0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
(pronatio) yoki tashqariga (supinatio)
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(pronatio) yoki tashqariga (supinatio) buraladi. 2. G'altaksimon bo'g'im
bunda bo'g'im hosil qiluvchi suyaklardan birining uchi g'altak shaklida, ikkinchisining uchi esa shunga mos (barmoq falangalari o'rtasidagi bo'g'im) bo'ladi. Bunday bo'g'imda frontal sathda joylashgan ko'ndalang o'q atrofida bukish
va yozish (extensio) harakati bajariladi. 3. Vintsimon bo'g'im
g'altaksimon bo'g'imning bir turi bo'lib, g'altakning o'ymasi burama shaklda bo'ladi. Bir suyakning bo'g'im yuzasida suyak qirra bo'lsa, ikkinchi suyakning bo'g'im chuqurchasida yo'naltiruvchi egat (yelka-tirsak bo'g'imi) bo'ladi. Bu bo'g'imda ham harakat g'altaksimon bo'g'imga o'xshab ko'ndalang o'q atrofida bukish va yozish bo'ladi. Ikki o'qli bo'g'imlar suyak uchlarining shakliga qarab uch turga bo'linadi: 1. Ellipssimon bo'g'imda
suyaklardan birining uchi ellips shaklidagi bo'g'im boshchasini hosil qilsa, ikkinchisi shunga mos chuqurcha hosil qiladi. Bunday bo'g'imda harakat ikki: frontal va sagittal o'q atrofida bo'ladi. Frontal o‘q atrofida bukish va yozish, sagittal o'q atrofida yaqinlashtirish va uzoqlashtirish (bilak-kaft usti bo‘g‘imi) harakatlari bajariladi. 2. Egarsimon bo'g'imda
suyaklaming uchlari bir-biriga mingashib turuvchi egar shaklida bo'ladi. Bunday bo'g'im birinchi kaft suyagi va trapetsiyasimon suyak o'rtasida uchraydi.Bu bo'g'imda harakat xuddi ellipssimon bo'g'imdagidek ikki o'q atrofida kechadi. 3. Do'ngli bo'g'imda (articulatio condullaris) bir suyakning bo'g'im yuzasi do'ng, ikkinchisida esa shunga mos o'yiq (tizza bo'g'imi) bo'ladi. Bu r
bo'g'imda harakat frontal o'q atrofida bukish va yozish bo isa. bo'ylama o'q atrofida burish bo'ladi. Ko'p o'qli bo'g'imlar unda ishtirok etadigan suvaklarring uchlari shakliga va bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab uch turga bo'linadi: 1. Shaisimon bo'g'imda (articulatio spheroidea) suyaklardan bittasining uchi shaisimon, ikkinchisining uchi esa shunga mos c h v o i^ h ^ a n iborat. Bo'g'im chuqurchasi, odatda, kichikroq, s ta u r;: v’" ^ y harakat erkinroq va uch o‘q atrofida: frontal o‘c r.tro'id'7 va yo7ish; sagittal o'q atrafida tanaga yaqinlashtirishv? v z c ’ ' ' ' ' ‘ ■
V 'fids. burish sodir bo'ladi. Bu asosiy harakatlardan tashqari ' bo'g'imlarda aylanma harakatlar (circumductio) ham baj?rlsd: (■ ;11' ^:-Vimi). 2. Kosasimon bo'g'imda (articulatio coiylica)
u ^ i c ^ s i chuqur bo'lib, bo'g'im boshchasining yarmfoi o': Л o : v- Г\=. к-/га
