Yaziçilar býRLÝYÝ Çaõ ÖyrŠtim ÝþlŠtmŠlŠri qafqaz unýversýtetý Az TéHSÝl nazýRLÝYÝ Šrbaycan Respublikası

PhD. Mehmet Turmuş 

Qafqaz Universiti,  

Azərbaycan 

Makalede çağdaş dönem Azerbaycan çocuk edebiyatında kahramanlık motif-

leri incelenmiştir. Araştırmalar sonucunda tespit edilmiştir ki, çocuk edebiyatında 

kahramanlık motiflerinden çok geniş bir şakilde yararlanılmıştır.Aynı zamanda  bu 

kullanım çocuk edebiyatını fikir ve içerik bakımından zenginleştiren temel kaynak-

lardan birisi olmuştur. 

Azerbaycan çocuk edebiyatında kahramanlık motifleri tüm dönemlerde bu 

veya farklı  şekillerde de incelendiği görülmektedir. Çağdaş dönem Azerbaycan 

edebiyatında da kahramanlık motiflerinin çok çeşitli kullanılış biçimlerine kar-

şılaşılmaktadır. Kahramanlık motifi halk ruhunu kendisinde ihtiva ettiğine göre o 

edebiyatı fikir açısından zenginleştirmekle beraber içeriğine halk ruhu getiriyor ve 

onları insanların manevi dünyasına katıyor.  İşte bu anlamda yazılı eserin etkisi 

daha yüksek, tesiri de daha fazla oluyor. Bu özellik kendini, çocuklar için yazılan 

eserlerde daha açık ve net olarak  gösteriyor. 

 

 

ÇOCUK KİTAPLARININ EĞİTSEL ÖZELLİKLERİ VE    

ÇOCUĞUN EĞİTİMİNE KATKISI 

Yrd. Doç. Dr. Mehmet OKUTAN 

Karadeniz Teknik Üniversitesi,  

Türkiye 

UNESCO’nun belirlediği standartlara göre çocuk, 0-12 yaş grubunda yer alan 

bireydir. Geleneksel anlayışta var olan “Çocuk insanın küçültülmüşüdür” anlayışı, 

günümüzde, “Çocuk, kendine özgü dünyası ve hayatı vardır” düşüncesine bırak-

mıştır. Çocuk, “çocukça” kavrar ve algılar. Doğduğu andan itibaren “kişi” olmayı 

öğrenme süreci içinde hayatını sürdürmeye devam eden çocuk, eğitimle kişi olur. 

Doğduğu anda, içinde bulunduğu ailenin kültürü ile kültürlenmeye başlayan çocuk, 

ninniler, masallarla bu kültürlenme sürecini zenginleştirmeye çalışır. Bir aile orta-

mında dünyaya gelen çocuk, kişilik kazanmaya önce ailedeki değerleri tanıyarak, 

hayatına katmaya başlar. Daha sonra “okul”,  bu kültürlenme işlevinde devreye gi-

rer. Okulun, öğrencinin hayata hazırlanmasında sunduğu etkilerin başında elbette 

ki kitap gelmektedir. Kitap, çocuğun, hayata daha kolay ve bilerek, hazırlanabil-

mesine imkân tanıdığı gibi, ayna zamanda çocuğun “Ben kimim?” sorusuna bilinçli 

cevaplar bulabileceği en güvenilir kaynakların başında gelmektedir. Öyle ki, çocuk 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

22 

bazen anne-baba ve öğretmenlerde bulamadığını kitapta bulabilmektedir. Bundan 

dolayı çocuk, kitaba çok güvenli bir biçimde teslim olabilir. Çünkü kitap, çocuğun 

sosyal, psikolojik, zihinsel, manevi, vb. boyutlarını besleyip geliştirebilecek önemli 

bir kaynaktır. Çocuklar için bir “Çocuk matematiği”, “Çocuk kimyası” yok, olma-

sına da gerek yok; ama bir “Çocuk edebiyatı” mutlaka olmalıdır. Çünkü çocuk 

kitapları ile “Bilge gibi düşünüp, çocuk gibi konuşmayı” başarılı bir şekilde ortaya 

koymak mümkündür. Bilge gibi düşünüp, bilge gibi konuşmanın çocukların idra-

kine katkı yapmadığı, pedagojik bir gerçek olarak ortada durmaktadır. O nedenle 

çocuk edebiyatını oluşturacak bir “çocuk kitapları” aracı eğitimde kullanılmalıdır. 

