0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tizza bo‘g‘imi Tizza bo‘g‘imi (articulatio genus, 47-
rasm) odam gavdasidagi eng katta bo‘g‘imdir. U tuzilishi jihatidan murakkab, shakl jihatidan do'ngli bo‘g‘im turiga kiradi. U uchta suyakdan: son, katta boldir suyagi va tizza qopqog‘idan hosil bo'ladi. Son suyagi do'ngsimon o'simtalarining ellipssimon bo‘g‘im yuzasi katta boldir suyagining yuqori bo'g'im yuzasini hosil qiluvchi ovalsimon botiqlikka mos kelmaydi. Shuning uchun bo‘g‘im yuzalari o'rtasidagi kemtik bo'g'im ichida joylashgan lateral va medial menisklar hisobiga baitaraf qilinadi. Tizza qopqog'ining orqa yuzasida joylashgan bo'g'im yuzasi faqat son suyagi bilan birlashadi. Har bir menisk yarimoy shaklidagi tog'ay plastinkadan iborat. Uning qalin chekkasi tashqariga qaragan bo'lib, bo'g'im xaltasiga birikkan bo'ladi. Yupqalashgan ichki chekkasi esa bo'g'im ichiga qaragan. Ulaming ustki yuzasi son suyagi bo'g'im yuzasiga mos ravishda bukilgan, pastki yuzasi yassi bo'lib, katta boldir suyagining ustki bo'g'im yuzasida yotadi. Medial menisk
ingichka yarimoysimon shaklda bo'lib, lateral menisk (meniscus lateralis) nisbatan keng bo'ladi. Ulaming uchlari do'nglararo tepalikka boylamlar vositasida birikib turadi. Old tomondan ikkala menisk o'zaro tizzaning ko'ndalang boylami
bilan birikib turadi. Tizza bo'g'imining xaltasi son suyagi bo'g'im yuzasidan 1 sm yuqoriroqqa biriksa, katta boldir suyagi va tizza qopqog'iga ulaming bo'g'im yuzalari chekkalari bo'ylab birikadi. Bo'g'im xaltasi yupqa, erkin va juda keng bo'lib, bo'g'im xaltasining sinovial pardasi bo'g'im bo'shlig'ida ko'p sonli burmalar hosil qilib, bo'g'im bo'shlig'ining bo'sh qismlarini to'ldiradi. Tizza bo'g'imi boylamlari bo'g'im sirti va bo'g'im ichi boylamlariga bo'linadi. Bo'g'im ichi boylamlari: oldingi xochsimon boylam
son suyagining lateral do'ngsimon o'simtasining medial yuzasidan boshlanib, oldingi chuqurchaga birikadi. Orqa xochsimon boylam
son suyagi medial do'ngsimon o'simtasining lateral yuzasidan boshlanib, orqa chuqurchaga birikadi. Tizza bo'g'imining bo'g'im sirti boylamlari uning yon, old va orqa tomonlarida joylashib o'ziga xos xususiyatga ega bo'ladi. Bo'g'iinning lateral tomonida son suyagi
dan boshlanib, kichik boldir suyagi boshchasida birikuvehi kichik 47-rasm. Tizza bo‘g‘hni. 1 -lig. cruciatum posterius; 2-lig. cruciatum anterius; 3-lig. transversum genus; 4-meniscus media lis; 5-lig. patellae; 6-facies articularis; 7-membrana interossea cruris; 8-caput fib ulae; 9-lig- capitis fibulae; 10-meniscus lateralis; 11-lig. collateral fibulare.
