Фаиг Абдуллайев
Yüklə 6,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Фаиг Абдуллайев____________________________________
- (alay komandirlə- rinin adlarını çəkərək onları bir-bir sadalayır)
- ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
- (Zəngəzurun ermənilərə verilməsi)
- (XI Qızıl ordunun 28-ci diviziyasının komandiri)
- ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов 137 Beşinci fəsil ****
- fond 1, siyahı 2, iş 105, səhifə 48-51
- (gene- ral səlahiyyətli bir vəzifəyə)
- (yəni Xudabaxış bəy Sultanovu)
|
**** Nəriman Nərimanov Aslan bəyi və onun ətrafında olanları yaxşı tanıdığı halda göndərilən donoslara və deyilən böhtan- lara göz yumdu. Çünki Zəngəzurun verilməsi planının real- laşması üçün yeganə bir yol vardı: Zəngəzurun o vaxtkı yerli rəhbərlərini hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq. Aslan bəy məruzəsində təkidlə bildirir ki, mənim haqqım- da məlumatları mənimlə birlikdə daşnak hökumətinə qarşı Фаиг Абдуллайев____________________________________ 134 vuruşan və həmin döyüşdə başımdan aldığım yaranın şahid- ləri olan qərəzsiz insanlardan soruşun. Başımdan yaralan- mağım barədə 28-ci diviziyanın verdiyi arayış da var. O təklif edir ki, yaxşısı budur ki, bu məlumatları 28-ci diviziyanın komandiri general Semyonovdan və 28-ci diviziyanın tərkibinə daxil olan alay komandirlərindən (alay komandirlə- rinin adlarını çəkərək onları bir-bir sadalayır) xəbər alın. Burada bir məntiqi sual yaranır. Nə üçün Nəriman Nərimanov milliyətcə rus olan Semyonovdan və onun alay komandirlərindən bu barədə soruşmur. Ona görə soruşmur ki, artıq həqiqəti bilmək onun maraqlarına uyğun deyildir. Əgər həqiqəti bilmək Nəriman Nərimanovun maraqlarına uyğun olsaydı, o, qısa zamanda Semyonovla əlaqəyə girib, doğridan da bu döyüşdə Aslan bəyin başından yaralanmağını və28-ci diviziyadan bu barədə Aslan bəyə tibbi arayışın verildiyini dəqiqləşdirərdi. Başqa bir tərəfdən sonradan ironiya ilə inqilab komitəsi, yəni, indiki hökumətin sinfi düşmənlərindən ibarət inqilab komitəsinin yaranmasına nə üçün xeyir-dua verdin? Ən çox ikrah hissi doğuran odur ki, həmin mühari- bədə Aslan bəy qızıl medalla təltif olunub. Bütün bunları da Nəriman Nərimanov başqalarından daha yaxşı bilirdi. Çünki daşnak hökumətinə qarşı bu müharibədə Aslan bəyin hərbi planı sayəsində qələbə çalınmışdır. Bundan sonra da ona daha böyük etimad göstərilmiş, bütün Qarabağın və Zəngəzurun fövqəladə komissarı, yəni o dövr üçün general səlahiyyətli bir vəzifəyə irəli çəkilmişdir. Bundan başqa savalan şirinovun məruzəsində 1921-ci ilin aprel ayında mərkəzdə çıxış elədiyi məruzəsində Aslan bəyin və onun komandasının daşnaklarla əlbir olub sovet hökuməti- nin yıxılmasına çalışdıqlarını göstərir və bu sənədin sonunda isə imza edirlər Nəzər Heydərov, Savalan Şirinov, Mirzə Muxtar Bayramov və qeyriləri. Çox nifrət hissi doğuran odur ki, bir ay sonra Nəriman Nərimanovun göndərdiyi komissiya- ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов 135 da göstərilir ki, Aslan bəy və onun komandası ermənilərin qatı düşməni olduğuna görə çox böyük məmnuniyyətlə Qızıl ordunun daşnak Ermənistanına hücum etməsinə bələdçilik etmişdilər və bu sənəddə də Nəzər Heydərov bildirir ki, biz partiya işçiləri məcburiyyət qarşısında qalaraq gizli fəaliyyət göstəririk. Bir neçə dəfə hazırlaşmışıq ki, başqa qəzalara köçək. Göründüyü kimi bir ay qabaq aprel ayındakı arxiv sənədində daşnakların dostu, qatı əksinqilabçıların Aslan bəy və onun komandasının mərkəzi hökumətdən həbs olunmasını tələb edən Nəzər Heydərov və onun əqidə qardaşları bir ay keçəndən sonra may ayında artıq Nərimanivun göndərditi komissiyada Aslan bəyin erməni xalqının düşməni olduğunu göstərirlər. Burada məntiqi sual yaranır. Həmin Nərimanovun göndərdiyi komissiyanın məlumatında göstərilir ki, Aslan bəy və onun komandası XI orduya daşnak Ermənistanına qarşı vuruşmağa bələdçilik ediblər. Necə olur ki, Savalan Şirino- vun məruzəsində göstərilir ki, daşnaklarla dostluq edirlər. Başqa bir tərəfdən də 28-ci diviziyanın missiyası daçnak hökumətini məhv etmək olub, bütün erməni xalqını deyil. Buradan da açıq-aydın görünür ki, Nəzər Heydərov kimi adamlar mərkəzə ötürülən məlumatların birində yazırlar ki, Aslan bəy və onun komandası daşnaklarla dostluq edir, əksinqilabçıdırlar. Başqa bir mərkəzə ötürülən məlumatda göstərirlər ki, daşnakların deyil, bütün erməni xalqının düş- mənidirlər. Buradan məbtiqi sual yaranır. Mərkəzi hakimiy- yətdə oturan adamlar görəsən nəyə görə Nəzər Heydərov, savalan Şirinov və başqa böhtançılardan soruşmurdular ki, bir ay qabaq daşnakların dostu etdiyiniz insanları bir ay sonra isə bütün erməni xalqının düşməni edirsiniz. Görəsən daşnak- lar erməni xalqının üzvü deyillər? Bütün bu hadisələrin məntiqi təhlili göstərir ki, mərkəzdə oturanlar bu çirkin oyun- ları özləri təşkil etdikləri üçün bu böhtançıları etdikləri Фаиг Абдуллайев____________________________________ 136 cinayətə görə cəzalandırmamış və bu məsələlərə göz yum- muşlar. (Bu məruzə Azərbaycan Dövlət Milli arxiv idarəsində fond 410, siyahı 1, iş 205 qrifi ilə saxlanılır). Təssüf ki, Nərimanov bu barədə məlumatları Aslan bəyin qeyd etdiyi qərəzsiz insanlardan deyil, Çingiz İldırımın və erməni Mirzoyanın himayə etdiyi xainlərdən soruşur və on- lara inanır. Çünki həqiqəti bilmək onun maraqları ilə uyğun gəlmirdi, əslinə qalanda isə o həqiqəti hər kəsdən daha yaxşı bilirdi. Ona görə də qərəzli kommunist partiyası üzvlərinin göndərdiyi məlumatlar, erməni rəhbərlərinin göndərdiyi mə- lumatlar və erməni məxfi işçilərinin göndərdiyi məlumatlar əsasında qərar qəbul edir. Çünki onun özünün imza atdığı bu tarixi xəyanəti (Zəngəzurun ermənilərə verilməsi) gerçəkləş- dirmək üçün ona qarşı çıxa biləcək real qüvvələri aradan götürmək onun qarşısında duran əsas məqsədlərdən biriydi. Əgər belə olmasaydı o, Aslan bəyin kimliyi haqqında general Semyonovdan da nəsə (XI Qızıl