Yaziçilar býRLÝYÝ Çaõ ÖyrŠtim ÝþlŠtmŠlŠri qafqaz unýversýtetý Az TéHSÝl nazýRLÝYÝ Šrbaycan Respublikası

ŞƏXSİYYƏTİNİN TƏRBİYƏSİ 

Dos. Etrabe Gül 

Qafqaz Universiteti,  

Azərbaycan 

Müasir pоеziyamızın zənginləşməsində  fərqli pоеtiк aləmi ilə, özünəməхsus 

dеyim tərzi ilə böyüк  rоl  оynayan, bu pоеziyaya yеni nəfəs gətirən Rəsul Rza 

sərbəst vəznli  şеirləri ilə dünya pоеziyasının  ən uğurlu  хəttində  yеr tutur.  Rəsul 

Rzanın çох gеniş əhatəli şеir dünyası süjеtli bir liriкa təsiri bağışlayır. Böyüк sənət-

кarın həm məzmun və həm də bədii cəhətdən təкmil оlan şеirləri və hətta adi şеir 

təsiri  оyada biləcəк  şеirləri bеlə  охucuda çох  təsirli, çох  кövrəк hisslər aşılayır. 

Çünкi Rəsul Rza özü təbiətən həssas,  кövrəк duyğulara maliк bir şəхsiyyət idi. 

Rəsul Rza böyüklər üçün yazdığı şeirlərlə yanaşı, uşaq ədəbiyyatına diqqəti artıra-

raq, yeni nəslin daha səviyyəli böyüməsi üçün çalışmış, uşaqlar üçün də maraqlı 

şeir nümunələri  yazmışdır.  

Azərbaycanda dünya poeziyası ilə ayaqlaşan, dünya poeziyasında yeniliklər 

edən ustad şair olduqca xəlqi, gənc nəslin maariflənməsində, mənəvi zənginləşmə-

sində  əlahiddə rol oynayan yeni bir istiqamət yaratmışdır. Məqalədə  Rəsul Rza 

şeirlərinin tərbiyəvi xüsusiyyətlərindən  söhbət açılır və təhlil olunur. 

 

 

XIX ƏSRİN SONU, XX ƏSRIN ƏVVƏLLƏRİNDƏ AZƏRBAYCAN 

UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA QAYNAQLAR 

Dos. Füzuli Əsgərli 

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti,  

Azərbaycan 

Əsasən XIX əsrin II yarısında tərtib olunan dərslik və müntəxabatlarda folklor 

motivlərindən və  tərcümə  ədəbiyyatından daha geniş istifadə edilirdi. Hələ  əsrin 

50-ci illərində M.Ş.Vazeh, 70-ci illərində S,Ə,Şirvani uşaqlar üçün dərsliklər hazır-

layarkən xalq ədəbiyyatı nümunələrinə istinad edərək bəzisini eynilə, digərini isə 

üzərində  müəyyən yaradıcılıq işləri apardıqdan sonra dərsliklərə daxil etmişlər. S. 

Əzimin «Rəbiül-ətfal» və «Tacül-kütub» dərsliklərinə daxil etdiyi müxtəlif məz-

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

13 

munlu ədəbi nümunələri bir qaynaq kimi milli uşaq ədəbiyyatımızın təşəkkülü və 

sonrakı inkişafına öz təsirini göstərmişdir. 

«Kəşkül»ün redaktoru C.Ünsizadə öz qəzetində    uşaq  ədəbiyyatının inkişafı 

məsələlərinə kifayət qədər yer ayırmış, daha çox bədii tərcümə yolu ilə bu sahənin 

formalaşmasına çalışmışdır. Ərəb dilindən tərcümə etdiyi «Əmsali-loğman, yaxud 

qırx iki nağıl və hekayə»  ədəbi nümunəsi ilə milli uşaq  ədəbiyyatının gələcək 

inkişafının təməlini qoymağa səy göstərmişdir. 

XX əsrin əvvəllərində «Dəbistan» uşaq jurnalının nəşrindən sonra uşaq ədəbiy-

yatının inkişafına yetərincə təsir göstərən fars və əsasən də rus ədəbiyyatına müra-

ciət olundu, digər xalqların ədəbiyyatından edilmiş təbdil və iqtibaslara yer verildi. 

