ƏLƏKBƏr сabbarli heydəR ƏLİyev və naxçivan tariXİ
Yüklə 20,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ələkbər Cabbarlı Heyd ər Əliyev və Naxçıvan tarixi məsələləri
|
NƏTİCƏ Az ərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan qədim Naxçıvan diyarı mövcud olduğu bütün tarixi dövr ərzində çox mür əkkəb və çətin bir inkişaf yolu keçmişdir. Ölk əmizin bütün digər bölgələri kimi, Naxçıvan Muxtar Respublikasının da hərtərəfli və dinamik inkişafı Heydər Əliyevin 1969-cu ildə Azərbaycanda hakimiyyətə gəlməsi il ə başlanmışdır. Həmin il iyulun 14-də ulu öndər Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərliyə başlaması ilə bütün Az ərbaycanda olduğu kimi, Naxçıvanın da ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, m ədəni həyatında tərəqqi özünü göstərdi. Respublikada özünü göst ərən geriliklər aradan qaldırıldı. Böyük liderin muxtar respublikaya etdiyi s əfərlər, bu s əfərlər zamanı keçirdiyi görüşlər, etdiyi çıxışlar respublikanın inkişafı istiqamətində geniş imkanlar açdı. 1970-ci ill ərdə Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi ardıcıl tədbirlər nəticəsində Naxçıvanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, m ədəni həyatında mühüm dəyişikliklər baş vermiş, muxtar respublika yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Bu dövrdə Heydər Əliyevin Naxçıvana xüsusi diqq əti və qayğısı sayəsində idarəetmə sahəsində əvvəllər özünü göst ərən nöqsanlar aradan qaldırıldı. Onun Naxçı- van Vilay ət Partiya Komitəsinin XXX konfransında etdiyi çıxış muxtar respublikanın hərtərəfli inkişaf perspektivinin üz ə çıxarılmasında mühüm rol oynadı. Həmin konfransda muxtar respublikanın o zamankı rəhbərliyinin fəaliyyəti ciddi t ənqid edildi, mövcud problemlərin aradan qaldırılması üçün qarşıya mühüm vəzifələr qoyuldu. 1970-1980-ci ill ər Naxçıvan MSSR-nin həyatında mühüm bir m ərhələni təşkil edir. Məhz bu dövrdə Naxçıvanda da elm, təhsil, mədəniyyət sürətlə inkişaf 210 etm əyə başladı. Həmin illərdə Heydər Əliyevin Naxçıvan- da xalqımızın zəngin tarixinin dərindən və hərtərəfli öyr ənilməsi ilə bağlı həyata keçirdiyi tədbirlər də diqqətə- layiq olmuşdur. O, bu qədim bölgənin tarixinin daha d ərindən öyrənilməsini həmişə tövsiyə etmiş və bu işə öz d əstəyini heç vaxt əsirgəməmişdir. Heydər Əliyev Naxçıvanın tarixini öyrənməklə bərabər, tarixi hadisələrin d ə qeyd edilməsi sahəsində böyük işlər görmüş, tarixi q ərarlara imza atmışdır. 1980-ci ill ərin sonlarına doğru Azərbaycanda baş ver ən ictimai-siyasi proseslər, o cümlədən torpaqlarımıza qarşı erməni təcavüzü Naxçıvana ciddi təsir etdi. Respub- lika r əhbərlərinin laqeydliyi nəticəsində Naxçıvan düşmən t ərəfindən işğal təhlükəsi ilə üzləşdi. Lakin belə bir taleyüklü zamanda Heyd ər Əliyev Moskvadan Naxçıvana qayıtdı və muxtar respublikanın hərbi təcavüzdən, siyasi böhrandan v ə sosial-iqtisadi fəlakətdən xilasında başlıca rol oynadı. Heydər Əliyevin qayıdışı ilə Naxçıvanda baş qaldıran milli azadlıq hərəkatı daha geniş vüsət aldı. Heyd ər Əliyevin siyasi fəaliyyətinin Naxçıvan dövrünü əhatə edən 1990-1993-cü illər Azərbaycan tarixinin şanlı, yaddaqalan səhifələrinə çevrildi. Çünki bu dövr Naxçıvan üçün çox mühüm hadisələrin, ciddi ictimai-siyasi m əsələlərin həlli ilə əlamətdardır. Əslində taleyin ümidin ə buraxılan Naxçıvan məhz Heydər Əliyevin dərin zəkası, uzaqgörən siyasəti nəticəsində yaşayıb mübarizə apara bildi. Heydər Əliyevlə xalqın birg ə, uğurla kombinə edilmiş fəaliyyəti nəticəsində Naxçıvanda çox mühüm işlər görüldü. 1990-1993-cü ill ərdə Naxçıvan MR-nın düşdüyü blokada v əziyyətinin səbəb olduğu ağır nəticələrin aradan qaldırılmasında Heydər Əliyevin xidmətləri həlledici oldu. 211 Eyni zamanda, müst əqil milli dövlətçilik ənənələrinin dirç əldilməsi də Heydər Əliyevin Naxçıvan MR Ali M əclisinin deputatı və Sədri olduğu dövrə təsadüf edir. M əhz bu dövr xalqımızın istiqlal mübarizəsində, ölkə- mizin müst əqilliyə doğru irəliləməsində mühüm mərhələ t əşkil etmiş və Heydər Əliyev öz zəngin dövlətçilik t əcrübəsi əsasında qəbul etdiyi qərarlarla bu mərhələyə ciddi töhf ələr vermişdir. Naxçıvanda yaşayıb, siyasi fəaliyyət göstərdiyi və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri v əzifəsində işlədiyi 1990-1993-cü illərdə Heydər Əliyevin Naxçıvanda milli dövlətçiliyin atributlarının möhkəmlən- dirilm əsi istiqamətində gördüyü tədbirlər müstəqil dövlət- çilik tariximizin şanlı səhifələrini təşkil edir. Belə ki, məhz onun t əşəbbüsü ilə uzaqgörən və cəsarətli addım atılaraq 1990-c ı il noyabr ayının 17-də Naxçıvan MR Ali M əclisinin ilk sessiyasında çox mühüm tarixi qərarlar q əbul edilmişdir. Ümumiyyətlə, 1990-1993-cü illərdə Heyd ər Əliyevin rəhbərliyi ilə Naxçıvanda müstəqil dövlət quruculuğu və demokratikləşmə prosesi surətlə gedir və bu proses Az ərbaycan xalqı tərəfindən tam dəstəklənirdi. XX əsrdə bir neçə dəfə torpaqlarımıza qarşı əsassız iddialarla çıxış edərək dinc azərbaycanlılara qarşı soyqırım və deportasiya siyasəti yürüdən ermənilərin