Yaziçilar býRLÝYÝ Çaõ ÖyrŠtim ÝþlŠtmŠlŠri qafqaz unýversýtetý Az TéHSÝl nazýRLÝYÝ Šrbaycan Respublikası

AZƏRBAYCAN UŞAQ HEKAYƏLƏRİ: MÖVZU VƏ MƏZMUN 

XÜSUSİYYƏTLƏRİ (1970-1980-Cİ İLLƏR UŞAQ NƏSRİ 

ƏSASINDA) 

Rövşən Məmmədov 

Sumqayıt Dövlət Universiteti,  

Azərbaycan 

Məqalə Azərbaycan uşaq hekayələrinə həsr edilmişdir. Bildiyimiz kimi hekayə 

hər zaman aparıcı janr kimi mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Ona görə uşaq yazı-

çıları yaradıcılıqlarında bu janra üstünlük vermişlər. Məqalədə ümumilikdə hekayə 

janrı araşdırılır, strukturu, quruluşu haqqında məlumat verilir, daha sonra 1970-80-

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

45 

ci illər uşaq nəsrinin bu janrı mövzu və məzmun xüsusiyyətləri baxımından təhlil 

edilir. Dövrün ən görkəmli uşaq yazarlarının əsərləri müasir prizmadan təhlil edilir, 

çağdaş dövrümüzlə müqayisə edilir. Z.Xəlil,  Ə.Səmədli, N.Süleymanov, T. 

Mahmud, E.Baxış, M.Aslan, A.Mansurzadə, F.Tarverdiyev, Ə.Əhmədova kim ya-

zarların yaradıcılıqları dövr və zamana görə  ədəbi süzgəcdən keçirilir. Bundan 

başqa H.X.Andersen, A.S.Ekzüperi, L.Keroll, Ş.Perro, A.Lindqren, N.N.Nosov, 

V.Draqunski və s. dünyanın görkəmli uşaq yazarlarının  əsərlərindən elmi müqa-

yisələr gətirilir. Uşaq hekayələrinin Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında yeri və rolu, 

ədəbi tənqidçilərin dövrün uşaq nəsrinə münasibəti (B.Nəbiyev, R.Yusifoğlu, 

F.Əsgərli və s.) məqalədə öz əksini tapmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, hekayələr 

müxtəlif problemlər üzrə (ailə-məişət, təlim-tərbiyə, mlli dəyərlər,  əxlaqi) təsnif-

ləşdirilib təhlil edilmişdir. 

 

 

FOLKLOR VE ÇOCUK ŞİİRİ 

Doç. Dr. Rakhmatulla Barakaev 

Özbekistan İlimler Akademisi,  

Özbekistan 

1.

 

Özbek edebiyatının bütün tür ve janrlarında hem de yöntemlerindeki kimi ço-

cuk edebiyatının tekamülünün folklorla ilgili olduğu bellidir. Zira, Özbek çocuk 

edebiyatı edebi tekamülünü belirlenen türlü etkenler arasında folklordan zevklen-

mek, onu yazılı edebiyata çeşitli  şekillerde kullanmak ayrıca önem taşımaktadır. 

Bütün çocuk edebiyatı vekilleri icadında folklordaki masal ve öğüt verici eserler 

süjesi temelinde yeniden yazılan onlarca eser rastgelemesi fikrimiz ispatıdır. Mese-

lenin ne kadar kapsamlı olduğu kasdettiğiz halde bu konuşmamızda edebi masal-

ların bazı özelliklerini araştırmakla sınırlandık. 

2.

 

Özbek çocuk edebiyatı ilk adımlarından başlayarak genel dikkatını halk bili-

mindeki çocuk türlerine ait eserlere önem verdiği boşuna değildir. Örneğin, Abdulla 

Avlaniy, Hamze Hekimzade Niyazi ve başka marifetperverlerin çocuklara ait 

eserlerinin genel kısmı doğrudan folklorle ilgilidir. Önların birçok eserlerine halk 

masal, şarkı ve başka öğüt verici eserleri esas alınmışsa, onlara ait çeviri eserlerin 

genel kısmı türlü halk folklorune aittir. 