Əsrin ikinci onilliyində nəşr olunmuş «Məktəb» uşaq jurnalında müxtəlif qaynaq-

lardan bəhrələnmiş  uşaq  ədəbiyyatı nümunələrinin yaradılması mümkün oldu. 

Ə.Cavadın «Ququruqu», S.Aciz Şirvaninin «Xonça nəğməsi», A.Vahabzadənin 

«Uşaq və bülbül», Ə.Dainin «Uşaq və quş»,  İ.Musabəyovun «Rzanın qutusu» və 

sair folklor motivli əsərləri ayrı-ayrı mənbələrdən qaynaqlanan ədəbi əsərlər müx-

təlif müntəxabatlarda öz əksini tapdı. 

«Məktəb» uşaq jurnalında dərc olunmuş ədəbi nümunələrə münasibət bildirən 

B.Talıblı (1897-1939) «Məktəb» məcmuəsi» adlı  məqaləsində («İqbal» qəzeti, 

1914, 30 yanvar) yazırdı: «El əsərindənsə bu məcmuədə biz ancaq nağıl və bir para 

nömrələrində lətifə görüyoruz. Amma nədənsə, lətifə həmişə axırıncı səhifələrə və 

xırda-xırda xətlərlə yazılır. Doğrudur, lətifəyi başqa qəzetlər də və  məcmuələr də 

bu tövr yazırlar. Lakin bu, «Məktəb»də olmaz. Çünki, «Məktəb» cocuqlar üçündür. 

Cocuğun da sevdiyi lətifə. İştə, onu axırıncı səhifəyə atmayıb və xırda xətt ilə yaz-

mamalı. Nağıl və lətifədən başqa el əsərlərindən bu məcmuədə dəxi bir zad yoxdur. 

Halbuki, türk qövmündə nə qədər nəğmələr və məsəllər var». 

XX  əsrin ikinci onilliyində F.Köçərlinin əsasən folklor nümunələrindən tərtib 

etdiyi «Balalara hədiyyə» (1912) adlı müntəxabatı da bu istəyin nəticəsi idi. A.Şaiq 

xalq ədəbiyyatının bu dövr üçün zəruri olduğunu qeyd edirdi. 

 S.M.Qənizadənin «Tulkü və Çaq-çaq bəy», müxtəlif müəlliflərdən təbdil et-

diyi «Allah divanı», «Qurbana qurban», «Dursunəli və ballıbadı» və bir sıra tərcü-

mə əsərləri milli uşaq ədəbiyyatımızda qaynaq rolunu oynamışdır. Avropa ədəbiy-

yatının – J.Vernin və F.H.Villordun əsərlərinin təsiri S.Saninin «Qorxulu nağıllar» 

hekayələr silsiləsinin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. 

 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

14 

MAKEDONYA TÜRKLERİNİN ÇOCUK EDEBİYATI 

ÜZERİNE BİR İNCELEME 

Dr. Fatima Hocin 

Aziz Kiril ve Metodiy Üniversitesi, 

Üsküp - MAKEDONYA 

Makedonya’daki çocuk edebiyatı  İkinci Dünya savaşından sonra çok önemli 

bir gelişme göstermiştir. Bu dönem  öncesinde bir kaç değerli yazar dışında çocuk 

edebiyatı üzerine eser veren sanatçı yoktur. 

İkinci Dünya savaşından sonra birçok yazarımız çocuk edebiyatı alanında de-

ğerli eserler verdi. Çocuk edebiyatı alanında verilen kimi eserler çocukların eğitim 

ve öğretimine yönelikken kimileri de estetik değer açısında önemli görülmektedir. 

Özellikle Makedonya Türklerinin çocuk edebiyatı ile ilgilenen yazarlarından olan 

Necati Zekeriya, Fahri Kaya, Şükrü Ramo, Sabit Yusuf ve diğer yazarlarımızın 

eserleri bu noktada önemlidir. 

Bu makalede özellikle Fahri Kaya’nın hikayelerinden yola çıkarak tespit ettiği-

miz bilgiler,  İkinci Dünya Savaşından sonra  bu topraklarda gelişen çocuk edebi-

yatı hakkında yeni çalışmalara ışık tutacaktır. 

