Yaziçilar býRLÝYÝ Çaõ ÖyrŠtim ÝþlŠtmŠlŠri qafqaz unýversýtetý Az TéHSÝl nazýRLÝYÝ Šrbaycan Respublikası



Yüklə 3,46 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/10
tarix03.02.2017
ölçüsü3,46 Mb.
#7319
növüYazi
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

fına xidmət edən ideofonların (və təqlidi başlanğıclı sözlərin) psixolinqvistik 

təhlili. Məs:   

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 



Çörək verdim, qoyun aldım, 



Dınqıl sazım, dınqıl sazım. 

(Cik-cik xanım nağılı)  



Bib-bab, mənə yol verin

Bib-bab, yoldan çəkilin.  

Oynayırdı, “atışırdı” iki uşaq, 

Biri bizdən, biri “faşıst”. 

Taraq-ta-taq!  



II.  Reprezentativ  funksiyası azyaşlı  uşağın intuisiya və  məntiqi nətıcə  çıxar-

maq qabiliyyətini stimullaşdırmağa yönəlmiş ideofonların  (və  təqlidi baş-

lanğıclı sözlərin) psixolinqvistik təhlili. Məs:  

Taxtdan düşdü tap elədi 

Gülsənəm onu hop elədi 

(siçan);  

“Dörd loy-loy, iki tir-tir,, bir dik-dik”   

«Dörd “yanan”, iki “titrəyən” və  

 bir “dik-dik dingildəyən”" 

Araşdırrmalarımız çərçivəsində E.Sepirin,Y. Neqnevitskaya və A. Şaxnaroviç-

in apardıqları psixolinqvistik mahiyyyətli eksperimental tədqiqatlara müraciət et-

miş, həmin təcrübələrin nəticələrini türk uşaq  ədəbiyyatında yer alan idefonlara 

nəzərən dəyərləndirmişik. 

 

 

ÇOCUK  EDEBİYATINDA ve ÇOCUKLARIN GELİŞİMİNDE 



GÖRSEL İLETİŞİMİN ROLÜ 

Dr. Arzu Məmmədova  

Qafqaz Üniversitesi,  

Azərbaycan 

Çocuklar cemiyetin geleceği, duru varlıklarıdırlar. Hafızaları birer beyaz sayfa-

dır, neyi görürlerse kaydederler hem görsel olarak hem de işitsel olarak.  

Yakın geçmişimize değin çocuklar anlatılan masal kahramanlarını hayal eder, 

onların çizimini yapar, iyi kalpli kahramanı mavi, yeşil, beyaz, kötü kalpli olanı ise 

siyah, kırmızı, kahverengi renklerde boyarlardı. Bez bebekler, arabalar yapar, bo-

zulduğunda ise tamir etmek için uğraşıyorlardı. Bunun sonucunda çocuklarda 

algılama, hareket, iletişim, farkındalık, estetik kaygı, milli ve manevi değerleri 

önemsemek vs gibi anlamlar gelişiyordu.  

Resimli boyama kitapları, çocuk tv kanalları, elektron oyuncaklar farklı sunum 

çeşitleriyle çocukların sevimli idollerine dönüşerek toplumda popülerlik kazan-

maktadır. Günümüzde çocuk edebiyatının önemli bölümünü oluşturan masallar bile 



TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 



çocuklara fast food yiyecekler gibi hazır sunuluyor. Eskiden ninelerimizin bize 

sevgiyle anlatıkları masalları şimdi çocuğun kucağındaki oyuncak anlatıyor. Nesil-

den nesle aktarılan kültürel değerlerimiz, sözlü edebiyat örnekleri değişime uğraya-

rak zamanla kayboluyor. Modernizmin ve küreselleşmenin bize sunduğu yenilikler 

tabiî ki hayatımızı kolaylaştırmalı fakat geleneklerimizin, masal kahramanlarının 

hayal dünyamızdaki yerinin yeniden biçimlenmesine neden olmamalıdır. 