3.

 

Abdulla Avlani’nin “Tilki ile karga” şiir masalı bu bakımdan çok önemlidir. 

Avlani  şiir masalı yaratırken üç kaynağa başvurur. Onlardan birisi K. D. 

Uşinski’nin “Lisa i deyatel” adlı nesri masalı, ikincisi “Güvercin, tilki, leylek veya 

başkalara yol gösteren, kendilerini felaketten kurtaramayanlar” adlı Hind masalı, 

üçüncüsü “Kurnaz bedana” adlı Özbek halk masalıdır. Bizce, Avlani´nin her üç 

varyanttan billgisi olmuştur. Onun Özbek çocuk edebiyatı yeni gelişmeye başladığı 

bir dönemde yazdığı masalın olayları Rus ve Hind masallarından farklı olarak 

iyilikle sona erdiği ile ehemiyetlidir. 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

46 

4.

 

Hamze Hekimzade’nin “Çocuğun kötü olmasına sebep olan annenin cezası” 

adlı  şiir edebi masalı daha da farklı özellikler taşımaktadır. Lev Tolstoy’e ait ve 

anlam  bakımından Hamze edebi masalına benzeyen daha bir nesri edebi masal da 

vardır. Ama anlam bakımından ne kadar benzediğine rağmen, Hamze edebi masalı 

Tolstoy masalının tercümesi değildir. Çünkü Tolstoy edebi masalı yayınlanmamış-

tır. O edebi masalını “Yeni alfabe” ders kitabına planlayarak, Rus halk masalı te-

melinde yarattığına rağmen, ders kitabına almamıştır. Bunun dışında Özbek halk 

masalları arasında da aynı böyle konulu masal mevcuttur. Hamze Hekimzade edebi 

masalı Özbek  halk masalına temellenmiş dersek aynı hakiket olacaktır. 

5.

 

Ama yazarın asıl amacı halk masalını sıradan şiir yolunda yeniden tekrarlamak 

değil, belki de halk tarafından çocuğa hitap etmenin yüzyıllar sürecinde gelişen 

orijinal metotlarını elde etmektir. Yukarıda eserdeki halk masalını  şiir yolunda 

yeniden işlemek yazar mahareti başlıktan başlayarak, edebi masal adlanmasındaki 

kendine özgü hikmet masal anlamının başlıktan açık ifadelenmesine yardımcı ol-

muş. Burada türlü halklar folklorundaki seyar süjeler hakkında düşünmek doğru 

olacaktır. İki halk masalındaki aynı anlam iki yazarın aynı hayatı hulasasına mal-

zeme görevini yapmış. Bu aslında iki doğru fikrin bir birinden habersiz olsa da, 

aynı noktada uygun gelmesidir. 

6.

 

Aslında “çocuk edebiyatı folklorun yazılı edebiyatla tutuşacak bir kısmında 

oluşması”nı (M. Levin) kasdedeceksek, folklor masallar temelinde oluşan mahsus 

edebi masal türü çocuk edebiyatı türleri arasında ayrıcalık taşıması ve bu türün 

kendine özgü özelliklerini türlü şekillerde araştırmak çok önemlidir. 

 

 

AZƏRBAYCAN UŞAQ ƏDƏBİYYATI: AXTARIŞLAR, 

PERSPEKTİVLƏR 

F.e.d., Prof. Rafiq Yusifoğlu 

Sumqayıt Dövlət Universiteti,  

Azərbaycan 

Цмуми ядябиййатымызын айрылмаз тяркиб щиссяси, онун спесифик бир голу олан ушаг 

ядябиййаты  сюз  сянятинин  стратежи  ящямиййят  кясб  едян  бир  сащясидир.  Она  эюря  ки, 

ушаг  ядябиййаты  бирбаша  мяктябля,  тялим-тярбийя  иля,  йени  няслин  ядяби  зювгцнцн 