 

 

ÇOCUK VE ÇOCUK EDEBİYATI KAVRAMLARI 

Doç. Dr. Gıyasettin Aytaş  

Gazi Üniversitesi,  

Türkiye 

Çocuk edebiyatı kavramı açıklanmadan önce, çocuk kime denir, çocuk denilin-

ce aklımıza ne gelir sorularının cevaplandırılması gerekmektedir. Genellikle, çocuk, 

çocukluk kavramı, biyolojik gelişim bakımından insanların 0-16 yaş grubunu 

kapsayan dönemi için kullanılan temel bir kavramdır. Psikolojik ve sosyolojik 

bakımdan her ne kadar böyle bir sınırlama söz konusu değilse de genel kabul bu 

şekildedir. Kimi zaman biyolojik gelişime ile psikolojik gelişme her zaman paralel 

gerçekleşmeyebilir.  

Malzemesi dile dayanan insanların duygu, düşünce ve hayallerini dile getiren, 

edebi ve estetik değeri olan, bayağılık ve çirkinliği kabul etmeyen sözlü ve yazılı 

verimlerin tamamı edebiyattır. Çocuk edebiyatı, edebiyat kavram içerisinde yer 

almakla birlikte çocukların büyüme ve gelişmelerine hayal, duygu, düşünce duyar-

lılıklarına zevklerine hitap eden, eğitirken eğlenmelerine katkıda bulunan sözlü ve 

yazılı verimlerdir. 

Çocuk edebiyatı ürünlerinin beslendikleri kaynaklar dikkate alındığında bazı 

temel kuralların göz önünde bulundurulması kaçınılmazdır. Sözgelimi, çocuk ede-

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

15 

biyatı çocukları veya çocuğu anlatan edebiyat değildir. Herkes çocuk edebiyatı 

yazarı olamaz. Çünkü çocuk edebiyatı yazarı, çocuğun biyolojik, psikolojik ve 

sosyolojik gelişimini çok iyi bilmelidir. Çocuk Edebiyatı çocuğa göreliği ön planda 

tutmalıdır. Çocuk Edebiyatında yazar, neleri yazmalıyım sorusundan çok, nasıl 

yazmalıyım sorusunu kendisine sormalı Çocuk edebiyatı bir bütün olarak çocuğu 

kuşatmalıdır. Çocuk edebiyatı sadece sözlü ve yazılı verimlerden ve bu verimlerin 

yansımalarından ibaret değildir. Çocuk edebiyatı renkler, şekiller ve işaretler 

bütününden de meydana gelir. 

 

 

ÇOCUK EDEBİYATI ŞİİRLE YENİLENİYOR 

Gökhan Akçiçek 

 Şair, Türkiye 

Çocuk Edebiyatı ürünlerinin ülkemizdeki verimini incelediğimizde,  şiirin, 

edebi değer acısından daha nitelikli olarak işlendiği görülüyor. Diğer türlerdeki 

ürünlere nazaran, şiirin kaydettiği bu irtifayı, “yenilikçi çocuk edebiyatının” bir 

zaferi sayabiliriz. “Çocuk Edebiyatı” üst başlığı altında yayımlanan metinlerin ve 

bu metinlerden oluşan “Seçki”, “Derleme” veya “Antolojilerin” çocuk duyarlılığı 

taşıyıp taşımadıkları, hatta örnek diye alınan bazı metinlerin edebi bir değer ifade 

edip etmedikleri şimdiye kadar ciddi anlamda pek tartışılmadı. 

  İçinde çocuk temi geçen, çocukluk dönemine vurgu yapan, çocuğu ve çocuk-

luğu tarif eden bütün şiirleri edebi bir ölçüden, estetik bir süzgeçten, sanatsal bir 

beğeniden geçirmeden çocuklarımıza sunabilir miyiz? Hayır. Bu yanılgı olsa olsa 

bizi düzeysizliğimizle yüzleştirebilir. 

