R. F. Sadiqov m e n e c m e n t dərs

konsepsiyası)  konsepsiyasıdır.  İstehsalçılar  bazarda  yeni 
məhsullara,  əlverişli  və  münasib  qiymətə  satılan  mallara 
daha  çox  üstünlük  verirlər.  Çünki  istehsalın  təkmilləşdi-
rilməsi  çox  vaxt  əmtəələrin  mükəmməlləşdirilməsinə  gə-
tirib  çıxarmır.
 
Bu  konsepsiya  yeni,  mütərəqqi,  daha  key-
fiyyətli,  yaxşı görünüşə və novator xüsusiyyətlərinə,  yük-
sək texniki – iqtisadi göstəricilərə  malik əmtəələrin isteh-
salına nail olur. Məsələn 30 il bundan əvvəl istehlakciların 
mobil  telefon,  internet,  DVD  pleyer  haqqında  heç  təsəv-
vürləri belə yox idi. Hər iki konsepsiya məhsul istehsalını 
artırmaq,  keyfiyyətini  yüksəltmək,  əmək  məhsuldarlığını 
artırmaq,  maya  dəyərini  aşağı  salmaq,  rəqabət  qabiliyyə-

71 
 
tini artırmaq məqsədi daşıyır.  
Marketinq    bir  əməliyyat  kimi  istehsala  qədərki  və  
istehsaldan  sonrakı  mərhələlərdə  və  proseslərdə  iştirak 
edir. Marketinqin əsas vəzifəsi tələb və təklifi öyrənməklə 
bazara məhsul çıxarılmasını və satışı təmin etməkdən iba-
rətdir.  Bununla  bağlı  olaraq  üçüncü  konsepsiyanın-  satış 
konsepsiyasının  (kommersiya  səylərinin  gücləndiril-
məsi konsepsiyası) həyata keçirilməsi məqsədə uyğundur. 
Çünki satış sahəsində  öz  səylərini gücləndirməklə,  müəs-
sisə  və  təşkilatlar    satışdan  əldə  edilən  gəlirin  həcminin 
artırılmasına  nail  olurlar  ki,  bu  da  yüksək  mənfəət  əldə 
edilməsinə və geniş təkrar istehsalın təmin olunmasına sə-
bəb  olur.  Satış  konsepsiyasının  məqsədi  istehsal  olunmuş 
məhsulu  satmaqdan  ibarətdir.  Bunun  üçün  konsepsiya  sa-
tış  sövdələşmələrinin  həyata  keçirilməsinə,  alıcıları  məh-
suldan razı qalacaqlarından inandırmağa çalışır. Amma bu 
olduqca riskli işdir. Çünki alıcı  razı qaldığı təqdirdə, hə-
min mal və xidmətlərin keyfiyyətindən 5-6 nəfərə razılığı-
nı  bildirirsə,  narazı  qaldığı  təqdirdə  isə  öz  narazılıqlarını 
10-15  nəfərə  bildirir.  Alıcının  narazılığı  bu  konsepsiya 
üçün olduqca qorxulu haldır. 
Satış  konsepsiyası  aşağıdakı  funksiyaların  həyata 
keçirilməsini tələb edir:  
1) bazarda müəssisənin imicinin formalaşdırılması; 
2) rəqabət qabiliyyətinin artırılması; 
3) məhsul və xidmətlərin reklam olunması; 
4)  satış  zamanı  alıcılarla  ünsiyyət  və  etik  davranış 
mədəniyyəti; 
5) endirimlərin tətbiq olunması. 
Sosial  konsepsiyanın  (sosial-etik  konsepsiya)  əsas 
vəzifəsi  məqsədli  bazarların  ehtiyaclarını,  tələbatlarını 