формалашмасы  иля  ялагядардыр.  Ушаг  вахты  эюзял  шеирляр,  щекайяляр,  наьыллар  охуйа-

охуйа ядяби зювгц формалашмайан, цряйиндя мцталияйя щявяс, ещтийаъ ойанмайан 

инсанын  бюйцйяндя  ъидди  сянят  нцмунялярини  анламасы  бир  гядяр  инандырыъы  тясир 

баьышламыр. Юйряндийи илкин ядяби нцмуняляр ушаьын ядябиййата, мцталияйя щявясини 

артырдыьы кими, щеч бир мязмун вя форма эюзяллийи, дидактик вя тярбийяви ящямиййяти 

олмайан  цмуми  сюз  йыьымындан  ибарят  нязм  парчалары,  щекайяляр,  наьыллар  ися 

ушаьын шеиря, сянятя, мцстягил охуйа мараьыны бирдяфялик юлдцря биляр. Еля буна эюря 

дя ядябиййатымызын  сабащы наминя  онун  чох  щяссас вя ваъиб  бир  сащяси  олан ушаг 

ядябиййатына цмумхалг сявиййясиндя хцсуси гайьы, диггят, ейни заманда тялябкар-

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

47 

лыг лазымдыр. Ушаг ядябиййатыны тялим-тярбийя ишиндян башы чыхмайан, ушаг психоло-

эийасыны  билмяйян,  поетик  зювгц  сон  дяряъя  ашаьы  сявиййядя  олан  нашы  йазарларын 

цмидиня бурахмаг олмаз. 

Доьрудан да, ушаьын диггятини ъялб еляйян, ону марагландыран ясярляр йазмаг 

цчцн  илк  нювбядя  кюрпяляри  йахындан  танымаг,  онларын  арзу  вя  дцшцнъялярини,  йаш 

сявиййялярини билмяк вя нязяря алмаг зяруридир. Бир факты хатырлатмаг йериня дцшярди 

ки,  Азярбайъан  ушаг  ядябиййатынын  илк  нцмунялярини  йарадын,  бу  ядябиййатын  фор-

малашмасында  хидмяти  олан  йазычыларын  яксяриййяти  ихтисасъа  мцяллим,  педагог, 

тярбийячи, маарифпярвяр зийалылар олмушлар.  

Бир мясяляни дя хцсуси вурьуламаг йериня дцшярди ки, щяр йаш дюврцнцн юз ядя-

биййаты  олмалыдыр.  Щяр  йаш  дюврцня  уйьун  ядябиййат  нцмуняляри  йаранмалыдыр. 

Чцнки  мцхтялиф  йаш  дюврлц  ушагларын  анлам  вя  мараг  даиряляри,  психоложи  дуруму 

бир-бириндян  ящямиййятли  дяряъядя  фярглянир.  Бу  эцн  юз  йаш  сявиййяляриня  уйьун 

поетик нцмуняляри охумайанлар, сабащ бюйцкляр цчцн йарадылмыш ян ъидди, ян эюзял 

ясярляримизя беля биэаня галаъаглар 

Ушаг ядябиййатынын дили садя, айдын, образлы олмалыдыр ки, ушаг еля илк охудуьу 

наьылдан,  щекайядян,  шеирдян  сонра йаваш-йаваш  дилимизин  инъяликлярини  юйрянмяйя 

башласын,  бу  дилин  ширинлийини,  ащянэдарлыьыны,  мусигилилийини  дуйсун,  щисс  елясин  вя 

бундан сонра онун мцстягил шякилдя охумаьа, юйрянмяйя щявяси эцълянсин.  

Елми  техники  тярягги,  интернет  ясринин  ушагларынын  мараьыны  тямин  етмяк  цчцн 

йазычы чох ъидди охумалы, юйрянмяли, эярэин йарадыъылыг ахтарышлары апармалыдыр.  

