«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
70
UŞAQ NƏSRİNDƏ TƏHKİYƏ ÜSLUBU VƏ MÜASİRLİK
Zakirə Əliyeva
AMEA Nizami Adına Ədəbiyyat İnstitutu,
Azərbaycan
Yer üzündə bütün isanlıq və biz hamımız millətimizdən, irqimizdən, dilimiz-
dən asılı olmayaraq uşaqlığımızdan böyümüşük. Uşqlıq və yetkinlik çağı arasında-
kı həyat məsafəsi bizi heç zaman ilkinkiyimizdən ayıra bilməmişdir. Bu böyük
dahilərdən tutmuş ən adi insanlara qədər hamının taleyindən keçən bir xəttdir.
Azərbaycanın Xalq yazıçısı, Türk dünyasının tanınmış yazarı olan və hər iki
Vətənində kifayət qədər tanınmış Anar da türklüyünü xatirələrinə hopdurmuş bir
uşaqlıq və gənclik dövrü yaşamışdır. Anar da sənət aləminə bəzi başqa yazıçılar
kimi kiçik həcmli maraqlı hekayələrlə başlamış, tezliklə ədəbiyyatın müxtəlif
janrlarına müraciət etmiş, yeni bir ədəbi nəslin – «60-cılar» adlanan ədəbi məktəbin
ən parlaq nümayəndəsi kimi tanınmışdır. Anar yaradıcılığının coğrafi mənzərəsinə
Şərq-Qərb kontekstində nəzər salınarsa, hər iki qütbün yüksək bəşəri dəyərlərini
yaxşı mənada öz yaradıcılıq təxəyyülünə hopdurmuş yazıçının əsərlərinin – yarat-
dığı ədəbi körpülərin dünyanın bir sıra ölkələrini əhatə etdiyinin şahidi olarıq.
Yazıçının öz uşaqlıq xatirələri və uşqlar üçün yazdığı ədəbi əsərlər isə xüsusi bir
mövzudur. Yazıçının uşaqlar üçün hələ 60-cı illərdə qələmə aldığı “Əlifba” və
“Sayların sərgüzəşti” adlı iki hekayəsi isə öz təhkiyə üslubu və mövzusu hələ
Azərbaycanlı uşaqların bilgisayarlarla tanış olmadığı bir dövrdən gələcəyə baxaraq
2000-ci illərin texnoloji biliklərini asanlıqla mənimsəyən uşaqları üçün maraqlı ola
biləcək gözəl uşaq ədəbiyyatı nümunəsidir.
MUTLU, SAĞLIKLI VE BAŞARILI ÇOCUK MASAL
İKLİMİNDE BÜYÜR
Yrd.Doç.Dr. Zeki Gürel
Abant İzzet Baysal Üniversitesi,
Türkiye
Bırak masal desin siyasetçiler,
İnsanın kalbine masal nur saçar,
Masal dinleyenin fikri yücelir,
Hayalden yol açar o hakikate.
Her zaman masalda galebe çalar,
Hakikat yalana, ışık zulmete.
Bahtiyar VAHAPZADE
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
71
İnsan, biyo-psiko-sosyal bir varlıktır. Bu eşref-i mahlûkatın çocukluk çağı,
kendisinden sonra gelen çağların da habercisidir.
Masal, edebiyatın içinde, özellikle de çocuk edebiyatında öne çıkan bir tür
olarak dikkati çekmektedir. Hatta çocukluğun bir evresi “Masal Çağı” olarak bile
adlandırılmaktadır. Çocuk edebiyatındaki önemli türlerden biri olan masallar
çocukluk çağının olmazsa olmazları arasında yerini almamışsa orda bir eksiklik ve
yanlışlık var demektir.
“Masallar çocukluk cennetinin hayal ülkesidir. Çocuk ruhunu yansıtan en ço-
cuksu tür masaldır, çocukluğun yüzü hep geleceğe dönüktür. Masallar da geçmişle
değil gelecekle ilgilidir. Çocuk hayali masallardan beslenir. Ve gelişir. Masallar
aynı zamanda gerçek hayatı da yansıtır. Masallardan hayalleri ayıkladığınızda ger-
çekler dünyası daha kolay anlaşılır.
Çocuk masalda kendini bulur. Masalla kolayca özdeşleşir, masalı yaşar. Masal
kahramanlarını kendine yakın hisseder. Kendini masaldaki serüvene katmaktan
hoşlanır. Masal formu, masalın sembolleri, tipleri, imajları ile çocuk dünyasının
soyut anlatımı benzerlikler gösterir. Çocuk için masal hayaller dünyasında oynanan
oyundan farksızdır. Büyüme ve gelişme çağındaki çocukların özlemleri en zengin
olarak masallarda yer alır. Masal bu yüzden çocuğa yakındır. Çocuk ve masal,
çocuk dünyasının özeti gibidir.” (Şirin, 1994:113, 115)
Masallar, eskiden beri çocukların ilgisini çeken bir anlatım türüdür. Masal
türünün kaynağı konusunda değişik görüşler vardır.
Destanlar ve masallar millî şuuraltıdır. Bu açıdan bakıldığında çocukların ma-
sal çağında dinledikleri/okudukları/canlandırdıkları destan ve masalların bir mille-
tin kendi çocuklarına kazandıracakları millî kimlikle olan ilişkisi de, ortak insanlık
ideallerine sahip yeni nesiller içim önemi de kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Kim ne derse desin masal çağındaki çocuklar, masalsız olamazlar. Andre
Maurois’in de dediği gibi “çocuklara masal verilmese bile onlar bunu yaratacak-
lardır.”