72 
 
müəyyənləşdirmək və ödənilmə səviyyəsini daha səmərəli 
və məhsuldar formada təmin etməkdir. Sosial-etik konsep-
siya  marketinq fəaliyyətinin sosial və etik tərəflərinin tət-
biqini və inkişafını nəzərdə tutur. Sosial konsepsiya dedik-
də,  bazarlarda  istehlakçıların  tələbatının,  onların  istehlak 
qabiliyyətinin,  ehtiyaclarının  düzgün  müəyyən  olunması 
və  bununla  əlaqədar  olaraq  alıcıların  mənafeyinə  və  tələ-
batına  uyğun  əmtəələrin  istehsalının  həyata  keçirilməsi 
başa düşülür. 
Sosial  marketinq  konsepsiyası  insanların  qısa  müd-
dətli istəkləri və uzun müddətli rifahı arasındakı ziddiyyət-
ləri  nəzərdən  keçirməyi  və  aradan  qaldırmağı  tələb  edir. 
Biz istəklərlə sosial rifah arasında ziddiyyət dedikdə, nəyi 
nəzərdə  tuturuq?  Məsələn  “Mac  Donalds”  restoranlar  şə-
bəkəsi insanların istəklərini, tələbatını nəzərə alaraq sürətli 
qidalanma  mexanizminə  əsaslanaraq  alıcılarına  münasib 
qiymətlərlə,  dadlı  yeməklər  təklif  edir.  Lakin,  sosioloqlar 
həmin  yeməklərin  yağlı olmasını tənqid edirlər. Çünki bu 
cür qidalar nəticədə insanların orqanizminin piylənməsinə 
səbəb olur. Yəni istehlakçıların bugünki  tələbatına uyğun 
istehsal edilmiş məhsul onun daimi sosial rifahına xidmət 
etməlidir.  
Bazar  konsepsiyası  bazarda  tələb-təklifi  öyrənmək 
və bunun əsasında bazar üçün məhsul istehsal olunmasını 
özündə  əks  etdirir.
 
Marketinq  konsepsiyası  sırf  bazarla 
əlaqədar olub müştəri yönümlü konsepsiyadır. Əgər əvvəl-
ki  3  konsepsiya  “istehsal  et  və  sat”  fəlsəfəsinə  xidmət 
edirsə,  marketinq  konsepsiyası  “düşün  və  al”  fəlsəfəsini 
dəstəkləyir.  Bu  konsepsiyanın  əsas  vəzifəsi  öz  məhsulu-
muza uyğun  müştəri tapmaq deyil, öz  müştərimizə uyğun 
məhsul  tapmaqdır.  Bu  konsepsiya  müştəri  dəyərlərinə  və 

73 
 
məmnunluğuna  əsaslanan  uzun  müddətli  müştəri  əlaqələ-
rini  yaratmaqla  mənfəət  əldə  etməyi  nəzərdə  tutur.  Bu 
konsepsiya müştərilərin ehtiyaclarını və tələbatlarını öyrə-
nir.  Deməli,  əvvəlki  3  konsepsiya  bu  konsepsiyadan  bəh-
rələnir.  Çünki  qurulmuş  istehsal,  istehsal  edilmiş  məhsul 
və  satış  prosesi  insan  tələbatının  ödənilməsinə  xidmət 
edir. 
Marketinqin  funksiyaları  müəssisələrin  qarşıya  qoy-
duqları  məqsədlərə çatmaq üçün  marketinq sahəsində hə-
yata  keçirdikləri  vəzifələrin  məcmusudur.  Marketinqin 
funksiyaları aşağıdakılardan ibarətdir:  
1. Bazarın  kompleks  tədqiqi  və  bunun  əsasında 
müəssisənin elmi-texniki siyasətinin işlənib hazırlanması. 
2. Məhsulun çeşidinin planlaşdırılması. Yəni  müəs-
sisədə neçə çeşiddə, nə qədər məhsul istehsalı nəzərdə tu-
tulur. 
3. Satışın intensivləşdirilməsi. Yəni reklamların, sər-
gilərin,  yarmarkaların  təşkili  və  satış  sahəsində  motivləş-
mənin həyata keçirilməsi. 
4. Məhsulun  bölüşdürülməsi  və  satışı.  Yəni  satışın 
planlaşdırılması və həyata keçirilməsi. 
5. Satışdan sonrakı xidmətlərin təşkili. Yəni satışdan 
sonra  malların  daşınması,  quraşdırılması,  servislərin  gös-
tərilməsi, zəmanətlərin verilməsi və s.   
6. Yeni istehlakçıların formalaşdırılması. Yəni isteh-
salçılar  elə  məhsullar  istehsal  etməlidirlər  ki,  həmin 
məhsullar alıcıların tələbatına uyğun olmalıdır və insanlar 
həmin məhsulların istehlakçılarına çevrilməlidirlər.  
İstənilən firma bazar imkanlarını aşkar etməyi bacar-
malıdır. Heç bir firma əbədi olaraq özünün indiki əmtəələ-
rinə  və  bazarlarına  arxalana  bilməz.  Firmalar  təsdiq  edə 