q əsbkarlıq planlarında Naxçıvana qarşı ərazi iddiaları h əmişə aktual olmuşdur. Həmin mənfur iddialar əsrin sonunda da davam etdirilmiş, ermənilər Naxçıvanı hərbi t əcavüz yolu ilə dəfələrlə ələ keçirməyə çalışmışlar. Lakin 1991-1993-cü ill ərdə Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri Heyd ər Əliyev Naxçıvanı erməni təcavüzündən qorumaq üçün mühüm h ərbi-siyasi və diplomatik tədbirlər həyata keçirdi. M əhz onun müdrik fəaliyyəti, böyük dövlətçilik 212 t əcrübəsi və xalqın ona olan sarsılmaz inamı və dəstəyi n əticəsində Naxçıvan erməni işğalından xilas oldu. Heyd ər Əliyevin siyasi səriştəsi və zəngin idarəçi- lik t əcrübəsi nəticəsində nizami ordu quruculuğunda ciddi nailiyy ətlər əldə edildi. Muxtar respublika ərazisindən sovet qoşun hissələrinin çıxarılması, onların sərəncamında olan silahların, hərbi sursat və texnikanın müstəqil Az ərbaycan dövlətinə təhvil verilməsi, digər dövlətə m ənsub olan hərbi qulluqçuların Naxçıvanın ərazisini tərk etm əsi, hüquqi baxımdan qanuni və ədalətli, tarixi c əhətdən böyük əhəmiyyətə malik olan hadisə idi. Əlbəttə, bütün bunların əsas təşkilatçısı milli ordu quruculuğunda misilsiz xidm ətləri olan Heydər Əliyev idi. 1993-2003-cü ill ərdə Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasında Prezidentliyi dövründə Naxçıvan özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. İctimai həyatın bütün sah ələrində çox mühüm uğurlar əldə edildi. Bu dövrd ə Naxçıvanda xeyli yeni sosial obyektlər tikilib istifad əyə verildi. Heydər Əliyev adətən, bu obyektlərin açılışında şəxsən iştirak və çıxış edirdi. Həmin illərdə Naxçıvan MR-da əldə edilən uğurlar bilavasitə Heydər Əliyevin adı və Naxçıvanda onun müəyyənləşdirdiyi siyasi x əttin davam etdirilməsi ilə bağlıdır. Heyd ər Əliyev fəaliyyətinin bütün dövrlərində Naxçıvanın muxtariyyət statusunun möhkəmləndirilməsi istiqam ətində böyük işlər görmüşdür. O, Naxçıvan MR-da yaşayıb fəaliyyət göstərdiyi dövrdə, habelə Azərbaycan Prezidenti olduğu illərdə Naxçıvanın muxtariyyət statusu- nun siyasi-hüquqi c əhətdən möhkəmləndirilməsi istiqamə- tind ə gördüyü tədbirləri daha da genişləndirdi. Bir sözlə, q ətiyyətlə demək olar ki, Naxçıvanın muxtariyyət statusu- nun möhk əmləndirilməsi bilavasitə Heydər Əliyevin adı 213 v ə fəaliyyəti ilə bağlıdır. Ölkəmizdə ümummilli liderin r əhbərliyi altında aparılan hüquqi islahatlar Naxçıvanı da əhatə etdi. 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası qəbul edildi və onun əsasında 1998-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının yeni Konstitusiyası hazırlanaraq təsdiq edildi. Heyd ər Əliyevin müstəqil Azərbaycana rəhbərliyi ill ərində mədəniyyətin, incəsənətin və ədəbiyyatın inkişa- fında tərəqqi dövrü başlandı. Məhz bu dövrdə Naxçıvan Muxtar R espublikasında bu sahələrin inkişafı və çiçəklən- m əsi üçün fundamental işlər görüldü. Dünya sivilizasi- yasının ilkin beşiklərindən olmuş Naxçıvan diyarı eyni za- manda öz görk əmli yetirmələri ilə daim diqqəti cəlb etmişdir. Heydər Əliyev belə tarixi şəxsiyyətlərin həyat və f əaliyyətləri ilə yaxından tanış olmuş, onların yubileylə- rinin keçirilm əsi, adlarının əbədiləşdirilməsi üçün böyük işlər görmüşdür. Dövl ət həyatının bütün digər sahələri ilə yanaşı, elm v ə təhsil sahəsində özünü əvvəllər göstərən gerilik Heyd ər Əliyevin müstəqil Azərbaycana rəhbərliyi dövrün- d ə aradan qaldırıldı, bu sahələrin inkişafına böyük diqqət v ə qayğı göstərildi. Bu dövrdə elm və təhsilin inkişafı sah əsində əsaslı keyfiyyət və kəmiyyət dəyişikliyi baş verdi. Heyd ər Əliyev Naxçıvanda ilk ali təhsil ocağı olan Naxçıvan Dövlət Universitetinin inkişafının təmin olun- ması üçün tədbirlər gördü, 2002-ci ildə Azərbaycan MEA Naxçıvan Bölməsinin təşkili barədə verdiyi Sərəncamla muxtar respublikada elmi mühi tin canlanmasına böyük töhf ə verdi. Az ərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin qayğıkeş rəhbərliyinin, ictimai-siyasi fəaliyyəti- nin əsas istiqamətlərindən biri də tarixi abidələrin qorun- 214 ması və onların bərpası işi ilə bağlı idi. Bu baxımdan Naxçıvanda mövcud olan tarixi abidələrin öyrənilməsi xüsusi aktuallıq kəsb edirdi. Məhz Heydər Əliyevin xüsusi diqq əti və qayğısı, müəyyənləşdirdiyi dövlətçilik prinsip- l ərinin davam etdirilməsi sayəsində bu sahədə də uğurlu ad dımlar atıldı və real nəticələr əldə edildi. Bu gün d ə Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikasında dövlət quruculu- ğunun bütün sahələrində ulu öndər Heydər Əliyevin dövl ətçilik konsepsiyası və milli inkişaf strategiyası ardıcıl olaraq gözl ənilməkdə və onun müstəqillik, azadlıq ideyaları novatorcasına həyata keçirilməkdədir. Bu baxımdan hazırda da muxtar respublikanın inkişafında əldə edilən bir çox nailiyyətlər məhz Heydər Əliyevin nurlu adı və banisi olduğu siyasi ənənələrlə bağlıdır. 215 ƏDƏBİYYAT 1. Abbasov A. Az ərbaycan arxeologiya və etnoqrafiya elminə dövlət qayğısı // “Tarix və onun problemləri” jurnalı. Bakı: 2003, № 1, s. 95-101. 