0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Rentgenoanatomiyasi. Old to'g'ri rentgenogrammada tirsak va bilak suyaklarining distal uchlaridagi bigizsimon o'simtalar yaxshi ko'rinadi. Tiisak suyagining bigizsimon o'simtasi uchi yumaloq uncha katta bo'lmagan tikan shaklida, bilak suyagining bigizsimon o'simtasi esa keng asosli uncha katta bo'lmagan bo'rtiq shaklida aniq ko'rinadi. Shuningdek, kaft usti suyaklarining proksimal qatori suyaklari soyasi va bilak-kaft usti bo'g'imining kengligi 2- 2,5 mm bo'lgan oval shaklidagi bo'g'im yorig'i soyasi ham aniq ko'rinadi. Bo'g'im yorig'i bilak hamda qayiqsimon suyak o'rtasida biroz torroq bo'lib, tiisak va uch qirrali suyak o'rtasida uch burchakli tog'ay bo'lgani uchun kengayadi. Bilak-kaft usti bo'g'imi yangi tug'ilgan chaqaloqda bilak, qayiqsimon va yarimoysimon suyaklaming bo'g'im yuzalari o'rtasida hosil bo'ladi. Tirsak suyagi, bilak suyagidan qisqa bo'lgani uchun uning boshchasi uch qirrali suyak bo'g'im yuzasiga yetib kelmaydi va bo'g'imda ishtirok etmaydi. Tiisak suyagi boshchasi bilan uch qiixali suyak o'rtasiga uchburchak shakldagi tog'ay disk joylashadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda bu bo'g'imni hosil qiluvchi suyaklar tog'aydan iborat bo'ladi. Bo'g'im xaltasi mustahkam bo'lib, kaft tomonda tarang, bo'g'imning boylamlari yaxshi rivojlanmagan bo'ladi. Bo'g'imni
hosil qilgan suyaklaming barchasi suyaklanib bo'lganidan keyin bu bo'g'im taraqqiyoti tugallanadi. Kaft usti suyaklari bilak va kaft suyaklari o'rtasida joylashib bir nechta bo‘g‘imlami hosil qilishda qatnashadi. Kaft usti suyaklarining birinchi va ikkinchi qatori o'rtasida o'rta kaft usti bo'g'imi hosil bo'lsa, ayrim suyaklar o'zaro kaft usti suyaklariaro bo'g'imlami hosil qilib birlashadi. Kaft usti suyaklarining distal qatori bilan kaft suyaklari o'rtasida kaft usti-kaft bo'g'imlari hosil bo'ladi. Bu bo'g'imlar murakkab tuzilishga ega bo'lib, qo'l panjasi harakatida katta ahamiyatga ega. O'rta kaft usti bo'g'imi (articulatio mediocarpea) kaft ustining birinchi va ikkinchi qator suyaklari o'rtasida joylashib, faoliyati bilak-kaft usti bo'g'imi bilan bevosita bog'liq. Uni hosil qiluvchi suyaklaming bo'g'im yuzalari murakkab ko'rinishga ega bo'lib, bo'g'im yorig'i S shaklida bo'ladi. Bu bo'g'imning bo'shlig'i kaft ustining birinchi va ikkinchi qator suyaklari o'rtasidagi bo'g'imlar bo'shlig'iga qo'shilib turadi. Bo'g'im xaltasi erkin va orqa tomoni yupqa bo'lib, bu bo'g'imda faqat frontal o'q atrofida bukish va yozish mumkin. Kaft usti suyaklariaro bo'g'im
kaft ustining alohida suyaklari o'rtasida hosil bo 'ladi. O'rta kaft usti va kaft usti suyaklararo bo'g'imlami qo'l panjasining kaft va orqa yuzalarida joylashgan bir nechta boylam mustahkamlab turadi. Kaft yuzasida joylashgan kaft ustining shu’lasimon boylami (lig. carpi radiatum) boshchali suyakdan boshlanib yonidagi suyaklarga birikadi. Kaft ustining oldingi yuzasida kaft tomondagi kaft ustiaro boylam (lig. intercarpea palmaria) va orqa yuzasida orqa kaft ustiaro boylamlar