Biz bu bildirimizde, masalın çocuğun eğitiminde, kişiliğinin gelişmesinde, dil
öğreniminde, sosyal gelişiminde, kendini tanıma ve ifade etmedeki önemine,
çocukluktaki dinlenen masalların onun yetişkinliğindeki başarısına ve mutluluğuna
ne denli katkı sunduğuna/sunacağına dikkatleri çekeceğiz. Masalla ilgili olumlu ve
olumsuz görüşleri değerlendirecek, masalın faydalarını maddeler halinde sayacağız.
Türk Dünyası Çocuk edebiyatı çalışmalarında masal merkezli çalışmaların
önemine değinirken de çocuklarımız için bir masal atlasının niçin ve nasıl hazır-
lanması gerektiğine dair görüşlerimizi katılımcılarla paylaşacak ve bu hususta bir
tartışma zemini yaratarak ortak bir noktada birleşme için Gerekli Müesseseye,
TÜRK DÜNYASI ÇOCUK EDEBİYATI ENSTİTÜSÜNE vurgu yapacağız.
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
72
TƏNZİMAT ƏDƏBİYYATI ƏNƏNƏLƏRİ VƏ MODERN
TÜRK UŞAQ ŞEİRİNİN MÖVZU DAİRƏSİ
Yunusova Günel Kamil qızı
Gəncə Dövlət Universitetinin doktorantı
Azərbaycan
Avropasayağı türk ədəbiyyatının başlanğıcı hesab edilən Tənzimat dövrü XIX
əsrin II yarısı Türkiyə ədəbi-bədii proseslərində bir sıra yeniliklər ilə müşahidə
olunmağa başladı. Birinci (1860-1880) və İkinci (1880-1895) ədəbi nəslin timsalın-
da müəyyən inkişaf mərhələsi keçən Tənzimat ədəbiyyatı divan ədəbiyyatına müx-
təlif münasibət, sənətdə dil, milli duyğu, hürriyyət ideyaları və s. prinsiplərə yara-
dıcı yanaşma tərzində tarixləşməklə yanaşı, özündən sonrakı yeni ədəbi-estetik
qayə, bədii düşüncə və zövqlərin formalaşmasında mühüm rol oynadı. Xüsusi ola-
raq sadə dildə yazmaq, xalqa xalq dili ilə xitab etmək, insanlarda vətənpərvərlik
duyğuları, vətən sevgisi, azadlıq və s. ideyalarının inkişafına yer vermək amilləri
Tənzimatdan sonrakı mərhələyə təsir və keçid kimi qiymətləndirilə bilər. Artıq
XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Türkiyə ədəbiyyatında yeni
nəslin tərbiyəsində osmanlıçılıq ideyaları öz aparıcılığı ilə seçilməyə başladı.
Böyük bir ədəbi mərhələnin təsiri nəticəsində yaranmış modern türk uşaq şeiri nü-
munələrində vətən gözəlliklərinin tərənnümü, yurd sevgisi, yurd məhəbbəti və s.
ideyalar daha çox təbliğ olunmağa başladı. Həm forma, həm də mövzu baxımdan
yeni olan Tofiq Fikrət yaradıcılığında uşaq şeirləri əhəmiyyətli yer tutur. 1914-cü
ildə çap edilmiş “Şərmin” uşaq şeirlər toplusu heca vəznində yazılmışdır. 30-dan çox
şeirin cəm olduğu bu kitabdakı ideyalarda uşaq psixologiyası, uşaq dünyası, uşaq ru-
hu əksini tapmışdır. Vətən sevgisi, vətən gözəlliklərinin tərənnümü, məktəbə, kitaba
bağlılıq və s. cəhətlər Tofiq Fikrətin uşaq şeirlərinin mövzu dairəsini təşkil edir.
“Şərminin əlifbası”, “Hədiyyə”, “Umacı”, “Muhallebim və məktəbim” və s.
şeirlərində şair Şərminin timsalında uşaq dünyasının maraq və ehtiyaclarını, mək-
təbə, oxumağa olan sevgilərini olduqca sadə bir tərzdə əks etdirir, uşaqların psixo-
logiyası üçün xarakterik olan cəhətləri dilə gətirir. Tofiq Fikrətin uşaq şeirlərində
bir tərəfdən təbiət tərənnüm edilir, digər tərəfdən isə bu cür tərənnümlərdə fikir hər
bir uşağın maraq və səviyyəsinə uyğun müəyyən mənalandırmada təqdim olunur
(“Qış baba”, “Yazın”, “Qışın”, “Yaz nənə” və s.). Tofiq Fikrətin bir sıra şeirlərində
(“Umacı”, “Mələyin quzusu”, “Qırıq at” və s.) adi uşaq oyuncaqlarının uşaq
həyatında oynadığı rola, bu oyuncaqlarla münasibətdə uşaq psixologiyasının
açıqlanması diqqətdən yayınmır. Tofiq Fikrətin bəzi uşaq şeirlərində mənalandırma
ilk baxışdan bir qədər fəlsəfi görünsə də, əslində oxucu şair fikirlərinin uşaq dü-
şüncələrinin qəribə fantaziya ölçülərinə uyğun verilməsi ilə rastlaşır.
Ümumiyyətlə, Tofiq Fikrət yaradıcılığında uşaq şeirləri uşaqların arzu və istək-
lərinin ifadəsi deyil, həm də uşaq dünyagörüşünün formalaşmasında mühüm rol
oynaya biləcək nümunələrdir.
Dostları ilə paylaş: |