kosasimon bo'g'im harakati biroz (chanoq-son bo‘g‘irrr) chegarMargan. 3. Yassi bo'g'imning (articulatio plana) tc 's 'in r v?,ssi. bixoz bukilgan bo'lib katta shar yuzasining bir qism.k; т 'lardn barakat uch o 'q atrofida bo'lsa-da, bo'g'im yuzalari kichik bo'igani uchun chegaralangan bo'ladi (umurtqalaming b -g‘;m r ;-~; f Birlashmalarniog taraqqiyoti va yoshga q rr; :: ?‘7gari?b5 Homila taraqqiyotining boshlang'ich davrida hamma suyaklar o'zaro uzluksiz birlashmalaiga o'xshab birikadi. Keyinchalik ular o'zgarib bo'g'imlar hosil bo'ladi. Suyaklaming tog'ay qatlamlari bir-biri bilan mezenxima vositasida birikadi. Suyak birlashmalaridagi keyingi o'zgarishlarbirlashmaning turiga qarab har xil bo'ladi. Agar uzluksiz birlashmalar hosil bo'lsa, mezenxima qatlami yupqalashib, fibroz yoki tog'ay to'qimaga aylanadi. Agar bo'g'imlar yuzaga kelsa, homila olti haftaligida mezenxima qatlamida yori paydo bo'ladi. Birlamchi bo'g'im xaltasining chuqur qavati sinovial membranani hosil qiladi. Tizza, to'sh-o'm rov va chakka-pastki jag' bo'g'imlarida ikkita bo'g'im yorig'i bo'lib, ular o'rtasidagi mezenxima qatlami bo'g'im diskiga aylanadi. Bo'g'im ichi tog'ayining o'rta qismi so'rilib ketib, chekka qismlari suyaklarining bo'g'im yuzasi qirrasiga birikib, bo'g'imining tog'ay labini hosil qiladi. Yarim bo'g'im lar (simfiz) hosil bo'lganida suyaklar o'rtasidagi mezenximadan juda qalin tog'ay qatlami uning o'rta qavati o'mida esa kichkina yorig' hosil bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloq bo'g'imining hamma taridbiy qismlari anatomik nuqtayi nazardan shakllangan bo'lsa-da, ulaming to'qima tuzilishida katta farq bor. Suyaklaming bo'g'im uchlari tog'aydan iborat. Ularda suyaklanish nuqtasi 1—2 yoshligidan boshlanib, to o'smirlik davrigacha davom etadi. Bola hayotining birinchi oylarida bo'g'im tog'ayi tolali tuzilishiga ega bo'lsa, uning o'zgarishi birinchi uch yilida tez, so'ngra sekinlashib, 9—14 yoshlarda to'xtaydi, bu yoshda u gialin tog'ayga aylanadi.
Yangi tug'ilgan chaqaloqning bo'g'im xaltasi tarang bo'lib, ko'pchilik boylamlari yaxshi takomillashmagan. Sinovial qavatda bola tug'ilganidan keyin burma va vorsinkalar soni ko'payadi hamda o'lchamlari kattalashadi, ulaiga qon tomir va nerv tolalari o'sib kiradi. 6—10 yoshga borib, vorsinkalar tuzilishi murakkablashib, ular shoxlanadi. 2—3 yoshlarda bola harakati faollashishi bilan bo'g'imning o'sishi ham tezlashadi. 3-8 yoshli bolalarning barcha bo'g'imlarida harakat doirasi kengayadi, bo'g'im xaltasi va boylamlarida kollagen tolalar soni ortib, ular qalinlashadi. Bo'g'im yuzalari, bo'g'im xaltasi va boylamlar hosil bo'lishi, asosan balog'at yoshida tugaydi, ammo bo'g'imlar o'zining mukammal tuzilishiga 23-25 yoshlarda yetadi. K alla suyaklarining birlashuvi Kalla suyaklari o'zaro uzluksiz birlashmalaming bir turi bo'lgan choklar vositasida birlashadi. Ulardan faqat pastki jag' suyagi chakka suyagi bilan bo'g'im hosil qilib qo'shiladi. Kalla qopqog'i suyaklari o'zaro tishli choklar
hosil
qilib birlashadi. Chakka suyagining palla qismi tepa suyagi bilan tangasimon chok
