Yaziçilar býRLÝYÝ Çaõ ÖyrŠtim ÝþlŠtmŠlŠri qafqaz unýversýtetý Az TéHSÝl nazýRLÝYÝ Šrbaycan Respublikası

TÜRKÇE ÇOCUK EDEBİYATI gelir, gelmelidir. 

Türk asıllı Makedonyalı  şair, eleştirmen, hikâyeci, yayıncı Necati Zekeriya, 

1928 yılında Üsküp’te dünyaya geldi. 

O, bir çocuk edebiyatçısı olarak; Tito Yugoslavyasında Makedonya’da Türkçe 

yayınlanan çocuk dergilerinde, önce Piyoner, sonra da bunun devamı sayılan Seviç 

ve ona ilave olarak yayına başlayan Tomurcuk dergilerinin yayın yönetmeni oldu. 

Bu dergiler Makedonya’da Türkçe çocuk edebiyatının gelişmesinde, yaşatılmasın-

da, en önemlisi de Türk çocuklarının edebiyatla tanışıp aydınlık bir geleceğe hazır-

lanmasında çok önemli bir rol oynamışlardır. 

Necati Zekeriya, 1969’da Birlik gazetesinin baş ve sorumlu yazarlığına getiril-

di. Gazete bünyesinde BİRLİK YAYINLAR’nı kurdu. Bu yayınevi Makedonya’da 

Türkçe yayın etkinliğini ilk başlatan kuruluş olmuş, 2003 yılına kadar da Türkçe 

kitapları tek yayın adresi olmaya devam etmiştir. Birlik yayınları adı altında pek 

çok çocuk kitabı yayınlanmış, ilk başlangıçta bunların çoğunda da Necati Zekeri-

ya’nın yazar, eleştirmen, çeviren, başyazar ve lektör olarak emeği vardır. 

Necati Zekeriya siyasî sebeplerle Makedonya’dan uzaklaştırılınca Kosova’nın 

başşehrine gitti ve burada Tan Yayınlarınca çıkarılan Kuş adlı çocuk dergisinin ya-

yına başlamasını sağladı. Kuş dergisi, Kosova’da Türkçe yayınlanan ilk çocuk der-

gisidir. 

Necati Zekeriya’nın çeviri, şiir ve yazıları Türkiye’de Varlık, Türkiye Yazıları, 

Milliyet Sanat, Yedi Tepe, Saçak gibi dergilerde yayımlandı. Kitaplarından da 

Türkiye’de yayımlananlar oldu. Kahramanı Orhan olan hikâyelerden “Bizim Soka-

ğın Çocukları” adlı kitap Çocuk Vakfı tarafından, Orhan da Koza yayınları tarafın-

dan basıldı. Millî Eğitim Bakanlığı da Necati Zekeriya’nın Hikâyeleri adlı bir kitap 

yayımladı, “Bir Yazar Bir Eser” projesi kapsamında da “Bizim Sokağın Çocukları” 

adlı eseri basmayı kararlaştırmıştır. 

Yazarın çocuk edebiyatında bir dünya klasiği özelliği taşıyan Orhan adlı kitabı 

Makedonya’da halen ilköğretim öğrencileri için Lektür (100 Temel Eser) kitaplar 

listesindedir ve bu kitap Makedoncaya, Arnavutçaya, Sırpçaya, Romence’ye de 

çevrilmiştir. 

Biz bu tebliğimizde; Makedonya’daki Türk varlığına dikkat çektikten sonra, 

Makedonya çocuk edebiyatının güçlü temsilcisi Necati Zekeriya’nın hayatına 

temas edeceğiz. Necati Zekeriya’nın bir çocuk edebiyatçısı olarak yaptığı hizmetler 

ve eserleri üzerinde dururken ORHAN adlı kitabının çocuk edebiyatında dünya 

klasiklerinden biri sayılması gerektiğini gerekçeleriyle birlikte anlatacağız. 

 

 

 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

38 

ÇOCUK EDEBİYATININ GEREKLİLİĞİ 

 

Nurdan Damla 

Yazar, Türkiye 

 

İçinde bulunduğumuz teknoloji çağı bireyleri yalnızlaştırmıştır.  İleri tekno-

lojinin yoğun atmosferi; tepkisiz, duyarsız, sevgisiz ve niteliksiz fertler türetmiştir. 