 

 

 

TARİXİLİK VƏ UŞAQ ƏDƏBİYYATININ TİPOLOGİYASI 

F.e.d., Gülşən Əliyeva-Kəngərli 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti,  

Azərbaycan  

Tarixiliyin kəşfindən sonra bütün bəşəriyyət ictimai-mənəvi fikrin təkamülünü 

tarixiliyə əsasən müəyyənləşdirir. Həm ictimai-tarixi, həm də ədəbiyyat və mədə-

niyyət tarixinin mənşəyi  və  mənbələrinin təyin olunmuş bir metodoloji prinsip 

kimi tarixiliyə əsaslanır. Bu baxımdan Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında da tarixilik  

həm mövzu və problem həm nəzəri prinsip kimi önəmli yer tutur. Azərbaycan uşaq 

ədəbiyyatının mənşəyi mifik təfəkkürümüzdən sehrli nağıllar və əfsanələrimizdən 

qədim epos qaynaqlarından başlanır.  

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

16 

UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA SOSİAL HƏYATIN TƏZAHÜRLƏRI 

Hüseyn Xəlilov 

Qafqaz Universiteti,  

Azərbaycan 

Hər bir xalqın mənəvi yüksəlişində şifahi və yazılı ədəbiyyatın rolu əvəzsizdir. 

Bu baxımdan uşaq  ədəbiyyatının  əhəmiyyəti daha böyükdür. Çünki körpələrə 

deyilən hər söz, söylənilən hər  şeir parçası, oxunan nağıl və hekayə onların uşaq 

yaddaşına, demək olar ki, ömürlük yazılır. Digər tərəfdən, uşaq ədəbiyyatı nümu-

nələri tariximizlə, soy-kökümüzlə, mənəvi dəyərlərimizlə bağlı olduğu zaman, 

yetişməkdə olan yeni nəsli vətəni sevməyə, el-oba üçün xeyirli işlər görməyə səslə-

dikdə daha gərəkli və yaddaqalan olur, maraqla oxunur. İnamla demək olar ki, türk 

xalqlarının şifahi ədəbiyyatı kimi, uşaq ədəbiyyatı da bu qayəni özündə ehtiva edən 

nümunələrlə zəngindir. 

Uşaq ədəbiyyatında sosial həyatın təzahürlərinin və psixoloji məqamların Azər-

baycan ədəbiyyatında S. S. Axundovun “Qaraca qız” və  türk ədəbiyyatında Kema-

lettin Tuğcunun “Köyden gelen kız” hekayələri  əsasında araşdırılması ön plana 

çəkilmişdir.  

İşin araşdırılması: 

1.

 

Uşaq şəxsiyyətinin inkişafına təsir göstərən amillərin sosial-psixoloji tərəf-

lərinin aydınlaşdırılması; 

2.

 

Hekayədəki qəhrəmanların şəxsiyyət tiplərinin müəyyənləşdirilməsi; 

3.

 

Şəxsiyyət tiplərinin müqayisəsi. 

4.

 

Cəmiyyətdə  uşaqların yeri, onların  şəxsiyyət kimi inkişafına  təsir edən 

sosial-psixoloji amillərin araşdırılması. 

5.

 

Hekayələrin kiçik yaşlı oxuculara necə  təsir göstərdiyini araşdırmaq və 

sosial-psixoloji tərəflərinə təsir edən amil kimi göstərmək. 

Hər iki hekayədə iki uşağın həyatının sosial-psixoloji məqamlarından bəhs olu-

nur. Bu hekayələrdə sinfi bərabərsizliklər, kiçik yaşlı uşaqların cəmiyyətdə keçir-

diyi mənəvi sıxıntılar yazıçılar tərəfindən ustalıqla qələmə alınmışdır.  