Ян ясас проблемлярдян бири дя охуъу проблемидир. Тяссцфля дя олса гейд етмя-

лийик ки, инди биздя мцталияйя мараг чох азалыб. Китаб маьазаларынын яксяриййяти юз 

профилини  дяйишиб.  Китаб  тиъаряти,  китаб  йайымы  шябякяси  эцнцн  тялябляриня  ъаваб 

вермир.  Инди  ушаглар  цчцн  ясярляри  кцтляви  тиражла,  няфис  шякилдя  няшр  еляйиб  йайан, 

мцяллифляри щявясляндирян, онлара эюрдцкляри ишин дяйяри мцгабилиндя гонорар верян 

тяшкилата - няшриййата бюйцк ещтийаъ дуйулур.     

Ушаг ядябиййаты, онун йаранмасы, няшри, йайымы чох бюйцк ящямиййят кясб едир. 

Она эюря дя илкин мярщялядя бу мясялянин мцзакирясиня, йоллар ахтарыб тапылмасына 

бюйцк ещтийаъ дуйулур.  

 

 

MAKEDONYA’DAN UZANAN ÇOCUK VE GENÇLİK ELİ: 

SEVİNÇ DERGİSİ 

(ŞEKİL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU 

AÇISINDAN İNCELEME) 

Yrd.Doç.Dr. Salih Okumuş, Duygu Güner 

Ordu Üniversitesi,  

Türkiye 

Makedonya, bugün bile Türklerin yoğun bir şekilde kültürlerini sürdürdükleri 

Avrupa ülkesidir. Farklı milletlerin bir arada yaşadığı bu coğrafyada Türk kültü-

rünün izlerini yalnız mimari dokuda değil; aynı zamanda basın dünyasında da gör-

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

48 

mek mümkün. 1940’lı yıllara kadar Osmanlıcayı ardından Latin alfabesini kullanan 

basın dünyasında, yer yer çocuk dergiciliğinin de var olduğu söylenebilir.  

23 Aralık 1943 yılında Üsküp’te çıkmaya başlayan Birlik Gazetesi bünyesinde 

yayın hayatına başlayan “Sevinç” çocuk dergisi bugün hala basılmaktadır. 

Sevinç dergisinde hikâye, çizgi roman, şiir, deneme, köşe yazısı gibi türler 

yanında çocuklara yönelik bulmacalar da yer almaktadır. Öte yandan popüler ma-

gazin haberlerine de yer veren dergide karma kültürün izlerini de görmek müm-

kündür. Bu çerçevede derginin geçmişle geleceği, Avrupa’yla Türk kültürünü bir-

leştiren bir yayın politikasına sahip  olduğu söylenebilir.  

Diğer yandan Makedonya Türklerinin geçmişi, örf ve adetleri, kültürü, sanat-

ları, Türk dünyası ve özel olarak Türkiye ile ilgili haber ve diğer tür yazılara da 

bolca yer verilen dergide, okuyucuların milli bilinç, benlik ve kimliklerinin güçlen-

mesine katkıda bulunma amacı göze çarpmaktadır. 

Bir dönem Birlik bünyesinde yayın hayatını sürdüren Tomurcuk dergisiyle bir-

leşerek Sevinç&Tomurcuk adıyla yayınlanan dergi, daha sonra yeniden yayın ha-

yatına tek başına devam etmiştir. 62 yıldır yayın hayatını sürdüren bu derginin 

1991-2003 yılları arasında basılan sayılarını  şekil, içerik ve yazar kadrosunu 

değerlendirmek çalışmanın amacını oluşturmaktadır. 

 

 

MANASTIRLI MEHMET RIFAT’IN “HİKÂYAT-İ MÜNTAHABE” 

ADLI ESERİNDE ÇOCUK EĞİTİMİ 

Yrd.Doç.Dr. Salih Okumuş, Yavuz Selim Uğurlu 

Ordu Üniversitesi,  

Türkiye 

Manastırlı Mehmet Rıfat, Manastır’da doğdu. Reşit Bey’in oğludur. Harbiye’yi 

bitirdikten sonra (1872) uzun süre subay olarak çalıştı. Osmanlı-Rus Savaşı’na ka-

tıldı (1877). Abdülaziz’in tahttan indirilmesine sebep olanlardan sayılarak II. 