joylashgan bo'ladi. Ular bir suyakdan ikkinchi suyakka ko'ndalangiga yo'naladi. Kaft ustining alohida suyaklari, bundan tashqari, yana bo'g'im ichi boylamlari (lig. intercarpea interossea) vositasida birikadi. Kaft usti suyaklaridan no'xatsimon suyak uch qirrali suyak bilan alohida bo'g'im
(articulatio ossis pisiformis) hosil qiladi. Bu bo'g'im ilmoqli suyakka birikuvehi no'xatsimon-ilmoqli suyak boylami
va IV—V kaft suyaklari asosiga birikuvehi no'xatsimon-kaft usti boylam (lig. pisiometacarpeum) lari bilan mustahkamlanadi. Kaft usti-kaft bo'g'imi
kaft ustining distal qatori suyaklari bilan kaft suyaklari asosi o'rtasida hosil bo'ladi. I kaft suyagi bilan trapetsiya shaklidagi suyak o'rtasidagi bo'g'im (articulatio carpom etacarpea pollicis) shakl jihatidan egarsimon bo'g'im bo'lib harakati ikki: sagittal o'q atrofida bosh barmoq ko'rsatkich barmoqqa yaqinlashadi (adductio) va uzoqlashadi (abductio). Frontal o'q atrofida esa bosh barmoq boshqa barmoqlarga qarama-qarshi
keladi va o'z holiga qaytadi
Qolgan II—V kaft usti-kaft bo'g'imlari yassi bo'g'imlar guruhiga kirib, ulaming bo'g'im bo'shlig'i ko'ndalang chiziq holatida yotadi. Bu bo'g'im bo'shlig'i o'rta kaft usti va kaft suyaklararo bo'g'im bo'shliqlari bilan birikadi. Bo'g'im xaltasi yupqa, to'rtta bo'g'im uchun umumiy bo'lib tarang tortilgan. Bo'g'im xaltasini kaft tomondan kaft tomondagi kaft usti-kaft boylami (lig. carpometacarpea palm aria), orqa tomondan orqa kaft usti-kaft boylami
mustahkamlab turadi. Bu bo‘g‘imning boylamlari mustahkam va tarang tortilgani uchun harakati juda chegaralangan bo'ladi. II—V kaft suyaklari asosi keng bo'lib o'zaro yaqin joylashgani uchun ulaming bir-biriga qaragan yuzalari o'rtasida kaft suyaklariaro bo'g'im (articulatio intermetacarpea) hosil bo'ladi. Bu bo'g'imlar xaltasi kaft usti-kaft bo'g'imlari xaltasi bilan umumiydir. Bu bo'g'imni yonma-yon kaft suyaklari o'rtasida ko'ndalang yo'nalgan kaft va orqa tomondagi (ligg. metacarpea palm aria et dorsalia) va bo'g'im ichida joylashgan suyaklararo kaft boylamlari (ligg.
mustahkamlab turadi. Kaft-barmoq falangalari bo'g'imlari
kaft
suyaklari boshchasining bo'g'im yuzasi bilan proksimal barmoq falangalari asosi o'rtasida hosil bo'lib, ellipssimon bo'g'imlar guruhiga kiradi. Bo'g'im xaltasi erkin va keng bo'lib, yon tomondan yonlama boylamlar
bilan mustahkamlansa, kaft tomondan kaft boylami (ligg. palmaria) tolalari hisobiga qalinlashadi. II-V barmoqlaming kaft-barmoq bo'g'imlari kaft suyaklari boshchasi o'rtasida ko'ndalang tortilgan kaftning chuqur ko'ndalang boylami (ligg. metacarpea transversa profunda) vositasida mustahkamlanadi. Kaft-barmoq
bo'g'imlaiida harakat ikki o'q atrofida sodir bo'ladi. Frontal o'q atrofida barmoqlami bukish va yozish, sagittal o'q atrofida barmoqlami uzoqlashtirish va yaqinlashtirish mumkin. Q o'l panjasi barmoq falangalari o'rtasidagi bo'g'im
bitta barmoq falangasining boshchasi bilan ikkinchi falanganing asosi o'rtasida hosil bo'ladi. Shakl jihatidan g'altaksimon bo'g'im hisoblanadi. Bu bo'g'imlaming xaltasi keng bo'lib, yon tomondan yonlama boylamlar
bilan mustahkamlanib, kaft tomondan esa kaft boylamlari
hisobiga qalinlashadi. Harakat faqat frontal o'q atrofida bo'lib, barmoqlami bukish va yozishdan iborat.