Ama bu kitapların bazı özellikleri olmalıdır. Bu özelliklerin başında çocuk kitap-

larının “eğitici nitelikte” olmalarıdır. Çocukların “iyi insan” olarak yetişmesinde, 

“iyi” özelliklerin kitaplarla örneklendirilmesinin önemli olduğu açıktır. Bu yönüyle 

çocuk kitapları, “ısmarlama kitap” özelliği taşımaktadır. Gereğinden fazla ahlâkçı, 

didaktik niyetlerle, eğlenceli olmak isteyen ilgisiz tuhaflıklar, çocuk kitaplarının 

eğitici olmalarını engelleyen unsurlardır.  İyi insan olmaya çalışan çocuğun eline 

verilecek çocuk kitabında, iyiliğin bütün örneklerinin bulunabilmesi, en azından 

ipuçlarının olması, kitabın eğitici olmasının asgari şartıdır. 2000’li yılların eğitimli 

insanı, milli kültürü tanıyan, benimseyen, soru sorabilen, düşünen ve kültürün ev-

rensel özelliklerini kaynaştırabilen insan olduğuna göre, çocuk kitaplarının çocuğu 

sözü edilen yönlerden geliştirebilecek eğitici özelliklere sahip olmalıdır. Bu out-

rumda çocuk kitaplarının ihmal edilen “eğitici özellikleri” üzerinde tartışılacak ve 

öneriler sunulacaktır. 

 

 

ABDULLA ŞAİQİN ŞEİRLƏRİNDƏ TƏRBİYƏ MOTİVLƏRİ 

  Dos. Məmmədəli Babaşlı 

Qafqaz Universiteti,  

Azərbaycan 

Ədəbi yaradıcılığında uşaq  ədəbiyyatına xüsusi əhəmiyyat vermiş Abdulla 

Şaiqin  əsərləri məzmun və  təbliğ etdiyi əxlaqi-tərbiyəvi cəhətlər baxımından da 

fərqlənir. Ana dilimizdə  uşaq  ədəbiyyatı nümunələrinə ciddi ehtiyac duyulması, 

millətin gələcəyi naminə  gənc nəslin tərbiyəsinin böyük önəm daşıması onun bu 

mövzuya müraciət etməsində xüsusi rol oynamışdır.  Yaşadığı dövrün uşaqları-nın 

səviyyəsinə  və maraq dairəsinə uyğun uşaq  ədəbiyyatı nümunələri qələmə almış 

ədibin səciyyəvi cəhətlərindən biri onun  ictimai tərbiyə məsələlərini daim diqqət 

mərkəzində saxlaması olmuşdur.  Ədibin peşəkar pedaqoq olması  qələmə aldığı 

əsərəri uşaq  əhvali-ruhiyyəsinə uyğun yazmasına imkan vermişdir. Yazdığı  əsər-

ərin dilinin sadə və anlaşılan olması ilə yanaşı, əxlaqi-tərbiyəvi məsələlərə diqqət 

yetirmiş ədib insanpərvərlik və humanism ideyalarının təbliğinə müstəsna yer ver-

işdir.  İxtilafın insan təbiətinə zidd olduğunu irəli sürərək onları bir-birindən ayıran, 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

23 

təfriqəyə salan məsələlərin alternativi olaraq birlik və bərabərlik hisslərini aşılamış-

ır.  Şeirlərində böyük ustalıqla vətən sevgisi, bəşəri məhəbbət,  əmək sevgisi, ailə 

sevgisi, ata-ana məhəbbəti, yoldaşlıq hissi, fədakarlıq, səmimiuyət, sədaqət, doğ-

uluq, saflıq və alicənablıq kimi əxlaqi prinsipləri təlqin etmişdir. Şeirlərində uşaq-

arı elm öyrənməyə, bilik əldə etməyə  səsləyən  ədib cəhalətin  ən böyük düşmən 

olduğu fikrini aşılamışdır. 