Abdülhamid tarafından Halep’e sürüldü. Halep’te öldü. Şiirleri de olmakla beraber 

gazete yazıları ve tiyatro eserleri ile tanınır. Tanzimat edebiyatı döneminin en çok 

oyun yazan yazarındandır. 

Hikâyat-ı Müntahabe, Manastırlı Mehmet Rıfat’ın 1873-1898 yılları arasında 

15 kez basılan, hayvan ve bitkileri konu alan kitabıdır. Eser, 72 sayfadan ibarettir. 

Eserin tamamı düzyazı  şeklinde kaleme alınmıştır. Eserde manzum herhangi bir 

parçaya rastlanmaz. İki kısımdan oluşan eserin 1. kısmında: 20 hikaye, 2. kısmın-

da: 8 hikaye olmak üzere toplam: 28 hikaye bulunur. Eser, alegorik öğeler içerir. 

Adında “hikâaye” kelimesi bulunmasına rağmen eser “fabl” türüne yakındır. Yaza-

rın hedef kitlesi ilköğrenim seviyesindeki öğrencilerdir. Bu sebeple dili dönemine 

göre oldukça sadedir. Günlük konuşma diline ait sözcükler çoğunluktadır. Arapça 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

49 

ve Farsça sözcüklerin sayısı ise çok azdır. Eserde, öncelikle hikayenin içinde geçen 

tipler tanıtılır ardından hikaye aktarılır. Son bölümde ise, hikayeden çıkarılabilecek 

anafikre (hisseye) yer verilir.Bazı hikayelerin sonunda  anlatıdan çıkan dersler bir 

atasözüyle desteklenir. Hikâyat-ı Müntahabe’de yazar, çocuklara okuma alışkanlığı 

aşılamak, birtakım bilgiler vermek, iyi alışkanlıklar ve ahlaki değerler kazandır-

mayı amaçlar. Özellikle Arkadaş seçimi, az ve öz konuşmak, bugünün işini yarına 

bırakmamak, dikkatli davranmak kanaatkar olmak, büyüklere karşı saygılı olmak 

ve söz dinlemek, hırsızlık yapmamak, kibirli olmamak gibi bazı  eğitici konular 

üzerinde durur. 

Bu çalışmada amacımız, çocuklar için kaleme alınan Hikâyat-ı Müntahabe’de 

çocuk eğitimi üzerinde durmaktır. 

 

 

ÇOCUKLARA YÖNELİK ÇIKARILAN BİR DERGİ: MAVİ 

KIRLANGIÇ (ŞEKİL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU 

AÇISINDAN İNCELEME) 

Yrd.Doç.Dr. Salih Okumuş, Zabit Yön  

Ordu Üniversitesi,  

Türkiye 

Mavi Kırlangıç Dergisi, Türkiye Yeşilay Cemiyeti’nin öğrenci ve çocuklara 

yönelik yayımlanan önemli bir kültür hizmetidir. Yeşilay’ın ilk çocuk yayını olan 

M.K. Yeşilay Cemiyetinin kuruluş amacına uygun olarak güzel ahlakı ve kötü alış-

kanlıkların zararlarını anlatan bir dergidir. Öğrencilerin eğitimine destek vermek, 

milli ve manevi değerleri aşılamak amacını güder.  

İlk sayısı 1969 yılının Ocak ayında “Öğrenci ve Çocuk Gazetesi” olarak çık-

maya başlayan Mavi Kırlangıç gazete ebatlarında ve haftalık olarak, 1970-80 yıl-

ları arasında ise aylık dergi olarak yayımlanır. Toplam 178 sayısı bulunmaktadır. 

Dergide hikâye, çizgi roman, şiir, deneme, makale gibi edebi türlere yer verilir. 

Şehir tanıtımları ile farklı ülkelere ait tanıtıcı yazılar ve çeviri metinler de bulunur. 