O'rta kaft usti bo'g'imining rentgen yorig'i S shaklida bo'lib, kengligi 1,5—2 mm bo'ladi. Kaft usti suyaklari o'rtasida aniq chegarali hoshiya shaklidagi yorug'lik ko'rinadi. Kaft ustining distal qatori suyaklari bilan II—V kaft suyaklari asosi o'rtasidagi kaft usti-kaft bo'g'imi kengligi 1,5 mm, noto'g'ri shakldagi rentgen yorig'ini hosil qiladi. Trapetsiya shaklidagi suyak bilan birinchi kaft suyagi o'rtasidagi egarsimon bo'g'im o'ziga xos ko'rinishga ega bo'ladi. Yon tomondan ko'rinishda uning bo'g'im yorig'i aniq chegarali bukilgan hoshiya shaklida bo'ladi. Unda ikkita doimiy sesamasimon suyak uchraydi. Barmoq falangalari o'rtasidagi bo'g'im yorig'i balandligi bir xil bo'lib, kaft usti-kaft bo'g'imi yorig'idan kam bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda kaft bo'g'imlarini hosil qiluvchi suyaklar tog'ay holatida bo'ladi. Bo'g'im xaltasi mustahkam bo'lib, kaft tomonda tarang bo'lgani uchun kaftni yozish biroz chegaralangandir. Boylamlari yaxshi rivojlanmagan bo'lib, bo'g'im ni hosil qiluvchi suyaklar suyaklanib bo'lganidan keyin bu bo'g'imning takomillashuvi tugaydi. Oyoq suyaklarining birlashuvi. Oyoq kamari suyaklarining birlashuvi Oyoq kamari suyaklarining bo‘g‘imlari chanoq suyaklarini o‘zaro va dumg'aza suyagi bilan birlashuvidan hosil bo'ladi. Orqa tomondan chanoq suyaklari dumg'aza suyagi bilan juft dumg'aza-yonbosh bo'g'imini hosil qilsa, old tomondan qov simfizini hosil qiladi. Dumg'aza-yonbosh bo'g'imi
45-rasm) chanoq va dumg'aza suyaklarining quloqsim on yuzalarini birlashishidan hosil bo'ladi. Bu suyaklaming bo'g'im yuzalari yassi bo'lib, yupqa tolali tog'ay bilan qoplangan. Bo'g'im yuzalari yassi bo'lgani uchun yassi bo'g'imlar guruhiga kiradi. Shunga qaramay bu bo'g'imning boylamlari mustahkam bo'lgani uchun harakatsiz bo'g'im hisoblanadi. Bo'g'im xaltasi tarang va juda pishiq bo'ladi. U dumg'aza va chanoq suyaklarining suyak usti pardasiga birikib ketadi. Bo'g'im xaltasi old tomondan ko'ndalang va qiyshiq yo'nalishdagi oldingi dumg'aza-yonbosh boylami
bilan mustahkamlanadi. U yupqa bo'lib, bo'g'im xaltasiga birikib ketgan. Bo'g'imning orqa tomonida dumg'aza va yonbosh bo'rtiqlari oralig'idagi ingichka yoriqni to'latib turuvchi mustahkam suyaklararo dumg'aza-yonbosh boylami bo'lib
u eng pishiq boylam hisoblanadi va bo'g'im xaltasining orqa yuzasiga birikib ketadi. Bo'g'imni orqa tomondan qoplagan orqa dumg'aza-yonbosh boylami