Ədibin  əxlaqi-didaktik məqsədlə yazdığı “Hamımız bir günəşin zərrəsiyik”, 

“Oyan oğlum”, “Məktəbdə”, “Layla”, “Məktəblilərin marşı” kimi şeirləri bunun 

bariz örnəyidir. “Tülkü həccə  gedir”, “Cəfər və Bəşir”, “Alma oğrusu” qəbilindən 

şeirlərində isə    müəllif  əxlaqi qüsurları açıb göstərmiş  və onlardan uzaq olmağın 

vacibliyini vurğulamışdır.  Əsərlərində incə yumora yer verən və oxucuda təbii 

gülüş doğurmağı bacaran ədibin  şeirləri günümüzdə də uşaqlar tərəfindən maraqla 

qarşılanmaqda və həvəslə oxunmaqdadır. 

 

 

UŞAQ ƏDƏBİYYATI ƏSƏRLƏRİNİN TƏHLİLİ 

Dos. Mətanət Fərzəliyeva 

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu,  

Azərbaycan  

Uşaq  ədəbiyyatı  bədii  ədəbiyyatın ayrılmaz tərkib hissəsi kimi gənc nəslin 

təlim-tərbiyəsinə kömək edir. Onların hərtərəfli inkişafına təsir göstərir. Böyük 

ictimai-bədii təsir qüvvəsinə malik olan Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı XX əsrə qədər 

müstəqil bir yaradıcılıq sahəsi kimi deyil, ümumi ədəbiyyatın daxilində-şifahi xalq 

yaradıcılığı və yazılı ədəbiyyatla əlaqəli şəkildə inkişaf etmişdir. Kiçik yaşlı uşaq-

ların və gənclərin təlim-tərbiyəsində böyük rol oynayan uşaq ədəbiyyatı nümunə-

lərinə folklar materiallarında və yazılı müasir ədəbiyyatda geniş yer verildiyindən 

bunlar həmişə təlim-tərbiyəvi və bəzən də ictimai xarakterli olmuşdur. Nəinki kiçik 

yaşlı uşaqların, həmçinin gənclərin və yeniyetmələrin, ümumən ədəbi ictimaiyyətin 

tərbiyəsində böyük rol oynamışdır. 

Görkəmli rus tənqidçisi V.Q.Belinski “Uşaqlar üçün yeni kitabxana” adlı mə-

qaləsində uşaq ədəbiyyatının ictimai əhəmiyyəti üzərində dayanaraq qeyd edirdi ki, 

uşaqlar üçün o əsərlər yaxşı  və faydalı ola bilər ki, böyükləri də  məşğul etsin. 

Onların bir uşaq  əsəri kimi deyil, hamı üçün yazılmış  ədəbi  əsər kimi xoşuna 

gəlsin. Yaşlılar üçün roman nə  qədər  əhəmiyyətlidirsə, uşaqlar üçün də nağıl və 

başqa əsərlərin digər növləri də bir o qədər faydalı olmalıdır. 

