VƏ TƏHLİLİ
PROBLEMLƏRİ
Dos. Bilal Həsənli
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu,
Azərbaycan
Uşaq şeirlərinin gənc oxucular tərəfindən dolğun şəkildə qavranılması, təhlili
mürəkkəb problemdir. Məlumdur ki, bədii əsərin qavranılması və təhlili zamanı tə-
xəyyül, emosiyalar, təfəkkür, nitq bir-birindən təcrid olumuş proseslər kimi deyil,
şəxsiyyətin üzvi şəkildə əlaqəli olan cəhətləri kimi fəaliyyət göstərir. Aparılmış
tədqiqatlarda uşaq şeirinin şagirdlər tərəfindən qavranılmasının müxtəlif tipləri
göstərilir.
Uşaq şeirlərinin qavranılması və təhlilində süjet və qəhrəman problemi çox
əhəmiyyətlidir. Belə ki, yaşlılar üçün yazılmış lirik əsərlərdən fərqli olaraq uşaq
şeirində süjetli əsərlər də mühüm yer tutur. Maraqlı, cəlbedici mövzu, süjet, yadda-
qalan, güclü qəhrəman obrazları yazıçının bədii istedadının göstəricisidir. Uşaqlar
dinamik süjetli, maraqlı, öz yaşıdlarından, təbiətdən, qeyri-adi hadisələrdən, macə-
ralardan bəhs edən əsərlərə böyük maraq göstərirlər.
Uşaqlar şeirlərində dilin sadəliyi, yığcamlığı diqqət mərkəzində saxlanılmalı-
dır. Bu əsərlər üçün bədii dilin aydınlığı və dəqiqliyi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Uşaq əsərlərində ədəbi dilin normaları gözlənilməli, sənətkar süni mürəkkəblikdən
qaçmalı, dilin aydınlığı, düzgünlüyü, ifadəliliyinə xüsusi diqqət yetirməlidir. Əsər-
də dilin dəqiqliyi, yeganə lazımlı sözün tapılıb yerində işlədilməsi zəruridir.
Dilin bəsitliyi, yoxsulluğu, şablon söz və ifadələrdən istifadə uşaq əsərlərinin
başlıca nöqsanlarıdır. Əsər pis dillə yazılıbsa, heç bir ideya uşağa çatmayacaqdır.
Dilin təhrifi, qrammatik səhvlər nəticə etibarilə fikrin təhrifinə səbəb olur, hadisə-
lərin məntiqi ardıcıllıqla qavranılmasına mane olur.
Məruzədə uşaq şeirinin qavranılması və təhlili problemləri ilə klassik və müasir
Azərbaycan uşaq poeziyasından nümunələr əsasında şərh edilir.
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
6
M. ƏLƏKBƏR SABİRİN İLLƏRİ MƏLUM OLMAYAN UŞAQ
ŞEİRLƏRİNİN FORMA VƏ MƏZMUN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
PhD. Bayram Gündoğdu,
PhD. Səriyyə Gündoğdu
Qafqaz Universiteti,
Azərbaycan
M.Ə. Sabir XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında yeni mərhələ açan novator şair-
dir. Sənətin ən yüksək zirvəsinə çatan M.Ə.Sabir yaradıcılığında uşaqlara da büyük
əhəmiyyət vermişdir. Satiralarından fərqli olaraq belə əsərlərdə təlimi-didaktiki
motivlər çox güclüdür. Satiralarında oxucunu düşündürüb nəticə çıxarmağa vadar
edən şair, uşaq şeirlərində nəticəni də uşaq təfəkkürünə uyğun bir şəkildə çıxarır və
balaca oxucusuna təqdim edir. Sənətin həyatla sıx əlaqəsinə inanan, forma ilə
məzmunun sıx vəhdətini quran şair uşaq şeirlərində də sənət qüdrətini göstərmişdir.
“Oxuyun millətin nicatı olun!” deyə uşaqlara böyük qayğı və ümidlə yanaşan
şair, folklordan və klassik ədəbiyyatdan aldığı mövzuları günün tələbinə uyğun
olaraq yenidən işləmiş və uşaq təfəkkürünə uyğun dil və üslubla oxucusuna çatdır-
mışdır.