Bildiride çocuk edebiyatında görsel iletişimin rolü, çocuklar üzerindeki etkileri 

ve bütün bunların sonucunda ilerki yaşlarda yaşamdan beklentilerini nasıl değiştir-

diği araştırılmıştır. 



 

 

UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN QAVRANILMASI VƏ TƏHLİLİ 

PROBLEMLƏRİ 

Dos. Bilal Həsənli 

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu,  

Azərbaycan  

Uşaq  şeirlərinin gənc oxucular tərəfindən dolğun  şəkildə qavranılması, təhlili 

mürəkkəb problemdir. Məlumdur ki, bədii əsərin qavranılması və təhlili zamanı tə-

xəyyül, emosiyalar, təfəkkür, nitq bir-birindən təcrid olumuş proseslər kimi deyil, 

şəxsiyyətin üzvi şəkildə  əlaqəli olan cəhətləri kimi fəaliyyət göstərir. Aparılmış 

tədqiqatlarda uşaq  şeirinin  şagirdlər tərəfindən qavranılmasının müxtəlif tipləri 

göstərilir.  

Uşaq  şeirlərinin qavranılması  və  təhlilində süjet və  qəhrəman problemi çox 

əhəmiyyətlidir. Belə ki, yaşlılar üçün yazılmış lirik əsərlərdən fərqli olaraq uşaq 

şeirində süjetli əsərlər də mühüm yer tuturMaraqlı, cəlbedici mövzu, süjet, yadda-

qalan, güclü qəhrəman obrazları yazıçının bədii istedadının göstəricisidir. Uşaqlar 

dinamik süjetli, maraqlı, öz yaşıdlarından, təbiətdən, qeyri-adi hadisələrdən, macə-

ralardan bəhs edən əsərlərə böyük maraq göstərirlər.  

Uşaqlar  şeirlərində dilin sadəliyi, yığcamlığı diqqət mərkəzində saxlanılmalı-

dır. Bu əsərlər üçün bədii dilin aydınlığı və dəqiqliyi böyük əhəmiyyət kəsb edir.  

Uşaq əsərlərində ədəbi dilin normaları gözlənilməli, sənətkar süni mürəkkəblikdən 

qaçmalı, dilin aydınlığı, düzgünlüyü, ifadəliliyinə xüsusi diqqət yetirməlidir. Əsər-

də dilin dəqiqliyi, yeganə lazımlı sözün tapılıb yerində işlədilməsi zəruridir.  

Dilin bəsitliyi, yoxsulluğu,  şablon söz və ifadələrdən istifadə  uşaq  əsərlərinin 

başlıca nöqsanlarıdır. Əsər pis dillə yazılıbsa, heç bir ideya uşağa çatmayacaqdır. 

Dilin təhrifi, qrammatik səhvlər nəticə etibarilə fikrin təhrifinə səbəb olur, hadisə-

lərin məntiqi ardıcıllıqla qavranılmasına mane olur.  

Məruzədə uşaq şeirinin qavranılması və təhlili problemləri ilə klassik və müasir 

Azərbaycan uşaq poeziyasından nümunələr əsasında şərh edilir. 



«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 





M. ƏLƏKBƏR SABİRİN İLLƏRİ MƏLUM OLMAYAN UŞAQ 

ŞEİRLƏRİNİN FORMA VƏ MƏZMUN XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

PhD. Bayram Gündoğdu,

  

PhD. Səriyyə Gündoğdu 

Qafqaz Universiteti,  

Azərbaycan

 

M.Ə. Sabir XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında yeni mərhələ açan novator şair-



dir. Sənətin ən yüksək zirvəsinə çatan M.Ə.Sabir yaradıcılığında uşaqlara da büyük 

əhəmiyyət vermişdir. Satiralarından fərqli olaraq belə  əsərlərdə  təlimi-didaktiki 

motivlər çox güclüdür. Satiralarında oxucunu düşündürüb nəticə çıxarmağa vadar 

edən şair, uşaq şeirlərində nəticəni də uşaq təfəkkürünə uyğun bir şəkildə çıxarır və 

balaca oxucusuna təqdim edir. Sənətin həyatla sıx  əlaqəsinə inanan, forma ilə 

məzmunun sıx vəhdətini quran şair uşaq şeirlərində də sənət qüdrətini göstərmişdir. 