yonbosh suyagining ustki va pastki orqa yonbosh o'simtalaridan boshlanib, dumg'aza suyagining tashqi qirrasiga birikadi. Bu bo'g'imni mustahkamlashda pastki ikkita bel umurtqalarining ko'n dalang o'simtalaridan, yonbosh suyagi qirrasiga va bo'rtig'iga birikuvehi yon- bosh-bel boylami (lig. iliolumbale) ishtirok etadi. Rentgenoanatomiyasi. Dumg'aza-yonbosh bo'g'imi chanoqning to'g'ri rentgenogrammasida aniqlanadi. Bu bo'g'imning bo'g'im yorig'i sagittal sathda qiya joylashgani uchun, suyaklarining bo'g'im yuzalari bir-biriga qavatlanib, ikkita bukilgan hoshiya yorig' shaklidagi tasvimi beradi. Bu holatda uning tashqi hoshiyasi bo'g'imning oldingi qismiga, ichkisi orqasiga to'g'ri keladi. Bo'g'im yorig'i bo'g'imni pastki qismida aniq ko'rinadi. Qov simfizi (symphisis pubica) qov suyaklarining bir-biriga qaragan simfiz yuzalari o'rtasida hosil bo'lib, yarim bo'g'imlar turkumiga kiradi. Suyaklaming bo'g'im yuzalari tog'ay bilan qoplangan bo'lib, o'zaro tolali tog'ay disk (discus 45-rasm. Cbanoq boylamlari. 1 -lig. iliolumbale; 2-lig. longitudinale an terius; 3-ligg. sacroiliaca ventralia; 4-promontorium; 5-for. ishiadicum majus; 6-lig. sacrospinale; 7-lig. sac- rotuberale; 8-for. ischiadicum minus; 9 -lig. sacrococcygeum an teriu s; 10-eminentiailiopubica; 11-spina il~ iaca anterior inferior; 12-spina iliaca anterior superior; 13-fossa iliaca. interpubicus) vositasida birlashadi. Tog'ay diskning o'rtasida sagittal sathda joylashgan torgina bo'shliq bo'ladi. Qov simfizini ikkita qov boylami: ustki tomonidan ko'ndalang yo'nalgan ustki (lig pubicum superius) va simfizni pastki tomonida tortilgan boylam
mustahkamlaydi. Qov simfizi tog'ay diski ayollarda erkaklaiga nisbatan qalin bo'ladi. Qov simfizi yangi tug'ilgan chaqaloqda sinxondroz shaklida bo'ladi. Bo'shliq bola hayotining 1—2-yilida paydo bo'la boshlaydi va 5—7 yoshlarda yaxshi bilinadi. Chanoq suyagi dumg'aza bilan dumg'aza-yonbosh bo'g'imidan ma’lum masofada joylashgan ikkita boylam vositasida ham birlashadi. 1.Dumg'aza-bo'rtiq boylami
o'tirg'ich bo'rtig'idan boshlanib dumg'aza suyagining tashqi chekkasiga birikadi va kichik o'tirg'ich teshigini (foramen ischiadicum minus) hosil qiladi. 2.Dumg'aza-o'simta boylami
o'tirg'ich o'simtasi bilan dumg'aza suyagining tashqi chekkasi o'rtasida tortilgan bo'lib, katta o'tirg'ich teshigini (foramen ischiadicum major) hosil qiladi. Butun chanoq Chanoq suyaklari va dumg'aza dumg'aza-yonbosh bo'g'imi va qov simfizi vositasida birikib butun chanoqni
hosil qiladi. Butun chanoq (46- rasm) suyak halqadan iborat bo'lib, uning ichida ichki a’zolar joylashadi. U ikki qismga: yuqorigi katta chanoq (pelvis major) va pastki kichik chanoqqa (pelvis minor) bo'linadi. Ular o'rtasidan chegaralovchi chiziq (Linea term inalis) o'tadi. Chegaralovchi chiziq— promontorium, yonbosh