74 
 
bilər ki, onların satışının və mənfəətinin əksər hissəsi yeni 
məhsulların  yaradılması  hesabınadır.  Yeni  imkanların  ax-
tarışı ilə müəssisələr ya vaxtaşırı, ya da müntəzəm məşğul 
ola bilərlər. Bir çoxları yeni ideyaları sadəcə olaraq bazar-
da  baş  verən  dəyişiklikləri  diqqətlə  izləməklə  axtarıb  ta-
pırlar. Şirkət rəhbərləri qəzetləri oxuyur, ixtisaslaşdırılmış 
sərgilərə gedir, rəqiblərin əmtəələrini öyrənir, digər yollar-
la bazar informasiyalarını toplayırlar.  
Marketinq  strategiyası  müəssisəsinin  əsas  fəaliyyət 
strategiyasına aid olub, aşağıdakı alt strategiyaları özündə 
birləşdirir: 
1) Bazarın strateji məqsədlər naminə tədqiqi; 
2) Əmtəə strategiyası; 
3) Məqsədli bazarların seçilməsi; 
4) Qiymət strategiyası; 
5) Rəqabət strategiyası. 
Hər  bir  müəssisə  bazarlarda  mövqeləri  ələ  almaq, 
onları qoruyub saxlamaq üçün özünün marketinq strategi-
yasını  işləyib  hazırlayır.  Marketinq  strategiyasının  ana 
xəttini rəqabət strategiyası təşkil edir.  
Rəqabət  latın  sözü  olub,  toqquşma  deməkdir.  Rəqa-
bət  iqtisadi  tərəqqinin  hərəkətverici  qüvvəsi  olub,  cəmiy-
yət  üzvləri  arasında  yaşamaq  və  mövcud  olmaq  uğrunda 
mübarizədir.  Rəqabət  əmtəələrin  istehsalı  və  realizə  edil-
məsi uğrunda bazar təsərrüfatının subyektləri arasında mü-
barizədir.  Rəqabət  eynicinsli  məhsulların  istehsalı  və  ya 
eyni  xidmət  sferasında  fəaliyyət  göstərən  subyektlər 
arasında baş verir.  
Rəqabət istehsalçıların öz istehsalını, texnologiyasını 
təkmilləşdirməyə,  əmtəənin  keyfiyyətini  yaxşılaşdırmağa 
və  alıcılara  yüksək  səviyyəli  xidmətlər  göstərməyə  vadar 

75 
 
edir.  Bəzən  rəqiblərin  çox  olması,  bəzən  də  dempinq  – 
hədsiz  dərəcədə  ucuzlaşma  halına  gətirib  çıxarır  ki,  bu 
zaman məhsul maya dəyərindən xeyli ucuz qiymətə satıla 
bilər. Bu hal müəssisələrin müflis olmasına səbəb olur. 
Hər  bir  istehsalçı  rəqibinə  qalib  gəlmək  üçün  elmi 
texniki tərəqqini, müasir texnologiyanı, yeni əmək metod-
larını  tətbiq  etməyə  çalışır.  Rəqabətin  inhisarçı  və  azad 
formaları mövcuddur.   
İnhisarçı rəqabət inhisarçılar tərəfindən həyata keçi-
rilir.  İnhisarçılar  öz  məhsullarını    inhisar  qiymətinə  satır-
lar.  İnhisarlar  oliqapoliya  (bazarda  az  sayda  inhisarçının 
olması)  və  xalis  inhisarçılardan  (bazarda  yeganə  satıcı) 
ibarət olur. Azad rəqabət isə qiymət (dempinq siyasəti) və 
qeyri qiymət (keyfiyyətin yüksəldilməsi, reklam tədbirləri, 
çeşidin yeniləşdirilməsi) metodları ilə həyata keçirilir. 
Rəqabət  məhsulun  həyat  tsiklinin  müddətini  müəy-
yən edir. Rəqabət  güclüdürsə,  bu  müddət az  bir vaxtı, rə-
qabət  zəifdirsə,  müddət  uzun  dövrü  əhatə  edir.  Məhsulun 
həyat tsikli dörd mərhələdən ibarətdir: 
1. Yeni məhsulun istehsalı və ya mənimsənilməsi. 
2. İstehsalın həcminin artırılması və satışın genişlən-
dirilməsi. 
3. Rəqabətin güclənməsi, tələbin və qiymətlərin aşa-
ğı düşməsi. 
4. Əmtəənin  qocalma  mərhələsi.  Bu  mərhələdə 
əmtəə artıq yenisi ilə əvəz olunur və yeni məhsulun həyat 
tsikli başlayır.  
Alıcı  və  satıcıların  sayına  görə  rəqabət  aşağıdakı 
kimi təsnifləşir: 
1. Polipoliya (çox saylı istehsalçı və çox saylı isteh-
lakçı). 