“Oxuyun millətin nicatı olun!” deyə uşaqlara böyük qayğı və ümidlə yanaşan 

şair, folklordan və klassik ədəbiyyatdan aldığı mövzuları günün tələbinə uyğun 

olaraq yenidən işləmiş və uşaq təfəkkürünə uyğun dil və üslubla oxucusuna çatdır-

mışdır. 


Sabir yaradıcılığının əsas xüsusiyyətlərindən biri də forma baxımından orijinal 

olmasıdır. Bu xüsusiyyət uşaqlar üçün yazdığı  şeirlər üçün də keçərlidir. Belə ki, 

şairin orijinal forma ilə yazmış olduğu “Uşaq və pul”, “Qarğa və tülkü” və s. adlı 

illəri məlum olmayan uşaq şeirləri ilə yanaşı 1910 və 1913-cü illərdə uşaqlar üçün 

yazdığı “Təbib ilə xəstə”, “Molla Nəsrəddin və oğru”, “Hörümçək və ipək qurdu” 

və digər  şeirləri mükəmməl forma və  məzmun baxımından rus uşaq ədəbiyyatına 

da öz təsirini göstərmiştir. Belə ki, adı çəkilən bu uşaq şeirləri şair-tərcüməçi Pavel 

Pançenko tərəfindən rus dilinə tərcümə edilmişdir. 

Bu mənada təbliğimizdə  şairin illəri məlum olmayan uşaq  şeirləri forma və 

məzmun xüsusiyyətləri baxımından təhlilə cəlb edilmişdir. 



 

 

ÇOCUK EDEBİYATININ BİR UZANTISI OLARAK 

OSMANLI DÖNEMİ OKUL DERGİLERİ 

NUMUNE-İ TERAKKİ VE DEBİSTAN-İ HİRED 

Prof. Dr. Cüneyd Okay  

İstanbul Teknik Üniversitesi,  

Türkiye 

Osmanlı döneminin ilk okul dergisi olan Numune-i Terakki, yayımlandığı ku-

rum ile aynı adı taşımaktadır. Şahsî çabaları ile Numune-i Terakki Mektebi’ni dev-

rin en modern ve en itibarlı  eğitim kurumu haline getiren Mehmed Nadir, yayın 



TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 



organı için de aynı özen ve gayreti sarf etmiş; sonunda çağın ötesine geçmeyi başa-

rabilmiş bir mecmua ortaya çıkarmıştır. 

İlk sayısı 26 Mart 1303/7 Nisan 1887’de yayımlanan Numune-i Terakki dergi-

si, okulun bir prestij yayını olarak da yayımlandığından sayfa düzeni, yayın kad-

rosu, kağıt kalitesi, konu seçimi, kullanılan dil, üslup ve içerik bakımından iddialı 

ve çağdaş bir süreli yayındır. Numune-i Terakki 15 Mart 1304/27 Mart 1888 tarihli 

dokuzuncu sayısı ile yayın hayatından çekilmiştir.  

Aynı dönemde ve Numune-i Terakki’den bir hafta sonra yayın hayatına atılan 

bir başka okul dergisi de Debistan-ı Hıred’dir. Dergi o dönemde İstanbul’da eğitim 

veren Debistan-ı İraniyan adını taşıyan bir İran okulunun yayın organıdır. On beş 

günde bir yayımlanacağı duyurulan derginin eldeki ilk ve tek sayısı 2 Nisan 

1303/14 Nisan 1887 tarihini taşımaktadır.   

Bu bildiride, Numune-i Terakki ve Debistan-ı Hıred dergilerinin, Osmanlı ço-

cuk dergiciliğinde başlı başına bir yer tutmamakla beraber, okul ve eğitim yayın-

cılığı bakımından önemleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca söz konusu dergilerin, 

eğitimde çocuk edebiyatının kullanılmasının ilk örneklerini oluşturmaları açısından 

da bir değerlendirmesi yapılmıştır.  