boldir yonlama boylami (lig.collaterale fibulare) joylashgan. U yumaloq shakldagi fibroz tizimchadan iborat bo'lib, bo‘g‘im xaltasidan yumshoq to‘qima qatlami bilan ajralgan. Bo‘g‘imning medial tomonida son suyagi epicondulus medialisdan boshlanib, katta boldir suyagining medial chekkasiga birikkan katta boldir yonlama boylami
joylashgan. Uning kengligi 10—12 mm li fibroz plastinka shaklida bo'lib, bo‘g‘im xaltasiga birikib ketgan. Bo'g'imning old tomonida tizza qopqog‘ining cho'qqisidan boshlanib, katta boldir suyagi bo‘rtig‘iga birikkan qalin va kuchli tizza qopqog'i boylami
joylashgan. Bu boylam sonning to'rt boshli mushagi payi bo'lib, pay ichida tizza qopqog'i hosil bo'lganidan so'ng boylamga aylanib ketadi. Tizza qopqog'ini ushlab turuvchi medial va lateral boylamlar (retenaculum p atellae m ediate et retenaculum p atellae la ter a le) to'rt boshli mushak payi tolalari dastasidan iborat. Ular tizza qopqog'i bilan son suyagi medial va lateral do'ngsimon usti o'simtalari o'rtasida tortilgan. Bo'g'imning orqa yuzasida bo'g'im xaltasiga birikib ketgan qiyshiq taqim boylami
va ravoqsimon taqim boylami (lig. popliteum arcuatum ) joylashgan. Tizza bo'g'imida bir nechta sinovial xaltalar bor. Ulaming ba’zilari bog'im bo'shlig'i bilan birikib, uning hajmini oshiradi. Tizza bo'g'imida harakat ikki o'q atrofida: frontal o'q atrofida— boldimi bukish va yozish, vertikal o'q atrofida—ichkariga va tashqariga burish sodir bo'ladi.
Old proyeksiyadagi rentgenogrammada son va katta boldir suyaklari do'ngsimon o'simtalari o'rtasida joylashgan bo'g'im yorig'i aniq chegarali, biroz bukilgan hoshiya shaklida ko'rinadi. Tizza bo'g'imining rentgen yorig'i juda keng bo'lib, 6 -8 mm ga teng. Bu son va katta boldir suyaklari bo'g'im yuzalari o'rtasida menisklaming borligi bilan bog'liq. Old to'g'ri proyeksiyadagi rentgenogrammada tizza qopqog'i son suyagi soyasi-ga qavatlanadi, ko'p holatlarda u aniq yumaloq shaklda zich suyak to'qima ko'rinishida aniqlanadi. Yon tomon rentgenogrammasida tizza bo'g'imining bo'g'im yorig'ining ichki va tashqi chekkalariga to'g'ri kelgan bir-biriga qisman qavatlangan ikkita bukilgan yorug'lik qatlamlaridan iborat bo'ladi. Uning fonida son suyagi do'ngsimon o'simtalarining oval ko'rinishi aniq bo'g'im chekkalari bilan ajralib turadi. Tizza qopqog'ining yuqorisi kengaygan, pastki uchi o'tkir cho'zinchoq oval soya shaklida ko'rinadi, uning oldingi va orqa yuzalarining ko'rinishi tekis aniqlanadi. Katta boldir suyagining oldingi yuzasida uning bo'rtig'i soyasi aniqlanadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda tizza bo'g'imini hosil qiluvchi suyaklaming epifizlari tog'aydan iborat bo'ladi. Ularda suyak nuqtalari bola tug'ilgandan keyin paydo bo'ladi. Son suyagining do'ngsimon o'simtalari balandligi bir xil, katta boldir suyagi do'ngsimon o'simtalari esa orqaga qiyshaygan bo'ladi. Bo'g'im xaltasi qattiq va tarang bo'lib, old tomondan to'rt boshli mushakning payi bilan mustahkamlangan. Tizza qopqog'i va yon boylamlar yaxshi rivojlangan. Qiyshiq va ravoqsimon taqim osti boylamlari yupqa biriktiruvchi to'qima shaklida bo'ladi. Menisklar