Karikatürlere, bilmecelere, bulmacalara, zekâ oyunlarına, fıkra ve tekerlemelere 

ayrılan bölümler derginin eğlendirici sayfalarıdır. Güncel sinema, kitap, tiyatro, 

sergi ve radyo programları ile ilgili bilgiler de dikkat çekicidir. Ayrıca ansiklopedik 

bilgiler, yayımlandığı ayın tarihi olaylarının anlatıldığı tarihte bu ay köşesi, sağlık 

köşesi, yazar biyografileri, şifalı besinler ve dini bilgiler de bulunmaktadır.  

Mavi Kırlangıç sadece çocukları eğitmekle kalmamış, şiirleri, yazıları, çizgileri 

yayımlanan pek çok ünlü ismin ilk ürünlerini ortaya koydukları ve sanatlarını 

geliştirdikleri bir okul da olmuştur. 

Bu çalışma ile amacımız, Mavi Kırlangıç dergisini şekil, muhteva ve yazar 

kadrosu bakımından incelemektir.   

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

50 

NÂBÎ’NİN HAYRİYYE’Sİ İLE SÜMBÜLZÂDE VEHBÎ’NİN 

LUTFİYYESİ’NİN ŞEKİL VE İÇERİK BAKIMINDAN 

MUKAYESESİ 

Salih SAVAŞ 

Qafqaz Üniversitesi,  

Azərbaycan 

XVII. yüzyıl Eski Türk Edebiyatı  şairlerinden Nâbî, hayatının yaklaşık üçte 

birini geçirdiği Halep yıllarında oğlu Ebü’l-Hayr Mehmed Çelebi için yazdığı 

“Hayriyye” manzum olarak yazılmış bir nasihatnâmedir. “Feilâtün Feilâtün Feilün” 

kalıbıyla aruz vezninde kaleme alınan bu eser gerek o dönemde ve gerekse sonraki 

dönemlerde bu tarzda yazılan eserlere numune olma özelliği göstermektedir. 

Nâbî, Hayriyye adını verdiği bu eserini her ne kadar kendi çocuğuna hitaben 

yazmışsa da aslında tüm çocuklara ve gençlere seslenmekte ve nasihat etmektedir. 

Nâbî bu eserinde oğluna öğüt ve ikaz ile birlikte dînî, ilmî ve ahlâkî bilgiler de 

vererek babalığının yanında mükemmel bir öğretmen rolünü de üstlenmiştir. 

Nâbî aynı zamanda yaşadığı dönemde toplumda gördüğü olumsuzlukları ve 

problemleri oğluna ikaz şeklinde yazmış ve o dönemin iç yüzünü açık bir şekilde 

ortaya koymuştur. 

Asıl adı Mehmed olan Sümbülzâde Vehbî'nin hayatına ve edebî kişiliğine bak-

tığımızda Nâbî'nin hayatı ile bazı benzerlikleri görmekteyiz. Her iki şair de gençlik 

yıllarında memleketlerinden ayrılarak şairler diyarı İstanbul'a gelmişler ve dönemin 

ileri gelenlerine sundukları kasidelerle rağbet görmüşlerdir. Nâbî'nin vefatından 

yaklaşık altı  yıl sonra Maraş'ta dünyaya gelen Vehbî de çocukluk ve gençlik 

yıllarında medrese âlimlerden aldığı özel derslerle Arapçayı ve Farsçayı çok iyi 

öğrenmiştir. O da Nâbî gibi şiirin hikmetli söz söyleme sanatından ibaret olduğunu 

belirtmiş ve bu tarzda şiir yazmayan dönemin şairlerini eleştirmiştir.       

XVIII. yüzyıl Eski Türk Edebiyatı şairlerinden Sümbülzâde Vehbî de Nâbî gibi 

elli yaşından sonra oğul sahibi olmuş ve oğlu Lutfullah Çelebi için kaleme aldığı 

“Lutfiyye” adlı eserini Nâbî’nin “Hayriyye”sine nazire olarak manzum tarzda 

yazmıştır. Her iki eser de aruzun "Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilün" kalıbıyla yazılmıştır. 