2. Abbasov A. Heyd ər Əliyev və Azərbaycan Arxeologiya elmi // “Tarix v ə onun problemləri” jurnalı. Bakı: 2004 (Xüsusi buraxılış), s. 101-110. 3. Abdullazad ə F.H. Heydər Əliyev: Siyasi portret. Bakı: XXI, 1998, 115 s. 4. Axundov A. Naxçıvan sözünün mənşəyi. Naxçıvan tarixinin s əhifələri. Bakı: Elm, 1996. 5. Axundov A., Əfəndiyev E. İşıqlı adamlar (Naxçıvanın görkəmli adamları haqqında). Bakı: Hüquq ədəbiyyatı, 2000, 480 s. 6. Axundova E.H. Heyd ər Əliyev: Şəxsiyyət və zaman. 4 cilddə. h. 1, (1923- 1969). Bakı: Ozan, 2007, 352 s. 7. Axundova E.H. Heyd ər Əliyev: Şəxsiyyət və zaman. 4 cilddə. h. 2, (1923- 1969), Bakı: Ozan, 2007, 784 s. 8. Allahverdiyev Q. Naxçıvanda xalq hərəkatının bəzi məsələləri haqqında (1988-1990-cı illər) // “Tarix və onun problemləri” jurnalı. Bakı: 2000: № 2, s. 67-71. 9. Andriyanov V.İ., Mirələmov H. Heydər Əliyev. Bakı: Nurlan, 2008, 559 s. 10. “Az ərbaycan” qəzeti. 11. “Az ərbaycan gəncləri” qəzeti. 12. Az ərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı / “Az ərbaycan”, 2013, 22 yanvar. 13. Az ərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Naxçıvan (Tərtib edəni və ön söz mü əllifi İsmayıl Hacıyev). Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2010, 384 s. 14. Az ərbaycan XXI əsrin və üçüncü minilliyin ayrıcında. Az ərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin Yeni 2001- ci il, yeni əsr və üçüncü minillik münasibətilə Azərbaycan xalqına müraci əti. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2001, 192 s. 15. Az ərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A.A.Bakıxanov adına 216 Tarix İnstitutunun Elmi Arxivi, fond 1, siyahı 8, iş 1. 16. Az ərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi. Bakı: Nurlan, 2005, 156 s. 17. “Az ərbaycan müəllimi” qəzeti. 18. Az ərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı: Qanun, 2009, 68 s. 19. Az ərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA), 379, siyahı 3, iş 2035. 20. Az ərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Arxivi (ARMMA), f. 1, s. 1a, iş 1, 239. 21. ARMMA, f. 2941, s. 1, iş 215. 22. Az ərbaycan Respublikası – 1991-2001. Bakı: XXI-Yeni nəşr evi, 2001, 360 s. 23. Az ərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Siyasi S ənədlər Arxivi (ARPİİSSA), fond 1, siyahı 56, iş 45/46. 24. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 59, iş 54. 25. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 61, iş 17. 26. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 62, iş 96. 27. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 62, iş 103. 28. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 63, iş 33, 39. 29. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 66, iş 124. 30. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 67, iş 118. 31. ARPİİSSA, fond 1, siyahı 68, iş 95/96. 102(103). 155, 204, 362 32. Az ərbaycan tarixi. Üç cilddə. III cild, Bakı: Elm, 1973, 548 s. 33. Az ərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. V cild, Bakı: Elm, 2008, 696 s. 34. Az ərbaycan tarixində Naxçıvan. Tarixi oçerklər. Bakı: APİ n əşriyyatı, 1996, 142 s. 35. Baxşəliyev V.B. Gəmiqaya təsvirləri. Bakı: Elm, 2003, 168 s. 36. Baxşəliyev V.B. Gəmiqaya təsvirlərinin poetikası. Bakı: Elm, 2002, 128 s. 37 . Baxşəliyev V.B. Naxçıvanın arxeoloji abidələri, Bakı: Elm, 2008, 304 s. 38. Baxşəliyev V.B., Seyidov A.Q. Naxçıvanın qədim tarixi. Bakı: 1995, 62 s. 39. Baxşəliyev V., Ristvet L., Gopnik H., Aşurov S. Naxçıvanda arxeoloji t ədqiqatlar. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2010, 120 s. 217 40. Bayramov Q.M. Heyd ər Əliyev və Azərbaycan tarix elmi. Bakı: T əhsil, 2004, 264 s. 41. Behbudağa Şahtaxtinski və Qars müqaviləsi (12 oktyabr 2011-ci ild ə Behbud ağa Şahtaxtinskinin 130 illik yubileyi və beynəlxalq Qars müqavil əsinin 90-cı ildönümünə həsr olunmuş konfransın materialları). Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2012, 88 s. 42. Budaqov B. Heyd ər Əliyev fenomeni. Bakı: 2002, 145 s. 43. Budaqova S. Naxçıvan diyarının tarixi coğrafiyası (XVIII əsrin ikinci yarısı, XIX əsrin I qərinəsi). Bakı: Elm, 1995, 96 s. 44. Bünyadov Z. M. Az ərbaycan Atabəylər dövləti (1136-1225-ci ill ər). Bakı: Elm, 1985, 268 s. 45. C əfərli E.Y. Heydər Əliyev və Naxçıvanın muxtariyyət statusunun qorunması // Heydər Əliyev zirvəsi (Məqalələr və xatir ələr). Naxçıvan: Qeyrət, 2008, s. 56-61. 46. C əfərli E.Y. Heydər Əliyevin həyat və fəaliyyətinin Naxçıvan dövrü // “Dirç əliş – XXI əsr” jurnalı. Bakı: 2005 (22), s. 57-61. 47. C əfərli E.Y. Müstəqillik illərində Naxçıvanın muxtariyyətinin möhk əmləndirilməsi // “Təhsil ocağı” jurnalı. Bakı: 2008, № 3-4, s. 37-41. 48. C əfərli E.Y. Naxçıvanda Erməni-Azərbaycan münaqişəsi. Bakı: Nurlan, 2009, 280 s. 49. C əfərov H.H. Muxtar Respublikada təhsilə və elmə Heydər Əliyev qayğısı // Heydər Əliyev zirvəsi (Məqalələr və xatirələr). Naxçıvan: Qeyrət, 2008, s. 35-39. 50. C əfərov H.H. Naxçıvanda təhsil: inkişaf yolu və imkanları. Bakı: Elm v ə təhsil, 2011, 544 s. 51. “Dirç əliş – XXI əsr” jurnalı. 