AZƏrbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

c)
 
“Taktiki  hazırlıq”  üzrə  çalıĢmaların  həllinə  aid  meto-
dik göstəriĢlər 
№1.  Motorlaşdırılmış  piyada  bölmələrin  döyüş  imkanları 
onların miqdarından və keyfiyyətindən, şəxsi heyətin döyüş hazırlı-
ğından,  siyasi-mənəvi  vəziyyətindən,  silahlarından  və  texnikasın-
dan, komandirlərin döyüşü idarəetmə bacarığından, bölmə və hissə-

 
210 
lərin strukturundan, maddi təminatından asılıdır. Bu bölmələrin dö-
yüş imkanları onların atəş gücü və manevrləri ilə xarakterizə olunur. 
№2. 
Burada,  K  –  bölmə  komandiri,  P  –  pulemyotçu,  BA  –  baş 
atıcı, BN – baş nişanlayıcı – operator, A – atıcı, AQ – atıcı-qrano-
tomyotçu, AK- atıcı-qranotomyotçunun köməkçisi, S – sürücü. 
№3.  
K(1;3), P(0;2), BA(2;2), BN(0;1), 
A(2;1), AQ(0;0), QK(2;0), A(0;-1), S(2;-1)
 
Qrafikdən görünür ki, düzülüş yeriş qaydasındadır. 
№4. a) Hər manqada 9 əsgər olmaqla 4 manqada 9×4=36 əs-
gər  olacaq.  Bunun  65%-i  məhv  edilmişdir.  Yəni, 
100
65
36

=23  nəfər 
öldürülmüş, 13(36-23=13) nəfər əsir alınmışdır. 
b) Düşmən əsgərlərinin 50%-i onun hücumu, 30%-i isə bizim 
əsgərlərin  hücumu  zamanı  məhv  edilib,  yəni  50+30=80%  düşmən 
əsgəri öldürülüb. Yerdə qalanlar isə, yəni 20%-i (100 – 80 = 20%) 
əsir alınanlardır. Faizə görə ədədi tapmaq qaydasına əsasən 
100
20
2000

 = 400 nəfər. 
Demək, düşmənin 400 əsgəri əsir alınmışdır. 
№5.  Əvvəl  düşmənin  cəmi  neçə  tankı  və  əsgərinin  məhv 
edildiyini tapmaq lazımdır: 
Döyüş qaydası
 
K
 
P
 
BA
 
BN
 
A
 
AQ
 
QK
 
A
 
S
 
A
 
P
 
K
 
BA
 
QK
 
AQ
 
NO 
MS
 
Yeriş qaydası 

 
211 
3+5 = 8 tank, 28+92 = 120 əsgər. 
Düşmənin  8  tankı  və  120  əsgəri  məhv  edilib.  Şərtə  görə,  bu 
onun qüvvəsinin 32%-ni təşkil edir. Onda, tənasüb qurmaq yolu ilə 
düşmənin  ümumi  qüvvəsini  tapa  bilərik.  Tankın  sayını  x  və 
piyadaların sayını y ilə göstərək: 
 
32
8
100






x
 
 
 
32
120
100






y
 
 
8
x
 = 
32
100
 
 
 
120
y
 = 
32
100
 
 x = 
32
100
8

 = 25 
 
 y = 
32
100
120

 = 375 
 x = 25 tank, 
 
 
 y = 375 əsgər. 
Deməli, düşmən 25 tank və 375 əsgərlə hücuma keçmişdir. 
 
№6. 10 ∙ 21 + 20 ∙ 10 = 10 ∙ 41 = 410 m 
Müdafiə zonasının uzunluğu 410 m-dir. 
№7.  Piyadaların  zəncirvari  hücumu  zamanı  əsgərlərin 
arasındakı məsafəni orta qiymətlə götürək:
2
8
6

 = 7m.  İndi hücum 
zamanı  hücum  sahəsinin  uzunluğunu  tapmaq  olar:  7  ∙  12  =  84  m. 
Hücumun dərinliyi 600 m olduğundan 
S = 84 ∙ 600 = 50400 m
2
 
Hücum 50400 m
2
 sahəni əhatə edib. 
№8. A(8,4; 4,5), B(5,9; -5,2) 
D= AB = 
2
2
)
(
)
(
A
B
A
B
y
y
x
x



= 
2
2
)
5
,
4
2
,
5
(
)
4
,
8
9
,
5
(




= 
= 
09
,
94
25
,
6

=
34
,
100
 ≈ 
100
=10 
Miqyas vahidi 1:10000 olduğundan piyadaların döyüş maşın-
ları arasındakı məsafəni (ℓ-i) tapa bilərik: 
ℓ = 10 ∙10000 = 100000 sm = 1000m = 1 km. 
b) 1,2 km-i sm-lərlə ifadə edək: 1,2 ∙ 100000 = 120000 sm. 

