Yaziçilar býRLÝYÝ Çaõ ÖyrŠtim ÝþlŠtmŠlŠri qafqaz unýversýtetý Az TéHSÝl nazýRLÝYÝ Šrbaycan Respublikası
İLYAS EFENDİYEV’İN ÇOCUK HİKÂYELERİ VE
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
- «II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
- AZERBAYCAN “MEKTEB MECMUASI”NDAKİ (1911-1925) ÇOCUK HİKÂYELERİNDE SOSYAL HAYATIN YANSIMALARI Ümit Pektaş
- GÖKHAN AKÇİÇEK’İN ŞİİRLERİNDE BİR İYİLİK ALANI OLARAK DOĞA Volkan Odabaş
|
İLYAS EFENDİYEV’İN ÇOCUK HİKÂYELERİ VE TOPLUMSAL DEĞERLER Doç. Dr. Sedat Adıgüzel Atatürk Üniversitesi, Türkiye Azerbaycan edebiyatının hem Sovyetler Birliği döneminde hem de bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti yıllarında en önemli yazarlarından biri İlyas Efendiyev’- dir. Eser vermeye başladığı ilk yıllardan itibaren edebiyat sahasında yeniliklerin öncüsü olmuş ve Sovyet hâkimiyeti yıllarının sanat anlayışı olan sosyalizm realiz- minin katı kurallarının kısmen de olsa dışına çıkmayı başarabilmiştir. TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
53 İlyas Efendiyev, sosyalizmin ekonomik ve ahlak anlayışının bozduğu toplum yapısını düzeltmeyi kendine amaç edinmiş, millî ve manevî değerlere önem veren bir yazardır. Bu bakımdan eserlerinin kahramanları genellikle gençler ve çocuklar- dır. İlyas Efendiyev, birçok yazar ve şairin hiçbir neden olmadan ortadan kaldırıl- dıkları ve insanların düşüncelerini bile ifade etmekten korktukları bir dönemde eser vermeye başlamıştır. Yazdığı birçok hikâye, roman ve tiyatro eserinin yanında, toplumsal yaşam, millî ve manevî değerler, yetişen nesillerin millî bilince ulaşmasına öncülük edecek yüzlerce makale ve denemesi bulunmaktadır. O aynı zamanda iyi bir edebiyat yorumcusu ve eleştirmenidir. Yaptığı eleştirilerle Azerbaycan edebiyatının gelişi- mine önemli katkıları olmuştur. İlyas Efendiyev, çocuklar için yazdığı kısa hikâyelerle de gelecek nesillerin ye- tişmesinde oldukça önemli rol oynamıştır. Yazar, çocuklar için yazdığı kısa hikâye- lerle gelecek nesillerin millî bir bilinçle, çevrelerine ve kendilerine yararlı bireyler olarak yetişmelerini amaçlamıştır.
lerdir. Bu hikâyeleri yazarın diğer eserlerinden ayıran en önemli özellik içerdikleri mesajın hiçbir sembole yüklenmeden açıkça ifade edilmesidir.
Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Türkiye Bibliotheraphy has gradually became a well known methods utilized in schools and mental health services. Utilization of bibliyoteraphy in schools and literature is a relatively new concept and that deserves attention of all of the educators and teachers. The purpose of this presentation is to explore possible utilization of this methods in schools with teaching materials and methods. This presentation will introduce the idea of bibliotheraphy and the underlying assumptions of this technique. This presentation will explore the usage of this method in counseling and guidance classes as well as in reading, writing and literature classes. Since the framework is mostly mental health problems, examples will be provided for successful programs using this method. Some of the benefits and limitations will be also discussed in light of the most current literature findings.