52. Erm əni iddialarının sovet dövrü. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı (QAT). Redaksiya hey əti. Bakı: 2009, 52 s. 53. Eyvazlı Ə.İ. Naxçıvan qədim türk torpağıdır. Bakı: Elm, 2006, 154 s. 54. Əliyev F., Əliyev M. Naxçıvan xanlığı. Bakı: 1996, 106 s. 55. Əliyev F., Əliyev M. Naxçıvan xanlığı. Bakı: Şərq-Qərb, 2007, 120 s. 56. Əliyev F., Həsənov U. İrəvan xanlığı. Bakı: Şərq-Qərb, 2007, 144 s. 218 57. Əliyev H.Ə. Müstəqillik yollarında. Çıxışlar, nitqlər, bəyanatlar, m əktublar, müsahibələr, məruzələr, müraciətlər. 7 cilddə. Bakı: Az ərnəşr, 1997-2000: I c., 1997, 558 s.; II c., 1997, 542 s.; III c., 1997, 511 s.; IV c., 1997, 458 s.; V c., 1999, 536 s.; VI c., 1999, 508 s.; VII c., 2000, 491 s. 58. Əliyev H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. 43 cilddə. Bakı: Azərnəşr, 1997-2012: I c., 1997, 604 s.; II c., 1997, 604 s.; III c., 1997, 488 s.; IV c., 1997, 528 s.; V c., 1998, 500 s.; VI c., 1998, 512 s.; VII c., 1998, 520 s.; VIII c., 1998, 498 s.; IХ c., 2000, 466 s.; Х c., 2002, 472 s.; ХI c., 2003, 452 s.; XII c., 2004, 432 s.; XIII c., 2004, 520 s.; XIV c., 2005, 520 s.; ХV c., 2005, 528 s.; ХVI c., 2005, 552 s.; ХVII c., 2006, 528 s.; ХVIII c., 2006, 552 s.; ХIХ c., 2006, 528 s.; ХХ c., 2007, 536 s.; ХХI c., 2007, 480 s.; ХХII c., 2007, 528 s.; ХХIII c., 2008, 480 s.; ХХIV c., 2008, 504 s. 59. Əliyev H.Ə. Müstəqillik yolu. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Az ərbaycan Universiteti nəşriyyatı, 1997, 136 s. 60. Əliyev H.Ə. Təhsil millətin gələcəyidir. Bakı: Təhsil, 2002, 305 s. 61. Əliyev V.H. Gəmiqaya. Bakı: Əbilov, Zeynalov və oğulları, 2005, 148 s. 62. Əliyev V.H. Gəmiqaya abidələri. Bakı: Azərnəşr, 1993, 79 s. 63. Əliyev V.H. Heydər Əliyev və Azərbaycanın maddi mədəniyyəti // “Tarix v ə onun problemləri” jurnalı. Bakı: 2003, №1, s. 253-274. 64. Əliyev V.H. Qədim Naxçıvan. Bakı: Elm, 1979, 57 s. 65. Əliyev V.H. Naxçıvan Azərbaycanın tarixi diyarıdır. Bakı: XXI – Yeni N əşrlər Evi, 2002, 320 s. 66. Əliyev V.H. Tarixin izi ilə. Bakı: Elm, 1975, 77 s. 67. Əliyev V. Heydər Əliyev Naxçıvanın Azərbaycan tarixində xüsusi yer tutduğunu söylədi // “Tarix və onun problemləri” jurnalı (Xüsusi buraxılış). Bakı: BDU, 2004, s. 149-165. 68. Əsgərov Z.A. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiya statusu. Bakı: Bakı Universiteti, 1999, 156 s. 69. F ərzəliyev Ş. Naxçıvan XV əsrdə // Naxçıvan tarixi gerçəklik, müasir durum, inkişaf perspektivləri (9-10 iyun 2006-cı ildə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumun materialları). Bakı: Təhsil, 2006, s. 87-98. 70. Gümrü, Moskva v ə Qars müqavilələri (Azərbaycan, türk, rus və 219 fransız dillərində). Naxçıvan: 2004, 139 s. 71. Gümrü, Moskva, Qars müqavil ələri və Naxçıvanın taleyi (Tərtib ed əni və ön sözün müəllifi İ.Hacıyev). Bakı: Elm, 1999, 36 s. 72. Hacıyev A. Qars və Araz-Türk respublikalarının tarixindən. Bakı: Azərnəşr, 1994, 124 s. 73. Hacıyev İ.M. Ermənilərin Naxçıvana qarşı ərazi iddialarının əsassızlığı və tarixi həqiqətlər // Naxçıvan tarixi gerçəklik, müasir durum, inkişaf perspektivləri (9-10 iyun 2006-cı ildə keçirilmiş beyn əlxalq simpoziumun materialları). Bakı: Təhsil, 2006, s. 33-48. 74. Hacıyev İ.M. Heydər Əliyev və milli tarixi yaddaşın bərpası. Bakı: Elm, 2003, 164 s. 75. Hacıyev İ.M. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycanın milli dövl ətçilik tarixində. Tarix elmləri doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün t əqdim olunan dissertasiya. Bakı: 1999, 335 s. 76. Hacıyev İ.M. Naxçıvan Muxtar Respublikasında siyasi proseslər (1988-2007-ci ill ər) // Naxçıvan bu gün: islahatlar, perspektivlər (5-6 oktyabr 2007-ci ild ə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumun materialla- rı). Bakı: Nurlan, 2008, s. 31-45. 77. Hacıyev İ.M. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ictimai-siyasi h əyatı, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı (1991-2011-ci illər). Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2011, 272 s. 78. Hacıyev İ.M. Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaranması: tarix v ə müasirlik // NDU-nun “Elmi əsərlər”i. 2004, № 12, s. 8-17. 79. Hacıyev İ.M. Naxçıvanın muxtariyyət statusu: tarixi və xüsusiyy ətləri // Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaranması: tarix v ə müasirlik (8 fevral 2007-ci ildə keçirilmiş elmi praktik konfransın materialları). Bakı: Nurlan, 2007, s. 7-20. 80. Hacıyev İ.M. Naxçıvanın muxtariyyət statusunun qorunub saxlanması və möhkəmləndirilməsi // “Tarix və onun problemləri” jurnalı. Bakı: 2009, № 3, s. 131-138. 81. Hacıyev İ.M. Naxçıvanın siyasi tarixinə dair // AMEA Naxçıvan Bölm əsinin “Xəbərlər”i. Naxçıvan: Tusi, 2009, № 3, s. 27-39. 82. Hacıyev İ.M. Ölkəmizin tarix elminin inkişafında Heydər Əliyev m ərhələsi // Ümummilli lider Heydər Əliyevin irsi və milli ideologiyanın formalaşması məsələsi (2010-cu il mayın 5-də keçirilmiş Ümumrespublika elmi-nəzəri konfransının materialları). Bakı: Elm və Təhsil, 2010, s. 364-381. 