Bu faydalı  bədii  ədəbiyyat nümunələri uzun əsrlərdən bəri ağızdan-ağıza, 

dildən-dilə keçərək büllurlaşmışdır. Xalqın yaratdığı bu gözəl, mənzum və hikmətli 

sözlər, incə mənalı tapmacalar, sayaçı sözləri, nağıl və dastanlar böyük əhəmiyyət 

kəsb edir. 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

24 

Son zamanlarda Azərbaycan uşaq yazıçılarının yeni, aktual mövzuları işləmək 

həvəsi xeyli artmış, onların həyati müşahidələri zənginləşmiş, öz qəhrəmanlarının 

daxili aləminə dərindən nüfuz etmək meyli güclənmişdir. Uşaq ədəbiyyatında vətən 

məhəbbəti, xalqın tarixi, təbiət gözəlliklərinə vurğunluq, insan əməyinə, istedadına 

və  ləyaqətinə ehtiram, böyüklərə, valideynə, müəllimə hörmət, kiçiklərə  şəfqət, 

dostluqda dəyanət kimi mövzulara yeni məzmun verilmiş, onlara yeni tələbələrlə 

yanaşılmışdır. 

Bu gün uşaqlar üçün yazıb-yaradan yazıçıların vətən məhəbbəti anlayışı çox 

genişdir, Müstəqil Azərbaycanın tarixi taleyilə ayrılmaz vəhdətdə götürülür. Müa-

sirlərimizin vətəni daha da gözəlləşdirmək, onun qüdrətini artırmaq uğrunda gös-

tərdiyi fəallığı, yeni qəhrəmanların zəngin mənəviyyatı uşaq yazıçılarının baş möv-

zularından və təsvir obyektlərindən biri olaraq qalır. Təlim və tərbiyə, gənclik və 

məhəbbət, elm və texnikanın böyük xaliqələri, beynəlxalq aləmdə baş verən mü-

hüm ictimai-siyasi hadisələr uşaq yazıçılarını ciddi düşündürən mövzulardır. Azər-

baycanın uşaq yazıçıları ən yaxşı əsərlərində müasir varlığı tərənnüm edir, bugün-

kü həyatımızı və daha gözəl gələcəyimizi balacalara sevdirməyə, bütün maddi və 

mənəvi nemətlərin yaradıcısı olan insana, onun qadir əməyinə məhəbbət duyğuları 

oyatmağa çalışırlar. 

Bu günün yazıçısı müasir uşaqların səviyyəsinə bir zamanlar özünün mənsub 

olduğu nəslin müvafiq yaşdakı səviyyəsi kimi baxmamalı, daha hazırlıqlı, mötəbər 

oxucu ilə üz-üzə durduğunu nəzərə almalı, təzə mövzu və problemlərin həllinə 

daha böyük cəsarətlə girişməli, yenilik duyğusuna həmişə sadiq qalmağa çalışma-

lıdır. Təsvirlərin təbiiliyi və inandırıcılığı  uşaqlar üçün yazılan  əsərlərin başlıca 

keyfiyyətlərindən biri olmalıdır. 

Uşaq ədəbiyyatının mühüm səciyyəvi əlamətlərindən biri kimi bədii obrazların 

əyaniliyini, canlılığını qeyd etmək lazımdır. Uşaqlar üçün yazılmış əsərin təhkiyə-

sində onun mahiyyətinə nüfuz etmiş bir lirizm, ahəngdarlıq, oxuculuq olmalı, ya-

zıçı öz oxucusunu təsvirini verdiyi hiss və duyğuların doğmalılığı ilə mütəəssir 

emtəlidir. Bu əsərlərdə hadisə  və surətlərin təsvirində dinamizm mühüm yer tut-

malı, əyləncəli, cazibədarlıq, emosional dil onların başlıca keyfiyyətlərindən olma-

lıdır. 

Uşaq yazıçılarımız xalq nağılarından mövzu götürüb işləməklə özləri də yeni 

nağıllar yazırlar, əsrlərin imtahanından çıxmış nağıl janrı uşaq qəlbinə, fikrinə təsir 

göstərmək, onu öz ardınca aparmaq üçün bacarıqlı yazıçının əlində çox gərəkli bir 

vasitədir. Uşaqlar müasir elmin ən yeni kəşfləri ilə yaxından maraqlandıqlarına 

baxmayaraq, nağıllar dünyasının cazibəsindən də ayrıla bilmir, bu texniki tərəqqi 

zamanında da zümrüd quşunun və Məlikməmmədin sehirli dünyasını sevirlər. 