76 
 
2. Oliqopoliya (az saylı istehsalçı və çox saylı isteh-
lakçı. 
3. Monopoliya (1 istehsalçı və çox saylı istehlakçı). 
4. Monopsoniya (çox saylı istehsalçı və 1 istehlakçı).  
Rəqabət təkmil və qeyri–təkmil rəqabətdən ibarətdir. 
Təkmil rəqabətə azad və sağlam rəqabət də deyilir. Bu cür 
rəqabət aşağıdakı fəaliyyətləri özündə birləşdirir: 
1. Yeni əmtəə və xidmətlərin yaradılması; 
2. Məhsulun keyfiyyətinin artırılması; 
3. Qiymətlərin aşağı salınması (Qiymətlərin mühari-
bəsi); 
4. Bazarda satışa qədərki və satışdan sonrakı xidmət-
lərin inkişafı; 
5. Reklam fəaliyyətinin həyata keçirilməsi. 
Qeyri – təkmil rəqabətə aşağıdakılar aiddir: 
1. Rəqibi şantaj etmək; 
2. Alıcıları aldatmaq; 
3. Monopoliya, oliqopoliya, monopsoniya yaratmaq. 
Marketinqin idarə edilməsi bazarların idarə edilmə-
si,  müştərilərlə  münasibətlərin  idarə  edilməsi,  marketinq 
informasiyalarının idarə edilməsi, qiymətin idarə edilməsi, 
reklam  fəaliyyətinin  idarə  edilməsi,  satışın  idarə  edilməsi 
alt sistemlərini və proseslərini özündə cəmləşdirir. 
Bazarın  idarə  edilməsi  dedikdə,  bazarların  seq-
mentlərinin  seçilməsi,  bazarın  tələbatının  müəyyən  edil-
məsi, müştəri ehtiyaclarının öyrənilməsi və təhlil edilməsi, 
bazarda  mövqelərin  ələ  keçirilməsi,  ələ  keçirilmiş  möv-
qelərin  əldə  saxlanılması  və  s.  başa  düşülür.  Marketinqin 
idarə  edilməsi  təkcə  müəssisədə  marketinq  fəaliyyətinin 
planlaşdırılması, təşkil edilməsi və nəzarətlə bağlı deyildir. 
Marketinqin idarə edilməsi, həmçinin bazarın seqmentasi-