ordunun 28-ci diviziyasının komandiri) soruşardı. Aslan bəy bunu ironiya ilə Nərimanova xatırlatmaqla bir daha onun yadına salmaq istəyirdi ki, 28-ci diviziyanı daşnak tələsindən məhz mən xilas etmişəm və bu barədə mərkəzin xüsusi qərarı olub, mən qızıl medalla təltif olunmuşam. Heç cürə ola bilməzdi ki, Zəngzurda və Qarabağda fövqəladə komissar olan bir adamı, daşnak hökumətini darmadağın edən, o hökumətin məhv edilməsi hərbi planının müəllifini Nəriman Nərimanov tanımasın. ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов 137 Beşinci fəsil **** Yuxarıda göstərilən arqumentləri əsaslandırmaq üçün digər bir arxiv sənədinin təhlilinə keçərək, mərkəzdən Zəngəzura ezam olunan məxfi işçilərin yerli qəza rəhbərlərinin daşnaklarla əlbir olmaları, onlara hər cür kömək göstrəmələri haqqında böhtan dolu məlumatları təkzib edən yeni bir arxiv sənədi üzərində təhlil və müqayisələr aparaq. Kommunist partiyasının qəzadakı üzvləri də məxfi erməni işçilərlə həmrəy olduqlarını bildirir, onlar yerli rəhbərləri eyni ittihamlarla suçlayırdılar. Siyasi Sənədlər Arxivi fond 1, siyahı 2, iş 105, səhifə 48-51 qrifi ilə qorunan bu sənəddə Nəriman Nərimanovun qəzaya göndərdiyi komissiya üzvlərinin qəzanı tamailə təftiş etdikdən sonra mərkəzə ötürdükləri məlumatlar öz əksini tapmışdır. Adı çəkilən komissiya yoxlamanın yekununda göstərir ki, ümumazərbaycan sovetlər qurultayına seçkilər keçirmək üçün mənə tapşırılan Şuşa, Qaryagin və Qubadlı qəzalarında olduqdan sonra sovet və partiya quruculuğu barədə məndə aşa-ğıdakı təəssürat yarandı: Qaryagin və Şuşa qəzalarında azçox sovet hökumətinin varlığı hiss olunur. Qubadlı qəzasına gəldikdə isə orada sovet hökumətinin izi- tozu belə yoxdur. Qəzada olan hakimiyyətsizlik, vəziyyəti tam hərc-mərcliyə gətirib çıxarmışdır. Belə bir şəraitdə qəza əhalisi çaşbaş qalaraq nə edəcəklərini bilmir, onalara ağ gün vəd edənlərin qucağına atılmağa hazır vəziyyətdədirlər. Daşnaklar və İran xanları tərəfindən əhaliyə belə bir təkliflər də olmuşdur. Yerli əhali daşnaklarla düşmən olduqlarından belə bir təklifi rədd etmişlər. İran xanları ilə isə geniş ticarət əlaqələrinə başlanılmışdır. Фаиг Абдуллайев____________________________________ 138 Aslan bəyin məruzəsində də göstərilirdi ki, Nijdenin mü- səlmanlarla Aqarakda birləşmək təklifi rədd edilmişdir və bu barədə mərkəzə ətraflı şəkildə yazılı məlumat verilmişdir. Daha sonra Nəriman Nərimanovun komissiyası bildirir ki, yerli bəylər və mülkədarlar qızıl ordu hissələrinə daşnak hö- kumətinə qarşı vuruşmağa məmnuniyyətlə bələdçilik etməklə özlərinə böyük nüfuz və təmiz işçi imici qazana biliblər. Göstərilən insanlar rus dilini bilməklə bu nüfuzu asanlıqla qazanmışdılar. Bu yerdə bir məsələni qeyd etmək yerinə düşər ki, yerli bəylər və mülkədarlar daşnak ermənistanına qarşı vuruşmağa 28-ci diviziyaya böyük məmnuniyyətlə bələdçilik ediblər. Buradan da aydın olur ki, Mirzoyanın göndərdiyi məxfi işçilər və yerli kommunistlərin mərkəzə ötürdükləri donoslar- da olduğu kimi deyil, əslində həmin qüvvələr daşnak Ermə- nistanına qarşı vurumuş və mübarizə aparmış qüvələr kimi başa düşülməlidir. Çünki o zaman ermənistanda daşnak hökuməti hökm sürürdü. Komissiya daha sonrakı məlumat- larda hadisələri və həqiqəti təhrif etməyə başlayır. Yerli hakimiyyət qüvvələrinin daşnaklara deyil, bütövlükdə ermə- nilərə qarşı düşmən olduğunu qeyd edir və deyir ki, erməni- lərə qarşı düşmən olan bu adamlar böyük məmnu-niyyətlə qızıl orduya bələdçilik edirdilər. Təzada baxın: bayaqdan bəri daşnak hökuməti, daşnak ermənisatnı deyib haray çəkən və yerli bəylərin daşnak ermənistanına qarşı müharibədə bələdçilik etməsini qeyd edənlər, indi də onalrın bütün ermə- ni xalqına qarşı düşmən olduqlarını qeyd edirlər və buradan da belə bir nəticə çıxır ki, guya qızıl ordu daşnak hökumətinə qarşı deyil, ermənilərə qarşı vuruşub. Bu da mərkəzi azdır- maq üçün düşünülmüş və qurulmuş bir oyundur. Çünki arxiv sənədləri və tarixi faktlar bir daha sübut edir ki, qızıl ordu- nun Zəngəzura göndərilən 28-ci diviziyasının missiyası daş- nak hökumətini darmadağın etmək və yerində sovet hökumə- ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов 139 tini (fəhlə-kəndli hökumətini) qurmaq olub. Bu sənədi təhlil etdikcə komissiya üzvlərinin nə qədər böhtançı, qərəzçi və riyakar olması sənədin hər cümləsində üzə çıxır. Beləliklə, əvvəlki sənədlərdə Azərbaycan kommunist partiyasının göndərdiyi erməni məxfi işçiləri və Çingiz İldı- rımın himayə etdiyi yerli kommunist partiyası üzvlərinin qəzanın rəhbərlərini daşnaklarla birgə fəaliyyətdə ittiham edərək haray çəkirdilərsə, Nəriman Nərimanovun göndərdiyi komissiya isə qəza rəhbərlərinin erməni xalqının düşməni olduğunu bildirirdi. Komissiya üzvləri unudurdular ki, daş- naklar da erməni xalqının bir hissəsidir, bu halda çətinlik çəkmədən Aslan bəyin və onun silahdaşlarının daşnakların düşməni olmasını başa düşmək olur. Bu faktları təhlil etdikcə o donosçuların, böhtançıların hansı əxlaqa sahib olduqları bir daha məlum olur. Onların nə məqsədlə Aslan bəyə və onun silahdaşlarına qara yaxma kompaniyası aparmaqlarını dərk etmək o qədər də çətin deyil. Çünki Aslan bəy və onun yaxın silahdaşları o yerlərdə real güc və nüfuz sahibi olmaqla, mər- kəzi hökumətin xəyanət planına qarşı çıxa biləcək ən radikal qüvvə hesab edilirdi. Nəriman Nərimanovun göndərdiyi komissiya hesabatında bir fikir işlədir:- “ermənilərə düşmən olan bəylər”. Bu yerdə Nəzər Heydərova, Savalan Şirinova və mərkəzdən Zəngəzura ezam olunan məxfi işçilərə belə bir sual olunur ki: Əgər sizin təbirinzcə desək, bəylər ermənilərə düşməndirlərsə, o zaman onlar daşnaklarla necə birləşə, onları silah və ərzaqla necə təhciz edə bilərdilər? Göründüyü kimi onlar mərkəzə ötürdükləri donoslarda, yazdıqları hesabatlarda, etdikləri çıxışlarda və məruzələrdə Aslan bəyə və onun bölgədə rəhbər vəzifələrə təyin etdiyi ziyalı, savadlı adamlara nə qədər böhtan atırlar. Aslan bəyin hərbi fəaliyyətindən, onun 28-ci diviziya ilə birlikdə daşnak- lara qarşı vuruşmasından, Aslan bəyin bu diviziyanın kəşfiy- Фаиг Абдуллайев____________________________________ 140 yatına və eyni zamanda bölgədəki partizan hərəkatına rəhbərlik etməsindən bir kəlmə belə yazmır. Buna cəsarət- ləri, bəlkə də qeyrətləri çatmırdı. Aparılan analizlər onu göstərir ki, komissiya üzvləri qəzaya gələrkən əvvəlcədən tam olaraq təlimatlandırılmış- dılar və onlar dəqiq bilirdilər ki, onların missiyaları qəzadakı bütün rəhbərlərin fəaliyyətinə kölgə salmaq, onlara qara yaxmaq və onlar haqqında mənfi imic yaratmaqdan ibarət idi. Onlar bunu birmənalı olaraq qarşılarına məqsəd qoymuş- dular. Ancaq nədənsə bu komissiya Aslan bəyin daha böyük fəaliyyəti – XI Qızıl Ordunun 28-ci diviziyasını Ersevənnik kəndində daşnak generalı Nijdenin mühasirəsindən çıxararaq xilas etməsindən yazmırdı. Bu hadisədən sonra Aslan bəy Sultanov 28-ci diviziyaya faktiki olaraq komandirlik etmiş, bütün hərbi planları və taktikanı birbaşa tərtib edərək daşnak hökumətini məhv etmə planını hazırlamışdı. Komissiya nədənsə həmin plan əsasında Andronikin yaratdığı daşnak hökumətinin məhv edilməsindən və bu işdə Aslan bəyin xüsusi xidmətlərindən söz açmağa da özündə cəsarət tapmır. Bunun üstündən qəsdən sükutla keçərək qarayaxma kom- paniyasını davam etdirir. Ona görə də komissiya hesabatında yazır ki: “...hesabatda adları çəkilən yerli bəylər Qızıl Ordu hissələri Zəngəzurun sərhədlərindən geri çağrıldıqdan sonra mərkəzdən gələn vəzifəli şəxslərin və hərbi komissarların yanında nüfuz və etibar qazanaraq qəzada mühüm rəhbər vəzifələri tutdular. Onların bu məntiqi ağ yalandır! Faktiki olaraq Aslan bəy və onun komanda üzvləri bu nüfuzu və inamı daşnak hökumətini məhv etdiklərinə görə qazanmışdılar! Əgər onların xidmətlə- ri adi bir bələdçiliklə bitsəydi o zaman Aslan bəyi bütün Qa- rabağın və Zəngəzurun fövqəladə komissarı vəzifəsinə (gene- ral səlahiyyətli bir vəzifəyə) təyin etməzdilər. Komissiya hesabatında gizlədirdi ki, XI Qızıl Ordunun komandanlığı ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов 141 Aslan bəyin birmənalı olaraq daşnakların ürəyinə xof sala bilməsindən xəbərdardır, elə ona görə də ordu komandanlığı bu fakta söykənərək Aslan bəyin (Kommunist partiyası üzvü olmayan bir şəxsin) Qarabağda və Zəngəzurda fövqəladə səlahiyyət sahibi olmasına nail ola bilmişdi. Nəriman Nəri- manovun və bütünlükdə hakim kommunist partiyasının iradəsinə zidd olaraq kommunist partiyası üzvü olmayan Aslan bəy Sultanova Qarabağda da Andronikin göndərdiyi daşnak quldurlarını məhv etmək missiyası tapşırılmışdı. Daha sonra komissiya öz hesabatında göstərirdi: “Beləliklə də qətiyyətlə demək olar ki, bu qəzada sovet hökuməti bəylər- dən və mülkədarlardan təşkil olunmuşdur. Yəni bu bəylər əvvəlki kimi hakimiyyəti müsavat hakimiyyəti dövründə olduğu kimi idarə etməyə davam edirlər”. Bu yerdə belə bir məntiqi sual çıxır ortalığa: doğrudanmı bu qədər mühüm və taleyüklü vəzifələri və səlahiyyətləri daşıyan bir şəxs yalnız bələdçilik etdiyi, rus dilini yaxşı bildiyi, ermənilərin düşməni olduğu üçün irəli çəkilmişdi? Əsla yox! Həqiqətdə isə baş verən hadisələr və qurulan oyunların məqsədi o idi ki, xalqın qəhrəman oğullarını içimizdən olan xainlərin böhtan və şəri ilə ləkələməyə, onların əldə etdikləri uğurların üstünü pərdələməyə nail ola bilsinlər. Nəriman Nərimanovun göndərdiyi komissiya hesabatında daha sonra yazırdı: “... yerli kommunist partiyasının məsul katibi Nəzər Heydərov bildirir ki, bütün yerli kommunistlər başqa qəzalara köçməyə hazırlaşmaq məcburiyyəti qarşısında qaldıqlarından gizli fəaliyyətə keçiblər”. Nəzər Heydərov komissiya üzvlərinə ötürdüyü məlumatda yenə də həmişə olduğu kimi hədəfə aldığı qəza milisinin fəaliyyətinə toxunur və qeyd edir ki: “Milis sisteminə yalnız bəylər və mülkədarlar qəbul olunmuşlar. Ona görə ki, bunun- la onlar özlərini sudan quru çıxarmağa və sovet işçiləri kimi göstərməyə çalışırlar”. Qəza milis idarəsinin rəisinə gəldikdə Фаиг Абдуллайев____________________________________ 142 isə hesabatda qeyd olunur ki: “O sərrast atıcı və erməni xalqının düşmənidir. İnqilab komitəsinin sədri Xudabaxış bəy Sultanova gəldikdə isə o ixtisasca məllimdir. Yerli partiya işçilərinin dediyinə görə Mirzə Muxtar Bayramovun böhtanı və şəri ilə həbs olunub. Belə ki, Xudabaxış Sultanov kəndə ermənilərin gəldiyini eşitdikdə onların arasında daşnakların da ola biləcəyindən şübhələndiyi üçün gələnləri saxlayıb, onlardan mandat tələb edib, mandatları yoxladıqdan və gələnlərin arasında daşnakların olmamasından tam əmin olduqdan sonra onları azad edib. Xudabaxış bəyin günahsız- lığı sübuta yetirildikdən ay yarım sonra Qubadlı kommunist- lərinin tələbi ilə o, həbsdən azad edilib”. Daha sonra Nəriman Nərimnovun göndərdiyi komissiya yazır: “Onu (yəni Xudabaxış bəy Sultanovu) əksinqilabçı adlandırmaq olmaz, sözsüz ki, o kommunist partiyasının üzvü deyil, amma ondan yaxşı işçi çıxa bilər”. Bu fakt mübaliğəsiz şəkildə qəza rəhbərlərinin daşnaklarla əlbir olmasını iddia edən qüvvələrin – erməni məxfi işçilə- rinin və yerli kommunistlərin təmiz insanlara böhtan atmaqla məşqul olduqlarını təsdiq edir. Məxfi işçilər mərkəzə ötür- dükləri məlumatda əvvəlcə bildirirlər ki, Aslan bəy qırx milis işçisi ilə onları tərksilah edib, aralarında daşnakların ola biləcəyindən şübhələndiyi üçün onlardan mandat tələb edir və mandatları yoxladıqdan, içərilərində daşnak olmadıqla- rından tam əmin olduqdan sonra onları azad edib. Bu adamlar özləri özlərini təkzib edir, özlərini gülünc vəziyyətə salırlar. Bir tərəfdən yazırlar ki, yerli rəhbərlər daşnaklarla əlbir olaraq əhalini çapıb-talayır, quldurluqla məşğul olur, daşnak- lara ərzaq göndərirlər, digər tərəfdən də qeyd edirlər ki, məxfi işçilər qəzaya gələndə gələnlərin aralarında daşnakların ola biləcəyindən şübhələndikləri üçün onları saxlayıb, mandat tələb edib, mandatları yoxladıqdan və bu adamların arasında daşnakların olmadığından tam əmin olduqdan sonra məxfi ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов 143 işçiləri azad ediblər. Əgər doğrudan da milisə bilavasitə er- məniləri, ya da kommunistləri məhv etmək lazım olsaydı, o zaman komissiya üzvlərinin özlərinin hesabatda yazdıqları kimi qırx silahlı milis işçisinin mühasirəsində olan altı-yeddi nəfər məxfi işçini məhv etmək milisə o qədər çətin idimi? Əgər onlar doğrudan da daşnaklarla əlbir olsaydılar onları daşnakların düşməni kimi yerindəcə məhv edə bilərdilər. Bir də... Əgər Xudabaxış bəy Sultanov doğrudan da qatı əksinqilabçıydısa, düşmən hesab edilirdisə onun haqqında mərkəzə gizli böhtan dolu məlumatlar ötürənlər hansı səbəb- dən onu ay yarımdan sonra azad etdirdilər? Bu sualın cava- bını da arxiv sənədlərinin arasında axtarmaq lazımdır. Sənəd- lər təsdiq edir ki, Xudabaxış bəyin həbs olunmasının səbəb- karları onun haqqında mərkəzə yalan informasiyalar ötürən yerli kommunistlər olublar. Onu ən ağır vətən xaini, əksinqi- labçı kimi qələmə verərək ən ağır cinayətlərdə ittiham edib- lər. Çox qəribədir ki, onun haqqında belə ittihamları irəli sürən adamlar Nərimanovun komissiyasının şəxsən Nərima- nova etdiyi məruzədə göstərdiyi kimi onun azad olunmasını tələb ediblər. Daha sonra da Xudabaxış bəyin ziyalılığını, müəllim olmağını irəli çəkərək onun kommunist olmamasına baxmayaraq ondan yaxşı işçi çıxa biləcəyini qeyd edirlər. Buradan da belə nəticə çıxarmaq olar ki, yerli adamların haqqın müdafiəsinə qalxmaları və Aslan bəyin də o zaman hüquq orqanının başında duran bir insan kimi vəziyyəti düzgün təhlil etməsi və onları çağıraraq heç bir günahı olmayan təmiz bir insanın kimlər tərəfindən mərkəzə yalan məlumatlar ötürməyini, onu ağır ittihamlarda suçlamağını xəbər aldıqda sonralar Savalan Şirinov bildirirmiş ki, bütün kommunistlər and içiblər ki, bu işdən onların xəbəri yoxdur, o ki, qaldı Xudabaxış bəyə o çox namuslu və təmiz bir insandır. Bundan sonra yerli adamların və Aslan bəyin şəxsi iradəsi ilə bütün kommunistlər Şuşaya gedərək Şuşa siyasi Фаиг Абдуллайев____________________________________ 144 bürosundan Xudabaxış bəyin həbsdən dərhal azad olunması tələbini irəli sürüblər. Göründüyü kimi bu xainlər ictimai rəyin qarşısında tab gətirə bilməyib və ay yarım əvvəl həbs etdirməyə çalışdıqları adamın bu dəfə də həbsdən azad olunmasını təkidlə tələb ediblər. Əsl riyakar kommunist əqidəsi də elə budur. Göründüyü kimi Aslan bəyin əvvəlcədən öz məruzəsində gətirdiyi bütün faktlar öz təsdiqini tapdı. Bunu bir daha xatırlamağı məsləhət bilirik ki, Aslan bəy öz ittihamedici məruzəsində Nərimanova xatırladırdı ki, Xudabaxış bəyin “daşnaklarla kiminsə əlaqəyə girməsi faktı aşkar edilsə yerindəcə güllələnməsi haqqında“ yazılı əmri var. Bu fakt bir daha onun əksinqilabçı olmadığını və daşnaklarla heç bir əlaqəsinin olmamasını sübut edir. İnsanda ikrah hissi doğuran bir də odur ki, bu yerli kommunistlər rüşvətxor, cinayətkar, partiya üzvü olmayan Mirzə Muxtar Bayramovu irəli verərək onun arxasında gizlənmişlər və Xudabaxış bəyin həbs olunmasında yalnız onu günahkar saymışlar. Nəzər Heydərov “Zəngəzur dağlarında” adlı kitabının 221-ci səhifəsində yazır ki, “1920-ci ildə bəy banditləri ifşa etdiyinə görə Mİrzə Muxtar Bayramovun arvadını öldürdülər, özünü isə ağır yaraladılar”. Qərəzə və riyakarlığa baxın ki, hətta Nərimanovun göndərdiyi komissiya Mirzə Muxtar Bayramovun cinayətkar olduğunu təsdiq etdiyi halda Nəzər ona dəstək verir. Ancaq əlimizdə olan arxiv sənədləri təsdiq edir ki, yerli kommunistlər Savalan Şirinovu səlahiyyətli nümayəndələri kimi öz imzaları ilə təsdiq etdikləri bəyanatla mərkəzə göndərərək bu insanları əksinqilabçı damğası ilə damğalayaraq onların təcili həbs olunmaları üçün mərkəzdən 200 qızıl ordu əsgərinin göndərilməsini tələb ediblər. Buradan da belə bir nəticə çıxır ki, ictimai rəyin, yerli camaatın və Aslan bəyin qorxusundan əqidəsiz kommunistlər bütün məsuliyyəti Mirzə Muxtar Bayramovun üstünə atmaqla ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов 145 özlərini sudan quru çıxarmağa çalışıblar və canlarının qorxusundan Xudabaxış bəyin həbsdən azad olunmasını tələb ediblər. Mərkəzə təqdim olunan məruzənin sonunda Savalan Şirinovun, Nəzər Heydərovun, Mirzə Muxtar Bayramovun, Kərimovun və qeyri kommunistlərin imzalarının olması onla- rın bir yerdə olmalarını, eyni məslək sahibi olduqlarını təsdiq edir. Nərimanovun komissiyasının Aslan bəy Sultanovu er- məni xalqının düşməni kimi qələmə verməsi daşnak ideoloqu S.Şaumyanın dəyirmanına su tökmək məqsədindən başqa bir şey deyildi. Bununla da erməni daşnaklarından azərbaycan xalqının qisasını layiqincə alan bir qəhrəmanı erməni xalqının düşməni kimi qələmə verməklə yəqin ki, Nərimanov Şaum- yanın rəğbətini qazanmaq istəyirmiş. Bu Azərbaycan xalqının qisasını daşnaklardan alan Aslan bəydən daşnak Şaumyan- ların içimizdən olan xainlərin əlilə qisas almaq istəyi idi. O dövrdəki hadisələri analiz etdikdə açıq-aydın nəzərə çarpır ki, Aslan bəyi erməni xalqının düşməni kimi qələmə verənlər bu igid və vətənsevər insandan şəxsi məqsədləri üçün qisas almaq istəyirmişlər. O zaman daşnaklara qarşı vuruşan və on- larla düşmənçilik edən yüzlərlə igid və qoçaq adamlar olub, amma yerli kommunistlər və Nərimanovun rəhbərlik etdiyi mərkəzi hakimiyyət demək olar ki, bütün sənədlərdə dəfələrlə Aslan bəyin adını erməni xalqının düşməni kimi bu və ya digər halda hallandırırlar. Nəzər Heydərov daha da irəli gedərək hətta peyğəmbər əfəndimiz Məhəmməd(s.ə.v) peyğəmbərə də qara yaxmaqdan çəkinmir (səhifə 163). Onu VII əsrin qolçomaqlarının və feo- dallarının tərəfini saxlamaqda ittiham edərək öz xəyanətkar xislətindən əlavə, dinsizliyini, kafirliyini də orataya qoyur və fəxrlə deyir ki, biz bolşeviklər Allahın varlığına inanmırıq (səhifə 83). Yüklə 6,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|