Sabir yaradıcılığının əsas xüsusiyyətlərindən biri də forma baxımından orijinal
olmasıdır. Bu xüsusiyyət uşaqlar üçün yazdığı şeirlər üçün də keçərlidir. Belə ki,
şairin orijinal forma ilə yazmış olduğu “Uşaq və pul”, “Qarğa və tülkü” və s. adlı
illəri məlum olmayan uşaq şeirləri ilə yanaşı 1910 və 1913-cü illərdə uşaqlar üçün
yazdığı “Təbib ilə xəstə”, “Molla Nəsrəddin və oğru”, “Hörümçək və ipək qurdu”
və digər şeirləri mükəmməl forma və məzmun baxımından rus uşaq ədəbiyyatına
da öz təsirini göstərmiştir. Belə ki, adı çəkilən bu uşaq şeirləri şair-tərcüməçi Pavel
Pançenko tərəfindən rus dilinə tərcümə edilmişdir.
Bu mənada təbliğimizdə şairin illəri məlum olmayan uşaq şeirləri forma və
məzmun xüsusiyyətləri baxımından təhlilə cəlb edilmişdir.
ÇOCUK EDEBİYATININ BİR UZANTISI OLARAK
OSMANLI DÖNEMİ OKUL DERGİLERİ
NUMUNE-İ TERAKKİ VE DEBİSTAN-İ HİRED
Prof. Dr. Cüneyd Okay
İstanbul Teknik Üniversitesi,
Türkiye
Osmanlı döneminin ilk okul dergisi olan Numune-i Terakki, yayımlandığı ku-
rum ile aynı adı taşımaktadır. Şahsî çabaları ile Numune-i Terakki Mektebi’ni dev-
rin en modern ve en itibarlı eğitim kurumu haline getiren Mehmed Nadir, yayın
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
7
organı için de aynı özen ve gayreti sarf etmiş; sonunda çağın ötesine geçmeyi başa-
rabilmiş bir mecmua ortaya çıkarmıştır.
İlk sayısı 26 Mart 1303/7 Nisan 1887’de yayımlanan Numune-i Terakki dergi-
si, okulun bir prestij yayını olarak da yayımlandığından sayfa düzeni, yayın kad-
rosu, kağıt kalitesi, konu seçimi, kullanılan dil, üslup ve içerik bakımından iddialı
ve çağdaş bir süreli yayındır. Numune-i Terakki 15 Mart 1304/27 Mart 1888 tarihli
dokuzuncu sayısı ile yayın hayatından çekilmiştir.
Aynı dönemde ve Numune-i Terakki’den bir hafta sonra yayın hayatına atılan
bir başka okul dergisi de Debistan-ı Hıred’dir. Dergi o dönemde İstanbul’da eğitim
veren Debistan-ı İraniyan adını taşıyan bir İran okulunun yayın organıdır. On beş
günde bir yayımlanacağı duyurulan derginin eldeki ilk ve tek sayısı 2 Nisan
1303/14 Nisan 1887 tarihini taşımaktadır.
Bu bildiride, Numune-i Terakki ve Debistan-ı Hıred dergilerinin, Osmanlı ço-
cuk dergiciliğinde başlı başına bir yer tutmamakla beraber, okul ve eğitim yayın-
cılığı bakımından önemleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca söz konusu dergilerin,
eğitimde çocuk edebiyatının kullanılmasının ilk örneklerini oluşturmaları açısından
da bir değerlendirmesi yapılmıştır.
MÜASİR TÜRK UŞAQ ŞEİRİNİN JANR XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Cəmil Məmmədov
Qafqaz Universiteti,
Azərbaycan
Uşaq ədəbiyyatında, ümumiyyətlə isə ədəbiyyatda lirikanın ən gözəl və səciy-
yəvi forması demək olar ki, şeirdir. Çünki şeir coşğun hissləri, həyəcanlı danışıq
tərzini ifadə etmək üçün geniş imkanlara malikdir. Lirik əsərin qısalığına və yığ-
camlığına baxmayaraq, burada həyat bədii, məcazi surətdə, dərindən əks etdirilir.
Lakin uşaq ədəbiyyatında şeir janrından istifadə heç də asan deyil. Çünki şeir jan-
rında sözlər diqqətlə seçilməli, söz düzümündən düzgün istifadə edilməlidir.
Nəinki, uşaqları düşündürən hətta onları əyləndirən sözlərin seçimi belə yerində və
uşaqların yaşına, səviyyəsinə uyğun olmalıdır. Əgər şeirlər forma və məzmun
baxımından uşaqların səviyyəsinə uyğun olarsa, uşaqlar bu şeirləri sevər və asan-
lıqla əzbərləyərlər.