Sosial bərabərsizlik səhnələrinə: S. S. Axundovun “Qaraca qız” hekayəsində- 

Pəricahan xanımın Qaraca qızın Ağca xanımla dost olmasına izin verməməsi səh-

nəsini; K. Tuğcunun “Köyden gelen kız” hekayəsində - Nəsibə xanımın qızının və 

nəvələrinin Gülçiçəyi özlərinə yaraşdırmaması səhnəsini nümunə göstərmək olar 

Uşaq ədəbiyyatının uşaqların sosial həyata təzahüründə çox mühüm əhəmiyyəti 

vardır. Məktəbəqədər və kiçik məktəb yaşlı uşaqların sosial həyata təzahürü deyən-

də - əsasən uşaqların ünsiyyət qabiliyyətinin inkişafı, hisslərinin inkişafı və onların 

sosial-həyatlarına təsirini açıqca görmək olar. Uşaqların milli mənəvi və  əxlaqi 

şüurunun ikişafina məntiqi-təfəkkürün formalaşmasinda uşaq  ədəbiyyatınin rolu 

əvəzsizdir. 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

17 

Bu məqalədə bu iki əsər arasındakı oxşar ve fərqli cəhətlər əla alınacaq, qəhrə-

manların yaşadığı təlatümlər və psixoloji gərginlıklər müqayisəli şəkildə incələnə-

cəkdir. 

 

 

UŞAQ FOLKLORU–BEŞİKDƏN BAŞLAYAN ƏDƏBİYYAT 

Xuraman Kərimova 

AMEA Folklor İnstitutu,  

Azərbaycan 

Uşaq ədəbiyyatının tərkib hissələrindən biri də Azərbaycan uşaq folklorudur. 

Hər doğulan uşaqla bu nümunələr yeni həyata başlayır. Bir vaxtlar anasını uyudan 

həzin laylalar, gümrahlaşdıran, əzizləyən şaqraqnazlamalar indi övladı üçün səslə-

nir. Bu nümunələrin körpəyə çatdırılmasında əsas işi səs, onun tembri, emosiyalar 

görür. 

Lakin nitqin formalaşdığı dövrlərdə böyklərdən eşitdikləri folklor mətnlərini 

(nağıl, tapmaca, sanama, düzgü, yanıltmac və s.) özləri ifa etməyə başlayırlar. Ya-

zıb oxumağı öyrəndikdən sonra da uşaqlar bədii qiraət üçün daha çox folklor 

janrlarını seçirlər. 

Uşaq dünyagörüşü və  mənəviyyatının formalaşmasında həmin  ədəbiyyat nü-

munələrinin əsas xidməti aşağıdakılardan ibarətdir: 

1.   Estetik tərbiyə 

2.   Diqqətin formalaşması 

3. Nitqin 

inkişafı 

4.   Yaddaşın möhkəmlənməsi 

5.   Həssaslıq, birgə həyəcan hissi keçirmək, iztirab çəkmək və sevinmək 

Biz həmin uşaq folkloru nümunələrini aşığıdakı kimi qruplaşdırmağı məqsədə-

uyğun saydıq: 

1.   Uşaqlara söylənilən folklor janrları: laylalar, nazlamalar 

2.   Uşaqların özlərinin eşitməyə  və ya oxumağa can atdığı folklor janrları: 

nağıl, tapmaca, sanama, yanıltmac, oyunlar və s. 

 

 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

18 

NİZAMİ MURADOĞLUNUN ƏSƏRLƏRİNDƏ “UŞAQ DÜNYASI” 

DÜNYA MODELİ KİMİ 

Dos. Xəlil Ağaverdi 

AMEA Folklor İnstitutu,  

Azərbaycan 

Ən yeni dövr Azərbaycan  ədəbiyyatında  uşaqlar üçün yazılan  əsərlər həm 

daha əvvəlki dövrlərdən başlanan ənənənin davamıdır, həm də müasir dövrün ger-

çəkliliklərindən irəli gələn novator xüsusiyyətlərlə  zəngindir.  Ən yeni dövr Azər-

baycan ədəbiyyatında uşaq mövzusunun müxtəlif formalarına rast gəlirik. Bu möv-

zu özünün bir sıra xüsusiyyətləri ilə, yanaşma, əks etdirmə, tematik əlvanlıq, təbiət-

lə bağlılıq, folklor motivlərindən istifadə və s. cəhətləri ilə səciyyələnir. Belə səciy-

yəvi cəhətləri öz əsərlərində geniş şəkildə əks etdirən yazıçılardan biri də Nizami 