77 
 
yası  (istehlakçı  qruplarının  bölünməsi),  hədəf  marketinqi 
(hansı  istehlakçı  qrupunun  seçilməsi)  və  mövqeləşdirmə 
strategiyasının həyata keçirilməsindən ibarətdir. 
Bazarlar alıcılardan ibarətdir. Alıcılar öz ehtiyacları, 
imkanları,  zövqləri  və  təcrübələrinə  görə  bir–birindən 
fərqlənirlər.  Şirkətlər  fərqli  alıcılara  fərqli  xidmət  göstər-
mək üçün bazarları da seqmentlərə bölürlər (Yəni qruplaş-
dırırlar). 
Bazarın  seqmentasiyası  məhsul  və  istehlakçı  seq-
mentlərindən yaranır. İstehsalçılar məhsul növlərini, onla-
rın  çeşidlərini  artıraraq  alıcı  seqmentlərinin  yaranmasına 
səbəb  olurlar.  Məsələn  ABŞ–da  istehlak  malları  istehsal 
edən ən nüfuzlu şirkətlərdən biri və birincisi “Procter and 
Gamble”  (“P&G”)  şirkətidir.  “P&G”  şirkəti  bir  məhsul 
növü  üzrə  bir  neçə  brendin  yaradıcısıdır.  Məsələn  təkcə 
yuyucu  tozunun  8  brendi,  əl  sabununun  8  brendi,  şampu-
nun 5 brendinə  malikdir. Sual olunur? Bu şirkət bir  məh-
suldan  bir  neçə  brend  düzəldərək  niyə  özü-özünə  rəqib 
kəsilir? Məlumdur ki, bir məhsul növü üzrə bir neçə xassə 
və  xüsusiyyət  mövcud  ola  bilər.  Məsələn  yuyucu  tozlar 
ağardıcı,  yumşaldıcı,  təravətləndirici,  təmizləyici  və  s. 
xassələrə  malik  olur.  Sadaladığımız  xassələrin  hamısını 
bir  məhsulda  cəmləşdirmək  mümkün  deyildir.  Bu  səbəb-
dən  “P&G”  şirkəti  həmin  xassələri  məhsullarında  seq-
mentləşdirərək Tide, Bold, Gain, Era və s. bu kimi brend-
lərini yaratdı.  
Seqmentli  marketinqdə  bir  neçə  bazar    seqmenti 
hədəfə  alınır.  Məsələn  “Nike”  futbol,  voleybol,  qaçış, 
aerobika kimi on iki növ idman üçün fərqli ayaqqabılar is-
tehsal edir. Seqmentli marketinq kütləvi marketinqdən ba-
ha başa gəlir. Çünki ayrıca seqmentlər üçün əlavə marke-

78 
 
tinq tədqiqatları aparmaq, ayrıca marketinq planı işləmək, 
reklam planı tərtib etmək tələb olunur.  
Bazarlar  təkcə  məhsul  növlərinə  görə  deyil,  həmçi-
nin  coğrafi,  demoqrafik  meyarlarına  görə  də  seqmentlərə 
bölünür. 
Coğrafi amillərə görə  bazarlar dünya, ölkə, regional 
bazarlardan  ibarətdir.  Həmçinin  coğrafi  amildə  iqlim,  şə-
hər və ya kənd amilləri də nəzərə alınır. 
Demoqrafik  amildə  istehlakçıların  yaşı,  cinsi,  gəliri, 
məşğuliyyəti, təhsili, dini və s. nəzərdə tutulur.  
  Müştəri münasibətlərinin idarə edilməsi dedikdə, 
müştərilərin cəlb olunması,  onlarla  sosial, iqtisadi, psixo-
loji  etik  davranışların  formalaşdırılması,  onlarla  alqı-satqı 
və  xidmət  əlaqələrinin  yaradılması  və  s.  başa  düşülür. 
Marketinq məhsul və xidmətləri satmaq üçün hədəf seçil-
miş müştəri qrup ilə münasibətlərini qurur, mübadilə əla-
qələrini yaradır. Mübadilə prosesi bazarda reallaşır. Bazar 
mövcud  və  potensial  alıcılardan  ibarət  şəbəkədir.  Marke-
tinq faydalı mübadilə əlaqələri yaratmaq məqsədi ilə baza-
rı idarə edir. Bazarın idarə edilməsi hədəf bazarların seçil-
məsini  və  müştəri  əlaqələrinin  yaradılmasını  əhatə  edir. 
Bu zaman 2 suala cavab vermək lazımdır. 
1. Biz hansı müştərilərə xidmət edəcəyik? 
2. Biz müştərilərə necə xidmət edəcəyik? 
1-ci suala cavab vermək üçün bazarları  müştəri seq-
mentlərinə bölmək lazımdır. 
Müştəri  münasibətlərinin  idarə  olunması  prosesi 
müştərilərin cəlb olunmasından, onların əldə saxlanmasın-
dan, sayının artırılmasından ibarətdir. Müştərilərlə davam-
lı münasibətlərin qurulması 2 məsələyə fikir verməyi tələb 
edir.  