 

 

 



MÜASİR TÜRK UŞAQ ŞEİRİNİN JANR XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

Cəmil Məmmədov 

Qafqaz Universiteti, 

Azərbaycan 

Uşaq ədəbiyyatında, ümumiyyətlə isə ədəbiyyatda lirikanın ən gözəl və səciy-

yəvi forması demək olar ki, şeirdir. Çünki şeir coşğun hissləri, həyəcanlı danışıq 

tərzini ifadə etmək üçün geniş imkanlara malikdir. Lirik əsərin qısalığına və  yığ-

camlığına baxmayaraq, burada həyat bədii, məcazi surətdə, dərindən  əks etdirilir. 

Lakin uşaq ədəbiyyatında şeir janrından istifadə heç də asan deyil. Çünki şeir jan-

rında sözlər diqqətlə seçilməli, söz düzümündən düzgün istifadə edilməlidir. 

Nəinki, uşaqları düşündürən hətta onları əyləndirən sözlərin seçimi belə yerində və 

uşaqların yaşına, səviyyəsinə uyğun olmalıdır.  Əgər  şeirlər forma və  məzmun 

baxımından uşaqların səviyyəsinə uyğun olarsa, uşaqlar bu şeirləri sevər və asan-

lıqla əzbərləyərlər. 

Müasir türk uşaq şeirində lirik şeir janrlarının rənga-rəngliyi özünü açıqca bi-

ruzə verir. Lakin demək olar ki, geniş həcmli şeir-poemalar isə müasir uşaq ədəbiy-

yatında olduqca azdır. Buna səbəb olaraq dövrün sosial-mənəvi və siyasi xarakteri 

ilə əlaqəli problemləri göstərmək olar. Görünür ki, hadisələrərin sürətlə dəyişməsi 

və inkişafı, dövrün dramatizmi iri həcmli əsərlərin yaranmasına imkan verməmiş-

dir. Əslində, bu cür əsərlər uşaqlar üçün o qədər də maraqlı deyildir.  


«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 



1970-90-cı illər Türk uşaq poeziyasının inkişafında yeni və  əhəmiyyətli bir 

dövrü təşkil edir. Dövrün uşaq poeziyasının janr xüsusiyyətləri rənga-rəngliyi ilə 

önə çıxmışdır. Bu illərdə yazılmış şeirlərdə uşaq xüsusiyyətləri və reallıqları daha 

çox diqqətə alınmışdır. 1970-1990-cı illərin türk uşaq  şeirlərində  ən çox istifadə 

olunan növ lirik növdür. Uşaq şeirlərində bu növ şeirlərə üstünlük verilməsi uşağın 

emosianal və  əqli inkişafına kömək etmək məqsədi daşıyır. Türk şeirində lirika 

həmişə  məhəbbət lirikası, təbiət lirikası, fəlsəfi lirika və  s.  kimi  zəngin ideya-

estetik məzmunu ilə aparıcı rol oynamışdır.  

Məqalədə dövrün uşaq şeir nümunələri əsasında janr xüsusiyyətləri təhlil edil-

mişdir. 

 

 

UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA SƏY GÖSTƏRMƏK VƏ 

ÇALIŞQANLIĞIN ƏKSİ MƏSƏLƏSİNƏ DAİR 

Prof. Dr. Ejder Ağayev 

Qafqaz Universiteti,  

Azərbaycan 

Yrd. Doç. Dr. İbrahim Kurt 

Mevlana Üniversitsi,  

Türkiye 

Uşaqların duyğu və düşüncəsinin zənginləşməsinə, onların sağlam bir insan 

olaraq böyümələrinə oxuduqları bədii əsərlər təsir gösterir. Çünki ədəbiyyat tərbi-

yənin mühüm vasitələrindəndir. Büyüyən nəslin  şəxsiyyət olaraq yetişməsində, 

yaxşını  və pisi seçməsində, Vətəni, milləti sevməsində, azadlığı  və rahatlığı istə-

məsində, bədii-estetik zövqünün formalaşmasında uşaqlar üçün yazılmış  əsərlər, 

bununla birlikte, ədəbiyyat fənninin tədrisi böyük əhəmmiyyət taşıyır.  