İnsani erdemler sığlaşmış, ortak değerlerimiz tehlikeye maruz kalmıştır. Bu elim 

kaybımızı edebi incelikler ve dirilişlerle telafi etem yoluna gitmeliyiz. Bu meyanda 

bireylerin içsel inkişafında çocuk edebiyatının rolü yadsınamaz bir gerçektir. Ki; 

çocuk edebiyatı bir toplumun en önemli kültür öğesidir. Bu estetik çabada üretken 

ve dinamik beyinlere ihtiyaç vardır. Toplumda üretken  zihne sahip bireyleri yetiş-

mesinde, aile ile başlayan eğitim sürecinde genç nesillerin üretkenliğini artıracak, 

hedeflerini sağlamlaştıracak, düzgün ve tutarlı projeler üretmek durumundayız.  

Onların hayal gücünü kamçılayacak, ruhsal duyuş ve derinliklerini artıracak, insani 

erdemlerini besleyecek materyaller çocuk edebiyatı vasıtasıyla gerçekleşebilir. “ 

Çocuk Edebiyatı” bu meyanda bir köprü görevi görecektir.  

Bu bağlamda nitelikli ve edebi inceliği mukim eserlere ihtiyaç vardır. Küçük 

yaşlardan itibaren  geliştirecektir. Çocuğun gelecekte üretken bir zihne sahip ola-

bilmesi için geniş bir hayal gücüne sahip olması gereklidir ki bu da ancak onun 

kelime hazinesinin genişliği ile mümkündür. Zira kişinin hayal gücü, kullandığı 

kelimelerin sayısıyla doğru orantılıdır. Çocuğa kelime haznesini geliştireceği im-

kanı sağlamak ise yazar, şair ve sanatçılarımızın Çocuk Edebiyatı alanında yapa-

cakları, bireysel gelişime yönelik profesyonel çalışmaları ile mümkün olacaktır. 

Çocuk edebiyatı alanında Türk halkları olarak ortak öğelerimizi koruma altına al-

mak durumundayız. Bu meyanda uzun soluklu ve sağlam projelere ihtiyaç vardır. 

Özgün ve orijinal olanı üretmek, korumak ve desteklemekle başlayacak olan bu 

süreç; üretken ve dinamik beyinlerin beslenmesiyle inkişaf edecektir. 

 

 

UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN TƏHLİLİ PRİNSİPLƏRİ 

F.e.d Pirali Əliyev 

Təhsil Problemləri İnstitutu,  

Azərbaycan                                              

Uşaq şeirlərinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var ki, təhlil zamanı bunlar nəzərə 

alınmalıdır. Yəni uşaq şeirləri bir neçə bədii detallardan, elementlərdən və aspekt-

lərdən ibarətdir. Başqa sözlə, uşaq  şeirləri çox mürəkkəb daxili tərkibdən təşkil 

olunur. Şeir nümunəsinin misraları və bəndləri arasında o qədər sıx əlaqə mövcud 

olur ki, o bizə  əsəri məcazi mənada canlı orqanizmə oxşatmağa  əsas verir. Buna 

görə, uşaq  şeirlərinin kompleks təhlilində  aşağıdakı prinsiplərə riayət olunması  

tövsiyə olunur: 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

39 

1.   Tarixilik prinsipi. Mətnin yazıldığı dövrün, ictimai-siyasi, mədəni hadisələrin 

ona təsiri, şairin yaradıcılığında həmin məsələlərin  konkret əksolunması, ideo-loji 

və mədəni həyatın təcəssümü, müasir dövr üçün əhəmiyyəti və s. məsələlər təhlildə 

önə  çəkilməlidir. Tarixi mövzular müəyyən zaman çərçivəsində bir ölkənin, hər 

hansı bir sosial tarixi vəziyyətlə əlaqəli şəraitdir: onlar verilmiş zamandan kənarda 

təkrar olunmurlar, bu və ya digər şəkildə konkretləşirlər.  

Bu zaman həm də lirik şeirin məzmununda tarixilik baxımında vacib olan 

elementlər şərh edilməli, ideya- bədii xüsusiyyətlərinə diqqət yetirilməlidir.  

2.   Növ və janr baxımından təhlil prinsipi. Uşaq şeirlərinin məzmunu aydın ol-

maqla yanaşı, misralarda hecaların sayı az, qafiyələri oynaq, sözləri sadə olmalıdır. 