Azərbaycan uşaq  ədəbiyyatı öz oxucularını  zəngin milli-mənəvi dəyərlər ru-

hunda, vətənə məhəbbət, düşmənə nifrət ruhunda tərbiyə edir. Təbiidir ki, öz ruhu,  

mahiyyəti, məqsəd və idealları etibarilə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı böyüklər üçün 

yaranan ədəbiyyatla bir sırada addımlayır və yeni əsərlərlə ildən-ilə zənginləşir. 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

25 

Y.V.ÇƏMƏNZƏMİNLİNİN ƏDƏBİ FƏALİYYƏTİNDƏ                            

AİLƏ-UŞAQ MÜNASİBƏTLƏRİ 

Prof. Dr. Minaxanım Nuriyeva (Təkləli)  

Qafqaz Universiteti,  

Azərbaycan  

Azərbaycan milli nəsrinin görkəmli nümayəndəsi Yusif Vəzir Çəmənzəminli-

nin uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı fəaliyyətində iki istiqamət nəzərimizi cəlb etmədədir: 

uşaqlar üçün yazdığı nağıllar və yaradıcılığı boyunca mövzusu uşaq və yeniyetmə-

lərin həyatından alınaraq işlədiyi  bədii əsərləri. İctimai fikir tariximizdə maarifçi 

ideyalarının bir növ carçısı olaraq da tanınan ədibimizin əsərlərində qeyd etdiyimiz 

kimi Azərbaycanlı məişəti və eləcə də ailə səhnələri xüsusi bir tərzdə qələmə alın-

maqla gözlər önünə XX yüzilliyin əvvəllərinə aid Azərbaycan kəndlisinin, kiçik 

sənətkarların mənzilləri, daxilən safdil, təmiz, amma sadəlövh, son dərəcə avam 

olan insanların evləri, ailələri gətirilir. Öz növbəsində yazıçı onların sadəliyi, 

avamlığı  və nadanlığından doğan faciəvi qayğılarla bizi tanış etməklə  həyata və 

dünyaya baxış formalaşdırır; bu baxımdan həm də öz ideya-bədii dəyərləri ilə iri 

həcmli  əsərlərə  bərabər tutulmalı olan “Qız məktəbində”, “Divanə”, “Bir qəpik”, 

“Cümə axşamı”, “Əziz”, “Borclu”, “Nahaq qan”, “Toy” və s. kimi hekayələrində 

dövrün ictimai bəlaları – gerilik, cahillik kimi problemlər əks olunur. Mövzusu real 

həyatdan və mühitdən alınmış bu əsərlərdə böyüklərlə yanaşı  uşaqlar da iştirak 

edir. Aydın olur ki, artiq əsrin əvvəllərində ədəbi meyllər milli dirçəlişə, yeni insan 

tərbiyəsinə istiqamətlənmişdi, odur ki, ədəbi-bədii təcrübələri ilə bu milli ruhu 

oyadıb, tərbiyə etməklə gücləndirən Sultanməcid Qənizadə, Abdulla Şaiq, Firudin 

bəy Köçərli ilə bir sırada bu sahədə Çəmənzəminlinin də xidmətləri böyükdür.  

Xalq yaradıcılığının, xüsusən el ədəbiyyatının gözəl bilicisi olan yazıçının folk-

lorşünas sayaq fəaliyyətinin bir qolunu da el ağızlarından material toplama tutur; 

məhz bu çalışmaların müəyyən qismini isə onun uşaqlar üçün nağıllar  əsasında 

meydana gətirdiyi nağıl-hekayələr təşkil edir. Yusif Vəzir öz yazı tərzi ilə diqqəti 

cəlb edən bir sənətkardır. Bu nümunələr xalq dilinin sehrini daşıyan  ənənəvi nağıl 

dilinin özünə yaxın, onlarla  həmahəng olan bir üslubda qələmə alınmaqla uşaqlar 

üçün əlverişli vəsait dəyərini saxlamaqdadır.  