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
54 NÂBÎ'NİN HAYRİYYE'SİNDE BELLİ BAŞLI KAYNAKLARDAN İSTİFADE YOLLARI Səadət İmanova Qafqaz Universiteti, Azərbaycan Toplumun en küçük bireyi olan çocuk çevresini, dünyayı, yaşadığı dönemin ve ortamın değerlerini, birlikte yaşamanın getirdiği kuralları, ninni, tekerleme, masal, bilmece, hikaye ve efsane gibi sözlü ürünlerden öğrendiği gibi okul öncesi ve okul döneminde karşılaştığı edebi ürünlerden de öğrenmekte, öğrenirken eğlenmekte ve karşılaştığı hayal dünyasıyla yaratıcılığını daha da pekiştirmektedir. Bu bakımdan çocuğun zihinsel ve ruhsal gelişimi açısından edebî ürünler büyük önem taşımak- tadır.
Klasik Türk Edebiyatında insanlara iyiyi, doğruyu göstermek, topluma ve dev- lete yararlı insanlar yetiştirmek amacıyla yazılan nasihat-nâme veya pend-nâme olarak bilinen manzum veya mensur eserler bulunmaktadır. Bu eserlerden biri Nâbî'nin Hayriyye'sidir. Nâbî (1642-1712) Divan edebiyatında "tefekkür şiiri" cığırını açan önemli bir şairdir. Divan edebiyatının hemen her türünde eser vermiş olan Nâbî "Hayriyye" adlı didaktik mesnevisiyle geniş bir şöhrete ulaşmıştır.
Çocuk-edebiyat ilişkisi ve bu ilişki çerçevesinde çocuğu konu edinen Hayriyye, klasik dönemde yazılan güzel bir örnek ve Nâbî’nin, oğlu Ebu’l-hayr Mehmed Çelebi için yazmış olduğu ahlâkî-didaktik bir mesnevidir. Nasihat konusu pek çok şair ve yazar tarafından sözlü ve yazılı edebiyatımızın başlangıcından itibaren en çok işlenen konular arasındadır. Nasihat-nâmeler, insanlara doğruyu göstermek, onları yanlış davranışlardan sakındırmak amacıyla yazılan eserlerdir. Temel nitelikleriyle "ahlâkî eserler"den sayılan manzum nasihat-nâmelerin ana kaynağı İslam dinidir. Nâbî'nin "Hayriyye" eserinin temel kaynağı incelendiğinde karşımıza birçok ana kaynak çıkıyor. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz: Kur'an, Hadis, Arap ve İran edebiyatında Pend-nâme türündeki bazı eserler, atasözleri, tarihi olay ve hikayeler, gelenek ve görenekler, 17. yüzyılın bazı bilim dalları.
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
55 “MƏZƏLİ” JURNALINDA "UŞAQ" MÖVZUSUNUN TƏCƏSSÜMÜ PhD. Seyran Qayıbov Qafqaz Universiteti, Azərbaycan
AMEA Folklor İnstitutu, Azərbaycan 1900–1920-ci illər dünya ölkələri, eləcə də Azərbaycan üçün olduqca qarışıq bir dövr idi. Bir çox siyasi məsələnin həll olunduğu, başqa sözlə dünyanın yenidən qurulduğu o dövrün öyrənilməsi olduqca aktual bir məsələdir. Məlumdur ki, o dövr haqqında bir çox əsər qələmə alınıb, dövrün siyası, iktisadi, mədəni həyatı müxtəlif istiqamətlərdən təhlil olunub. Digər tərəfdən dövrün ab-havasının en geniş şəkildə o illərdə nəşr olunan qəzet və jurnallarda əks olunduğu məlumdur. Bu baxımdan günümüzdə onların bir daha gözdən keçirilməsi yaşanmış hadisələrin yeni bir aspektdən işıqlandırılmasına kömək edəcəkdir. Azərbaycan mətbuat tarixinə baxdığımız zaman o illərdə bir çox qəzet və jurnalın nəşr olunduğunu görürük. Bunlar arasında “Məzəli” jurnalının öz dəst-xətti var. “Məzəli” jurnalı nəşr olunduğu dövr ərzində istər Bakıda, istərsə də bölgələrdə yaşanan siyasi, sosial və mədəni həyatı öz səhifələrində əks etdirmiş, yaşanan hadisələrə biganə qalmamış, eləcə də dünyada baş verən olaylara öz mövqeyini bildirmişdir. “Məzəli” jurnalında işlənən mövzulardan biri də "uşaq" mövzusudur. Bu mövzu o dövr üçün olduqca aktual bir mövzu idi. “Məzəli” jurnalı da bu mövzunu öz dəst-xəttinə, üslubuna uyğun olaraq dilə gətirmişdir. Jurnalı təhlil etdiyimiz za- man aydın olur ki, "uşaq" mövzusu hər yönü ilə dövrün ziyalılarının diqqət mər- kəzində olmuş, jurnalın tərzinə uyğun olaraq hadisələr satirik bir üslubda dilə gəti- rilmiş, tənqid olunmuş və çıxış yolları göstərilmişdir. “Məzəli”də "uşaq" mövzusu- nun istər şeirlərdə, istərsə də nəsr əsərlərində işləndiyi görülür. Jurnalda bu istiqamətdə işlənən mövzuları "sosyal və mədəni hadisələr qarşısında uşaq", "uşaq tərbiyyəsi", "uşaqların təhsili" başlıqları altında təhlil etmək mümkündür.