Dəyərlər, sosial elmlər sahəsində mühüm yer tutan mövzulardandır.  

Uşaq  ədəbiyyatının, dünyanın hansı ölkəsində olursa-olsun, əsas məqsədi bö-

yüyən nəsildə milli və ümumbəşəri dəyərlərin  formalaşmasına xidmət etməkdir. 

Pedaqoji məsələ olan uşaq ədəbiyyatı insanın əxlaqi-mənəvi, fiziki, estetik, ekoloji, 

iqtisadi, hüquqi və digər sahədə  məlumatlanmasına yardım göstərir, hadisələrin, 

faktların, obrazların bədii-ümumiləşdirici təqdimatı ilə hələ kiçik yaşlardan dəyər-

lər daşıyıcısı olaraq inkişafına təkan verir. Uşaqlar hər hansı biliyə, bacarığa, vər-

dişə yiyələnməyə səy və çalışqanlıqla nail olurlar. Məhz bu məqalədə bütün dəyər-

lərdən deyil, uşaq  ədəbiyyatında səy və çalışqanlığın bədii  əksi məsələlərindən 

bəhs olunur. Təqdim edilən məruzədə XX əsrin  əvvəllərində  uşaq  ədəbiyyatı nü-

munələri yaradan Əlisəttar İbrahimovun, Mehmet Akifin, Abbas Səhhətin və digər 

yazarların əsərləri əsasında təhlillər aparılacaqdır.  

 


TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 





ŞİİRLERİNDE MASAL TADI, MASALLARINDA ŞİİR LEZZETİ 

OLAN BIR MASALCI: BESTAMİ YAZGAN 

Elif Konar Özkan 

Erdem Yayınları, Editör 

Türkiye 

Ümit Yaşar Özkan 

Araştırmacı, 

Türkiye 

Masal ve şiir, bilinen en eski edebi türler olarak birçok benzerliğe sahiptir. Bu 

benzerlikler iki türde de ahenk unsurlarının kullanılmasıyla sınırlı değildir. Adeta 

kadim ve meçhul bir kaynaktan fışkıran şiir ve masal, soyutlama, imajlar, sembol 

dilinin kullanılması gibi birçok benzer tekniğe başvurur.  Şiir ve masal, insan 

muhayyilesinin en saf rüyalarını sunarlar bize.  

Bestami Yazgan'ın “Masal Denizi” ve “Masal Salıncağı” kitapları, bu birlikte-

liğin yeni bir farkındalıkla yorumlandığı zaman nasıl sonuçlar vereceğini gösteren 

iki örnektir. Yazgan, şiirde masalı, masalda şiiri her seferinde yeniden keşfeden bir 

şair masalcı. Onun şiirli masallarında ninnilerin, tekerlemelerin, şiirlerin kapısın-

dan bir düş âlemine giriliyor.  

Çocukların şiiri, masalı, dilin ahengini, inanca ve tarihe ait motifleri, insani de-

ğerleri keşfedip kavrayabilecekleri metinler Yazgan'ın masalları. Metinler okundu-

ğunda/ incelendiğinde, Bestami Yazgan'ın, masalda şiir lezzetini, şiirde masal ta-

dını duyuran bir masal atası olduğu görülmektedir.  

Çalışmada, “Masal Denizi” ve “Masal Salıncağı” kitapları, yazar, eser, dil, üs-

lup, imge, metinlerarasılık, edebi sanatlar, çocuğa görelik açısından ele alınarak 

masalın ve şiirin müşterekleri üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda, bu iki çocuk 

edebiyatı eserinin tahlili yapılacaktır.       