Muradoğludur. Nizami Muradoğlunun yaradıcılığı, janr, mövzu və problematika 

baxımından olduqca əhatəlidir.Burada uşaq mövzusu da geniş yer tutur. Nizami 

yaradıcılığında yaradılan əlvan və rəngarəng uşaq dünyası özündə milli mənəvi də-

yərlərin bütün çalarlarını və koloritini cəmləşdirir və onları uşaqların və yeniyetmə-

lərin  mənəvi dünyasına  böyük bir nikbinlik qaynağı kimi daxil edir. Bu zaman 

ədəbi  əsərin effekti daha yüksək, təsirliliyi daha artıq olur. Bu xüsusiyyət özünü 

uşaqlar üçün yazılan əsərlərdə daha da aydın göstərir. Onun yaratdığı uşaq dünyası  

uşaqların tərbiyəsində ciddi rol oynaya bilər. O, uşaqları  çətinliklərdən qorxma-

mağa, vətənə və xalqa sədaqət ruhunda tərbiyə etməyə, böyüklərinə sayğı, dininə 

bağlılıq kimi ülvi və nəcib hisslərə sövq edir.   

Çünki  burada yaradılan uşaq dünyası  xalqın özünə məxsus xəyal dünyasının 

ifadəsidir. Onun bütün obraz, süjet və motivləri  ənənəvi düşüncənin məhsuludur. 

Belə olduğu üçün Nizaminin yaratdığı uşaq dünyası hər kəs tərəfindən daha asan 

anlaşılır və dərk edilir. 

 

 

 

XX ƏSR ŞƏKİ ƏDƏBİ MÜHİTİ VƏ UŞAQ ƏDƏBİYYATININ 

İNKİŞAF MEYLLƏRİ 

Kamil Adışirinov 

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu,  

Azərbaycan   

“XX centinies litrary atmosphere and the leaning of children literary  

development” make it lasy for the writers in Shaki in XX century and at the 

begining of it to spear abaut children litrerary and the baning of children literary 

development i s also follauld. 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

19 

KAZAK ÇOCUK EDEBİYATI YAZARI ŞAKEN KUMISBAY’IN 

ESERLERİNDEKİ ÖĞRETİCİ UNSURLAR 

Doç. Dr. Lazzat Urakova 

      L.Gumilev Avrasya Ulusal Üniversitesi 

Astana / Kazakistan 

Edebî eserler çocuğa ait olduğu toplumun yaşam biçimini, değerlerini, gelenek 

ve göreneklerini, beşeri duygular dünyasını algılamaya yardımcı olmaktadır. Bu 

sebeple onlar için yazılan eserlerin içeriğine özen gösterilmeli, yarınki büyüklerin 

mizaçlarının oluşmasında çocukken okudukları masal ve şiirlerin, destan ve öykü-

lerin belirleyici rol oynadığı hususu göz ardı edilmemelidir. Tabii ki bu anlamda 

çocuk edebiyatı yazar ve şairlerine büyük iş düşmektedir. Onlar eserlerini ortaya 

çıkarırken halkın geleceğinin o eserleri okuyacak çocukların elinde olacağının 

bilincinde olmalıdır. Uzun yıllardır çocukların severek okuduğu “Dedemin Ema-

neti”, “Topal İhtiyar”, “Cesur Çocuk”, “Solak” öykülerini yazan, nazım biçimiyle 

yazılmış “Kobılandı Batır”, “Alpamıs Batır”, Er-Targın destanlarını çocukların 

daha iyi anlayabilmesi için nesir diline çeviren Şaken Kumisbay, bu büyük sorum-

luluğu 70’li yıllarda üstlenerek günümüze dek başarılı ürünler vermeyi sürdürdü-

ğünden birçok ödüle layık görülmüş Kazak çocuk edebiyatının en büyük yazarla-

rındandır. 

Bu çalışmada  Şaken Kumisbay’ın eserleri toplumun değer yargıları bakımın-

dan değerlendirilecektir. 