Folklorun lirik növlərindən: bayatı, layla, oxşama, sayacı sözlər, aşıq qoşmaları, 

uşaq nəğmələri, mövsüm nəğmələri buna aiddir. Marş və himnlər də lirik şeir mətni 

kimi diqqəti cəlb edir. Emosionallıq lirik şeirin  əsas xarakterlərindəndir. Lirika 

şairin subyektiv düşüncəsinin obyektiv əksetdirməsidir.  

Lirik janrlar içərisində himnlər xüsusi yer tutur. Müasir dövrdə himnin bir neçə 

növü yaranmışdır. Belə ki, dövlət himni, hərbi himn və müəssisənin (təhsil 

müəssisəsinin) himni əhəmiyyətli şəkildə uşaqlar tərəfindən öyrənilməkdədir.  

Türk xalqlarının birliyini, bütövlüyünü, qəhrəmanlığını, tarixi şəxsiyyətlərini 

əks etdirən nümunələr yaranmışdır ki, təhlildə bunlara önəm verilməlidir. 

3.   İdeya- bədii xüsusiyyətlərinin təhlili prinsipi. Şeirdə irəli sürülən ideya, şair 

niyyəti, pafos və s. məsələlərə diqqət yetirilməlidir. Pafos- bədii əsərin əsasını təş-

kil edən fikir və hissiyyatdır. V.Q.Belinski məsləhət görürdü ki, lirik şeiri təhlil 

edib öyrənən zaman birinci növbədə onun pafosunu, yəni o əsərdə ifadə olunan 

başlıca ideyanı, fikir və duyğunu təyin etmək lazımdır.  

Tragik, qəhrəmanlıq, sentimentallıq, romantik, dramatik, yumoristik, satirik 

pafos növləri var. 

Təhlildə  şeirin ideyasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. İdeya- insanın  şüurunda 

varlığı əks etdirən və onun bizi əhatə edən mühitə münasibətini ifadə edən anlayış; 

şairin dünyagörüşünün əsas və ən mühüm prinsipi; məfkurə, məslək, əkidə nəzərdə 

tutulur.  

Burada mövzu, tematika, problem, problematika, ideya, ideya istiqamətləri, 

motiv, leytmotiv və s. məsələlərə aydınlıq gətirilməlidir. Lirik şeirin mövzusu rən-

garəngdir: xəlqilik, vətənpərvərlik, dostluq, azadlıq, olum və ölüm, vətəndaşlıq, 

tənhalıq, məhəbbət, peysaj lirikasını nümunə göstərmək olar. 

4.   Lirik  şeirin kompozisiya baxımdan təhlili prinsipi. Kompozisiya - əsərin 

quruluşu, onun tərkib hissələrinin düzülüşü, əsərdə göstərilən həyat prosesinin sə-

ciyyələndirən surətlərin, onların  əlaqə və münasibətlərinin təşkili, hadisələrin təs-

viri qaydasıdır. Lirik əsərin kompozisiyasının gözəl və aydın olması, onun ideya 

məzmununun oxucuya yaxşı çatması üçün mühüm şərtləndəndir. Lirik əsərdə 

təkrar olunan kompozisiyaya və dairəvi kompozisiyaya və sairəyə diqqət yetirilmə-

lidir. 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

40 

5.   Lirik əsərin qəhrəmanının, şair “Mən”inin əksin təhlili prinsipi. Lirik şeir-

də şair surəti lirik qəhrəman adlanır. Lirik şeirə lirik qəhrəmanın xarakterinin belə 

bir konkret və  tək təzahürü kimi baxmaq olar. Lirik qəhrəmanla  şairin  şəxsiyyəti 

arasında möhkəm əlaqə, vəhdət mövcud olur; lakin bunlar təhlildə eyniləşdirilmə-

məlidir. V.Q. Belinski yazırdı ki, böyük şair “özü”, öz “mən”i haqqında danışarkən 

hamı haqqında, bəşəriyyət haqqında danışır, çünki bəşəriyyəti maraqlandıran hər 

şey şairin təbiətində iz buraxır. 