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
56 ŞEYHÎ’NİN HAR-NÂMESİ’NE ÇOCUK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR BAKIŞ Setter Durmaz Qafqaz Üniversitesi, Azerbaycan Asıl adı Yusuf Sinâneddîn olan Şeyhî, XV. yüzyılın ilk yarısında Anadolu'da yaşamış ve kendi devrinde “sultânu’ş-şuarâ” unvanını almış şâirlerden biridir. Kla- sik Türk edebiyatının kuruluş devri şâirlerinden olan Şeyhî, adını edebiyat tarihinin unutulmayacak şahsiyetleri arasına yazdıran eserler kaleme almıştır. Şâirin, orta hacimli bir Türkçe Divân’ı ile Hüsrev ü Şîrin ve Har-nâme mesnevîleri vardır. Anadolu sahasının en güzel hiciv örneklerinden birisi olarak kabul edilen Har- nâme, 126 beyitlik bir mesnevî olup, aynı zamanda hiciv ve mizah edebiyatımızın bir şaheseridir. Bu küçük manzum hikâyede öküzlerin rahatına ve boynuzuna imrenen zavallı eşeğin, sonunda kulaklarını kaybetmesi olayı anlatılır. Şâir, aslında kendi başından geçen bir hâdiseyi, teşhîs yoluyla hayvanlarla temsil ederek, en mükemmel bir tarzda aksettirmeyi başarmıştır. Hayvanların ağzından insanın dünyasına ayna tutan şâir, hayal ile gerçeği yüzleştirmiş; mizah ile şiiri, övgü ile yergiyi sembolik bir anlatımla karşı karşıya getirmiştir. Asrının sade, akıcı ve tabiî Türkçe’sini en iyi yansıtan eserlerden biri olan Har-nâme’nin, aynı zamanda olduk- ça canlı tasvirlere, etkili ve halk diline yakın bir üslûba sahip olduğunu söylemek mümkündür. Genel hatlarıyla çocuğun dünyasında güzellikler çağrıştıran, onun ruhunda güzele ve iyiye karşı olumlu davranışlar geliştiren, hayal dünyasını zenginleştirerek ana dilinin tadını hissettiren eserler, çocuk edebiyatı kapsamında değerlendirilir. Bu bildirimizde Şeyhî’nin Har-nâme mesnevîsinin, çocuk edebiyatı açısından bir değerlendirmesi yapılmıştır. Bu değerlendirme neticesinde, eserin gerek şekil, gerekse dil ve üslûp açısından çocuklara hitap ettiği tespit edilmeye çalışılmıştır.