 

 

YAZARIN VE ÇOCUK İMGESİNİN ORTAK METNİ: 

AĞAÇKAKANLAR MASALI 

Doç. Dr. Mehmet Narlı 

Balıkesir Üniversitesi,  

Türkiye 

Cahit Zarifoğlu, imgeci tutumuyla, soyut ama sıcak ve akışkan diliyle, şiir-

lerine sinen dini duyarlığıyla 1960’lardan sonraki Türkiye şiirinde oldukça önemli 

bir yere sahiptir. O aynı zamanda, Serçekuş, Ağaçkakanlar, Katırarslan, Yürekdede 

ile Padişah, Küçük Şehzade, Motorlu Kuş, Kuşların Dili adlı masallarıyla çocuk 

edebiyatındaki değerler sistemini, dil, anlatım ve kurgu bakımından çağdaşlarından 

farklı olarak yeniden kuran bir yazardır. Bu çalışmada Cahit Zarifoğlu’nun Ağaç-

kakanlar adlı masalının yapısı ve değerler sistemi çözümlenmeye çalışılmaktadır. 

Ağaçkakanlar masalında, yazar, masalın muhatabı olan çocuk özneyi, kurgunun ve 

zamanın içine alarak ortak bir metin üretir. Masalın fantastik dünyasına hazır ola-

rak bekleyen çocuk özne, muhtemelen babası olan kişiyle farkına varmadan kuram-

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

20 

sal bir tartışmaya girerken; muhtemelen baba olan anlatıcı özne de, çocuğun merak, 

hayret, merhamet, cesaret gibi duygularının harekete geçmesini sağlar.  

Çözümleme, spesifik bağlamda sadece seçilen metnin yapı ve değer sistemine 

yönelse de kuramsal düzlemde yazarın bütün masallarındaki sistemlere yönelmekte 

ve bu masalların, geleneksel masaldan ve modern çocuk anlatılarından farklı olan 

taraflarına atıflar yapmaya çalışmaktadır. 

 

 

AZERBAYCAN'DA SOVYET DÖNEMİ ÖNCESİNDE ÇIKAN 

ÖNEMLİ BİR ÇOCUK DERGİSİ: REHBER 

PhD. Muharrem Kaplan 

Qafqaz Üniversiteti,  

Azerbaycan 

Çocuk edebiyatının en önemli semerelerinden olan çocuk yayıncılığının; çocu-

ğun gelişimi, moral değerleri kazanması, psikolojisi ve eğitimiyle doğrudan ilişkili 

eğitici bir yanı vardır. Çocuğun merak olgusuyla birlikte gelişen  öğrenmesine de 

büyük katkı sağlayan çocuk dergilerinde, çocuğun düzeyine uygun değişik türler 

olduğu için, bunlar her zaman çocukların, sıkılmadan zevkle okuyabilecekleri ma-

teryaller olmuşlardır. Öte yandan çocuk dergilerinin çocukların sözcük dağarcıkla-

rını zenginleştirmede büyük bir payı bulunduğu da gözden kaçırılmamalıdır.  

Bu bağlamda, II. Meşrutiyet Dönemi Öncesinde Türk Edebiyatı'nın sessizliğe 

gömüldüğü bir dönemde, 1906 yılında, Azerbaycan'da çocuk ve eğitim sahasında 

aylık bir dergi yayın hayatına başlar.  Azerbaycan'ın ilk çocuk dergisi "Debistan"la, 

çok uzun soluklu "Mektep" dergisi arasında adeta bir köprü olan "Rehber" dergisi, 

tüm baskılara ve sansüre rağmen sesini Türk dünyasına duyurmayı bilmiştir.  

"Məqsədimiz məktəblərimizin müntəzəmliyinə millətimizin məişət meydanın-

da elm və  mərifət yolunda

 

irəli getməsinə  və milli ədəbiyyatından xəbərdar 

olmasına əlimizdən gələn qədər rəhbərlik etməkdir."(Rehber, İfade-i Meram: 1/2) 

Maksadını yukarıdaki cümleler özetleyen dergi beş ay gibi kısa bir sürede Türk 

dünyasına iz bırakmayı bilmiştir. İşte bu bildiride de söz konusu dergi farklı açılar-

dan değerlendirilip  tanıtılmaya çalışılacaktır. 

 

 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

21 

AZERBAYCAN ÇOCUK EDEBİYATINDA KAHRAMANLIK 

MOTİFİ: KAYNAKLARI VE ÖZELLİKLERİ