6.   Şeirin bədii- poetik dilinin (məcazlar baxımından) təhlili prinsipi.  Şeiri 

fərqləndirən ən başlıca cəhət məcazlar sistemindən geniş istifadə olunmasıdır. Mə-

caz söz və ya ifadənin başqa, qeyri- müstəqil mənada yaradılan bədii ifadədir. Uşaq 

şeirlərində  əsas etibarilə sadə  məcazlardan daha geniş istifadə olunur. Şeirlərdə 

təşbih və epitetlərdən istifadə olunubsa, nümunə gətirərək dəyərləndirmək lazımdır. 

Elə şeir var ki, orada mürəkkəb məcaz növlərinə də yer verilmişdir. Hər halda, şeir-

də metafora, mübaliğə, litota, metonimiya, sinekdoxa, perifraza, ironiya yer 

verilibsə, təhlildə bunlar aydınlaşdırılmalıdır. 

7.   Poetik sintaksisin (lirik şeirin bədii nitqinin sintaktik fiquru) təhlili prinsipi. 

Uşaq  şeirlərinin təhlilində poetik sintaksisə diqqət yetirmək lazımdır. Poetik söz 

birləşmələri, cümlələr fikrin qüvvətlənməsinə xidmət göstərir. Bu zaman şeirdə 

işlənmiş ritorik suala, ritorik nidaya, ritorik müraciətə diqqət yetirmək, onların iş-

lənmə  məqamına aydınlıq gətirmək lazımdır. Yaxud, üslubi fiqur sayılan təkrara, 

eyni fikrin qüvvətlənməsinə xidmət göstərən yaxın ifadələrin işlənməsinə, antiteza-

ya, inversiyaya, sintaktik paralliyə, elipsisə  və s. diqqət yetirmək və  işlənmiş nü-

munələrin xüsusiyyətlərini izah etmək lazımdır.  

8.   Poetik fonetikanın (poetik nitqdə səs sisteminin) təhlili prinsipi. Şeirin təh-

lilində fonetik dəyişkənlik mühüm rol oynayır. Sait və samit səslərin təkrar olun-

ması, anafora, epifora, alliterasiya, assonansın işlənmə səviyyəsinə diqqət yetirməli 

və bunun dərəcəsi aydınlaşdırılmalıdır.  

9.   Bədii dilin leksik tərkibinin təhlili prinsipi. Lirik şeirin leksikanın təhlilinə 

də önəm vermək vacibdir. Leksik baxımdan sinonimlərə, antonimlərə, omonimlərə, 

neologizmlərə, arxaizmlərə, tarixizmlərə, frazologiyaya, aforizmlərə, terminlərə, 

varvarizmlərə diqqət yetirmək mühüm məsələlərdəndir. Bu işdə: fonetik, morfoloji, 

leksik, etnoqrafik dialektizmlərə aydınlıq gətirilməlidir.  

10.  Lirik  şeirin vəzninin təhlili prinsipi. Lirik şeir heca, əruz vəzndə və sərbəst 

şeir şəklində olur. Uşaq şeirləri vəznin daxili tələbləri baxımından təhlil edilməli, 

vəznin gözəlliyi aydınlaşdırılmalıdır. Vəznin yaranmasında mühüm rol oynayan 

qafiyə sisteminə diqqət yetirilməlidir. Şeirdə rədif də maraq yaratdığından nümu-

nələr gətirməklə aydınlaşdırılmalıdır.  

Sadaladığımız prinsiplərdən istifadə etməklə  uşaq  şeirləri təhlil olunarsa, o 

zaman şeirlər əsl qiymətini almış olar və işdə bir elmlik yaranar.       

 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

41 

“ANAMIN NAĞILLARI”NDA KAYBOLMAYA YÜZ TUTAN 

MİLLİ-MANEVİ DEĞERLER 

Yrd. Doç. Dr. Pervane Bayram 

Nevşehir Üniversitesi,  

Türkiye 

Anamın Nağılları, Azize Caferzade tarafından yazılmış ve 1982 yılında Bakü’-

de yayımlanmıştır. Eser, yazarın annesinden duyduğu 25 Azerbaycan masalının 

edebi bir dille aktarılmış halidir. Bu masallarda, Azerbaycan toplumundaki ekme-

ğe, anneye, insanlara vb. kutsal değerlere olan sevgi, saygı ve sadakatten bahsedil-

mektedir. Eserin en önemli özelliği, yetişen nesillerin insanlara, ekmeğe, gelenek 

ve göreneklere olan sevgi ve saygısının azalmasını önlemek, dinledikleri veya oku-

dukları bu masallarda geçen vatanseverlik, kanaat, sadakat, dürüstlük gibi hususları 

zevkle ve eğlendirerek öğretmektir.  