 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

26 

“DEBİSTAN” VE “ÇOCUK BAHÇESİ” DERGİLERİNİN 

ŞEKİL BAKIMINDAN MUKAYESESİ 

Müfide Nilay Eker 

Qafqaz Üniversitesi,  

Azerbaycan 

Bu çalışmada eşzamanlı olarak Azerbaycan’da 1906-1908 yılları arasında 

yayınlanmış olan “Debistan” ve Osmanlı’da 1905 yılında yayınlanmış olan “Çocuk 

Bahçesi” adlı dergilerin şekil bakımından değerlendirmesi yer almaktadır. Aynı 

tarihlerde aynı kültürün numunelerini sergileyen; milletlerinin geleceği konusunda 

kaygı taşıyan aydınların ellerinden çıkan bu iki dergi gerek yayınlanma maksatları, 

gerek bu yolda atılan ilk adımlardan olma, gerekse içeriğindeki edebiyat türleri 

bakımından birçok benzerlik taşımaktadır. Geçmişte var olmuş bu benzerlikler ya-

rınları kuracak yeni nesillere tanıtılmalı ve yol gösterici olabilmelidir.  

 

 

“DƏBİSTAN” VƏ “RƏHBƏR” UŞAQ DƏRGİLƏRİNDƏ MƏNƏVİ-

ƏXLAQİ MÖVZULAR 

Dos. Mehmet Rıhtım, Fəridə Əliyeva   

Qafqaz Universiteti,  

Azərbaycan 

XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan mətbuatında müşahidə edi-

lən tərəqqinin əsas göstəricisi yeni jurnal, dərgi və məcmuələrin nəşr olunması idi. 

Bu dərgilər arasında məktəb yaşlı  uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş “Rəhbər” və 

“Dəbistan” jurnalları da yer alırdı. 1906-cı ildə  təsis edilən “Rəhbər” jurnalında 

ardıcıl olaraq uşaqların təlim-tərbiyəsi ilə əlaqədar mövzularda məqalələr, müxtəlif 

bədii ədəbiyyat nümunələri və  məktublar dərc olunurdu. Cəmi beş nömrəsi çıxan 

“Rəhbər” jurnalının  ənənəsini 1906-1908-ci illər arasında “Dəbistan” daha çox 

ədəbi istiqamətli yazılarla davam etdirdi.   

Qeyd etdiyimiz kimi, bu iki jurnalda uşaqların təlim-tərbiyəsi ilə əlaqədar müx-

təlif məsələlər, əsasən də əxlaqi-mənəvi mövzular ələ alınırdı. Demək olar ki, hər 

nömrədə dini-mənəvi tərbiyə xüsusunda yazılara yer verilmişdir. “Rəhbər”in ikinci 

nömrəsində Sultan Məcid Qənizadə “Körpə uşaqların tərbiyəsi” rubrikasında fiziki 

tərbiyə ilə yanaşı, ruhi tərbiyənin önəmindən bəhs edir; üçüncü nömrədə Saleh adlı 

müəllif “Təkcə  şəriət elmimi bizə lazımdır ya sair elmlər həm lazımdırlar” möv-

zusunda fikirlərini bölüşür, dövrün məşhur fəqihi  Əbu Turabın mülahizələrinə 

əsaslandırılmış cavablar verir. Yaxud “Dəbistan”da maarifçi mədrəsə sahibi Mirzə 

Həsib Qüdsinin “Münacat”, “Mövludi-nəbi”, Ömər Lütfinin “Ramazanı-məğfirət-

fəşanə” mənzumələri; Sultan Məcid Qənizadənin “Allah xofu” povesti, Süleyman 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

27 

Əbdürrəhmanzadənin “Qureyş tərlanı” tarixi hekayəsi, Şeydanın “Qurban bayramı” 

povesti müsəlman cocuqlarında sağlam dini təfəkkür formalaşdırmaqla onları 

məzhəb ayrı-seçkiliyindən qaynaqlanan təfriqəçilik və kor təəssübkeşliyə qarşı mə-

lumatlandırırdı.  