(sutura squomosa) hosil qilsa, yuz suyaklari o'zaro silliq chok (sutura plana) yordamida qo'shiladi. Kalla asosida esa sinxondrozlar ham uchraydi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning kalla qopqog'i suyaklari choklar hosil qilmaydi. Ular o'mida, suyak chekkalari o'rtasida qon tomirlarga boy va suyak hosil qiluvchi hujayralari bo'lgan 6 mm kenglikdagi biriktiruvchi to'qimali qatlam yotadi. Undan keyinchalik choklar paydo bo'ladi. Emizikli davrda suyaklaming chekkalari shakllana boshlaydi. Bo'lg'usi choklar o'midagi biriktiruvchi to'qimali qatlam torayib, suyak chekkalari bir-biriga yaqinlashadi. Erta bolalik davrida choklar kattalamikiga o'xshash ko'rinishda bo'ladi. Keyinchalik choklar tishlanning soni, eni va bo'yi o'sib, balog'at davrida choklaming tuzilishi tugallanadi. Bolalarning kalla qopqog'i suyaklari o'rtasida beshta chok bor: 1. Bo'ylama chok (sutura sagittalis) peshona chokidan boshlanib, ensa suyagi pallasigacha boradi. 2. Tojsimon chok
peshona va tepa suyaklari o'rtasida, bo'ylama chok bilan kesishib o'tadi. 3. Lambdasimon chok
tepa suyaklari va ensa suyagi pallasi o'rtasida. 4 va 5. Tangasimon choklar
tepa suyagi va chakka suyagi pallasi o'rtasida. Yangi tug'ilgan chaqaloqning kalla asosi suyaklari o'rtasi tog'ay to'qima bilan to'la. Ponasimon suyak tanasi va katta qanoti, ensa suyagi serbar, yon va asosiy qismlari o'rtasida vaqtinchalik sinxondrozlar bor. Chakka-pastki jag' bo'g'imi
juft,
hamkor bo'g'im.U tuzilishi jihatidan ellipssimon bo'g'im turkumiga kiradi va pastki jag' suyagi boshchasi bilan chakka suyagi pastki jag' chuqurchasi o'rtasida hosil bo'ladi. Suyaklaming bo'g'im yuzalari fibroz tolali tog'ay bilan qoplangan. Bo'g'im diskining (discus articularis) chekkasi bo'g'im xaltasiga birikib ketganligi uchun, bo'g'im bo'shlig'ini ikki qavatga ajratadi.
Diskning ikki cheti baland, o'rtasi chuqur bo'lib, suyaklaming bo'g'im yuzalarini bir-biriga moslab turadi. Bo'g'im xaltasi chakka suyagiga old tomondan bo'g'im do'mbog'i, orqa tomondan esa tosh-nog'ora tirqishi sohasida yopishadi. Pastki jag' suyagi bo'g'im o'simtasini old tomondan boshchasining chekkasi bo'ylab biriksa, orqa tomondan boshchaning orqa chekkasidan 0,5 sm pastroqda birikadi. Bo'g'im xaltasining old tomoni orqasiga nisbatan yupqaroq. Uni tashqi tomondan yonoq o'simtasi asosidan boshlanib, bo'g'im o'simtasi bo'ynini orqa lateral yuzasiga birikadigan yelpig'ich shaklidagi lateral boylam (fig. laterale) mustahkamlaydi. Bundan tashqari, bo'g'imni mustahkamlashda ponasimon suyak qanotsimon o'simtasidan boshlanib pastki jag' tilchasiga birikadigan ingichka fibroz tizimcha shaklidagi ponasimon-pastki jag' boylami (lig. sphenomandibulare) va bigizsimon o'simtadan boshlanib, pastki jag' shoxining orqa chekkasini ichki yuzasiga birikadigan bigizsimon-pastki jag' boylami (lig. stylomandibulare) ham ishtirok etadi. Bo'g'im harakati uch o'q atrofida bo'ladi: 1. Og'izning ochib-yopilishiga mos ravishda pastki jag' pastga tushadi va ko'tariladi. 2. Pastki jag'ning oldinga va orqaga surilishi. 3. Pastki jag'ning o'ng va chap tomonga harakati. Yangi tug'ilgan chaqaloqning chakka-pastki jag' bo'g'imida bo'g'im do'mbog'i yaxshi bilinmaydi, bo'g'im chuqurchasi yuza va yassi.
Umurtqalar o'zaro tanasi, bo'g'im o'simtalari va yoyi bilan birlashadi (38- rasm). Umurtqalaming tanasi o'zaro u m u rtq ala ra ro disk
(d isc u s intervertebralis) yordamida qo'shiladi. Umurtqa pog'onasida jami 23 ta tog'ay disk b o 'lib , u lar I I —III bo'yin umurtqalari o'rtasidan boshlanib, to Vbelval dumg'aza umurtqa oralig'igacha davom etadi. Umurtqalararo disk ikki qismdan: tashqi—tolali tog'aydan tuzilgan fibroz halqa
va markazda joylashgan liqildoq o'zakdan
iborat.
Liqildoq o'zak xuddi bosilgan prujina singari bosim ostida turib amortizator vazifasini bajaradi. Umurtqalararo diskning kengligi umurtqa tanasidan k a tta b o 'lg a n i u ch u n u larning chekkasidan chiqib turadi. Uning qalinligi bo'yin qismida 5—6 mm, 38-rasm . U m urtqalam ing birlashuvi 1-discus intervertebralis; 2 -nucleus pul posus; 3-lig. longitudinale posterius; 4-lig. longitudinale anterius; 5-for. in- tcrvertebrale, 6-ug.flavaim, 7-lig.inter- spinale; 8—lig.supraspinale.
ko'krak qismida 3-4 mm, bel qismida 10—12 mm. Umurtqalar tanasining birlashuvi oldingi va orqa bo'ylama boylamlar bilan mustahkamlanadi. Oldingi bo'ylama boylam
ensa suyagining halqum bo'rtig'i va atlantning oldingi bo'rtig'idan boshlanib, dumg'aza suyagining 2-3 ko'ndalang chiziqlarigacha tortilgan bo'lib, umurtqalararo diskka yopishgan. Orqadagi bo'ylama boylam
II bo'yin umurtqasi tanasining orqa yuzasidan dumg'aza kanaligacha davom etadi va dumg'aza umurtqalarining orqa yuzasida tugaydi. Bu boylam umurtqalar tanasi bilan bo'sh birikkan, u umurtqalararo disk sohasida kengayib tog'ayga yopishib ketadi. Umurtqalaming yoyi o'zaro sariq boylam (lig. flava) vositasida birikadi. U umurtqalar yoyi oralig'ini to'ldirib turadi va elastik bo'lgani uchun umurtqa pog'onasining to'g'rilanishini ta’minlaydi. Bir umurtqaning pastki bo'g'im o'simtasi ikkinchi umurtqaning ustki b o 'g 'im o 'sim tasi bilan um urtqalararo b o 'g 'im ( a r tic u ls tio n e s intervertebrales) hosil qiladi. Bo'g'im yuzalari gialin tog'ay bilan qoplangan. U yassi, ko'p o'qli, kam harakat bo'g'imlar turkumiga kiradi. Uning bo'gim xaltasi bo'g'im tog'ayi chekkasi bo'ylab birikadi. Umurtqalaming birlashuvini mustahkamlashda quyidagi boylamlar ishtirok etadi. Umurtqalaming qirrali o'simtalari oralig'ida qirrali o'simtalararo boylam (ligg. interspinalia) tortilgan bo'lib, u o'simta uchiga boigach, o'zaro qo'shilib ketadi va qirrali o'simta usti boylamini
yuzaga keltiradi. Bu boylam umurtqa pog'onasi bo'ylab cho'zilgan fibroz tizimcha shaklida, bo'yin qismida yaxshi bilingan ensa boylamini (lig. nuchae, 39-rasm) hosil qiladi. U yuqoridan tashqi ensa bo'rtigi bilan pastdan VII bo'yin umurtqasi qirrali o'simtasi o'rtasida tortilgan sagittal sathda joylashgan uchburchak plastinka shaklida. Umurtqalaming ko'ndalang o'simtalari o'rtasida ko'ndalang o'simtalararo boylamlar (ligg. intertransversaria) tortilgan bo'ladi. Umurtqa pog'onasining bo'yin qismida bu boylam uchramaydi.
Umurtqalararo disk qismlari va boylamlar rentgen nurlarini oson o'tkazib, rentgenogrammalarda umurtqalar o'rtasida yorug'lik hosil qiladi. Bu yorug'likning kengligi umurtqalararo diskning balandligjga bog'liq bo'lib, umurtqa pog'onasining turli qismlarida turiicha. Shuning uchim umurtqa pog'onasining rentgen tasviri umurtqalar soyasi va umurtqalararo yorug'liklami metamer almashinuvi ko'rinishida bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloq umurtqalarining bo'g'im o'simtalari tanasi, ko'ndalang va qirrali o'simtalariga nisbatan yaxshi rivojlangan. Ularda umurtqalararo disk qalin bo'lib, umurtqa pog'onasi uzunligining 45-48% (kattalarda 30%)ini tashkil etadi. Uning yuqori va pastki yuzalarini qoplovchi tog'ay qatlami kattalarga nisbatan qalin. Fibroz halqa yaxshi rivojlangan, liqildoq o'zakdan aniq ajrab turadi. Bolalarda umurtqalararo disklar qon tomirlaiga boy, umurtqa pog'onasining boylamlari kam rivojlangan. Umurtqa pog'onasi birlashmalarining takomillashuvida 20 yoshgacha umurtqalararo disklar balandligi sekin-asta kamayib, fibroz halqa qalinlashadi. Boylamlar 12 yoshgacha rivpjlanib, kollagen tolalari ko'payadi.
Dumg‘aza-dum bo‘g‘imi (articulatio sacrococcygea). Dumg'aza suyagi cho‘qqisi 1 dum umurtqasi bilan fibroz tog'ayli disk vositasida birlashadi. Uning o‘rtasida kichkina yoriq bor, u 50 yoshlarda bekilib ketadi. Bu bo'g'imning oldingi yuzasida oldingi bo'ylama boylamning davomi bo'lgan ventral dumg'aza-dum boylami (lig. sacrococcygeum ventrale) joylashgan. Lateral dumg'aza-dum boylami
lateral
dumg'aza qirrasining pastki chekkasidan boshlanib I dum umurtqasining ko'ndalang o'simtasiga birikadi. Yuza dorsal dumg'aza-dum boylami (lig. sacrococcygeum dorsale superficiale) dumg'aza kanalining yorig'i chekkasidan boshlanib, dum suyagini orqa yuzasida tugaydi. Bu boylam dumg'aza tirqishini to'liq yopadi. Chuqur dorsal dumg'aza-dum boylamlari (lig. sa c r o c o c c y g e u m d o rsa le profundum ) V dum g'aza va I dum
umurtqalarining orqasida joylashgan. Dumg'aza shoxi bilan dum shoxi o'zaro biriktiruvchi to'qima (sindesmoz) vositasida birikkan. Umurtqa pog'onasining kalla suyagi bilan birlashuvi Umurtqa pog'onasining kalla suyagi bilan birlashuvida uchta suyak ensa, I va II bo'yin umurtqalari ishtirok etadi. Bu suyaklar o'rtasida mustahkam, serharakat va murakkab tuzilishga ega, ikkita juft va bitta toq bo'g'im hosil bo'ladi. Atlant-ensa bo'g'imi (articulatio atlanto- o c c ip ita lis) ham kor bo'g'im (39-rasm). Tuzilishi jihatidan u do'ngli b o'g'im lar turkumiga kirib, ensa suyagi bo'g'im bo'rtig'i bilan atlantning ustki bo'g'im chuqurchasi o'rtasida hosil bo'ladi. Bo'g'imlar alohida bo'g'im xaltasi bilan o'ralgan. Ular tashqi tomondan oldingi va orqa atlant-ensa pardasi bilan mustahkamlanadi. Oldingi atlant-ensa pardasi (membrana a tla n ta -o c cip ita lis anterior) ensa suyagi asosi bilan atlantning oldingi ravog'ining ustki qirrasi o'rtasida tortilgan. Orqa atlant-ensa pardasi (membrana atlan to-occip italis posterior) oldingisiga nisbatan yupqa va keng bo'lib, katta teshikning orqa qismidan atlantning orqa ravog'ining ustki qirrasigacha tortilib boradi. Bo'g'imda harakat ikki o'q atrofida: frontal o'q atrofida boshni oldinga bukish va orqaga yozish, sagittal o'q atrofida boshni o'rta chiziqdan uzoqlashtirish va yaqinlashtirish. 39-rasm . B o'yin umurtqa sining k alla suyagi bilan birlasbuvi. 1-os o ccip itale; 2-lig. nuchae; 3-lig.longjtudinale anterior.
I va II bo‘yin umurtqalari o'rtasida uchta bo‘g‘im: toq o'rta atlant-aksis va juft lateral ailant- aksis bo'g'imlari hosil bo'ladi (40-rasm). O'rta atlant-aksis bo'g'imi (articulatio a tla n to a x ia lis m e d ia n a ) I I b o 'y in umurtqasi tishining oldingi bo'g'im yuzasi bilan atlantning oldingi ravog'idagi tish chuqurchasi o'rtasida hosil bo'ladi. Tishning orqa bo'g'im yuzasi esa atlantning ko'ndalang boylamining oldingi yuzasidagi bo'g'im chuqurchasi bilan bo'g'im hosil qiladi. Bu boylam tishning orqa yuzasini aylanib o 'tib , atlan tn in g yon massalarining ichki yuzasi o'rtasida tortilgan. Shunday qilib, tishli um urtqaning tishi oldindan atlantning oldingi ravog'i, orqadan atlantning ko'ndalang boylamidan hosil bo'lgan suyak-fibroz halqa ichida joylashgan ikkita alohida bo'g'imda ishtirok etadi. Bu ikki bo'g'im bo'shlig'i va xaltasi alohida bo'lib, tuzilishi jihatidan silindrsimon bo'g'imlar turkumiga kiradi, harakati esa vertikal o'q atrofida kechadi. Atlantning tish atrofida aylanishi kalla bilan biigalikda bo'ladi. Lateral atlant-aksis bo'g'imi (articulatio atlantoaxialis lateralis) — hamkor bo'g'im bo'lib, uni hosil qilishda atlantning pastki bo'g'im yuzasi va tishli umurtqaning ustki bo’g'im yuzasi ishtirok etadi. Bo'g'imlar alohida xalta bilan o'ralgan. O'rta va tashqi atlant-aksis bo'g'imlari bir nechta boylamlar bilan mus- tahkamlanadi: 1. Katta teshik oldingi qismining orqa yuzasidan tish uchiga tortilgan tish uchi boylami
2. Tishning yon yuzasidan boshlanib ensa suyagi bo'rtig'i ichki yuzasiga birikuvehi qanotsimon boylam
3.Atlantning xochsimon boylami (lig. cricifonne atlantis) uning ko'ndalang boylami (lig. transversum atlantis) hamda undan pastga va yuqoriga qarab yo'nalgan boylama fibroz tolalardan
iborat. Bu bo'g'imlar va ulaming boylamlari crqa tomondan ensa suyagi nishabidan boshlanib tishli umurtqaning tanasi sohasiga birikuvehi fibroz qoplovchi parda (membrana tectoria) bilan qoplangan. Umurtqa pog'onasi Umurtqa pog'onasi (columna vertebralis) barcha umurtqa;arr,mg umurtqalararo disklar, bo'g'imlar va boylamlar vositasida ustma-ust birlashishidan hosil bo'ladi. Umurtqa pog'onasi o'q skeletni hosil qilib ko'krak, qorin bo'shlig'ini va chanoqning orqa devorini hosil qilib, пЛ-ап* himoya qilish vazifasini bajaradi. Vertikal holatda umurtqa pog'onasi bosh, ko'krak qafasi va qorin bo‘shlig:i a’zolari uchun tayanch vazifasini bajaradi. Umurtqa pog'onasiga tushayotgan og'irlik kuchi yuqoridan pastga qarab ortib boigani
i-lig.transversum ; 2-cavum articulare; 3-dentes axis; 4-tu- berculum anterius; 5-fovea ar ticularis superior; 6-for. trans- versarium; 7-tuberculum pos terius.
uchun, uni hosil qiluvchi umurtqalaming o'lchami ham pastga tomon kattalashib boradi. Katta yoshdagi odam umurtqa pog'onasining uzunligi erkaklarda 60-75 sm, ayollarda 60—65 sm bo'ladi. Eng keng o‘lchami (11— 12 sm) dumg'aza suyagi asosida. Katta yoshdagi odamning umurtqa pog'onasi to'g'ri bo'lmay, fiziologik egriliklar hosil qiladi. Unda ikki xil egrilik: oldinga qarab yo'nalgan egrilik lordoz va orqaga qarab yo'nalgan egrilik kifoz bo'ladi. Mo'tadil holatda bo'yin hamda bel lordozi, ko'krak va dumg'aza kifozi tafovut qilinadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning umurtqa pog'onasi to'g'ri bo'lib, o'rtacha uzunligi 22,1 sm yoki tana uzunligining 40%ini tashkil qiladi. Emizikli va erta bolalik davrida uning o'sishi tezlashib, ikki yoshda o'rtacha uzunligi 47,1 sm ga yetadi. Keyingi davrlarda umurtqa pog'onasining o'sishi bir tekis davom etib, o'smirlik davri oxirida 59,7 sm ga yetadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning umurtqa pog'onasining egriliklari yaxshi bilinmaydi. Uning bo'yin qismi uzun, ko'krak va bel qismi qisqa bo'ladi. Bola hayotining 3-oyida bo'yin orqa sohasi mushaklari ta’sirida bo'yin lordozi paydo bo'ladi. Bola o'tira boshlagach (6-oy), ko'krak kifozi hosil bo'ladi. Birinchi yilning oxirida orqa mushaklari ta’sirida bel lordozi hosil bo'ladi. Bolalikning birinchi davrida umurtqa pog'onasining bo'yin qismi nisbati kamayib, ko'krak va bel qismlari uzayadi. Umurtqa kanali kengayib, umurtqa pog'onasi egriliklari kuchayadi. Bolalikning birinchi davri oxirida umurtqa pog'onasi qismlari o'rtasida kattalamikiga o'xshash nisbat hosil bo'ladi. Dumg'aza kifozi paydo bo'ladi. Keyingi davrlarda umurtqa pog'onasi qismlari bir xil o'sib, bel lordozi hosil bo'lishi davom etadi. Yosh ulg'aygan sari suyaklaming va umurtqalararo disklaming kichrayishi hisobiga umurtqa pog'onasining uzunligi 5 sm gacha kamayadi. Umurtqa pog'onasining harakati har taraflama bo'lib, bu harakat ayrim umurtqalar o'rtasidagi harakatlaming yig'indisidan iborat. Umurtqa pog'onasini frontal o‘q atrofida oldinga bukish va orqaga yozish mumkin. Sagittal o'q atrofida o'ng va chap tomonga uzoqlashishi va yaqinlashishi, asosan, bel qismida bo'ladi. Bo'ylama o'q atrofida burama va avlanma harakatlar qilish mumkin.
Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|