Bu masallarda, Azerbaycan sözlü edebiyatına ait efsane, mit, destan türlerinden 

de istifade edilmiş, zaman zaman klasik edebiyattaki şem ve pervane vb. mazmun-

ların halk edebiyatındaki karşılıkları da verilmiştir. 

Anamın Nağılları eğlendiren, eğlendirirken eğiten ve nesillerde tarih, aile, ah-

lak bilincini pekiştiren bir eser olarak hâlâ güncelliğini korumaktadır. Burada yaza-

rın pedagojik yönü de ön plana çıkmış, üretirken eğlendiren bir üslupla tarih şuuru-

nu, gelenek ve göreneklere saygılı olmayı yetişen nesillere aktarmayı başarmıştır. 

Bildiride “Anamın Nağılları” dil, üslup, konu ve masal teknikleri yönünden in-

celenerek daha çok masalların sosyal muhtevası üzerinde durulacaktır.  

 

 

TÜRKMEN-TÜRK ATASÖZLERİNDE ÇOCUK-ÇAGA                      

MOTİFİ VE İŞLENİŞİ 

Yrd.Doç.Dr. Ramazan Çakır 

Mevlana Üniversitesi,  

Türkiye  

Türkmen-Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan atasözleri; milletlerin 

geçmiş, algısı, kültürü ve yaşama biçimleridir. Anonim olan bu söz varlıkları, top-

lumların kimlikleri olup tarih ve edebiyatın ortak zeminidirler. Atasözleri; kısalık-

ları, içlerindeki özlü ifade, anlatımlarındaki kafiye, aliterasyon vezin gibi şiirsel 

özellikler ve sık kullanılmalarıyla, akılda kolayca kalırlar. Çocuk eğitiminde ninni 

ve masalla başlayan süreç atasözleri ile devam eder. Atasözleri hem bir terbiye me-

todu hem de milli ve kültürel değerleri çocuğa aktarmada önemli bir öğedir. Türk 

kökenli topluluklar arasında ilk yazılı belgelerden günümüz eserlerine kadar ata-

sözlerinin kültürel değerlerini ve değer yargılarını ustaca ve etkili bir şekilde anlat-

mak için sık sık kullanıldıkları görülmektedir. 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

42 

Atasözleri özellikle çocukların iyi ve kötüyü ayırt etmesine, olumluya yönel-

mesine, kötülükten kaçınmasını sağlar.Teşvik, koruma, motive etme, kültürel ve 

ahlaki değerleri verme işlevlerini üstlenir ve sağlıklı bir şekilde eğitimini tamam-

lamasına yardımcı olur. Türkmence: “Çagany – ýaşdan, edebi – başdan.” Türkçe: 

“Ağaç yaşken eğilir.” örneğinde olduğu gibi. 

Bu çalışmada: Türkiye Türkçesinde ve Türkmence’deyer alan çocuk motifi ve 

temasını içeren atasözleri, içerdikleri iletileri bakımından mukayeseli olarak ele 

alınıp incelenmiştir.Her iki sahadaki çocuk unsurunu içeren atasözleri karşılaştırı-

larak benzerlik ve farklılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmayla; halk 

bilimine ve karşılaştırmalı folklor araştırmalarına bir katkıda bulunmak hedeflen-

miştir. Çalışma, her iki alandaki atasözlerinde şekil ve anlam bakımından benzer-

likler olduğunu göstermiştir.  

Amaç, yöntem: Bu araştırmada; katılarak gözlem, literatür taraması, mülakat 

teknikleri kullanılmıştır.Çalışmanın betimsel, tanımlayıcı ve açıklayıcı nitelikte 

olmasına çalışılmıştır. 

Kaynak olarak: Ö. A. Aksoy’un Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Ş. Aktaş’ın 

Seçme Atasözleri ve diğer kaynaklar, Türkmence M.Carrıyev ‘in Nakılları, G. 

Geldiyev’in, Türkmen Nakılları ve Atalar Sözü, Türkmenbaşı’nın Ruhname’si, 

Geldiyev’in, Türkmen Halk Dörediciliği gibi birincil kaynaklar kullanılmıştır. 