Müasir türk uşaq şeirində lirik şeir janrlarının rənga-rəngliyi özünü açıqca bi-
ruzə verir. Lakin demək olar ki, geniş həcmli şeir-poemalar isə müasir uşaq ədəbiy-
yatında olduqca azdır. Buna səbəb olaraq dövrün sosial-mənəvi və siyasi xarakteri
ilə əlaqəli problemləri göstərmək olar. Görünür ki, hadisələrərin sürətlə dəyişməsi
və inkişafı, dövrün dramatizmi iri həcmli əsərlərin yaranmasına imkan verməmiş-
dir. Əslində, bu cür əsərlər uşaqlar üçün o qədər də maraqlı deyildir.
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
8
1970-90-cı illər Türk uşaq poeziyasının inkişafında yeni və əhəmiyyətli bir
dövrü təşkil edir. Dövrün uşaq poeziyasının janr xüsusiyyətləri rənga-rəngliyi ilə
önə çıxmışdır. Bu illərdə yazılmış şeirlərdə uşaq xüsusiyyətləri və reallıqları daha
çox diqqətə alınmışdır. 1970-1990-cı illərin türk uşaq şeirlərində ən çox istifadə
olunan növ lirik növdür. Uşaq şeirlərində bu növ şeirlərə üstünlük verilməsi uşağın
emosianal və əqli inkişafına kömək etmək məqsədi daşıyır. Türk şeirində lirika
həmişə məhəbbət lirikası, təbiət lirikası, fəlsəfi lirika və s. kimi zəngin ideya-
estetik məzmunu ilə aparıcı rol oynamışdır.
Məqalədə dövrün uşaq şeir nümunələri əsasında janr xüsusiyyətləri təhlil edil-
mişdir.
UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA SƏY GÖSTƏRMƏK VƏ
ÇALIŞQANLIĞIN ƏKSİ MƏSƏLƏSİNƏ DAİR
Prof. Dr. Ejder Ağayev
Qafqaz Universiteti,
Azərbaycan
Yrd. Doç. Dr. İbrahim Kurt
Mevlana Üniversitsi,
Türkiye
Uşaqların duyğu və düşüncəsinin zənginləşməsinə, onların sağlam bir insan
olaraq böyümələrinə oxuduqları bədii əsərlər təsir gösterir. Çünki ədəbiyyat tərbi-
yənin mühüm vasitələrindəndir. Büyüyən nəslin şəxsiyyət olaraq yetişməsində,
yaxşını və pisi seçməsində, Vətəni, milləti sevməsində, azadlığı və rahatlığı istə-
məsində, bədii-estetik zövqünün formalaşmasında uşaqlar üçün yazılmış əsərlər,
bununla birlikte, ədəbiyyat fənninin tədrisi böyük əhəmmiyyət taşıyır.
Dəyərlər, sosial elmlər sahəsində mühüm yer tutan mövzulardandır.
Uşaq ədəbiyyatının, dünyanın hansı ölkəsində olursa-olsun, əsas məqsədi bö-
yüyən nəsildə milli və ümumbəşəri dəyərlərin formalaşmasına xidmət etməkdir.
Pedaqoji məsələ olan uşaq ədəbiyyatı insanın əxlaqi-mənəvi, fiziki, estetik, ekoloji,
iqtisadi, hüquqi və digər sahədə məlumatlanmasına yardım göstərir, hadisələrin,
faktların, obrazların bədii-ümumiləşdirici təqdimatı ilə hələ kiçik yaşlardan dəyər-
lər daşıyıcısı olaraq inkişafına təkan verir. Uşaqlar hər hansı biliyə, bacarığa, vər-
dişə yiyələnməyə səy və çalışqanlıqla nail olurlar. Məhz bu məqalədə bütün dəyər-
lərdən deyil, uşaq ədəbiyyatında səy və çalışqanlığın bədii əksi məsələlərindən
bəhs olunur. Təqdim edilən məruzədə XX əsrin əvvəllərində uşaq ədəbiyyatı nü-
munələri yaradan Əlisəttar İbrahimovun, Mehmet Akifin, Abbas Səhhətin və digər
yazarların əsərləri əsasında təhlillər aparılacaqdır.
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
9
ŞİİRLERİNDE MASAL TADI, MASALLARINDA ŞİİR LEZZETİ
OLAN BIR MASALCI: BESTAMİ YAZGAN
Elif Konar Özkan
Erdem Yayınları, Editör
Türkiye
Ümit Yaşar Özkan
Araştırmacı,
Türkiye
Masal ve şiir, bilinen en eski edebi türler olarak birçok benzerliğe sahiptir. Bu
benzerlikler iki türde de ahenk unsurlarının kullanılmasıyla sınırlı değildir. Adeta
kadim ve meçhul bir kaynaktan fışkıran şiir ve masal, soyutlama, imajlar, sembol
dilinin kullanılması gibi birçok benzer tekniğe başvurur. Şiir ve masal, insan
muhayyilesinin en saf rüyalarını sunarlar bize.