ÇOCUK ŞİİRİ Mİ DİDAKTİK MANZUME MI? Yrd.Doç.Dr. Tacettin Şimşek Atatürk Üniversitesi, Türkiye Şiirde mesaj iletimi, edebiyatın ilgi çekici konularından biridir. Mesajın doğru- dan ya da dolaylı olarak iletilmesi, metnin edebîliğini tartışmaya açmaktadır. Me- tinlerin işlevleri üzerine yapılacak bir değerlendirmede, mesajı doğrudan iletmenin düzyazıya, örtük ve simgesel bir dille iletmenin de şiire özgü olduğu sonucuna va- rılmaktadır. Şiir, dilin poetik işlevde kullanılmasından doğan bir edebi türdür. TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
57 Şiirin dış yapı unsurlarını kullanarak oluşturulmuş mesaj öncelikli metinleri şiirden ayırmak ve manzume olarak değerlendirmek gerekir. Türkiye’de çocuk şiiri yazan ilk isimler, şiiri bilgi aktarma, düşünce kavratma, öğüt verme ya da davranış kazandırma aracı olarak görmüş, bu nedenle didaktik bir üslûp kullanmışlardır. Cumhuriyet dönemi Türk çocuk şiirinde, “çocuk şiiri” teriminin genellikle di- daktik manzume anlamında kullanıldığı, bunun da çocuk algısıyla doğrudan ilgili olduğu söylenebilir. Ancak Fazıl Hüsnü Dağlarca, 1967 yılından itibaren dili poetik işlevde kullanarak çocuk duyarlığını yansıtan şiirler yazmıştır. Mustafa Ruhi Şirin, Cahit Zarifoğlu ve Gökhan Akçiçek, dili poetik işlevde kullanan şairlerden birka- çıdır.
Bildiride Türkiye’de çocuklara yönelik şiir ve manzume örnekleri üzerine bir değerlendirme yapılacak, olan ve olması gereken arasında bir karşılaştırmaya yer verilecektir.
TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Türkiye Balkanlarda Türk çocuk edebiyatından söz etmenin neredeyse Türk edebiya- tından söz etmek demek olduğu bir coğrafyada, çocukla ilgili üretimler ortaya koy- maya yönelmenin sadece yazarın kişisel tercihi olmayabileceğini unutmamak gere- kir. Yunanistan’da bulunanlar hariç, Balkanlarda yaşayan Türklerin tamamının sos- yalist yönetimlerce idare edilen ülkelerde yaşamış olmaları, bu yörelerde üretimde bulunan yazar/şairleri bu ortamın dışında olabilecekleri üretimlerde bulunmaya itmiştir. Çocuğa hitap edebilecek konular da bu çerçevede tercih sebebi olmuştur. Çocuk edebiyatına dair üretimleri ortaya koyan yazarların neredeyse tamamının öğretmen oluşlarını da bu bağlamda değerlendirmek gerekir. Bu çerçevede bu bildiride Balkanlarda ortaya konan Türk çocuk hikayeleri, diğer edebi türler içinde değerlendirilecek, yazar/şairlerin çocuğu konu edinen üre- timlere yer vermiş olmalarının sebepleri irdelenecektir.
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
58 FOLKLOR UŞAQ ŞEİRİNİN QAYNAQLARINDAN BİRİ KİMİ F.e.d., Təyyar Salamoğlu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, Azərbaycan Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının tarixində XX əsrin əvvəlləri müstəsna mövqeyə malikdir. Bu dövrdə M.Ə.Sabir, A.Səhhət, A.Şaiq, R.Əfəndizadə kimi məşhur sənətkarlarla bərabər, adları geniş oxucu kütləsinə az məlum olan Arifə, Rəbiə, Y.Əfəndizadə, Ə.Hüseynzadə, M.B.Muradzadə, Naseh və başqalarının “Dəbistan”, “Rəhbər”, “Məktəb” jurnallarında, uşaq dərslikləri və qiraət kitablarında çap olunan uşaq şeirləri bu sahənin xüsusi bir inkişaf yolu keçməsinə təkan vermişdir. Bir qisim folklor nümunələrində ifadə olunan əxlaqi ideyalar dövrün uşaqları- nın tərbiyəsi baxımından da tam məqbul görünmüş, bu tipli nümunələri sənətkarlar ya heç bir dəyişiklik etmədən, ya da çox cüzi dəyişikliklə nəzmə çəkmişlər. Bəzi uşaq şeirlərində hansısa folklor süjetinin nəzmə çəkilməsi yox, bu süjetlərin həmin əsər