 

 

ƏHMƏD CƏMİLİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN DİLİ VƏ ÜSLUB 

XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

Pakizə Zakirova  

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu,  

Azərbaycan   

XX əsr Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı tarixində Ə.Cəmilin (1913-1977) müstəsna 

xidmətləri olmuşdur. Onun uşaq əsərləri bu dövr Azərbaycan poeziyasında süjetli 

lirikanın ən yaxşı nümunələri hesab olunur. Onun uşaq şerlərini mövzu baxımından 

Böyük Vətən Müharibəsinə həsr olunmuş şeirlər, əməyə, zəhmətə çağırış, fəsillər, 

aylar, bayramlar, vətən təbiətinin vəsfinə həsr olunmuş və s. qruplara ayrıla bilər. 

Lakin onun yaradıcılığında  şəxsən öz təsərrüfatları  əsasında qələmə aldığı 

müharibə mövzusunda olan əsərləri daha maraqlıdır. Bu baxımdan “Qaçqınlar”, 

“Can nənə, bir nağıl de!”, “Laylay”, “Açıl, ey səhər”, “Nişan üzüyü”, “Bəxtiyar” 

və s. daha maraqlıdır. Bu əsərlərdə məzmunla formanın vəhdəti folklor, klassik irs 

və müasir ədəbi mühitdən faydalanmaqla yaranmışdır. Lakin Ə.Cəmilin ilk yara-

dıcılıq mənbəyi şifahi xalq ədəbiyyatı olmuşdur. Onun Azərbaycan laylaları üslu-

bunda yazdığı “Laylay”, Koroğlu dastanından istifadə etməklə “İgid ol, ürəkli ol”, 

Aşıq Ələsgərin təsiri ilə yazdığı “Dünyada”, Tufarqanlının təsiri ilə yazdığı “Tor-

pağın qış nağılı”, “Çağırış” və başqa əsərləri buna misaldır. Sadaladığımız əsərlərin 

TEZİSLƏR                                                                                                                       Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il

 

 

43 

dərindən təhlili və müqayisəsi zamanı  məlum olur ki, Ə.Cəmilin fərdi yaradıcılıq 

üslubunun formalaşmasında başqa poetik qaynaqlarla yanaşı Azərbaycanın folklor 

poeziyası qüvvətli təsir göstərmişdir.  

Əvvəlcədən qeyd etdiyimiz kimi, Ə.Cəmilin hətta ən kiçik həcmli əsərlərində 

belə süjetli yığcam bir poema formasına rast gəlirik.  Ə.Cəmilin yaradıcılığındakı 

bu xüsusiyyət tənqidçi və şairlərimiz tərəfindən müxtəlif vaxtlarda qeyd olunmuş-

dur. Buna misal olaraq müharibə mövzulu şerlərindən “Qaçqınlar”, “Can nənə, bir 

nağıl de!” kimi əsərləri göstərə bilərik. Hər iki əsərin yığcam və lakonik süjeti 

dialoq şəklində quruluşdur. Birincidə mükalimə ana və qızı, ikincidə nənə və nəvə 

arasında qurulmuşdur. Hər ikisində nigaran və qayğılı uşaqlığını yaşayan körpələ-

rin çəkdiyi iztirab və əzab, böyüklərin onların suallarını cavablandırması dramatik 

anlam kəsb edir. Ə.Cəmil poema yazmır. Lakin bu əsərlər poema janrının xüsu-

siyyətlərini əks etdirir. “Laylay” şeiri adları çəkilən əsərlərlə müqayisədə müəllifin 

ustalığını daha qabarıq nəzərə çarpdırır.  Əsər dialoq şəklində yox, monoloqlayla 

şəklində qurulub. Əsərdə “yuxusu dağlara qaçan” körpəsinə laylay oxuyan ana 

dövrün faciəsini yaşayan anaların ümumiləşmiş obrazıdır. Ana ərinin müharibədə 

həlak olduğunu duysa da, bunu balasından gizlədir, analara xas övlad sevgisi onu 

həyata ümidlə baxmağa vadar edir: 

Laylay dedim, gecə keçdi, daha yat! 

Günlər ötsün, böyü, boya-başa çat. 

Sənsən indi evimizin çırağı, 

Böyü, oğlum, dərdin alım, tez boy at! 

Laylay, gülüm, gözlərindən öpsün ay; 

Laylay, qızım, laylay, balam, a laylar! 