Bestami Yazgan'ın “Masal Denizi” ve “Masal Salıncağı” kitapları, bu birlikte-
liğin yeni bir farkındalıkla yorumlandığı zaman nasıl sonuçlar vereceğini gösteren
iki örnektir. Yazgan, şiirde masalı, masalda şiiri her seferinde yeniden keşfeden bir
şair masalcı. Onun şiirli masallarında ninnilerin, tekerlemelerin, şiirlerin kapısın-
dan bir düş âlemine giriliyor.
Çocukların şiiri, masalı, dilin ahengini, inanca ve tarihe ait motifleri, insani de-
ğerleri keşfedip kavrayabilecekleri metinler Yazgan'ın masalları. Metinler okundu-
ğunda/ incelendiğinde, Bestami Yazgan'ın, masalda şiir lezzetini, şiirde masal ta-
dını duyuran bir masal atası olduğu görülmektedir.
Çalışmada, “Masal Denizi” ve “Masal Salıncağı” kitapları, yazar, eser, dil, üs-
lup, imge, metinlerarasılık, edebi sanatlar, çocuğa görelik açısından ele alınarak
masalın ve şiirin müşterekleri üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda, bu iki çocuk
edebiyatı eserinin tahlili yapılacaktır.
ПРОБЛЕМЫ И PЕРСПЕКТИВЫ AЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ
DЕТСКОЙ LИТЕРАТУРЫ XXI VЕКА
Dos. Ellada Gərayzadə
Bakı Slavyan Universiteti
Azərbaycan
Сегодня в Азербайджане живет около 3 миллионов детей в возрасте до 18
лет, что составляет 29% от общей численности населения. Нравственное,
интеллектуальное, эстетическое развитие детей напрямую связано с
получаемой ими духовной пищей. Именно детская литература питает ум и
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
10
воображение ребенка, являясь мощным средством духовного развития лич-
ности. Вхождение ребенка в книжную вселенную происходит в первую
очередь с помощью литературы, специально созданной для детей.
Детская литература развивает многие способности детей: учит искать,
понимать, любить, то есть формирует у них все те качества, которыми должен
обладать взрослый человек. Именно книги формируют внутренний мир
ребенка. Во многом благодаря этим книгам дети мечтают, фантазируют. Без
интересных увлекательных книг невозможно себе представить настоящего
детства.
Особую роль в формировании детской литературы, как мы знаем, играет
влияние на нее детского фольклора. Азербайджанская детская литература
генетически связана с фольклором.
Произведения для детей должны быть мудрыми и добрыми, учить детей
добру и любви, потому что жестокость не лучший инструмент воспитания
детей. Большинство произведений строится на сопоставлении добра и зла,
можно сказать, что это классическая схема. Вопрос в другом, каким образом
преподнесено добро, и как именно показано пресловутое зло? Именно над
этим вопросом должны размышлять детские писатели, приступая к воссоз-
данию своего произведения. Однако, в наше время проблемы детской литера-
туры стали еще острей.
К сожалению, и в наше время не изменилось главное: детская литература
как была, так и осталась явлением периферийным. Все еще отсутствует
внимание к проблемам детской литературы, нет также попыток современного
толкования ее феномена. Что же касается вопроса о специфике литературы
для детей, то он по-прежнему сводится к повторению истин о динамичном
сюжете, доступности, ясности.
Качество современной детской литературы – литературы XXI века, в ос-
новной своей массе, также оставляет желать лучшего. Неудивительно, что
современные издательства предпочитают переиздавать произведения «прош-
лых лет».
Одной из задач современного азербайджанского литературоведения яв-
ляется определение новых подходов к феномену детской литературы.
Несмотря на то, что в последние годы азербайджанская детская лите-
ратура становится более содержательной, художественно совершенной, акту-
ализируется, полнее отвечает своему назначению, все эти проблемы ждут
своего более полного исследования на новом, современной уровне.