üzərindəki təsiri qabarıq cəhət kimi üzə çıxır. Digər bir qisim poetik nümunələrdə müəlliflərin istinad etdiyi folklor süjetləri uşaqların maraq dairəsi, yaş səviyyələri, dərketmə qabiliyyəti baxımından, həmçi- nin ideya-məzmun cəhətdən sərfəli olan bir çox əməliyyatlara məruz qalmış, belə- liklə, estetik təsirin daha da qüvvətliliyi mənasında ilk mənbəni təkrar etməyən, orijinal ideyalı və məzmunlu uşaq əsərləri yaranmışdır. Uşaq poeziyasında folklordan istifadənin digər bir yolu özünü poetik forma mükəmməlliyi və rəngarənliyi axtarışlarında biruzə verir. Bu yolla yaranan əsərlərdə, birinci halda, ayrı-ayrı folklor nümunələrindən uşaq əsərlərinin tərkib hissəsi kimi istifadə olunur, ikinci halda, xalq şeirinin müxtəlif janrlarının – laylaların, bayatıların, tapmacaların poetik forması əsas götürülürdü. Xalq nağıllarının da bədiilik imkanları şairlərin diqqətindən yayınmamış, onla- rın ifadə vasitələrinə, xüsusi deyim tərzinə istinadən çoxlu mənzum nağıl yaradıl- mışdır ki, bu da həmin janrın uşaq poeziyasının əsas janrlarından biri kimi təsdiq olunmasına gətirib çıxarmışdır. Azərbaycan uşaq şeirinin bəzi nümunələrinin xalq şeirinin bölgüsü, ritmi, bəzən isə sadəcə olaraq melodiyası ilə kökləndiyini müşahidə edirik. Belə şeirləri yaradan zaman əsasən xalq mahnılarının, bəzən də uşaq oyun nəğmələrinin bədii- struktur elementlərinə, ritm və ahənginə istinad edilmişdir. Xalq mahnılarının ritmik-melodik imkanlarından məzmunu məktəb uşaqlarının təlim və tərbiyəsinə uyğun gələn və əsasən nəğmə dərslərində oxunmaq üçün ya- zılan şərqi yaradıcılığı prosesində istifadə olunmuşdur.
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
59 ƏDƏBİYYATIN UŞAQLARIN MƏNƏVİ İNKIŞAFINDA ROLUNA DAİR ƏHMƏD BƏY AĞAOĞLUNUN FİKİRLƏRİ Tural Mirzəliyev Qafqaz Universiteti, Azərbaycan Əhməd bəy Ağaoğlunun, geniş təfəkkürə malik alim kimi, cəmiyyət həyatının bir çox sahələri haqqında mülahizələri olmuşdur. O, hüquq, dövlət, mədəniyyət, din və başqa bu kimi amillər barədə fikir yürüdərkən həmin təsisatların cəmiyyət və cəmiyyətin əsasını təşkil edən fərdlərin həyatına təsirini ön plana çəkmiş, məhz bu yöndən yararlılıq dərəcəsini müəyyənləşdirməyə çalışmışdır. Ağaoğlunun ədəbiyyatşünas kimi fəaliyyəti də baxımdan aktualdır. O, bədii əsərlərin fərdin, şəxsiyyətin formalaşmasında roluna bütün əsərlərində toxunmuş, uşaqların hansı bədii əsərləri oxumasının onların vətəndaş və insan kimi yetişmə- sində xüsusi əhəmiyyət daşıdığını vurğulamışdır. ... Ədəbiyyat və təfəkkür ma- hiyyətcə sosial hadisələrdir. Bu üzdən mövzusu və hədəfi cəmiyyət olmayan bir ədəbiyyat və təfəkkür mənşə və mahiyyətcə boş və əqidəsiz bir şeydir (1). Avropa ənənəsinin gözəl bilicisi və tətbiqi tərəfdarı kimi, Ağaoğlu bu yöndə nümunələr verərkən tez-tez qərb ədəbiyyatına müraciət edirdi. Onun Şiller və Hötedən gətirdiyi misallarla alman cəmiyyətini, Russo, Hüqo kimi ədiblərlə fransız cəmiyyətini, Şekspir və Bayronla ingilis fikrini uzlaşdırması, uyğunluq tapması və ən əsası bu uyğunluğun qəfildən yaranmayıb, körpə şüurlara nüfuz etdikcə yetiş- məsi haqqında fikirləri alimin dünyagörüşündə bədii ədəbiyyatın uşaq şüuruna tə- siri barədə dolğun məlumat verir (2). Bu tezisinin ən güclü şəkildə təzahürünü rus ədəbiyyatının timsalında görür, bugünkü (XX əsrin əvvəlləri) inqilablar Rusiyasını birbaşa rus ədiblərinin müsbət obrazlarının əyaniləşməsinə bağlayırdı (3) . Ağaoğlu bu mənada Şərqi Qərbdən öyrənməyə çağırır və təəssüf ki, Şərq ədə- biyyatındakı müsbət nümunələri görmürdü.