suyagining ravoqsimon chizig'i, qov suyagi qirrasi va qov simfizining 46-rasm. Butnn chanoq. 1-distantia cristarum; 2-distantia spinarum; 3-distantia trochanter- ica; 4,5-diameter obliqae; 6-conjugata vera. ustki chekkasidan o‘tadi. Katta chanoq orqa tomondan V bel umurtqasi tanasi, yon tomondan yonbosh suyagi qanotlaridan hosil bo'ladi. Katta chanoq qorin bo'shig'ining pastki qismini hosil qiladi. Kichik chanoqni orqa tomondan dumg'aza suyagining chanoq yuzasi va dum suyagining oldingi yuzasi, old tomondan qov suyagining yuqorigi va pastki shoxlari va qov simfizi, yon tomondan esa chanoq suyagining sirka kosachasi qismlari, o'tirg'ich suyagi dumg'aza-bo'rtiq va dumg'aza- o'simta boylamlari hosil qiladi. Kichik chanoq pastga tomon toraygan suyak kanaldan iborat. Uning ustki aperturasi
kirish qismi bo'lib, chegaralovchi chiziq bilan chegaralangan. Kichik chanoqdan chiqish uning pastki aperturasi (apertura pelvis inferior) orqa tomondan dum suyagi, yon tomondan dumg'aza-bo'rtiq boylami, o'tirg'ich bo'rtig'i, o'tirg'ich suyagi shoxi, qov suyagining pastki shoxi, old tomondan qov simfizi bilan chegaralangan. Bu yerda joylashgan yopqich teshik fibroz parda
bilan yopilgan. Katta chanoq o'lchamlari: 1. Ikkita oldingi yuqori yonbosh o'simtalari o'rtasidagi masofa (distantio spinarum) — 25—27 sm. 2. Yonbosh suyagi qanotlarining eng chekka nuqtalari o'rtasidagi masofa
—28—30 sm. 3.Dddta katta ko'st o'rtasidagi masofa
-30-32 sm. Kichik chanoqning o'lchamlari quyidagicha bo'iadi: 1. Kichik chanoqqa kirishning to'g'ri o'lchami yoki chin konyugata (coqjugata vera)— 11 sm.
2. Kichik chanoqqa kirishning ko'ndalang o'lcham i (diam eter transversa)— 13 sm.
3. Kichik chanoqqa kirishning qiyshiq o'lchami (diameter obliqua)— 12 sm.
4. Kichik chanoqdan chiqishning to'g'ri o'lchami (dum suyagi uchi bilan qov simfizining pastki chekkasi o'rtasigacha bo'lgan masofa) ayollarda — 9—11 sm. 5. Kichik chanoqdan chiqishning ko'ndalang o'lchami (o'tirg'ich bo'rtig'ining ichki chekkasi o'rtasidagi masofa) — 11 sm. Ayollaming chanog'i erkaklamikiga qaraganda keng, yonbosh suyagi qanotlari yon tomonga yoyilgan bo'iadi. Kichik chanoqqa kirish yumaloq shaklda bo'lib, ayollarda dumg'aza keng va qisqa bo'ladi. Qov suyagi shoxlari o'rtasidagi burchak (qov ravog'i) ayollarda 90° bo'lsa, erkaklarda 70-75° dir. Yangi tug'ilgan chaqaloq chanog'i ikki tomondan siqilgan, shakli quyg'ichsimon bo'lib, yonbosh chuqurchasi yuza bo'ladi. Kichik chanoq yaxshi taraqqiy etmagan. Uning kirish teshigi bo'ylama oval shaklida. Yangi tug'ilgan chaqaloq chanog'i o'lchamlari quyidagicha bo'iadi: 1. Ikkita oldingi yuqorigi yonbosh o'simtalari o'rtasidagi masofa—6,5 sm. 2. Yonbosh suyagi qanotlarining eng chekka nuqtalari o'rtasidagi masofa— 7,1 sm.