yupqa, biriktiruvchi to'qimadan iborat. Ichki menisk oval shaklida bo'lib, juda ingichka bo'lsa, tashqi menisk keng va yumaloq shaklga ega pardadan iborat. Old tomonda ular o'rtasida yaxshi rivojlangan tizzaning ko'ndalang boylami joylashgan. Xochsimon boylamlar qisqa bo'lib, tizza bo'g'imida yozishni chegaralab turadi. Bo'g'im taraqqiyoti 18 yoshlaigacha davom etadi. B oldir suyaklarining o ‘zaro birlashuvi Katta va kichik boldir suyaklari o'zaro uzluksiz va uzlukli birlashmalar vositasida birikadi. Boldir suyaklari o'rtasidagi bo'g'im (articulatio tibiofibularis) kichik
boldir suyagi boshchasining bo'g'im yuzasi bilan katta boldir suyagining kichik boldir bo'g'im yuzasi o'rtasida bo'ladi. Ikkala bo'g'im yuzasi ham yassi. Bo'g'im xaltasi tarang bo'lib, bo'g'im yuzalarining chekkasiga birikadi. Bo'g'im xaltasini tashqi tomondan ikki suyak o'rtasida tortilgan kichik boldir suyagi boshchasining oldingi boylami
va kichik boldir boshchasining orqa boylami
mustahkamlab turadi. Bu bo'g'imda harakat chegaralangan bo'ladi. Boldir suyaklarining pastki uchlari o'zaro uzluksiz birlashma—boldir suyaklariaro sindesmoz (syndesmosis tibiofibularis) hosil qilib birlashadi. Bunda katta boldir suyagining kichik boldir o'ymasi va lateral to'piqning bo'g'im yuzasi ishtirok etadi. Bu bo'g'im harakatsiz bo'lib, uni tashqi tomondan lateral to'piq va katta boldir suyagi o'rtasida tortilgan oldingi va orqa boldir suyaklariaro boylamlar (lig g . tibiofibulare anterius et p osteriu s) mustahkamlab turadi. Bu ikki birlashmadan tashqari boldir suyaklarining suyaklararo qirralari o'rtasida suyaklararo parda
tortilgan bo'ladi. Bu parda bilakdagiga nisbatan qalin va mustahkam bo'lib, uning yuqori va pastki qismlarida qon tomirlar uchun teshiklar bor.
Oyoq panjasi suyaklari to'rt guruh bo'g'imlar hosil qilib birlashadi. Bular 1) oshiq-boldir bo'g'imi; 2) tovon oldi suyaklarining birlashuvi; 3) tovon oldi va kaft suyaklarining birlashuvi; 4) barmoq falangalarining birlashuvi. Oshiq-boldir bog'imining
(48-rasm) hosil bo'lishida katta boldir suyagining pastki bo'g'im yuzasi, medial va lateral to'piqlaming bo'g'im yuzalari bilan oshiq suyak g'altagi bo'g'im yuzalari ishtirok etadi. O'zaro birikkan boldir suyaklarining pastki uchi oshiq suyak g'altagini xuddi ayri kabi ikki yon va ust tomondan o'rab turadi. U tuzilishi jihatidan murakkab, shakl jihatidan g'altaksimon bo'g'im bo'lib, bo'g'im
48-rasm. 0 ‘ng oyoq panjasi bo‘g‘im va boylamlari kesmasi. 1-articulatio talocruralis; 2-lig. mediale; 3-talus; 4-articulatio talocalcaneonavicularis; 5-os naviculare; 6-articulatio cuneonavicularis; 7-os cuneiforme mediale; 8-os cuneiforme intermedium; 9-articulatio tarsometarsea; 10-aiticulationes metatarsophalangeae; 11-os cuneiforme laterale; 12-os cuboi deum; 13-lig. bifurcatum; 14-lig. talocalcaneum interosseum; 15-articulatio subtallaris. xaltasi boldir suyaklarining oldingi yuzasida va oshiq suyakning bo‘g‘im tog'ayidan 5-8 mm
tog‘ayi chizig'i bo'ylab birikadi. Bo'g'im xaltasi j old va orqa tomonda yupqa hamda bo‘sh, yon % tomonda esa qalin va mustahkam buimalar hosil l. 1