79 
 
1. Yeni  müştəri  cəlb  etmək  üçün  yüksək  dəyərlər 
vəd vermək. 
2. Mövcud  müştəriləri  məmnun  etməklə  onların 
sayını artırmaq. 
Müştərini cəlb etmək və əldə saxlamaq çətin məsələ-
dir. Buna görə də istehsalçılar müştərini razı salmaq üçün 
onların  ehtiyaclarını  və  tələbatlarını  nəzərə  almalı,  əm-
təənin  qiymətini  obyektiv  müəyyən  etməlidirlər.  Əgər 
məhsul  müştərinin  gözlədiyi  dəyərə  uyğun  olursa,  bu  za-
man onda məmnunluq hissi yaranır. 
Qari  Armstronq  və  Filip  Kotler  loyallıq  (razılıq) 
səviyyəsinə görə müştəriləri 4 növə bölürlər. 
1. Həqiqi dostlar (Bizim müştərilər). 
2. Yad müştərilər ( Başqa şirkətlərin müştəriləri). 
3. Kəpənəklər  (Hər  dəfə  müxtəlif  obyektlərdən  alış-
veriş edən müştərilər). 
4. Molyusklar  (Gəminin  bortuna  yapışar,  gəmiyə 
bilet  almaz,  amma  gəmiyə  yük  də  olmaz.  Yəni  müştərisi 
olduğu obyektə nə xeyir verməz, nə də zərər). 
Marketinq  informasiyalarının  idarə  edilməsi 
Qeyd etdiyimiz kimi, marketinq bazarın idarə edilməsinin 
konsepsiyasıdır.  Bu  məqsədlə  müəssisə  marketinq  fəaliy-
yəti  ilə  əlaqədar  olaraq,    daim  bazarla  kontaktda  olmalı, 
yeni məhsullar, istehlakçılar, rəqiblər, texnika və texnolo-
giyalar haqqında informasiyalar əldə etməlidir. Marketinq 
informasiyaları üç cürdür:  
  1.Daxili məlumatlar. 
  2. Marketinq tədqiqatları.  
  3. Marketinq kəşfiyyatları. 
  Daxili  məlumat  mənbələri  ayrı-ayrı  şöbələr  və 
struktur vahidləri hesab edilir. Həmin şöbə və struktur va-

80 
 
hidlərinin verdiyi məlumatlar daxili məlumatlar hesab edi-
lir. Daxili məlumatlara müəssisənin iqtisadi və texniki im-
kanları, istehsal vasitələrinin (avadanlıqların, dəzgahların, 
maşınların  və  s.)  vəziyyəti,  işçilərin  əmək  potensialı, 
banklarda  və  xəzinədə  olan  pul  vəsaitlərinin  məbləği, 
müəssisənin debitor və kreditor borcları, idarəetmə aparatı, 
onun mövcud vəziyyəti, biznes-planlar, onların bölmələri, 
planda  əks  olunan  göstəricilər  haqqında  məlumatları  aid 
etmək olar. 
Marketinq  tədqiqatları  bazarlardan  məlumatın  sis-
temli və açıq formada toplanılması prosesidir. Bütün ölkə-
lərdə marketinq tədqiqatlarını həyata keçirən şirkətlər fəa-
liyyət göstərir. Onlar bazarlardan məlumatların əldə olun-
masının aşağıdakı üsullarından istifadə edirlər: 
1. Müşahidə aparmaqla. 
2. Sorğu aparmaqla. 
3. Dinləməklə. 
Məlumatların  əldə  olunmasının  əlaqə  vasitələri  aşa-
ğıdakılardan ibarətdir: 
1. Poçt. 
2. Telefon. 
3. Onlayn. 
4. Bir başa əlaqə. 
Müşahidə  üsulu  televiziya  kanallarını,  jurnal  və  qə-
zetləri  izləməklə,  bazarlardan  prosesləri  izləməklə  məlu-
matları əldə etmək üsuludur. 
Sorğu üsulu 2 cür aparılır – anket sorğu və müsahibə 
üsulu.  Anket sorğu üsulunda istehsalçını düşündürən kon-
kret  suallar  qoyulur  və  konkret  cavablar  alınır.  Respon-
dentlər öz fikirlərini yazılı şəkildə ifadə edə bilər və ya hər 
sualın  qarşısında  qoyulmuş  konkret  cavabların  qarşısında 