3. Ikkita katta ko‘st o'rtasidagi masofa—10,0 sm. 4. Kichik chanoqqa kirishning to‘g‘ri o'lchami—4,1 sm. 5. Kichik chanoqqa kirishning ko'ndalang o‘lchami—3,6 sm. Erta bolalik davri oxirida chanoq suyaklarining tez o'sishi hisobiga chanoq o'lchamlari sezilarli o'zgaradi. Bu davrda o'g'il bolalar chanog'i qizlamikiga nisbatan baland va o'lchami katta bo'iadi. Bolalikning birinchi davrida chanoq shakli o'zgarmay, o'lchamlari tekis o'sadi. Bolalikning ikkinchi davrida yonbosh chuqurchasi chuqurlashadi. Bu davrda qizlaming chanog'i o'g'ii bolalamikiga nisbatan tez o'sadi. Kichik chanoqqa kirish teshigining to'g'ri o'lchami ko'ndalang o'lchamidan kichrayadi. Qiz bolalar chanog'i silindrsimon shaklni oladi. Bu davrda chanoq o'lchamlari quyidagicha bo'ladi: 1. Ikkita oldingi yuqorigi yonbosh o'simtalari o'rtasidagi masofa—18,7 sm. 2. Yonbosh suyagi qanotlarining eng chekka nuqtalari o'rtasidagi masofa— 20,7 sm. 3. Ikkita katta ko'st o'rtasidagi masofa—23,8 sm. 4. Kichik chanoqqa kirishning to'g'ri o'lchami—8,7 sm. 5. Kichik chanoqqa kirishning ko'ndalang o'lcham i—10,0 sm. Balog'at davrida chanoq katta odamnikiga o'xshash ko'rinishga ega bo'ladi.
Oyoqning erkin qismi bo'g'imlari o'zining vazifasiga mos ravishda ayrim xususiyatlaiga ega.
Chanoq-son bo'g'imi (articulatio coxae) chanoq suyagining sirka kosachasi bilan son suyagi boshining birlashishidan hosil bo'ladi. Bo'g'imni hosil qilishda son suyagi boshchasining bo'g'im yuzasi to'liq ishtirok etsa, sirka kosachasining faqat yarimoysimon yuzasi ishtirok etadi. Tuzilishi jih atidan chanoq-son b o 'g 'im i oddiy, shakl jih atid an sharsim on bo'g'imlaming bir turi—kosasimon bo'g'im
dir.
Sirka kosachasining chekkasiga birikkan tolali tog'aydan tuzilgan tog'ay halqa lab (labrum acetabularae) uning bo'g'im yuzasini oshirib turadi. Uning bir qismi sirka kosachasining pastki chetidagi o'ymaning ustidan o'tib, sirka kosachasining ko'ndalang boylamini (lig. transversum acetabuli) hosil qiladi. Chanoq-son bo'g'imning o'ziga xos xususiyatlaridan biri sirka kosachasi o'rtasidagi chuqurchadan boshlanib, son suyagi boshidagi chuqurchaga birikkan son suyagi boshi boylamidir (lig. capitis femoris). Bu boylam orqali chanoq suyagidan son suyagi boshiga arteriya o'tib, uni oziqlantiradi. Chanoq-son bo'g'imining xaltasi chanoq suyagining sirka kosachasi chekkasi bo'ylab biiiksa, son suyagining old tomonida ko'stlararo chiziq bo'ylab, orqa tomonda esa ko'stlararo qirradan ichkariroqqa birikadi.