Vehbî de Nâbî gibi nasihatlerini kendi oğluna hitaben söylerken aslında tüm ço-

cuklara seslenmiştir. Oğluna dinî ve ahlakî değerler kazandırmayı hedeflediği kita-

bında toplum içinde nasıl davranması gerektiğini,  hadis, fıkıh, tefsir, mantık ve tıp 

ilmini iyi öğrenmesini; fakat felsefe ve geometri ilminden uzak durmasını tavsiye 

etmektedir. Ayrıca falcılıktan, sihirden ve muskadan şiddetle men ederken musi-

kiyle de uğraşmamasını istemektedir. Vehbî de bu nasihat kitabında yaşadığı dö-

nemde toplumda gördüğü mevcut ahlak dışı ve kanuna aykırı davranışları dile ge-

tirmiş ve bozulan düzen hakkında bilgi vermiştir. Her iki eser de edebiyatımız 

açısından çok değerlidir.   

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

51 

YENİ NƏSLİN YETİŞMƏSİNDƏ "TUMURCUQ"                  

QƏZETİNİN ROLU 

Səməd Məlikzadə 

Zaman qəzeti, redaktor,  

Azərbaycan 

"Tumurcuq" Azərbaycan ikinci dəfə müstəqillik qazandıqdan sonra respublika-

mızda latın qrafikası ilə nəşr edilən ilk   mətbu orqandır. Qəzetinin ilk sayı 1996-cı 

ilin mart ayında işıq üzü görüb. Qəzet 24 səhifədə, rəngli nəşr edilir. "Tumurcuq"da 

Azərbaycan dilində, Türkiyə türkcəsində, ingilis və rus dillərində  səhifələr var. 

 Bu qəzetdə olan səhifələrin çoxu digər uşaq qəzet-jurnallarında yoxdur. Məsə-

lən, "Eldən-obadan",  "Pəncərə", "Mənəviyyat", "Avtomobil", "Dünya", "Dünya 

xalqlarının ədəbiyyatından" və s.  

"Tumurcuq" Azərbaycan uşaq mətbuatına, belə demək olarsa, yeni nəfəs gə-

tirib. Qəzetdəki yazıların əsas ideyası yeni yetişən nəsildə vətənə məhəbbət hissinin 

gücləndirilməsi, tariximizlə bağlı həqiqətlərin, milli-mənəvi dəyərlərimizin, elmin 

və texnikanın son nailiyyətlərinin uşaqlara çatdırılması,  şifahi xalq  ədəbiyyatı-

mızın toplanması və təbliği, Türk dünyasının görkəmli insanlarının tanıdılmasıdır. 

Qəzetin müxtəlif sayları ilə tanış olan ümummilli liderimiz Heydər  Əliyev 

onun fəaliyyətini  yüksək dəyərləndirib: "Tumurcuq" uşaqlar üçün ən dəyərli və 

gərəkli mənbədir".  Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə isə  qəzetinin yüzüncü sayı ilə 

bağlı yazdığı məqalədə "Tumurcuq"un mətbuatımızda yerini, yetişməkdə olan gənc 

nəslin inkişafında xidmətlərini belə dəyərləndirib: "İnanıram ki, "Tumurcuq"u oxu-

yanlar xalqının tarixi dostunu və düşmənini yaxşı tanıyarlar". 

"Tumurcuq"u oxuduqdan sonra redaksiyaya məktub yazan, görüşə  gələn hər 

bir alim, yazıçı, müəllim, idman ulduzu, valideyn qəzetimizin ünvanına xoş sözlər 

söyləmişdir. 

"Tumurcuq"un faliyyəti və xidmətləri barədə yazı və təbrikləri toplasaq, bəlkə 

də  bir kitab yaranar.  