81 
 
müəyyən ştrixlərlə qeyd aparmaqla münasibətlərini bildirə 
bilərlər.  Anket  sorğunun  müəyyən  problemləri  də  olur. 
Əgər  respondentin  cavabından  sual  doğarsa,  ona  ikinci 
dəfə müraciət etmək  imkan xaricində olur.  Ümumiyyətlə 
sorğu üsulunda, bəzən respondentlər cavab verməkdən im-
tina  edirlər.  Onlar  sualın  cavabını  bilmədikdə,  özlərini 
çoxbilmiş kimi göstərmək üçün yanlış da olsa cavab verir-
lər.  Bəzən  bilərəkdən  sual  verənə  xoş  gəlmək  üçün  res-
poudentlər  reallığı  gizlədir  və  ən  xoşa  gələn  cavabı  ve-
rirlər.  
Lakin  bu  cür  üsulları  həyata  keçirmək  üçün  bir  sıra 
vasitələrdən  istifadə  olunur.  Məsələn  suallar,  sorğular 
poçtla evlərə, ofislərə, alqı-satqı məkanlarına göndərilə bi-
lər.    Respondentlərin  evlərinə  və  ofislərinə  telefon  açıla 
bilər və məlumatlar alına bilər.  Hətta şirkətlər müştərilər-
lə  üzbəüz  diskussiyaya  girə  də  bilərlər.  Məsələn  Target 
firması  tələbələr  üçün  tədris  ləvazimatları  istehsal  etməz-
dən  qabaq  bir  neçə  tələbə  yataqxanasında  olur  və  lazımi 
məlumatları əldə edirlər. 
Marketinq  kəşfiyyatı  rəqib  müəssisələr,  onların 
fəaliyyətində  baş  verən  dəyişikliklər  haqqında  informasi-
yaların rəqibə məxsus olan məlumat məkanından gizli for-
mada  toplanılmasıdır.  Marketinq  kəşfiyyatı  rəqib  şirkətin 
işçilərindən, onların istehsal etdiyi məhsullardan, internet-
dən,  kütləvi  informasiya  vasitələrindən,  rəqiblərin  ofislə-
rindən  əldə  edilir.  Cəsuslar  hər  zaman  evə  arxa  qapıdan 
girmir. Bəzən onlar evə ön qapıdan da daxil olurlar. Məsə-
lən  “British  Airways”  şirkətinin  icraçı  direktoru  “EASY 
CET”  şirkətinə  getmiş,  ondan  biznes  planını  istəmişdir. 
“EASY CET” şirkəti heç bir tərəddüd etmədən, ona biznes 
planını  təqdim etmişdir. Bununla  da onun bütün fəaliyyət 