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
11
TOFİQ FİKRƏTİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN MÖVZU DAİRƏSİ
F.e.d., Prof. Elman Quliyev
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitet,
Azərbaycan
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlləri Türkiyə türk ədəbiyyatının görkəmli
nümayəndələrindən biri olan Tofiq Fikrət uğurlu və eyni zamanda ziddiyyətli
yaradıcılıq yolu keçmişdir. “Rübabi-şikəstə”, “Xəluqun dəftəri”, “Rübabın cavabı”,
“Doxsan beşə doğru”, “Şərmin” şeirlər kitabı onun zəngin yaradıcılıq irsinə sahib
olmasından xəbər verir. Tofiq Fikrət yaradıcılığı həm mövzu, həm də forma
baxımından yenidir. Bu da “Tənzimat”, “Sərvəti-fünun”, “Fəcri-ati” və digər ədəbi
təşkilatların mövcudluğu şəraitində türk ədəbiyyatının yeni mərhələsində gedən
proseslərin təsiri ilə bilavasitə bağlıdır. Tofiq Fikrətin yaradıcılığında nəzirəçilik,
təmtəraqlı ifadələrə aludəçiliklə yanaşı, ideya-əqidə mübarizəsi səciyyəsi daşıyan
vətən, azadlıq, müharibə və s. mövzular üstünlük təşkil edir.
Tofiq Fikrətin poeziyasında uşaq şeirlərinin özünəməxsus yeri vardır. 1914-cü
ildə çapdan çıxmış “Şərmin” şeirlər toplusu heca vəznində yazılmış uşaq şeirlə-
rindən ibarətdir. Bu şeirlərdə əsasən uşaq ruhu və uşaq psixologiyasının əksi apa-
rıcı yer tutur. Tofiq Fikrət hər bir uşağın gələcəkdə layiqli vətəndaş kimi forma-
laşmasını onun düzgün tərbiyəsində, vətənpərvərlik hissinin güclü olmasında görür.
Bu səbəbdəndir ki, şairin uşaq şeirlərində vətənpərvərlik, əməksevərlik, qəhrəman-
lıq, estetik zövq və s. məsələlərə daha çox önəm verilmişdir. Bu şeirlər həm ictimai-
siyasi, həm əxlaqi-didaktik, həm də pedaqoji cəhətdən diqqəti cəlb edə bilir. Tofiq
Fikrətin uşaq şeirlərində məktəbə, dərsə maraq, dərsin öyrənilmə metodikasından
və s. tutmuş, əməyə sevgi, vətənə, valideynlərə məhəbbətə və s. qədər halların təb-
liği gənc nəslin təlim-tərbiyəsində, onların vətəndaş kimi formalaşmasında mühüm
rol oynaya bilmişdir. “Həsbi-hal”, “Şərminin əlifbası”, “Hədiyyə”, “Mələyin quzu-
su”, “Qış baba”, “Aslan”, “İki yolçu”, “Cırcırama və qarışqa” və digər şeirlərində
Tofiq Fikrət olduqca sadə deyim, asan ifadə tərzi nümayiş etdirərək uşaqların ma-
raq dünyasına birbaşa müdaxilə yolu ilə fikirlərini poetik şəkildə diqqətə çatdırmış-
dır. Tofiq Fikrətin uşaq şeirlərinin dili sadə, aydın, mövzusu həyati, aktual, ideyası
ictimai-əxlaqi səciyyədədir. Bu şeirlərdə Tofiq Fikrətin lirik yaradıcılığına xas olan
nə köhnə ədəbiyyata qarşı mübarizə, nə də güclü siyasi motiv meylləri görünmür.
Bu şeirlərdə uşaq dünyası psixologiyasının bütün cəhətləri – əməksevərlik, vətən-
pərvərlik, məktəbə çağırış, təbiət təsvirləri timsalında yurd sevgisinin aşılanması və
s. özünə yer tapır. Tofiq Fikrətin “şəfqət, mərifət, fəzilət yuvası” (“İthaf”) kimi də-
yərləndirdiyi tərbiyə müəssisələrini gənc nəslin gələcəyi hesab etməsi, Şərminin
timsalında uşaqları şeytan, əcinnədən deyil, fənalıqdan qorxmağa çağırışı (“Umacı”),
uşaqlarda əlifba öyrənməyə sevgi, maraq oyatması (“Şərminin əlifbası”), zəhmətin
insan həyatında əhəmiyyətini canlandırması (“Cırcırama və qarışqa”), təbiət lövhə-
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
12
lərini təsvir etməklə uşaqlara yurd sevgisi aşılaması (“Qışın”, “Yazın”, “Qış baba”)
və s. onun uşaq psixologiyasını dərindən bilməsini təsdiqləyir, uşaqların vətəndaş
kimi formalaşmasında mühüm rol oynayır, eyni zamanda şairin uşaq poeziya-
sındakı uğurlarından xəbər verir.
RƏSUL RZANIN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏ İNSAN
Dostları ilə paylaş: |