Şairin bütün uşaq  şerlərində körpələrə  hədsiz qayğı, onların taleyinə görə 

nigarançılıq öz əksini tapmışdır. “Yel, əsmə! Əsmə! Əsmə!” şeirində şair körpələ-

rin taleyini bütöv bir nəslin taleyi kimi qiymətləndirir, bu günün körpəsinin yuxu-

sunu gələcəyin xoşbəxtliyinin qarantı kimi qiymətləndirir. 

Ümumiyyətlə, Ə.Cəmilin uşaq şeirlərinin quruluş, forma xüsusiyyətlərinin təh-

lili belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, bu cəhətlər də şairin yaradıcılıq üslubunun 

əsas mahiyyətini müəyyən edən süjetli lirika məsələsi ilə əlaqədar şəkildə meydana 

çıxır.  Ə.Cəmil də öz üslubunu fərdiləşdirməyə, başqalarından fərqləndirməyə 

meyil edir. Onun şeirləri üçün ahəngdarlıq, musiqililik, axıcılıq daha xarakterikdir. 

Onun  əsərlərinin daha bir çox üslub xüsusiyyətləri orijinal qafiyələrdən daha çox 

əksər hallarda məlum, dəfələrlə  işlənmiş qafiyələrə müraciət etməsidir. Bu xüsu-

siyyətlər bir çox hallarda uşaq  şeiri yazan bütün şairlərimizin üslubunda ümumi, 

bənzər cəhətlər kimi ortaya çıxır. 

 

 

 

 

«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»    

 

 

44 

UŞAQ ƏDƏBİYYATINA ELMİ YANAŞMA 

F.e.d., Ramil Əliyev 

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu, Azərbaycan 

Azərbaycan nağılları içərisində  uşaq nağılları öz tematikasına görə xüsusilə 

seçilir. Uşaq nağılları ümumi nağıl prinsipləri ilə təsnif olunmur, onun özünəməx-

sus janr prinsipləri vardır. Həmin janr prinsiplərindən çıxış edərək uşaq nağıllarını  

uşaqların yaş  səviyyəsinə uyğun olaraq təsnif etmək daha məqsədə uyğundur. 

Təxmini bölgü əsasında uşaq nağıllarını kiçikyaşlı  və  məktəbyaşlı  uşaqlar üçün 

nağıllar kimi qruplaşdırmaq olar. 

Kiçikyaşlı uşaqlar üçün olan nağılların özü də yaş qrupuna görə bir neçə qrupa 

ayrıla bilər. Yaşı lap az olan balaca uşaqların dünyagörüşünü nəzərə alıb “Cik-cik 

xanım”, “Sərçə” və s. nağılları söyləyici repertuarına daxil etmək olar. Belə nağıl-

larda uşaq dünyasına təsir edə biləcək təbiət haqqında bilgilər vardır. 

Uşaqların yaş  səviyyəsi artdıqca uşaq nağılları da məzmununa görə  dəyişir. 

Uşaqları daha çox maraqlandıran heyvanlar alzmindən bəhs edən nağıllardır. Belə 

nağıllarda tülkü, xoruz, qurd, ayı, şir kimi heyvanlar obrazlaşır, müxtəlif məzmunlu 

nağılların qəhrəmanlarına çevrilirlər. Belə nağıllarda alleqoriyadan istifadə olunur. 

Məsələn, “Dana, keçi və qoyun”, “Armudan bəy”, “Şəngülüm, Şüngülüm və Mən-

gülüm” və s. nağıllarda ibtidai sinif şagirdlərinin dünyagörüşünə uyğun olaraq hey-

vanlar aləmindən bəhs olunur. Böyüklər üçün olan nağılları kiçik və ortayaşlı uşaq-

lara söyləmək çətinlik törədir. Belə uşaqlar üçün kiçik məzmuna malik, oynaq sü-

jetli heyvanlar aləmindən bəhs edən nağıllar daha çox maraq kəsb edir. Nağılçı 

uşaqlarda müxtəlif heyvanlar haqqında geniş  məlumat verə bilər. O, hər bir hey-

vanın xüsusiyyətinə uyğun olaraq, onları  uşaqlara tanıtmalıdır. Məsələn, qurd ac-

göz, ayı axmaq, tülkü hiyləgərdir. Ona görə  də  “Əlcək” nağılında onların adları 

daşıdığı mənalara görə verilir.