Bu dərgilərdə mütəmadi yazıları yayınlanan Sultan Məcid Qənizadənin də xid-

mətləri diqqətəlayiqdir. Üslubunda hər zaman Şərq mənəviyyatına sadiq qalan 

maarifçi pedaqoqumuz yazılarında islam dininin əsas qaynağı olan Quran və hədis-

lərdən, eləcə  də  Şərq klassiklərindən iqtibaslar etmiş, uşaqların anlayacağı dillə 

islamın əxlaqi prinsiplərini anlatmışdır. Məsələn, “Dəbistan” jurnalında hissə-hissə 

dərc olunan “Allah xofu” (11-18 arası nömrələrdə) hekayəsində oğurluğun maddi-

mənəvi zərərləri göstərilmiş, hekayənin daxilində  uşaqlara nəsihət xarakterli iza-

hatlar, dəyərləndirmələr verilmişdir.  

Məruzəmizdə “Rəhbər” və “Dəbistan” dərgilərində  məktəblilərin  əxlaqi-mə-

nəvi tərbiyəsi ilə əlaqədar nəşr olunan mövzulara diqqət çəkilərək onların cəmiy-

yətdə rolundan geniş bəhs ediləcəkdir.       

 

 

ARKADAŞIM DERGİSİ: 

ZAMAN GAZETESİNİN İLAVE ÇOCUK DERGİSİ 

Yrd.Doç.Dr. Mehmet Özer 

Dokuz Eylül Üniversitesi,  

Türkiye 

İlköğretim öğrencilerine yönelik olan Arkadaşım dergisi, Nr: 1 6 Haziran 2003 

- Nr: 226 27 Eylül 2007 tarihleri arasında (32-40 sayfa, özel sayılar ise 44-48 

sayfa) çok yüksek bir tirajla (100. sayı 280 000) haftalık olarak yayınlandı. 

Dergi eğlendirerek öğretir. Dergide kültür, edebiyat (şiir, hikâye, masal, Kara-

göz metinleri, bilmece), bilim, din kültürü(ayet, hadis, dua, kıssa, namaz, abdest, 

oruç, kurban vb. çeşitli dini konular), fantastik konular, çizgi romanlar, çizgi öykü-

ler, karikatürler, bulmacalar, eğlencelikler(4-6 yaş için) boyamalar, yaratıcı etkin-

likler (resmi yazıyka anlatma vb.), çocuklara yönelik yayın (38. Uluslararası Kahire 

Kitap Fuarında Mısırlı Çocuklarla itaplara Yolculuk, Bolonya Çocuk Kitapları Fuarı) 

ve etkinlik haberleri, fotoğraflar yer alır. Bütün ürünlerin yerli olmasına özen gös-

terilir. 

Dergi çocuklar için yeniden düzenlenmiş Kur’an-ı Kerim Elifbası, Namaz Özel 

Sayısı gibi özel sayılar da verir. 