Azərbaycanın bir çox yazar və alimləri - Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə, dövlət 

xadimi Həsən Həsənov (Əzizoğlu), xalq yazıçısı Anar, akademik Vasim Məmmə-

dəliyev,  xalq şairi Fikrət Qoca, professor Tofiq Hacıyev, Xəzərşünas alim, texnika   

elmləri doktoru Ramiz Məmmədov, gözəl  şairlərimiz  İlyas Tapdıq, Fikrət Sadıq, 

Zahid Xəlil, Oqtay Rza, şair-alim Rafiq Yusifoğlu, Türkiyəli yazıcı-tərcüməçi  

Üzeyir Gündüz, sənətşünas Ziyadxan Əliyev və başqaları  daim "Tumurcuq"a    

dəstək verməklə yanaşı, qəzetdə müxtəlif səpgili yazılarla çıxış etmişlər.  

Qəzet hər sayında məktəblilər üçün ayrı-ayrı fənlərə aid testlər dərc edir. Test-

ləri Azərbaycan Pedaqoji Universitetinin təcrübəli pedaqoqlar hazırlayırlar. Testlər 

uşaqların biliklərə necə yiyələnmələrini üzə çıxarmaq üçün çox gərəklidir.  

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

52 

Müstəqilliyimizin ilk illərində uşaqlar üçün latın qrafikalı kitablar çox az oldu-

ğundan, məktəblilər "Tumurcuq"da verilən hekayə, nağıl və şeirlərdən istifadə et-

mişlər.   

Bu gün də bir sıra məktəblərdə müəllimlər öz şagirdlərinə bu qəzetdəki yazıları 

oxu materialı seçirlər.  

Əlavə edək ki, qəzet Azərbaycan məktəbliləri üçün "Tumurcuq"un kitabxa-

nası" seriyasından xeyli kitab da təqdim edib. Həmin kitəblardakı bəzi yazılar hətta 

dərsliklərə salınmışdır. 

Öncə qeyd etdiyimiz kimi, qəzet istedadlı uşaqları üzə çıxarmaq, onlara dəstək 

olmaq  məqsədilə dəfələrlə müxtəlif yazı, bədii qiraət, rəsm müsabiqələri keçirmiş 

və məktəbliləri mükafatlandırmışdır. Tanınmış yazarlarla, sənət adamları ilə görüş-

lər də eyni məqsədə xidmət etmiş  və  uşaqların ürəyincə olmuşdur. "Tumurcuq" 

ötən ilin payızında Mədəniyyət Nazirliyinin xətti ilə keçirilən, uşaq  ədəbiyyatına 

həsr edilən respublika kitab bayramında fəal iştirak etmişdir. Həmin görüşlər zama-

nı  təhsil işçilərinin, o cümlədən balaca "Tumurcuqsevərlər"in qəzetin ünvanına 

söylədikləri bir daha sübut etmişdir ki, bu gün də  qəzet ölkədə uşaq mətbuatının 

öncülüdür. 

Qəzet balaca idman ulduzlarının uğurları barədə də maraqlı yazılar dərc edir. 

Bakı Futbol Federasiyasının azyaşlı futbolçular arasında keçirdiyi "Sabahın ulduz-

ları"  yarışları "Tumurcuq"da geniş  işıqlandırılır. Bundan əlavə, qəzet turnirin ən 

çox top vuran futbolçusuna öz kubokunu təqdim edir. Uşaq futboluna göstərdiyi 

qayğıya görə də Bakı Futbol Federasiyası qəzeti mükafatlandırmışdır. 

"Tumurcuq" qəzetinin fəaliyyəti haqqında müxtəlif qəzet-jurnallarda, teleka-

nallarda, radio verilişlərində çoxlu çıxışlar olub. Məsələn, qəzetin 15 yaşı tamam 

olarkən "Azərbaycan" qəzeti "Təbiət ildə bir, "Tumurcuq" hər ay tumurcuqlayır" 

adlı yazı verıb. "Mədəniyyət" qəzeti isə qəzetin redaktoru ilə müsahibə dərc edib.