220 83 . Hacıyev İ.M., Həbibbəyli İ.Ə. Naxçıvanda elmin inkişafı // Milli Elml ər Akademiyası bizim milli sərvətimizdir – onu qoruyub saxlamalıyıq. Bakı: Elm, 2003, 288 s. 84. Hacıyev İ.M, Məmmədov Ş.A. Naxçıvan və naxçıvanlılar. Bakı: Elm, 2001, 280 s. 85. Heyd ər Əliyev: Azərbaycan inkişafın yeni mərhələsində. Bakı: Az ərbaycan, 2007, 862 s. 86. Heyd ər Əliyev irsi Azərbaycanın davamlı inkişaf strategiyası: konfrans materialları. Bakı: Azərbaycan, 2006, 704 s. 87. Heyd ər Əliyev muzeyi. Naxçıvan: 2007. 88. Heyd ər Əliyev. Şəxsi mövqe. Bakı: Azərbaycan 1994, 24 s. 89. Heyd ər Əliyev və Azərbaycan. Elmi biblioqrafik göstərici. Bakı: Şərq-Qərb, 2010, 424 s. 90. Heyd ər Əliyev və Bakı Dövlət Universiteti. Bakı: 1997, 169 s. 91. Heyd ər Əliyev və inkişafın Azərbaycan modeli. Bakı: Azərnəşr, 2010, 416 s. 92. Heyd ər Əliyev və ordu quruculuğu. Bakı: Adiloğlu, 2006, 480 s. 93. Heyd ər Əliyev və dövlət idarəçiliyi: nəzəriyyə və təcrübə. 3-4 may 2000-ci il tarixd ə Bakıda keçirilmiş elmi-praktik konfransın materialları. Bakı: 2000. 94. Heyd ər Əliyev və müasir Azərbaycan. I Ümumrespublika Əliyevşünaslıq konfransı (məruzələr toplusu). Bakı: 2003. 95. Heyd ər Əliyev və dilimiz, ədəbiyyatımız, tariximiz. 18-19 aprel 2003-cü ild ə keçirilmiş respublika elmi-nəzəri konfransının materia lları. Bakı: 2003. 96. Heyd ər Əliyev və Azərbaycanda diplomatik kadrların hazırlanmasının aktual problemləri. Elmi-praktik konfransın materialları. Bakı: 2004. 97. H əbibbəyli İ.Ə. Ədəbi tarixi yaddaş və müasirlik. Bakı: Şərq- Q ərb, 2010, 424 s. 98. H əbibbəyli İ.Ə. Heydər Əliyev və Naxçıvan Dövlət Universiteti. Naxçıvan: Qeyrət, 2002, 80 s. 99. H əbibbəyli İ.Ə. Heydər Əliyevin həyatı və fəaliyyətinin Naxçıvan dövründə Naxçıvan Dövlət Universiteti. Naxçıvan: Qeyrət, 1998, 44 s. 100. H əbibbəyli İ.Ə. Naxçıvan Dövlət Universiteti. Naxçıvan: 221 Qeyr ət, 2007, 76 s. 101. H əbibbəyli İ.Ə. Naxçıvan şəhərinin yaşı – 5000 il // Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaranması: tarix və müasirlik (8 fevral 2007- ci ild ə keçirilmiş elmi praktik konfransın materialları). Bakı: Nurlan, 2007, s. 20-27 102. H əbibbəyli İ.Ə. Naxçıvanda müasir tipli Dövlət Universiteti // “Elm v ə həyat jurnalı”. Bakı: 2011, № 4, s. 10-14. 103. H əbibbəyli İ.Ə., Hacıyev İ., İsmayılov B. İntibahın 15 ili. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2010, 289 s. 104. “H ərbi and” qəzeti. 105. “H əyat” qəzeti. 106. Hüseynova İ.M. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu. Bakı: Təhsil, 2004, 472 s. 107. Hüseynova İ.M. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaranması və möhk əmləndirilməsində Heydər Əliyevin rolu. Tarix elmləri doktoru alimlik d ərəcəsi almaq üçün təqdim olunan dissertasiyanın avtoreferatı, Bakı: 2003, 81 s. 108. Hüseynova İ.M. Müstəqilliyimizin təminatçısı. Bakı: Təhsil, 2003, 504 s. 109. “Xalq” q əzeti. 110. X əlilov S. Heydər Əliyev ideyaları və müasirlik // Heydər Əliyev irsi Azərbaycanın davamlı inkişaf strategiyası: konfrans materialları. Bakı: Azərbaycan, 2006, s. 638-649. 111. X əlilov S. Heydər Əliyevin dövlət quruculuğu fəlsəfəsi. Heydər Əliyev-85 / Azərbaycan, 2008, 9 aprel. 112. Xudiyev N. Heyd ər Əliyev və Azərbaycan dili. Bakı: Təhsil, 1997, 288 s. 113. Xudiyev N. Xalq v ə dövlət naminə. Bakı: Azərbaycan, 2004, 399 s. 114. İbrahim Ethem Atnur. Muxtariyyət ərəfəsində Naxçıvan. Naxçıvan: Qeyrət, 1999, 442 s. 115. “İki sahil” qəzeti. 116. Kazımlı X. Heydər Əliyev dövlət idarəçiliyi məktəbi / “Xalq q əzeti”, 2007, 17 iyun. 117. Kazımlı X. Xalqın böyük xilaskarı. Bakı: Bakı Universiteti n əşriyyatı. 2001, 219 s. 222 118. Kazımlı X. İnsani paklığın Heydər Əliyev zirvəsi / “Xalq q əzeti”, 2005, 4, 6 may. 119. Kazımov İ.F. Naxçıvan: əhalisi, sosial-iqtisadi və siyasi tarixinə dair (1828-1920-ci ill ər). Bakı: Elm, 2007, 175 s. 120. “Kommunist” q əzeti. 121. Köç ərli T. Qarabağ: Yalan və həqiqət. Bakı: İrşad, 1993, 239 s. 122. Qaffarov T. B. Az ərbaycan tarixi (1920-1991-ci illər). Bakı: Qanun, 1998, 356 s. 123. Qasımlı M.C. Heydər Əliyev. İstiqlala gedən yol (1969-1987-ci ill ər). Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2006, 608 s. 124. Qasımov Ə.Q. Heydər Əliyevin inkişaf strategiyası və Naxçıvan Muxtar Respublikası (XX əsrin 70-80-ci illəri). Bakı: Təhsil, 2009, 302 s. 125. Qasımov Ə.Q. Heydər Əliyev və Naxçıvan Muxtar Respublikasının inkişaf tarixi (1969-2003-cü illər). Doktorluq dissertasiyası. Naxçıvan: 2011, 327 s. 126. Qasımov Ə.Q. Heydər Əliyev və Naxçıvan Muxtar Respublikas ının inkişaf tarixi (1969-2003-cü illər). Doktorluq dissertasiyasının avtoreferatı. Naxçıvan: 2011, 57 s. 127. Qasımov Ə.Q. Naxçıvanın erməni təcavüzündən qorunmasında Heyd ər Əliyevin xidmətləri // “Tarix və onun problemləri” jurnalı. Bakı: 2009, № 3, s. 215-223 128. Qayıdış (1990-1993). Sənədlər toplusu. Bakı: Azərbaycan 1996, 780 s. 129. Qayıdış (1990-1993). Sənədlər toplusu. Təkmilləşdirilmiş və yenid ən işlənmiş ikinci nəşr. Bakı: Azərbaycan, 2008, 840 s. 130. Q ədim Naxçıvanda bayram – 75. Bakı: Azərbaycan, 1999, 288 s. 131. Q ədirzadə H.Q. Cəhriçay vadisi: M.ö. IV minillikdən günümüz ədək (Tarixi-etnoqrafik araşdırma). Naxçıvan: Qızıldağ, 2007, 160 s. 132. Q ədirzadə H.Q. Əshabi-Kəhf: müqəddəslik, tarixilik və inancların genezisi. Bakı: Elm, 2002, 109 s. 133. Q ədirzadə H.Q. Naxçıvan: Nuh baba və türk atadan gələn yol (R əvayətlər, baxışlar, tarixi həqiqətlər). Naxçıvan: Əcəmi, 2011, 192 s. 223 134. Q əhrəmanov Ə. Naxçıvan teatrı intibah yollarında (1883-1920). Bakı: MBM, MMC, 2008, 160 s. 135. Q ətiyyətin təntənəsi (sənədli xronika). Tərtibçi Ş.Yaqubov. Bakı: Qorqud, 1995, 846 s. 136. Qiyasi C.B. Nizami dövrü memarlıq abidələri. Bakı: İşıq, 1991, 264 s. 137. Quliyev M. Şahtaxtinskilər: tariximizdə və taleyimizdə. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2010, 104 s. 138. Qul iyev N. Naxçıvan xanlığının əhalisi (Tarixi demoqrafik t ədqiqat). Bakı: 2006. 139. Quliyev N.P. Naxçıvan musiqi mədəniyyəti tarixindən. Bakı: Elm, 1999, 140 s. 140. Qurbani A. Heyd ər Əliyev adına Hərbi litsey. Bakı: Əbilov, Zeynalov v ə oğulları, 2005, 127 s. 141. Qurbani A. Heyd ər Əliyev və Azərbaycan ordusu. Bakı: Əbilov, Zeynalov v ə oğulları, 2002, 390 s. 142. Qurbani A. M ənim hərbi litseyim. Bakı: Əbilov, Zeynalov və oğulları, 2002, 350 s. 143. Mahmudov Y.M. Az ərbaycan tarixində Heydər Əliyev şəxsiyyəti. Bakı: Təhsil, 2002, 310 s. 144. Mahmudov Y.M. Dünya tarixind ə Naxçıvan: Yer kürəsində h əyatın başlandığı yer // Nuh peyğəmbər, dünya tufanı və Naxçıvan (24-25 aprel 2009-cu ild ə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumun materialları). Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2010, s. 17-30. 145. Mahmudov Y.M. Heyd ər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü. Bakı: Təhsil, 2011, 608 s. 146. Mahmudov Y.M. Tarix v ə tariximizdə Naxçıvanımız // Naxçıvan tarixi gerçəklik, müasir durum, inkişaf perspektivləri (9-10 iyun 2006- cı ildə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumun materialları). Bakı: Təhsil, 2006, s. 16-33. 147. Mahmudov Y.M. Yeni Az ərbaycanın qurucusu // Bakı Universitetinin X əbərləri. Humanitar elmlər seriyası. Bakı: 1998-ci il, №1, s. 5-16. 148. Mahmudov Y.M., Şükürov K. Naxçıvan: tarixi və abidələri. Bakı: Təhsil, 2007, 129 s. 149. Mahmudzad ə M.Ş. Dünyanın bəzəyi – Naxçıvan. Bakı: Nicat, 224 1998, 175 s. 150. Maqsudov F. Heyd ər Əliyev və Azərbaycan elmi. Bakı: Elm, 1998, 260 s. 151. Mehdiyev R.Ə. Əsl vətəndaş, böyük şəxsiyyət və qüdrətli lider haqqında bəzi düşüncələr // “TV-Plyus” aylıq televiziya və radio jurnalı. Bakı: 2008, № 5. 152. Mehdiyev R.Ə. Vətəndaş cəmiyyətinə yol açan ideyalar. Bakı: Az ərbaycan, 2006, 583 s. 153. Mehdiyev R.Ə. Yeni siyasətçi. İki cilddə. I c., Bakı: 2006, 581 s. 154. Mehdiyev R.Ə. Yeni siyasətçi. İki cilddə. II c., Bakı: 2006, 344 s. 155. “M ədəni-maarif işi” jurnalı. 1984, № 2. 156. M əmmədov M.Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasında ictimai- siyasi prosesl ər (1988-2005-ci illər). Bakı: Şirvannəşr, 2005, 208 s. 157. M əmmədov M.Y. Siyasətdə Naxçıvan dərsləri. Bakı: Araz, 2009, 416 s. 158. M əmmədov R. Naxçıvan şəhərinin tarixi oçerkləri. Bakı: Elm, 1977, 160 s. 159. M ərdanov M. Heydər Əliyev və Azərbaycan təhsili (1969-2003- cü ill ərdə Azərbaycan təhsilinin həqiqətləri və reallıqları) // Journal of Qafqaz University (Xüsusi buraxılış). Bakı: 2003, № 11, s. 135- 151. 160. Mir ələmov H. Millətin atası: publisistik düşüncələr, tarixi essel ər, məktublar, Bakı: Azərbaycan, 2004, 272 s. 161. Mir ələmov H. Zəfər yolu. Esse. Bakı: Gənclik, 2003, 70 s. 162. Mirz əzadə R. Azərbaycanı dünyaya saydıran insan. Bakı: Göytürk, 1998, 400 s. 163. Mollayev İ.A. Orta əsr Azərbaycan mütəfəkkirləri təlim-tərbiyə haqqında. Bakı: Maarif, 1996, 304 s. 164. Musayev İ.M. Araz-Türk Respublikası // Naxçıvan Muxtar Respublikası – 75 (“Bakı Universiteti Xəbərləri”nin xüsusi buraxılışı). Bakı Universiteti nəşriyyatı, 1999, № 3, s. 107-121. 165. Musayev İ.M. Azərbaycanın Naxçıvan və Zəngəzur bölgəsində siyasi v əziyyət və xarici dövlətlərin siyasəti (1917-1921-ci illər) Bakı: BDU nəşriyyatı, 1996, 385 s. 225 166. Museyibli N.B. G əmiqaya. Bakı: Çaşıoğlu, 2004, 320 s. 167. Museyibli N.B. G əmiqaya rəsmləri. Bakı: Çaşıoğlu, 2002, 260 s. 168. Naxçıvan abidələri ensiklopediyası (Azərbaycan və ingilis dill ərində). İstanbul: Bakanlar Mediya, 2008, 519 s. 169. Naxçıvan ensiklopediyası. 2 cilddə, I c., Bakı: 2005, 356 s. 170. Naxçıvan ensiklopediyası. 2 cilddə, II c., Bakı: 2005, 376 s. 171. Naxçıvan: ilk yaşayış və şəhərsalma yeri kimi (20-24 iyul 2011- ci ild ə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumun materialları). Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2012, 398 s. 172. Naxçıvan qədim Azərbaycan diyarıdır // Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaradılmasının 80 illiyinə həsr olunur (Məqalələr toplusu). Bakı: İqtisad Universiteti nəşriyyatı, 2004, 170 s. 173. Naxçıvan Muxtar Respublikası // Məqalələr toplusu. Bakı: Elm, 1999, 184 s. 174. Naxçıvan Muxtar Respublikası. Akademik C.Quliyevin redaktorluğu ilə. Bakı: Elm, 2001, 220 s. 175. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 80. Tarixi-statistik məcmuə (M əcmuənin ümumi rəhbəri V.Talıbov, İ.Hacıyev, B.İsmayılov). Bakı: Səda, 2004, 205 s. 176. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 85. Naxçıvan MR Ali Məclisi. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2009, 99 s. 177. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90. Naxçıvan MR Ali Məclisi. Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2014, 104 s. 178. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90. (Quruculuq salnaməsi). Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2014, 183 s. 179 . Naxçıvan Muxtar Respublikası: 85 ilin 15 ili Bakı: Şirvannəşr, 2009, 438 s. 180 . Naxçıvan MR Ali Məclisi: Rəsmi sənədlər (1996-2011). Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2012, 524 s. 181 . Naxçıvan MR Ali Məclisinin Arxivi, fond 1, siyahı 1, iş 0-02, 0-03, 0-05, 0-06, 0-08, 0-13, 0-19, 0-23, 0-30, 0-39, 0-42, 0-48 182 . Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivi (NMRDA) fond 1, siyahı 3, iş. 3. 183 . NMRDA, f. 1, s. 3, iş 39. 184 . NMRDA, f. 1, s. 12, iş 39. 226 185 . NMRDA, f. 1, s. 16, iş 79. 186 . NMRDA, f. 7, s. 12, iş 39. 187 . NMRDA, f. 45, s. 5, iş 15. 188 . NMRDA, f. 314, s. 5, iş 1-72. 189 . NMRDA, f. 613. s. 13, iş 1118. 190 . Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2012, 40 s. 191 . Naxçıvan Muxtar Respublikasının tarixi, siyasi-iqtisadi bələdçi kitabı (redaktoru Ə.Həsənov). Naxçıvan: Qeyrət, 1998, 64 s. 192 . Naxçıvan MSSR rəqəmlərdə. Statistik məcmuə. Naxçıvan: 1978, 62 s. 193 . Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Bakı: Sabah, 1997, 336 s. 194 . Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Bakı: Elm, 2001, 374 s. 195 . Naxçıvan statistika güzgüsündə. Tarixi-statistik məcmuə. Bakı: S əda, 1999, 127 s. 196 . Naxçıvan tarixi atlası. Bakı: 2010, 57 s. 197 . Naxçıvan tarixinin səhifələri. “Uluslararası qaynaqlarda Naxçıvan” beynəlxalq simpoziumun materialları. Bakı: Azərbaycan, 1996, 222 s. 198. N əzirli Ş.Ə. Azərbaycan generalları. Bakı: Gənclik, 1991, 206 s. 199 . Nuh peyğəmbər, Dünya tufanı və Naxçıvan // 24-25 aprel 2009- cu ild ə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumun materialları. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2010, 300 s. 200. “Nuh yurdu” q əzeti. 20 1. “Oğuz yurdu” qəzeti. 202. Onillahi S. Heyd ər Əliyev və tarix elmi // “Tarix və onun probleml əri” jurnalı. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2003, № 1, s. 171-192. 203. Orucov H. Heyd ər Əliyev və Azərbaycanda milli siyasət. Bakı: Şərq-Qərb, 2002, 165 s. 204 . Ömrün üç günü. Bakı: Ergin, 1997, 90 s. 205. Piriyev V. Az ərbaycanın tarixi coğrafiyası. Bakı: Araz, 2002, 152 s. 206 . Piriyev V. Naxçıvan XIII-XIV əsr mənbələrində: Naxçıvan: Tarixi gerç əklik, müasir durum, inkişaf perspektivləri // 9-10 iyun 2006- cı ildə keçirilmiş beynəlxalq simpoziumun materialları. 227 Naxçıvan: Təhsil, 2006, s. 76-86. 207. Piriyev V. Naxçıvan tarixindən səhifələr (XIII-XIV əsrlərdə). Bakı: Müəllim, 2004, 126 s. 208. “Respublika” q əzeti. 209. Sadıqov S. Naxçıvan Muxtar Respublikası tarixindən. Bakı: İrşad mərkəzi, 1995, 143 s. 210. Salamzad ə.Ə.R. Əcəmi Əbubəkr oğlu və Naxçıvan memarlıq abid ələri. Bakı: İşıq, 1976, 84 s. 211 . Seyidov A.Q. Naxçıvan 5000. Bakı: Qismət, 2011, 240 s. 212 . Seyidov A.Q. Naxçıvan e.ə.VII-II minilliklərdə. Bakı: Elm, 2003, 330 s. 213. Seyidov A.Q. Tarixd ən səhifələr. Bakı: Qismət, 1999, 348 s. 214. Seyidov M., Rzayev M. Zamanı qabaqlayan dahi. Bakı: Vektor n əşrlər evi, 2008, s. 315. 215. S əfərli F. Kazım Qarabəkir Paşa və Naxçıvanın erməni t əcavüzündən müdafiəsi // “Naxçıvan” jurnalı 2001, № 5, s. 75-77. 216. S əfərli F. Naxçıvanda sosial-siyasi və ideoloji mərkəzlər. Bakı: Elm, 2003, 392 s. 217. S əfərli F. Naxçıvanda tarix elminin inkişafı (1991-2011-ci illər) // AMEA Naxçıvan Bölməsinin “Xəbərlər”i. 2011, № 1, s. 32-36. 218. “S əs” qəzeti. 219. Siyasi tarix. II hiss ə. Bakı: Cik-cik nəşriyyatı, 1995, 160 s. 220 . “Sovet Naxçıvanı” qəzeti. 221. Süleymanov M. Erm əni millətçiliyi və təcavüzkarlığı tarixind ən. Bakı: Hərbi nəşriyyat, 2008, 398 s. 222 . Şabanov M.S. Azərbaycan tarixində Heydər Əliyev mərhələsi. Bakı: Nurlan, 2005, 336 s. 223 . Şabanov M.S. Heydər Əliyevin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün t əmin olunması sahəsində fəaliyyəti. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi d ərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın avtoreferatı. Naxçıvan: 2012, 26 s. 224 . Şahverdiyev Z.Ə. Naxçıvan bölgəsi XIX-XX əsrin əvvəllərində. Bakı: Elm, 2008, 264 s. 225 . Şahverdiyev Z.Ə. XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda siyasi vəziyyət, regionun sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı. Tarix elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim 228 olunmuş dissertasiyanın avtoreferatı. Naxçıvan: Tusi, 2011, 50 s. 226 . Şahverdiyev Z.Ə., Zeynalov İ.Ə. Naxçıvan Muxtar Respublikası 1991-2001-ci illərdə. Bakı: Qismət, 2002, 168 s. 227 . Şərifli M. Naxçıvanşahlıq // Azərbaycan SSR EA Xəbərləri. Tarix, f əlsəfə, hüquq seriyası, 1966, № 4, s. 27-33. 228 . “Şərq qapısı” qəzeti. 229 . Şükürov K. Türkmənçay – 1828. Tarixi xronika. Bakı: Çaşıoğlu, 2006, 188 s. 230 . Talıbov V. Nuh peyğəmbər: Dünya tufanı və Naxçıvan // Nuh pey ğəmbər, dünya tufanı və Naxçıvan (24-25 aprel 2009-cu ildə keçirilm iş beynəlxalq simpoziumun materialları). Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2010, s. 10-17. 231. V əlixanlı N. Naxçıvan – ərəblərdən monqollaradək (VII-XII əsrlər). Bakı: Elm, 2005, 152 s. 232. “Yeni Az ərbaycan” qəzeti. 233. Zamanov E. C ənubi Qafqazda ictimai-siyasi vəziyyət və Az ərbaycanın xarici siyasəti (1918-1920-ci illər). Bakı: Elm və t əhsil, 2011, 176 s. 234. Zenkoviç N. Heyd ər Əliyev. Tale yolları. Bakı: Azərbaycan, 2007, 608 s. Türk dilind ə 235 . Hacıyev İ.M., Amanoğlu E.Q. Tarihte ve Günümüzde Nahçivan. Ankara: Ankara Universiteti Basımevi. 1998, 92 s. 236 . Kırzıoğlu F.K. Karabekir. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1991, 237 s. 237. Oktay Belli, Veli Sevin. Nahçivanda Arkeolojik A raştırmalar. İstanbul: 1998, 78 s. 238 . Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nahçivan. Proje yöneticisi Yusuf Sarinay. İstanbul: 2011, 568 s. 239 . Soysal İ. Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiyenin Siyasal A ntlaşmaları. I cild (1920-1945), Ankara: 1989, 704 s. 240. Turqay Yazar. Nahçivanda Türk Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007, 577 s. 241 . Veysel Ünüvar. İstiklal Harbinde Bolşeviklerle Sekiz Ay 1920- 1921. İstanbul: Göçebe Yayınları, 1997 (2. baskı), 108 s. 229 Rus dilind ə 242. Документы внешней политики СССР. T. III. Москва: 1959, с. 598-599. 243. Забелин М. Гейдар Алиев: лидер, политик, друг: документально-публицистический очерк. Баку: Нурлан, 2005, 216 с. 244. Итоги выборов и состав депутатов Верховного Совета Азербайджанской ССР, Верховного Совета Нахичеванской АССР одиннадцатого созыва местных советов народных депутатов Азербайджанской ССР 1985 г. Статиcтический сборник. Баку: Азернешр, 1986, 146 с. 245. Мадатов Г. Победа Советской власти в Нахичеване и образование Нахичеванской АССР. Баку: Изд. АН. Азерб ССР, 1968, 188 с. 246. Никитин К.Н.Город Нахичеван и Нахичеванский уезд // Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Вып. II. Тифлис: 1882, I отд., c. 109-142. 247. Сафаров П.Ш. Экономическое и культурное сотрудничество Азербайджанской ССР с братскими советскими республиками (1971-1985 гг.) (по материалам Нахичеванской АССР). Автореф. дисс. на соиск. канд. ист. наук. Баку: 1989, 21 с. 230 MÜNDƏRİСAT GİRİŞ ....................................................................................... 3 I FƏSİL. Heydər Əliyev və Naxçıvan ................................... 15 1.1. Naxçıvanın tarixi haqqında ............................................. 15 1.2. Heyd ər Əliyev Naxçıvan və onun tarixi haqqında .......... 39 1.3. Heyd ər Əliyevin Naxçıvanda dövlətçiliyin möhk əmləndirilməsi istiqamətində fəaliyyəti ........................ 58 II FƏSİL. Heydər Əliyev: Naxçıvanın muxtariyyət statusu və ərazi bütövlüyü problemi ....................................................... 88 2.1. Heyd ər Əliyev Naxçıvana muxtariyyət statusunun verilm əsinin tarixi əhəmiyyəti haqqında və onun möhk əmləndirilməsi sahəsində fəaliyyəti .............................. 88 2.2. Heyd ər Əliyevin Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizəsi .................................... 108 2.3. Heyd ər Əliyev və Naxçıvanda ordu quruculuğu .......... 126 III FƏSİL. Heydər Əliyev və Naxçıvanda elm, təhsil və m ədəniyyətin inkişafı məsələləri ......................................... 144 3.1. Heyd ər Əliyev və Naxçıvanda elm və t əhsilin inkişafı ..................................................................... 144 3.2. Heyd ər Əliyev və Naxçıvanda mədəniyyətin inkişafı ... 162 3.3. Heyd ər Əliyev Naxçıvanın görkəmli şəxsiyyətləri haqqında .......................................................... 179 3.4. Heyd ər Əliyev Naxçıvan tarixi abidələri haqqında ...... 198 NƏTİCƏ .............................................................................. 210 Ədəbiyyat ............................................................................. 216 231 Ələkbər Cabbarlı Heyd ər Əliyev və Naxçıvan tarixi məsələləri N əşriyyat redaktoru Muxtar Qasımzadə Kompüter t ərtibatı Ziya M əmmədov Yığılmağa verilmiş 15.01.2015. Çapa imzalanmış 10.03.2015. Formatı 60X90 1/16. "Tayms" qarnituru. Ofset ça p üsulu. Ofset kağızı. Həcmi 14,5 ç.v. Sifariş № 211. Tiraj 300 nüsxə. Naxçıvan şəhəri, Təbriz küçəsi, 1. 232 Document Outline
Yüklə 20,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|