Derginin kapak fotoğrafları ayrı bir özellik taşır. Her kapak Türk milletinin bir 

değerini yansıtacak şekilde tasarlanır: Lütfen anne beni de sahura uyandır (24), Ben 

de Barbaros olmak istiyorum (42), Kulun olmaktan mutluyum (56), Gözümün nuru 

namaz (64), Okumak ne güzel (70), Yarın Ramazan Çocuklar (72), Karagözüm iki 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

28 

gözüm merhaba (74), Soframıza buyurmaz mısınız?(75), Osmanlı devletinin Kuru-

luşunun 706. Yılındayız(87), Piri Reis(92), Korkma Sönmez bu şafaklarda yüzen al 

sancak (93), Hazreti Mevlana’nın Unutulmayan Yedi öğüdü (94), Seni çok seviyo-

rum babacığım (107), Namaz özel sayısı (110), Kandil, Üçaylar (115), Dedelere 

selam (118), Hoş geldin Ramazan (123), Kitaplar Okudukça çoğalır (128), Canım 

annem (154), Kur’an-ı Kerim Elifbası vb. 

Arkadaşım dergisinin belli başlı yazar ve çizerleri; Yusuf Çağlar, Dağıstan 

Çetinkaya, Hayrettin Ekmen, Yavuz Turhan, Osman Turhan, Melek Çe, Cem 

Kızıltuğ, Burhan Eren, Bilal Özcan, Ferit Avcı, Kadir Karsavul, Özlem Keleş, Filiz 

Güner, Nuri Balta..... 

Dergiye Milli Eğitim Bakanı Hüseyin Çelik, Milli Eğitim Bakanı Bakanlığı 

müsteşarı Necat Birinci, Hekimoğlu İsmail’n de yazmaları onu daha da özel kılar. 

Dergiye Çocuk edebiyatı yayını yapan Doğan Kardeş, Mavi Bulut, Timaş Çocuk 

yayınlarının editörleri de konuk edilir. 

Dergi tamamen milli ve manevi değerleri sevdirerek öğretmeyi, kültürü arttır-

mayı, kitabı ve ve okumayı sevdirmeyi hedefler. 

Bu özellikleri ile Türk Çocuk edebiyatına önemli bir katkı sağlar. 

 

 

ŞEYH GÂLİB’İN ŞİİR DÜNYÂSINDA ÇOCUK 

Prof. Dr. M. Muhsin KALKIŞIM 

Karadeniz Teknik Üniversitesi,  

Türkiye 

Bu çalışmada “Klasik Türk Şiiri”nin büyük şiir ustası Şeyh Gâlib’in Dîvân’ı ve 

Hüsn ü Aşk’ı taranmış ve çocukla ilgili “tıfl, etfâl, veled, evlâd ve sıbyân” kelime-

lerinin içinde yer aldığı metinler tahlil edilmiştir.  

Şeyh Gâlib’in şiir dünyasında çocukla ilgili başlıca algılar  şunlardır: Çocuk, 

sadefin içindeki inci gibidir. Çocuğun yetişme yeri, evdir. Onun tabiatında bir sih-

riyyet bulunur ve kucakta nazla büyütülür. Önünde yepyeni ufuklar vardır. Çocuk, 

“etfâl-i çemen”le, yani çiçekle özdeş tutulmuştur. Çocuk, saflığın sembolüdür; he-

nüz hayatın tezatlarını yaşamamıştır. Onun saflığıyla paralellik teşkil eden bir baş-

ka özelliği de “ağlamak”tır. Gözyaşı, arınmanın bir vasıtasıdır ve çocuk, gözyaşıyla 

bir arada zikredilir. Çocukluk çağının ilk yarısı aile atmosferi olan evde geçerken, 

ikinci yarısı ilk örgün eğitim kurumu olan okulda devam eder. Çocuk için en önem-

li faaliyet, oyundur. Arzuları ve hevesleri, sonsuza uzanır. Çocuk, azizdir. Aklı er-

genliğe ulaşmadığı için doğruyu yanlıştan ayırt edemez. Bu sebeple, etrafına zarar 

verebilir, aile fertlerini sıkıntıya düşürebilir. “Mazmûn, ma’nâ, söz, dil, mısra’” 

gibi edebiyatla ilgili öğeler çocuğa benzetilir. Çocuk, duygusallığı, his zenginliğini 

temsil eder ve kalple eşdeğer tutulur.