 

ПРОБЛЕМЫ И PЕРСПЕКТИВЫ AЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ 



DЕТСКОЙ LИТЕРАТУРЫ XXI VЕКА 

Dos. Ellada Gərayzadə 

Bakı Slavyan Universiteti  

Azərbaycan 

Сегодня в Азербайджане живет около 3 миллионов детей в возрасте до 18 

лет,  что  составляет 29% от  общей  численности  населения.  Нравственное, 

интеллектуальное,  эстетическое  развитие  детей  напрямую  связано  с 

получаемой  ими  духовной  пищей.  Именно  детская  литература  питает  ум  и 


«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 



10 

воображение  ребенка,  являясь  мощным  средством  духовного  развития  лич-

ности.  Вхождение  ребенка  в  книжную  вселенную  происходит  в  первую 

очередь с помощью литературы, специально созданной для детей. 

Детская  литература  развивает  многие  способности  детей:  учит  искать, 

понимать, любить, то есть формирует у них все те качества, которыми должен 

обладать  взрослый  человек.  Именно  книги  формируют  внутренний  мир 

ребенка.  Во  многом  благодаря  этим  книгам  дети  мечтают,  фантазируют.  Без 

интересных  увлекательных  книг  невозможно  себе  представить  настоящего 

детства.  

Особую роль в формировании детской литературы, как мы знаем,  играет 

влияние  на  нее  детского  фольклора.  Азербайджанская  детская  литература 

генетически связана с фольклором.  

Произведения для детей должны быть мудрыми и добрыми, учить детей 

добру  и  любви,  потому  что  жестокость  не  лучший  инструмент  воспитания 

детей.  Большинство  произведений  строится  на  сопоставлении  добра  и  зла, 

можно сказать, что это классическая схема. Вопрос в другом, каким образом 

преподнесено  добро,  и  как  именно  показано  пресловутое  зло?  Именно  над 

этим  вопросом  должны  размышлять  детские  писатели,  приступая  к  воссоз-

данию своего произведения. Однако, в наше время проблемы детской литера-

туры стали еще острей.  

К сожалению, и в наше время не изменилось главное: детская литература 

как  была,  так  и  осталась  явлением  периферийным.  Все  еще  отсутствует 

внимание к проблемам детской литературы, нет также попыток современного 

толкования  ее  феномена.  Что  же  касается  вопроса  о  специфике  литературы 

для  детей,  то  он  по-прежнему  сводится  к  повторению  истин  о  динамичном 

сюжете, доступности, ясности.  

Качество современной детской литературы – литературы XXI века, в ос-

новной  своей  массе,  также  оставляет  желать  лучшего.  Неудивительно,  что 

современные  издательства  предпочитают переиздавать  произведения «прош-

лых лет». 

Одной  из  задач  современного  азербайджанского  литературоведения  яв-

ляется определение новых подходов к феномену детской литературы.  

Несмотря  на  то,  что  в  последние  годы  азербайджанская  детская  лите-

ратура становится более содержательной, художественно совершенной, акту-

ализируется,  полнее  отвечает  своему  назначению,  все  эти  проблемы  ждут 

своего более полного исследования на новом, современной уровне. 

 


TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 



11 

TOFİQ FİKRƏTİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN MÖVZU DAİRƏSİ 

F.e.d., Prof. Elman Quliyev 

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitet,  

Azərbaycan 

XIX  əsrin sonu, XX əsrin  əvvəlləri Türkiyə türk ədəbiyyatının görkəmli 

nümayəndələrindən biri olan Tofiq Fikrət uğurlu və eyni zamanda ziddiyyətli 

yaradıcılıq yolu keçmişdir. “Rübabi-şikəstə”, “Xəluqun dəftəri”, “Rübabın cavabı”, 

“Doxsan beşə doğru”, “Şərmin” şeirlər kitabı onun zəngin yaradıcılıq irsinə sahib 

olmasından xəbər verir. Tofiq Fikrət yaradıcılığı  həm mövzu, həm də forma 

baxımından yenidir. Bu da “Tənzimat”, “Sərvəti-fünun”, “Fəcri-ati” və digər ədəbi 

təşkilatların mövcudluğu  şəraitində türk ədəbiyyatının yeni mərhələsində gedən 

proseslərin təsiri ilə bilavasitə bağlıdır. Tofiq Fikrətin yaradıcılığında nəzirəçilik, 

təmtəraqlı ifadələrə aludəçiliklə yanaşı, ideya-əqidə mübarizəsi səciyyəsi daşıyan 

vətən, azadlıq, müharibə və s. mövzular üstünlük təşkil edir. 