qiladi. Bo'g'imni mustahkamlovchi boylamlar, - 3
asosan, yon yuzalarda joylashgan. Bo'g'imning medial yuzasida joylashgan qalin va pishiq boylam **s 4
medial to'piqdan j, * boshlanib pastga tomon kengayib to'rt bo'lakka *
7 bo'linadi. Uning qayiqsimon suyakka birikadigan ,, я (p a rs tib io n a v ic u la r is ), tovon suyagiga Ч birikadigan (pars tibiocalcanea) hamda oshiq suyakning oldingi va orqa tomoniga birikadigan
qismlari
tafovut qilinadi. Bo'g'im lateral tomondan uchta boylam bilan mustahkamlanadi. Bular lateral ф J4 ; |р д to'piq bilan oshiq suyak bo'yni o'rtasida tortilgan £ W 1' oldingi oshiq-kichik boldir boylami (lig. talofibulare anterior), lateral to'piq bilan oshiq suyakning orqa o'simtasi o'rtasida tortilgan orqa oshiq-kichik boldir (lig. talofibulare posterior) va tashqi to'piq bilan tovon suyagining tashqi ® |£r
yuzasi o'rtasida tortilgan tovon-kichik boldir boylamidir
Oshiq-
boldir bo'g'imi bir o'qli bo'g'imlar guruhiga kirib, harakat faqat frontal o'q atrofida sodir bo'lib, bir o'q atrofida bukish va yozish mumkin. Rentgenoanatomiyasi. Old to'g'ri rentgenogrammada oshiq-boldir bo'g'imining rentgen yorig'i «П» shaklida ko'rinadi. Zich modda yupqa, tashqi ko'rinishi aniq bo'ladi. Katta boldir suyagi bo'g'im yuzasining pastki chekkasida va oshiq suyak chekkasida biroz qalin bo'lib, yon rentgenogrammada tashqi to'piq ichkisidan ancha katta ko'rinadi. Ulaming soyasi bir-biriga qavatlanadi. Bo'g'im yorig'i yuqoriga turtib chiqqan ravoq shaldida bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning oshiq boldir bo'g'imini hosil qiluvchi suyaklar to'liq tuzilishga ega bo'lmay, asosan, tog'aydan iborat bo'ladi. Oshiq suyak g'altagining tashqi chekkasi ichkisiga nisbatan yuqori bo'ladi. Tashqi to'piq ichkisiga nisbatan orqaroq turgani uchun ulaming tovoni tashqariga yarim burilgan holatda turadi. Bo'g'im xaltasi pishiq va tarang bo'lib, oldingi va orqa oshiq-kichik boldir boylamlari gorizontal joylashgan. Ichki boylam qisqa bo'lib, oyoq kafti bukilishini chegaralab turadi. Tovon gumbazi yaxshi bilinmay, u bola hayotining birinchi ikki yilida paydo bo'ladi, 14—16 yoshlarda uning takomillashuvi tugaydi. Oshiq osti bo'g'imi
oshiq suyakning orqa tovon bo‘g‘im yuzasi bilan tovon suyagining orqa oshiq bo‘g‘im yuzasi o ‘rtasida hosil bo'ladi. Bo'g'im xaltasi yupqa va erkin, har tomondan boylamlar bilan mustahkamlangan bo'lib, bo'g'imda harakat faqat sagittal o‘q atrofida sodir bo'ladi.
Yon tomon rentgenogrammasida oshiq osti bo'g'imining bo'g'im yorig'i ravoqsimon yoki «S» shaklida bukilgan, kengligi 2-3 mm bo'lgan yorug'lik hoshiya kabi ko'rinadi. Oshiq-tovon-qayiqsimon bo'g'im (articulatio talocalcaneonavicularis, 49-rasm) oshiq suyak boshchasining old tomondan qayiqsimon suyak va past tomondan tovon suyagi bilan birlashishidan hosil bo'ladi. Bo'g'in xaltasi suyaklaming bo'g'im yuzalari chekkasi bo'ylab birikib, bitta bo'shliqni hosil qiladi. Bu bo'g'imni quyidagi boylamlar mustahkamlaydi: 1) sinus tarsi ning