82 
 
planı “British Airways” şirkətinə məlum olmuşdur. 
“Microsoft” şirkətinin işçiləri “Oracle” şirkətinin zibil 
qutusuna girməklə onun plan məlumatlarını, bəzi maliyyə-
təsərrüfat sirlərini əldə etmişdir. Bu məqsədlə “Oracle” şir-
kəti  “Microsoft”  şirkətini  təqsirləndirmiş  və  məhkəməyə 
vermişdir.  Məhkəmə  araşdırmalarından  sonra  məlum  ol-
muşdur ki, burada heç bir qanun pozuntusu yoxdur.  
Müəssisələr  rəqiblər  haqqında  məlumat  toplamaq 
üçün onların elektron saytlarına da girirlər. Hər bir təşkilat 
çox müştəri cəlb etmək üçün sayta çox məlumat yükləyir. 
Bu isə rəqiblər üçün material hesab edilir. 
Təşkilatlar  cəsuslara  məlumat  sızdırmamaq  üçün 
kollektivdə  əks  təbliğat  tədbirləri  də  görürlər.  Məsələn 
“Unilever” şirkətinin rəhbərliyi belə hesab edir ki, şirkətin 
nümayəndələri  səyahətdə  belə  ağızlarını    bağlı  saxlamağı 
bacarmalıdırlar. Hətta taksi sürücülərinin suallarını cavab-
landıranda, şüphələnib onları cəsus hesab etməlidirlər.  
   Qiymətin idarə edilməsi dedikdə, müəssisədə qiy-
mət  qoymanın  həyata  keçirilməsi  və  bu  fəaliyyətlə  əlaqə-
dar amillərin, məlumatların əldə edilib təhlil olunması ba-
şa düşülür.  Bu  zaman  qiymətin tələbdən asılılığı,  məhsu-
lun  maya  dəyərinin  həcmi,  rəqiblərin  strategiyası  nəzərə 
alınmalıdır  (xərc  yönümlü  qiymət  qoyma,  tələb  yönümlü 
qiymət qoyma, rəqabətə əsaslanan qiymət qoyma). 
Reklam  fəaliyyətinin  idarə  olunması  dedikdə,  təş-
viqat  işinin  aparılması,  alıcı  ilə  satıcı  arasında  kommuni-
kasiyanın  yaradılması,  reklam  vasitələrinin  hazırlanması, 
bazarda  satışın  intensivləşdirilməsi  ilə  əlaqədar  fəaliyyət 
başa düşülür.   
Müəssisədə  marketinq  fəaliyyətini  həyata  keçirmək 
üçün  marketinq  xidmətini  yaratmaq  lazımdır.  Bunun 

83 
 
hansı  səviyyədə  həyata  keçirilməsi  isə  müəssisədə  işin 
həcmindən,  istehsal  olunan  məhsulun  çeşidindən,  bazar-
ların  növündən  asılıdır.  Bundan  ötrü  müəssisədə  marke-
tinq şöbəsinin olması əhəmiyyət kəsb edir. Marketinq şö-
bəsi  müəssisənin  marketinq  strategiyasını  hazırlayır  və  
marketinq  planlarını  tərtib  edir.  Marketinq  planlarında 
məqsədlər  müəyyənləşdirilir,  məqsədə  çatmağın  yolları 
qoyulur  və  hansı  nəticələrin  əldə  olunacağı  nəzərdə  tu-
tulur. Marketinq strategiyası, həmçinin müəssisənin ümu-
mi  strategiyasına  daxil  olmaqla  onun  tərkib  hissəsi  kimi 
çıxış edir.  
Marketinq  fəaliyyətinin  idarə  olunması  marketinq 
üzrə  menecerlər  tərəfindən  həyata  keçirilir.  Marketinq 
fəaliyyətinin  istiqamətləri  üzrə  müxtəlif  sahə  menecerləri 
fəaliyyət  göstərə  bilərlər.  Məsələn  satış  üzrə  menecer, 
reklam  meneceri,  servis  və  ya  xidmət  üzrə  menecer  və  s. 
Özünün  ən  məşhur  simasında  marketinq  üzrə  menecer 
müəyyən  müddətdə  firmanın    istehsal  etdiyi  məhsulların 
satılması  üçün  lazımi  sayda  müştəri  axtaran  mütəxəssis 
kimi təsvir olunur.  
Marketinq şöbəsində çalışan  peşə sahibləri marketo-
loqlar  adlanırlar.  Marketoloqlar  tələb,  təklif,  istehsal, 
əmtəə, xidmət, qiymət və s. iqtisadi-sosial kateqoriyaların 
mahiyyətini, məzmununu, vəzifələrini kamil bilən və elmi 
araşdırmalar,  tədqiqatlar  aparmağı  bacaran,  təkliflər  və 
tövsiyələr vermək qabiliyyətinə malik olan mütəxəssislər-
dirlər.  Marketoloqlar  dərin  biliyə  malik  olmaqla  bərabər 
yeniliklərə  hazır  olmalı,  ziddiyətləri  təmkinlə  həll  etməli, 
dəqiqlik, yüksək mədəniyyət göstərməlidirlər.