Tofiq Fikrətin poeziyasında uşaq şeirlərinin özünəməxsus yeri vardır. 1914-cü 

ildə çapdan çıxmış  “Şərmin”  şeirlər toplusu heca vəznində yazılmış  uşaq  şeirlə-

rindən ibarətdir. Bu şeirlərdə əsasən uşaq ruhu və uşaq psixologiyasının əksi apa-

rıcı yer tutur. Tofiq Fikrət hər bir uşağın gələcəkdə layiqli vətəndaş kimi forma-

laşmasını onun düzgün tərbiyəsində, vətənpərvərlik hissinin güclü olmasında görür. 

Bu səbəbdəndir ki, şairin uşaq şeirlərində vətənpərvərlik, əməksevərlik, qəhrəman-

lıq, estetik zövq və s. məsələlərə daha çox önəm verilmişdir. Bu şeirlər həm ictimai-

siyasi, həm əxlaqi-didaktik, həm də pedaqoji cəhətdən diqqəti cəlb edə bilir. Tofiq 

Fikrətin uşaq  şeirlərində  məktəbə, dərsə maraq, dərsin öyrənilmə metodikasından 

və s. tutmuş, əməyə sevgi, vətənə, valideynlərə məhəbbətə və s. qədər halların təb-

liği gənc nəslin təlim-tərbiyəsində, onların vətəndaş kimi formalaşmasında mühüm 

rol oynaya bilmişdir. “Həsbi-hal”, “Şərminin əlifbası”, “Hədiyyə”, “Mələyin quzu-

su”, “Qış baba”, “Aslan”, “İki yolçu”, “Cırcırama və qarışqa” və digər şeirlərində 

Tofiq Fikrət olduqca sadə deyim, asan ifadə tərzi nümayiş etdirərək uşaqların ma-

raq dünyasına birbaşa müdaxilə yolu ilə fikirlərini poetik şəkildə diqqətə çatdırmış-

dır. Tofiq Fikrətin uşaq şeirlərinin dili sadə, aydın, mövzusu həyati, aktual, ideyası 

ictimai-əxlaqi səciyyədədir. Bu şeirlərdə Tofiq Fikrətin lirik yaradıcılığına xas olan 

nə köhnə ədəbiyyata qarşı mübarizə, nə də güclü siyasi motiv meylləri görünmür. 

Bu şeirlərdə uşaq dünyası psixologiyasının bütün cəhətləri – əməksevərlik, vətən-

pərvərlik, məktəbə çağırış, təbiət təsvirləri timsalında yurd sevgisinin aşılanması və 

s. özünə yer tapır. Tofiq Fikrətin “şəfqət, mərifət, fəzilət yuvası” (“İthaf”) kimi də-

yərləndirdiyi tərbiyə müəssisələrini gənc nəslin gələcəyi hesab etməsi,  Şərminin 

timsalında uşaqları şeytan, əcinnədən deyil, fənalıqdan qorxmağa çağırışı (“Umacı”), 

uşaqlarda əlifba öyrənməyə sevgi, maraq oyatması (“Şərminin əlifbası”), zəhmətin 

insan həyatında əhəmiyyətini canlandırması (“Cırcırama və qarışqa”), təbiət lövhə-



«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 



12 

lərini təsvir etməklə uşaqlara yurd sevgisi aşılaması (“Qışın”, “Yazın”, “Qış baba”) 

və s. onun uşaq psixologiyasını dərindən bilməsini təsdiqləyir, uşaqların vətəndaş 

kimi formalaşmasında mühüm rol oynayır, eyni zamanda şairin uşaq poeziya-

sındakı uğurlarından xəbər verir. 

 

 



RƏSUL RZANIN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏ İNSAN            


Yüklə 3,46 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin