0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(lacuna vasorum) old tomondan chov boylami, orqa va past tomondan taroqsimon boylam, lateral tomondan yonbosh-taroqsimon ravoq, medial tom ondan lig. lacunare bilan chegaralangan. U orqali son arteriyasi, venasi va limfa tomirlar o'tadi. Sonning oldingi yuzasida chov boylam idan pastda son (skarp) uchburchagi (trigonum fem orale) joylashgan. Uni yuqori tomondan chov boylami, lateral tomondan tikuvchilar mushagi, medial tomondan esa uzun yaqinlashtiruvchi mushak chegaralaydi. Son uchburchagining uchidan yaqinlashtiruvchi (son-taqim osti yoki gunter) kanali
boshlanadi. Bu kanal sonning oldingi yuzasini taqim osti chuqurchasiga qo'shib turadi. Uning medial devorini
lateral devorini m. vastus medialis, old tomondan yuqoridagi mushaklar o'rtasida tortilgan fibroz qatlam —
qoplab turadi. Son kanali
sog' odamda bo'lmaydi, ammo tomirli lakunani ichki burchagida son halqasi
bo'ladi. Uning devorlarini old tomondan chov boylami, orqadan taroqsimon fassiya, medial tomondan lig. lacunare va lateral tomondan son venasi chegaralab turadi. Son kanalining ichki teshigi sog' odamda ichki tomondan qorin ko'ndalang fassiyasi bilan chegaralangan bo'lib, tashqi tomonida Pirogov limfa tuguni turadi. Qorin bo'shlig'ida bosim oshganida son chuirasi paydo bo'lishi mumkin. Bunday holatda son halqasi son kanalining kirish teshigiga aylanadi. Bu teshik orqali kiigan churra sonning seibar fassiyasining yuza va chuqur varaqlari o'rtasidan o'tib oval chuqurcha sohasiga borib hiatus saphenus orqali teri ostiga chiqadi. Bu teshik son kanalining chiqish teshigiga aylanadi. Son kanalining uchta devori bo'lib, oldingi devorini sonning keng fassiyasining yuza varag'i, orqa devorini sonning keng fassiyasining chuqur varag'i, lateral devorini son venasi hosil qiladi. Taqim chuqurchasi
romb shaklida bo'lib, tizza bo'g'imi orqasida joylashgan. Uning yuqori burchagi lateral tomondan sonning ikki boshli mushagi, medial tomondan yarim pay mushak bilan, pastki burchagi boldir mushagining boshchalari bilan chegaralanadi. Taqim osti chuqurchasida nerv, qon tomirlar, limfa tugunlari yotadi. Taqim osti chuqurchasining pastki burchagidan taqim-boldir kanali
boshlanadi. Bu kanal boldirning orqa guruh mushaklarining yuza va chuqur qavatlari o'rtasida joylashib, old tomondan orqa katta boldir mushagi, orqa tomondan kambalasimon mushak chegaralaydi. Kanaldan orqa katta boldir arteriyasi, venasi va katta boldir nervi o'tadi. Boldirning lateral yuzasining yuqori qismida kichik boldir suyagi bilan kichik boldirning uzun mushagi o'rtasida ustki mushak-kichik boldir kanali
joylashgan bo'lib, undan yuza kichik boldir nervi o'tadi. Pastki mushak-kichik boldir kanaU
boldirning o'rta qismida taqim-boldir kanalidan lateral tomonga ajrab chiqadi. Uning oldingi devorini kichik boldir suyagining orqa yuzasi, orqa devorini esa bosh barmoqni bukuvchi uzun mushak hosil qiladi. Bu kanalda kichik boldir arteriyasi va venasi yotadi. Oyoq panjasining kaft yuzasida medial va lateral kaft egatlari bo'lib, ulardan shu nomdagi qon tomir va nervlar o'tadi.
Yangi tug'ilgan chaqaloqning oyoq mushaklari yaxshi taraqqiy etmagan bo'ladi. Boldir mushaklarining qisqamvchi qismi uzun bo'lgani uchun, ulaming hajmi boldirning yuqori va pastki qismlarida bir xil. Chuqur qavat mushaklari aniq takomillashmagan bo'lib, umumiy tuzilishga ega. Oyoq mushaklari umumiy mushak massasining 38 % ini tashkil qiladi. Son uchburchagi yangi tug'ilgan chaqaloqda nisbatan katta va sonning 1/3 qismini egallaydi. Unda tomirli va mushakli lakunalar nisbatan tor va vertikal joylashgan bo'ladi. Taqim chuqurchasi yuza bo'lib, pastga tomon taqim-boldir kanaliga o'tib ketadi. Tovonning suyak-fibroz kanallari va sinovial qinlari hosil bo'ladi. Oyoq mushaklari 5—6 yoshgacha va balog'at yoshida tez o'sadi. Birinchi navbatda oyoq panjasining kaft mushaklari takomillashadi.
Bo'yin mushaklari kelib chiqishi va faoliyati turli xil bo'lgani uchun murakkab tuzilishga va topografiyaga ega. Topografiya nuqtayi nazaridan bo'yin mushaklari uch guruhga: yuza, o'rta qavat va chuqur qavat mushaklariga bo'linadi.
Bo'yinning yuza mushaklariga bo'yinning teri osti mushagi va to'sh- o'mrov-so'rg'ichsimon mushak kiradi. 1. Bo'yinning teri osti mushagi (m. platysma) yupqa, yassi mushak bo'lib, bevosita bo'yin terisi ostida yotadi. Bu mushak ko'krak fassiyasining yuza qatlamidan boshlanadi. Yuqoriga va medial tomonga yo'nalib, pastki jag' qiig'og'iga birikadi. Faoliyati: bo'yin terisini taranglab, yuza venalardan qon oqishini yaxshilaydi, og'iz burchagini pastga tortadi. Innervatsiyasi: n.facialis. 2. To'sh-o'mrov-so'ig'ichsimon mushak (m.stemocleidomastoideus) teri
osti mushagining ostida yotadi. To'sh suyagi dastasining oldingi yuzasi va o'mrov suyagining to'sh uchidan ikki qism bo'lib boshlanadi. Yuqoriga va orqa tomonga yo'nalib, chakka suyagining so'ig'ichsimon o'simtasiga va yuqorigi ensa chizig'ining lateral qismiga birikadi. Faoliyati: bir tomonlama qisqarsa, boshni o'sha tomonga egadi va yuzni qarama-qarshi tomonga buradi. Ikki tomonlama qisqarsa, boshni orqaga tortadi. Innervatsiyasi: n. accessorius. 0 ‘rta qavat mushaklari Bu guruhga til osti suyagiga birikuvehi mushaklar kiradi. Til osti suyagiga birikuvehi mushaklar o'z navbatida til osti suyagidan yuqorida joylashgan m ushaklar (mm. suprahyoidei): ikki qorinchali, bigizsim on-til osti, pastki jag'-til osti, engak-til osti va til osti suyagining ostidagi
to'sh-til osti, to'sh-qalqonsimon, qalqonsimon-til osti, kurak- til osti mushaklariga bo'linadi.
Bu ikki guruh mushaklari til osti suyagiga turli tomonidan birikib uni o'rta holatda ushlab turadi. Til osti suyagidan yuqoridagi mushaklar til osti suyagini pastki jag*, kalla suyagi asosi, til va halqum bilan bog‘laydi. Til osti suyagining ostidagi mushaklar kurak, to ‘sh suyaklari va hiqildoq tog‘yidan boshlanib, til osti suyagiga birikadi.
1. Ikki qorinchali mushak (m. digastricus) o'zaro oraliq pay bilan birikkan oldingi va orqa qorinchalardan iborat. Orqa qorincha
chakka suyagining so'ig'ichsimon o'ymasidan boshlanib, oldinga va pastga yo'nalib, oraliq pay vositasida til osti suyagi tanasi va katta shoxiga birikadi. Oraliq pay oldingi qorinchaga (venter anterior) davom etib, oldinga va yuqoriga yo'naladi va pastki jag' suyagining
siga
birikadi. Faoliyati: pastki jag' qimiriamay turganida orqa qorinchasi ikki tomonlama qisqarsa, til osti suyagini yuqoriga va orqaga, bir tomonlama qisqarsa, uni yuqoriga, orqaga va o'zi tomoniga tortadi. Agar til osti suyagi qimiriamay tursa pastki jag'ni pastga tortadi. Innervatsiyasi: orqa qorinchasi r.digastricus n.facialis, oldingi qorinchasi n.mylohyoideus. 2. Bigizsimon-til osti mushagi (m.stylohyoideus) chakka suyagining bigizsimon o'simtasidan boshlanadi. Pastga va oldinga yo'nalib, til osti suyagi tanasiga birikadi. Faoliyati: ikki tomonlama qisqarsa, til osti suyagini yuqoriga va orqaga tortadi. Bir tomonlama qisqarsa, til osti suyagini yuqoriga, orqaga va o'ziga tomonga tortadi. Innervatsiyasi: n.facialis. 3. Pastki jag'-til osti mushagi (m. mylohyoideus) keng, yassi mushak. Pastki jag' suyagining ichki yuzasidagi
dan boshlanadi. O'ng va chap mushaklaming oldingi uchdan ikki qismi tolalari ko'ndalang yo'naladi va o'rta chiziqda o'zaro birikib, pay chokini (raphe mylohyoidea) hosil qiladi. Orqa uchdan bir qismi tolalari yuqoridan pastga yo'nalib, til osti suyagi tanasining oldingi yuzasiga birikadi. Pastki jag' va til osti suyagi o'rtasida joylashgan bu mushak og'iz diafragmasini hosil qiladi. Faoliyati: jag' qimiriamay turganida, til osti suyagini va hiqildoqni ko'taradi. Til osti suyagi qimiriamay tuiganida, pastki jag'ni tushiradi. Innervatsiyasi: n.mylohyoideus. 4. Engak-til osti mushagi (m. geniohyoideus) o'rta chiziqning ikki tomonida jag'-til osti mushagining ustida yotadi. Engak o'simtasidan boshlanib til osti suyagi tanasiga birikadi. Faoliyati: jag' qimiriamay tuiganida, til osti suyagini va hiqildoqni ko'taradi. ТД osti suyagi qimiriamay tursa, pastki jag'ni tushiradi. Innervatsiyasi: bo'yin chigali. Til osti suyagi ostidagi mushaklar 1.
Kurak-til osti mushagi (m. omohyoideus) o'zaro oraliq pay bilan bo'lingan ikki: pastki va ustki qorinchalardan iborat. Pastki qorinchasi
kurakning yuqori chekkasini kurak o'ym asidan ichkariroqda boshlanib yuqoriga va oldinga qiya ko'tariladi. To‘sh-o‘mrov-so‘ig‘ichsimon mushakning orqa chekkasida oraliq payga o'tadi. Oraliq paydan boshlangan ustki qorinchasi
til osti suyagi tanasining pastki chekkasiga birikadi. Faoliyati: til osti suyagi qimiriamay tursa, bu mushak ikki tomonlama qisqarganida, bo'yin fassiyasini taranglaydi va bo'yinning yirik venalaridan qon oqishini yaxshilaydi. Kurak qimiriamay turganida, bu mushak til osti suyagini pastga va orqaga tortadi. Innervatsiyasi: ansa cervicalis. 2. To'sh-til osti mushagi (m. stemohyoideus) to'sh suyagi sopining orqa yuzasidan, o'mrov suyagining to'sh uchi va orqa to'sh o'mrov boylamidan boshlanib, til osti suyagining pastki chekkasiga birikadi. Faoliyati: til osti suyagini pastga tortadi. Innervatsiyasi:
3. To'sh-qalqonsimon mushagi (m. sternothyroideus) to'sh suyagi sopining orqa yuzasidan va I qovurg'a tog'ayidan boshlanib, hiqildoq qalqonsimon tog'ayining qiyshiq chizig'iga birikadi. Faoliyati: hiqildoqni pastga tortadi. Innervatsiyasi:
4. Qalqonsimon-til osti mushagi (ra. thyrohyoideus) qalqonsimon tog'ay qiyshiq chizig'idan boshlanib, til osti suyagi tanasi va katta shoxiga birikadi. Faoliyati: til osti suyagi gimirlamay turganida qisqarsa, hiqildoqni yuqoriga tortadi. Innervatsiyasi:
Bo'yinning chuqur guruh mushaklari lateral va medial guruhlaiga bo'linadi. Lateral guruhga: umurtqa pog'onasining yon tomonida joylashgan oldingi, o'rta va orqa narvonsimon mushaklar, medial guruhga umurtqa pog'onasining oldida joylashgan umurtqa oldi mushaklari: bo'yinning uzun mushagi, boshning uzun mushagi, boshning oldingi to'g'ri mushagi, boshning yon tarafdagi to'g'ri mushagi kiradi.
1. Oldingi narvonsimon mushak (m.scalenus anterior) III—IV bo'yin umurtqalari ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mboqchasidan boshlanib, I qovurg'aning oldingi narvonsimon mushak bo'rtig'iga birikadi. 2. O'rta narvonsimon mushak
II—VII bo'yin um urtqalarining ko'ndalang o'sim tasidan boshlanib, I qovurg'aning o'mrov osti arteriyasi egati orqasiga birikadi. 3. Orqa narvonsimon mushak
IV-VI bo'yin u m u rtq a la ri k o 'n d a la n g o 's im ta s in in g o rq a d o 'm b o q c h a s id a n boshlanib, II qovurg'aning yuqori chekkasi va tashqi yuzasiga birikadi. Narvonsimon mushaklar I va II qovurg'alami ko'tarib, ko'krak qafasini kengaytiradi. Qovurg'alar qimiriamay tursa, ikki tomonlama qisqarganida umurtqa pog'onasining bo'yin qismini oldinga bukadi. Ulami bo'yin chigalining
lari innervatsiya qiladi. Medial guruh mushaklari 1. Bo'yinning uzun mushagi (m. longus colli) III ko'krak umurtqasidan to I bo‘yin umurtqasigacha bo'lgan sohada umurtqa pog'onasining oldingi yon yuzasida yotadi. Bu mushakning uchta qismi tafovut qilinadi. Vertikal qismi yuqorigi uchta ko'krak va pastki uchta bo'yin umurtqalari tanasining oldingi yuzasidan boshlanib, yuqoriga vertikal yo'naladi va I I —IV bo'yin umurtqalarining tanasiga birikadi. Pastki qiyshiq qismi birinchi uchta ko'krak umurtqalari tanasining oldingi yuzasidan boshlanadi va VI—V bo'yin umurtqalari ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mbochasiga birikadi. Ustki qiyshiq qismi III—V bo'yin umurtqalari ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mboqchasidan boshlanib yuqoriga ko'tariladi va atlantning oldingi bo'rtig'iga birikadi. Faoliyati: umurtqa pog'onasining bo'yin qismini oldinga bukadi. Bir tomonlama qisqarsa, bo'yinni o 'z tomoniga bukadi. Innervatsiyasi: bo'yin chigalining r. muscularis. 2. Boshning uzun mushagi (m. longus capitis) III—VI bo'yin umurtqalari ko'ndalang o'simtasining oldingi do'mboqchasidan pay dastalar bilan boshlanib, ensa suyagining asosiy qismining pastki yuzasiga birikadi. Faoliyati: boshni oldinga bukadi. Bir tomonlama qisqarsa, boshni o'z tomoniga bukadi. Innervatsiyasi: bo'yin chigalining r. muscularis. 3. Boshning oldingi to'g'ri mushagi (m. rectus capitis anterior) oldingi
mushakdan chuqurroq yotadi. Atlantninig oldingi ravog'idan boshlanib, ensa suyagining asosiy qismini pastki yuzasiga, boshning uzun mushagining orqasiga birikadi. Faoliyati: boshni oldinga bukadi. Bir tomonlama qisqarsa, boshni o‘z tomoniga bukadi. Innervatsiyasi: bo'yin chigalining r. muscularis. 4. Boshning yon tarafdagi to'g'ri mushagi
boshning oldingi to'g'ri mushagidan tashqarida yotadi. Atlantning ko'ndalang o'simtasidan boshlanib yuqoriga yo'naladi va ensa suyagining lateral qismiga birikadi. Faoliyati: boshni yon tomonga bukadi. Innervatsiyasi: bo'yin chigalining r. muscularis. I—II bo'yin umurtqalari va ensa suyagi orasidagi mushaklar ensa osti m ushaklari
deyilib, ularga yarimqirra, uzun va boshning tasmasimon mushaklari ostida joylashgan kallaning orqa katta va kichik to'g'ri, ustki va pastki qiyshiq mushaklari kiradi. 1. Kallaning katta to'g'ri mushagi
II
bo'yin umurtqasining qirrali o'simtasidan boshlanib, pastki ensa chizig'iga birikadi. Faoliyati: boshni orqaga tortadi. Bir tomonlama qisqarsa, boshni o'z tomoniga buradi. 2. Kallaning kichik to'g'ri mushagi (m. rectus capitis minor) atlantning orqa bo'rtig'idan boshlanib ensa suyagiga oldingi mushakdan medialroq birikadi. Faoliyati: boshni orqaga va yon tomonga tortadi. 3. Kallaning yuqorigi qiyshiq mushagi
atlantning ko'ndalang o'simtasidan boshlanib, ensa suyagining pastki ensa chizig'i ustiga birikadi. Faoliyati: ikki tomonlama qisqarsa, boshni orqaga, bir tomonlama qisqarsa, o'zi tomonga bukadi. 4. Kallaning pastki qiyshiq mushagi (m. obliquus capitis inferior) II bo'yin umurtqasi qirrali o'simtasidan boshlanib, atlantning ko'ndalang o'simtasiga birikadi. Faoliyati: boshni II umurtqa tishining bo'ylam a o'qi atrofida buradi. Ensa osti mushaklarining barchasini n. suboccipitalis innervatsiya qiladi.
Bo'yin sohasidagi fassiyalar turiicha bayon etiladi. Topografiya nuqtayi nazardan VAShevkunenko bo'yinda 5 qavat fassiyani tafovut qiladi. 1. Bo'yinning yuza fassiyasi
teri ostida joylashgan yupqa parda bo'lib, bevosita yuzga va ko'krak sohasiga davom etadi. Bu fassiyani ikki varag'i orasida m. platysma joylashadi. 2. Bo'yin xususiy fassiyasining yuza varag'i
yuqoridan pastki jag'ga va chakka suyagi so'rg'ichsimon o'simtasiga, pastdan to'sh suyagi sopining tashqi yuzasi va o'mrov suyagi o'rtasida tortilgan parda bo'lib bo'yinni o'rab turadi. Bo'yinning ikkinchi fassiyasi orqa tomondan bo'yin umurtqalarining qirrali o'simtalari usti boylamiga va ustki ensa chizig'iga birikkan. Old tomonda qarama-qarshi fassiya bilan birikib bo'yinning oq chizig'ini hosil qiladi. Bo'yinning ikkinchi fassiyasi bo'yin umurtqalarining
o'simtalariga birikib uni oldingi va orqa qismlaiga ajratuvchi fassial devomi hosil qiladi. Shuning uchun bu sohalardagi yiringlijarayonlarbiridan- biriga o'tmaydi. Bo'yinning ikkinchi fassiyasi to'sh-o'mrov so'rg'ichsimon va trapetsiyasimon mushaklar uchun qin hosil qiladi. 3. Bo'yin xususiy fassiyasining chuqur varag'i (lamina profundus fascia colli propria), asosan, til osti suyagi bilan to'sh suyagi sopining ichki yuzasi va o'mrov suyaklari o'rtasida tortilgan. U til osti suyagidan pastda joylashgan mushaklar uchun qin hosil qiladi. To'sh suyagi sopidan yuqoriroqda bo'yinning II va III fassiyalari o'rtasida bo'shliq
bo'lib, unda bo'yinning vena chigali joylashgan. 4. Bo'yin ichki fassiyasi (fascia endocervicalis) ikki varaqdan iborat. Uning visseral varag'i bo'yinda joylashgan har bir a’zoni alohida fassial qin hosil qilib o'rasa, pariyetal varag'i barcha a’zolami ustidan o'raydi. Buning natijasida ikkala varaq o'rtasida bo'shliqlar hosil bo'ladi. Kekirdak oldidagi shunday bo'shliq — spatium pretracheaUs ko'krak qafasigacha davom etadi. 5. Bo'yinning umurtqa oldi fassiyasi
yuqorida ensa suyagining asosiy qismidan boshlanib, orqa ko'ks oralig'iga o'tib ketadi. Yon tom ondan bo'yin um urtqalarining ko'ndalang o'sim talariga birikib, narvonsimon mushaklar uchun qin hosil qiladi. Parij anatom ik nom enklaturasiga asosan bo'yin fassiyalari uchta plastinkadan iborat. 1.
Yuza plastinka (lamina superficialis) bo'yinning ten osti mushagi orqasida joylashib, bo'yinni har tomondan o'raydi. Yuza plastinka past tomondan o'mrov
suyagi va to‘sh sopining oldingi chekkasiga birikkan. U yuqori tomon ko‘tarilib, to‘sh-o‘mrov-so‘rg‘ichsimon mushakka qin hosil qilib, til osti suyagiga birikadi. Undan keyin til osti suyagidan yuqorida joylashgan mushaklar va jag‘ osti bezini qoplab qin hosil qilgach, pastki jag‘ suyagi asosidan o‘tib, chaynov fassiyasiga aylanadi. Yuza plastinka bo'yinning orqa tomonida trapetsiyasimon mushakka qin hosil qilib, ensa boylamiga va yuqoridan linea nuchae superior et protuberatia occipitalis externa ga birikadi. 2. Kekirdak oldi plastinkasi (lamina pretrachealis) o'mrov suyagi va to'sh suyagi dastasining orqa yuzasi bilan til osti suyagi o'rtasida tortilgan. U yon tomondan kurak-til osti mushagiga birikkan bo'lib bu mushak qisqargan vaqtda taranglashib bo'yin venalaridan qon oqishini yaxshilaydi. Bu plastinka til osti suyagidan pastda joylashgan mushaklarga qin hosil qiladi. 3. Umurtqa oldi plastinkasi (lamina prevertebralis) halqumning orqasida joylashib, umurtqa oldi va narvonsimon mushaklar uchun qin hosil qiladi. Bu plastinka bilan halqumning orqa devori o'rtasida yaxshi rivojlangan yog' qatlami bor.
Bo'yin
(cervix) orqa yoki ensa (regio nuchae) va oldingi soha bo'yin (collum) ga bo'linadi. Bo'yin yuqoridan pastki jag', tashqi §
eshituv yo'li, so'rg'ichsimon o'simta; pastdan to'sh suyagining bo'yinturuq o'ymasi, o'mrov suyagi, akromion; orqa tomondan trapetsiyasimon mushakning lateral chekkasi bilan chegaralanadi. Pastki jag' suyagi burchagi orqasi bilan so'rg'ichsim on o'sim ta oldida joylashgan kichik uchburchak shaklidagi soha
Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|