ichida joylashib oshiq va tovon suyaklari egatlarini bir-biriga qaragan yuzalarini birlashtiruvchi suyaklararo oshiq tovon boylami (lig. taiocalcaneum interosseum). Bu boylam juda pishiq bo'lib, ikkala suyakni mustahkamlaydi. 2) Tovon suyagining oshiq suyakni ktaruvchi o'simtasi bilan qayiqsimon suyakning ostki yuzalari o'rtasida tortilgan qalin fibroz tizimcha shaklidagi boylam (lig. calcaneonaviculare plantare). Bu boylam oshiq suyak boshini ushlab turadi, shuning uchun u cho'zilib ketsa, oyoq panjasi yassilashib qoladi. 3) Oshiq-qayiqsmon boylam
oshiq suyak bo'ynini ustki yuzasi bilan qayiqsimon suyak o'rtasida joylashib, bo'g'imning ust tomondan mustahkamlaydi. Bo'g'im shakl jihatidan sharsimon bo'g'imlar turkumiga kirsa ham, harakat faqat sagittal o'q atrofida bo'lib, u oshiq osti bo'g'imi bilan hamkoriikda ichkariga va tashqariga salgina suriladi. Yon tomon rentgenogrammasida bu bo'g'im da faqat oshiq suyak boshi va qayiqsimon suyak botiqligining o'rtasi aniq ko'rinadi. Uning bo'g'im yorig'i ravoqsimon ko'tarilgan hoshiya shaklida bo'ladi. 49-rasm.Oyoq panjasi bo'g'imlari va boylamlari. Ustki ynzasi. 1-articulatio talocruralis; 2-lig. mediate; 3-lig. talonaviculare; 4-ligg. cuneonavicularia dorsalia; 5-capsula art. metatar- sophalangeae; 6-capsula ait. interpha-langeae; 7-aritculatio metatatreophalangea; 8-ligg. meta- tarsea dorsalis; 9-ligg. tarsometatarsea dorsalis; 10-lig. bifiircatum; 11-lig. taiocalcaneum lat erale; 12-lig. taiocalcaneum interosseum; 13-lig. calcaneofibulare; 14-lig. talofibulare anteri us; 15-lig. tibiofibulare anterius. Bola hayotining birinchi yilida oyoq panjasi supinatsiya holatida bo‘lgani uchun u yurgan paytida oyoq panjasi kaftini to‘liq bosmay, uning tashqi chetini bosadi. Yoshga qarab oyoq panjasining ichki chekkasi sekin-asta pastga tushadi.
Tovon-kubsimon bo‘g‘imi (articulatio calcaneocuboilea) tovon va kubsimon suyaklaming bir-biriga qaragan bo‘g‘im yuzalarining birlashuvidan hosil bo'ladi. Bo‘g‘im xaltasi medial tomonda qalin va tarang tortilgan bo‘lib, tashqi tomondan yupqa va erkin bo'ladi. Bo‘g‘imni oyoq kafti tomonidan pishiq kaft tovon- kubsimon boylami (lig. calcaneocuboideum plan tare) va tovon suyagining pastki yuzasidan boshlanib II—V kaft suyaklari asosiga birikuvehi uzun kaft boylami
(lig. plan tare longum) mustahkamlaydi. Bo‘g‘im egarsimon bo'g'imlar turkumiga kirsa-da, harakati chegaralangan. Amaliyotda
bixgalikda ko'ndalang kaft oldi bo'g'imi
yoki shopar bo'g'imi deb ataladi. Bu ikkala bo'g'im bo'shlig'i oldinma-keyin joylashgani uchun ko'ndalang turgan lotincha S shaklida bo'ladi. Bu bo'g'imlami mustahkamlovchi boylamlardan tashqari ulaming ikkalasi uchun umumiy bo'lgan ayrisimon boylam
(lig. bifiircatum) bor. U tovon suyagining yuqori chekkasidan boshlanib, ikkiga: qayiqsimon suyakning orqa lateral chekkasiga birikadigan —
va kubsimon suyakni ustki yuzasiga birikadigan — lig. calcaneocuboideum ga bo'linadi. Bu boylamni kesmasdan turib shopar bo'g'imini ajratish qiyin, shuning uchun uni shopar kaliti deyiladi. Ponasimon-qayiqsimon bo'g'im (articulatio cuneonavicularis) uchta