Bo‘g‘im xaltasini tashqi tomondan uchta boylam mustahkamlab turadi. Ulaming eng kuchlisi yonbosh-son boylami (lig. iliofemorale) bo'lib,
qalinligi 1 smga yaqin. U oldingi pastki yonbosh o‘simtasining oldingi chekkasidan boshlanib pastga yo'naladi va ko'stlararo chiziqqa birikadi. Qov-son boylami
uchburchak shaklida bo'lib, uning keng asosi qov suyagining yuqori shoxidan boshlanib, uchi ko'stlararo chiziqning ichki chekkasiga birikadi. 0 ‘tirg‘ich-son boylami (lig. ischio- femorale) nisbatan yupqa bo'lib, bo'g'imning orqa yuzasida joylashgan. U o'tirg'ich suyagi tanasidan boshlanib, katta ko'st chuqurchasiga birikadi. Bundan tashqari, son suyagining bo'ynini sirtmoq kabi o'rab, yonbosh suyagining oldingi pastki o'simtasiga birikuvehi aylanma zona
ham bor. Chanoq-son bo'g'imida harakat uch o'q atrofida sodir bo'lsa-da, sharsimon bo'g'imga nisbatan biroz chegaralangan. Frontal o'q atrofida chanoq-son bo'g'imida son bukiladi va yoziladi, sagittal o'q atrofida son bir-biridan uzoqlashadi va yaqinlashadi. Vertikal o'q atrofida esa son ichkariga va tashqariga buriladi va aylanma harakat sodir bo'ladi. Chanoq-son bo'g'imida harakatni chegaralashda, uning atrofida joylashgan kuchli mushak guruhlarining ahamiyati katta. Rentgenoanatomiyasi. To'g'ri rentgenogrammada sirka kosachasining o'lchami 3x5 bo'lgan kosa shaklida ko'rinadi. Uning tomi, chuqurchasi, oldingi, orqa va pastki chekkalari tafovut qilinadi. Tog'ay bilan qoplangan yarimoysimon yuzaga to'g'ri keladigan sirka kosachasining tomi nisbatan quyuq soya beradi. Bo'g'im chuqurchasining zich qatlami, bo'g'im boshchasi zich moddasiga nisbatan qalinlashgan bo'ladi. Sirka kosachasining tomi asta- sekin zich moddasi eng yupqa bo'lgan uning tubiga o'tadi. Chuqur-chaning tubi esa asta-sekin yumaloqlanib, sirka kosachasining pastki chekkasiga o'tadi. Uning oldingi chekkasi aniq bilinadi. U yerdan pastga va ichki tomonga yo'nalib, sirka kosachasining oldingi tashqi chekkasida joylashgan ko'z yoshi shaklining tashqi chega rasini hosil qiladi. U sirka kosachasi tubining soyasini o'tirg'ich suyagiga qavatlanishi natijasida hosil bo'lgan tomchi shaklidagi chiziqli soyadan iborat. Sirka kosachasining orqa chekkasi son suyagi boshini kesib o'tgan egri chiziqdan iborat bo'lib, uning pastki qismida oldingi pastki ko'rinishga o'tib ketadi. Chanoq-son bo'g'imining bo'g'im yorig'ining kengligi 4—5 mm bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda chanoq-son bo'g'imini hosil qiluvchi suyaklar yaxshi rivojlanmagan, sirka kosachasi yuza va ovalsimon shaklga ega bo'ladi. Shuning uchun son suyagi boshchasining ko'p qismi undan tashqarida joylashadi. Ularda bo'g'im xaltasi juda yupqa va tarang bo'ladi. O'tiig'ich-son boylami yaxshi taraqqiy etmaganligi uchun bo'g'imning yuqori-orqa qismi boylamlari bilan yaxshi mustahkamlanmagan. Shu sababli ularda bu bo'g'im tez chiqishi mumkin. Bola o'sishi va tik yurishi sababli chanoq-son bo'g'imi xaltasi va uning boylamlari ham o'sadi. O'tiig'ich-son boylami yaxshi rivojlanib bo'g'im xaltasining orqasini qoplaydi va bolalikning ikkinchi davrida qalinlashib, tuzilishi jihatidan kattalamikiga o'xshash bo'ladi.
|