ÇOCUK HİKÂYELERİNDE SOSYAL HAYATIN YANSIMALARI Ümit Pektaş Qafqaz Universiteti, Azerbaycan 1911-1925 yılları arasında G.Reşad Mirzezade ve A.Efendizade idaresinde iki haftada bir Bakü’de neşrolunan dergi Azerbaycan Çocuk Edebiyatında 20. yüzyıl başlarında neşr olunan dergilerin en uzun soluklu olanıdır. Toplam doksan iki sayı «II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
60 çıkmıştır. Çocuk dergisi olmasına rağmen içerik bakımından hayli hacimli bir yapıya sahip olduğu gözlemlenir. Dergi 1911 yılının 29 Noyabrda neşrolunan ilk sayısının ikinci sayfasında ortaya çıkış amaçlarını “ idareden” başlığı altında Doktor Neriman Bey imzalı ya- zıyla ortaya koyar. Bu yazıya göre dergiyi çıkaranların amaçları talebelerin ahla- kına, bilgisine yardım eden, onların ahval ve hayatından bahs eden ilerlemelerine sebep olan her tür menfaatli yazılara dergiyi açarak talebelerin bilgi dairesini genişletmek ve onlara yeni ufuklar açmaktır. Dergide bilhassa hikâyeler geniş yer tutar. Doksan iki sayı neşrolunmasına rağ- men dergide iki yüz elli civarında hikâye mevcuttur. Hikâyelerin orijinal hikâyeler, alıntı hikâyeler, gülmeli nağıllar, qorqulu nağıllar şeklinde karşımıza çıktığını görürüz. Bu hikâyeler çocuklara millî, manevî, ananevî kıymetleri öğretmek bakı- mından önem taşımaktadır. Bilhassa 20. asrın sosyal hayatının yansımalarını gör- mek mümkündür. Mesela, 07 Oktyabr 1914 No.14 s. 273´te yer alan “İki Yetime ve Şükûfe” adlı hikayede kızların gittiği mektepte eğitimin nasıl yapıldığına dair bilgiler mevcuttur.Yine 1914 yılı No.5 s.66’da “Rəhmdil Elyas” adlı hikâyede de Nevruz Bayramıyla alâkalı uygulamalara yer verildiği görülür. Hikâyelere bakıldığında eğitimden bayramlara; ekonomik hayattan sosyal taba- kalar arasındaki ilişkilere; tıp ilminden hayvan sevgisine kadar sosyal hayatın yan- sımalarını görmek mümkündür. Bu yansımalar da bize o devrin sosyal hayatı hak- kında bilgi vermekte, o devir ile bugün arasında bağ kurmaya ya da aradaki farkları tespit ederek sosyal değişimin nedenlerini ortaya koymada bizlere yardımcı ola- caktır.