ponasimon va qayiqsimon suyak bo'g'im yuzalari o'rtasida hosil bo'ladi. Bo'g'im bitta umumiy xalta bilan o'ralgan bo'lib, bo'g'im xaltasi bo'g'im tog'aylari chekkasi bo'ylab birikkan bo'ladi. Bu bo'g'imni oyoq panjasining orqa va kaft yuzalarida joylashgan ponasimon-qayiqsimon boylamlar (ligg. cuneonavicularia p la n ta ria e t d o r s a lia ), ponasim on suyaklararo boylam lar (lig . intercuneoformia interossea) hamda orqa va kaft ponasimon suyaklararo boylamlar
mustahkamlaydi. Bo'g'im shakl jihatidan yassi bo'lsa-da, harakati juda chegaralangan. Kaft oldi-kaft bo'g'imi (articulatio tarsometatarsea) (lisfrank bo'g'imi) kubsimon va ponasimon suyaklaming kaft suyaklari bilan birlashishidan hosil bo'ladi. U uchta alohida bo'g'imdan iborat bo'lib, birinchisi medial ponasimon va I kaft suyagi o'rtasidagi alohida bo'g'im xaltasi bilan o'ralgan egarsimon bo'g'im. Ikkinchi bo'g'im oraliq va lateral ponasimon suyaldar bilan II ва III kaft suyaklari o'rtasidagi ikkita bo'g'im bitta bo'g'im xaltasi bilan o'ralgan. Uchinchi bo'g'im kubsimon suyak bilan IV va V kaft suyaklari o'rtasida joylashgan. Bu ikki bo'g'im ham bitta bo'g'im xaltasi bilan o'ralgan. Bo'g'im xaltasi orqa va kaft tomonda joylashgan kaft oldi-kaft boylamlari (ligg. tarsometatarsea dorsalia et plantaria) hamda suyaklararo ponasimon kaft boylamlari
bilan mustahkamlanadi. Bu boylamlardan medial ponasimon suyak bilan II kaft suyagi o'rtasidagisi amaliyotda ahamiyatga ega bo'lgani uchun lisfirank bo'g'imi kaliti deyiladi. Kaft oldi-kaft bo'g'imlari yassi bo‘g‘im turiga kirsa ham, harakat juda chegaralangan. Kaft suyaklari asosining bir-biriga qaragan yuzalari o'rtasida kaft suyaklariaro bo‘g‘im
(articulatio intennetatarseae) hosil bo'ladi. Bu bo'g'imlaming bo'g'im xaltasi tashqi tomondan orqa va tovon kaft boylamlari
bilan mustahkamlanadi. Kaft suyaklariaro boylamlar (ligg. metatarsea interossea) kaft suyaklarining bir-biriga qaragan yuzalari o'rtasida joylashgan. Old to'g'ri rentgenogrammada kaft oldi suyaklari va kaft suyaklari o'rtasidagi bo'g'imlar ko'rinadi. Ulaming hammasi turli shakl va o'lchamli aniq chiziqli yomg'liklar shaklida bo'ladi. Kaft suyaklarining asoslari bir-biriga qavatlanadi va ular o'rtasidagi bo'g'im yorig'i kuzatilmaydi. Barcha kaft-barmoq falangasi bo'g'im larining rentgen bo'g'im yorig'i bir xil bo'ladi. Proksimal falangalaming bo'g'im chuqurchasi kaft suyaklari boshchasining bo'g'im yuzasidan kichik bo'lgani uchun ular bir-biriga mos kelmaydi. Kaft-barmoq falangasi bo'g'imi
kaft suyaklarining boshchasi bilan proksimal barmoq falangalari asosi o'rtasida hosil bo'ladi. ' -
Kaft suyaklarining boshchasi shaisimon shaklga ega bo'lib, bo'g'im xaltasi yupqa va erkin bo'ladi. Bo'g'imni lateral va medial tomonidan yonlama boylamlar
past tomonidan esa kaft boylami (lig. plantaria) mustahkamlaydi. Bundan tashqari, barcha kaft suyaklari boshini birlashtirib, bo'g'im xaltasiga birikib ketgan ko'ndalang yo'nalgan tizimcha shaklidagi lig . m etatarseum profundum transversum ham bo'ladi. Bo'g'imda harakat ikki o'q atrofida bo'lib, bukish va yozish, hamda uncha katta bo'lmagan masofaga uzoqlashtirish va yaqinlashtirish kabi harakatlami bajarish mumkin. Barmoq falangalari o'rtasidagi bo'g'im Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|