OLARAK DOĞA Volkan Odabaş Ordu Üniversitesi, Türkiye Çocuk Edebiyatı alanında farklı türlerde eserler veren Çağdaş Türk edebiyatı yazarlarından Gökhan Akçiçek; şiirlerinde, çocuk duyarlılığı ve inceliğinin doğa imgesi etrafında zenginleştiği bir dünya tasavvuru sunmaktadır. Çocuk gelişiminde günümüz sözlü ve yazılı kültür ürünleri içerisinde şiir türündeki metinler vasıta- sıyla; çocuğun her yönüyle yaşama hazırlanması, içinde yaşadığı doğaya saygı duyması ve onun farkına varması, bütün canlılara ahlaki ve vicdani bir bakışla yaklaşması amaçlanmaktadır. Buradan hareketle şairin şiirlerinde geçen doğaya ait motifler, farklı bağlamlarda ele alınmış, yazınsal metnin iletişimsel ve estetik dili çözümlenerek çocuğun fiziksel, ruhsal ve psikososyal gelişiminde etkin rol oyna- yabileceği anlatılmaya çalışılmıştır.
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
61 AZƏRBAYCAN UŞAQ ŞEİRİ ÜÇ DÖNƏMDƏ - XX ƏSRİN BİRİNCİ İYİRMİ İLİNDƏ, SOVET DÖNƏMİ ƏRƏFƏSINDƏ VƏ HAZIRKI MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜNDƏ Vaqif Aslanov Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu, Azərbaycan Ər olacaqlarını düşündükcə müdrikləşən oğlan babalarımız, gəlin olacaqlarını yəqin etdikcə ciddiləşən qız nənələrimiz öz ürəklərində uşaqları üçün ən gözəl adlar seçmiş, onların şərəfinə ən şirin, ən həzin və ən sevdalı nəğmələri oxumuşlar. Bu ilahi istəkdə və bu ilahi ifada ata-ana, baba-nənə dünyasının bütün rəngləri öz ifadəsini tapmışdır. Bir sözlə, uşaq adları və uşaq şeirləri bir çox hallarda uşaq- lardan əvvəl dünyaya gəlmişdir. Çağalar qundaqdan, bəbələr bələkdən, körpələr beşikdən çıxdıqca, iməklədikcə, yeridikcə onlara oxunan nəğmələr də məzmun və mündəricə etibarilə yeniləşmişdir. Uşaq ədəbiyyatı ömrün rəngləri, talenin naxışları kimi rəngarəngdir, yaşdan- yaşa keçidin pillələri və astanaları kimi üzü gələcəyədir. Orada körpə qığıltısının da, ata-ana qayğısı və fərəhinin də, baba-nənə qürurunun və xatircəmliyinin də poetikası vardır. Artıq burada söhbət çox ciddi bir ədəbiyyatdan gedir. O ədəbiy- yatdan ki, orada Sözü sözdən alan var, Zülfün üzə salan var. Oğul balam, tez böyü, Gözü yolda qalan var. və ya
Xırdacasan, məzəsən, Hər bir güldən təzəsən. O günə qurban olum, Ayaq tutub gəzəsən. şəklində arzu və istəyin lakonik ifadəsi möhkəmcə yer tutur. Oxşamalar, laylalar, tapmacalar, yanıltmaclar, cırnatmalar, daha nə bilim nələr və nələr də bir yandan... Yazılı ədəbiyyata gəldikdə isə bünövrəsi qoyulan gündən Azərbaycan ədəbiy- yatında uşaq mövzusuna müraciət etməyən şair, demək olar ki, olmamışdır. Bir tə- rəfdən də Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında lirik, pastoral, didaktik, dramatik olmaq- la şeirin bütün növləri təmsil olunmuşdur. Qələmlərini ərəbcədə, farscada sınamalarından asılı olmayaraq Azərbaycan şairləri uşaqlar üçün də gərəkli olan ibrətamiz mövzulara müraciət etmişlər. X. Şirvaninin Şirvana ünvanlanan şeirlərindəki vətən həsrəti, N.Gəncəvinin “Xəmsə”- sindəki bir çox ibrətamiz hekayətlətr, M. Füzulinin “Söhbətul-əsmar”ındakı Mey- vələrin söhbəti uşaqlarda duyğuların və müqayisə qabiliyyətinin inkişafına bu günün özündə də təsir göstərməkdədir.
|