 
212 
Bu  məsafə  ordinat  oxunun  120000:10000=12  bölgüsünə  uy-
ğundur. Demək, A və B nöqtələrinin hər ikisi ordinat oxu boyunca 
12 bölgü yuxarı qalxacaqdır: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
A
1 
= A
1
(8,4; 4,5+12) = A
1 
(8,4; 16,5) 
B
1 
= B
1
(5,9; -5,2+12) = B
1
(5,9; 6,8) 
№9.  Tankın  neçə  km-dən  sonra  səmərəli  atəş  zonasına  daxil 
olacağını tapaq: 6500 – 1500 = 5000 m = 5 km. 
Şərtə görə, tank 60km/saat sürətlə irəliləyir. Onda 
5 km : 60 km/saat = (5/60) ∙ 60 dəq = 5 dəq. 
Deməli,  tank  5  dəqiqədən  sonra  TƏRK  üçün  əlverişli  atəş 
zonasına daxil olacaqdır. 
№10. Məlumdur ki, avtomatın bir dolu darağı 30 patron tutur. 
Əgər güllələrin 3%-nin hədəfə dəymək imkanı varsa (söhbət tankın 
müşahidə  cihazından  gedir),  onda 
100
3
30

=  0,9  ≈  1  patron  tankın 
müşahidə cihazını sıradan çıxarıb, onu “kor” vəziyyətinə sala bilər. 
№11.  Topdan  atılan  mərmi  280  m/san  sürətilə  hərəkət 
etdiyindən mərmi ilə səsin birgə orta sürəti 
300
2
600
2
320
280



m/san 
Şəkil 26. 
y 
A 
x 
B 
0 

 
213 
olar.  Şərtə  görə,  tankın  partlayış  səsi  atımdan  5san.  sonra  eşidilib. 
Onda  tank  topdan  300  m/san  ∙5  san  =  1500  m  =  1,5  km  məsafədə 
olmuşdur. 
№12.  Görünür  ki,  müdafiə  sahəsi  düzbucaqlı  şəklindədir. 
Düzbucaqlının sahəsi isə onun eni ilə uzunluğunun hasilinə bərabər-
dir. Düzbucaqlının eni 125m, uzunluğu 200 m olduğundan 
S = a∙b = 125∙200 = 25000 m
2
 
S = 25000 m
2
 
№13.  Müdafiənin  uzunluğunu  l,  dərinliyini  h  ilə  işarə  edək. 
Onda  h  =  1,6  ∙  l  =  1,6∙125  =  200  m.  Demək,  müdafiənin  dərinliyi 
200 m-dir 
S = lh = 125∙200 = 25000 m
2 
Müdafiə zonasının sahəsi 25000 m
2
-dir. 
№14. Təkadamlıq səngərlərin arasındakı məsafə səngərin eni 
ilə birlikdə 11m (10+1=11m), ikiadamlıq səngərlərin eni ilə birlikdə 
aralarındakı məsafə 21,5m (20+1,5=21,5m) olacaq. İkiadamlıq sən-
gərlərin  sayını  x  ilə,  bir  nəfərlik  səngərlərin  sayını  isə  y  ilə  işarə 
edək. Onda şərtə görə, 
 21,5x + 11y = 173; 
y = 
11
5
,
21
173
x

 
Bu funksiyada x arqumenti 0-dan 8-ə kimi bütün tam ədədləri 
ala bilər. Əks halda, yəni x dəyişəni 8-dən böyük qiymətlər aldıqda, 
iki nəfərlik səngərlərin uzunluğu 176 metrdən böyük olur ki, bu da 
şərtə ziddir. Alınan bu funksiyada x-ə 0-dan 8-ə kimi tam ədədləri 
verib  y-in  tam  qiymətlərini  tapaq.  Burada  yalnız  x=6  qiymətində 
y=4  tam  qiymətini  alır.  Deməli,  173  m  uzunluğu  olan  sahədə 
müdafiə  üçün  6  iki  nəfərlik  və  4  bir  nəfərlik  səngər  qazmaq 
mümkündür. 
№15. Əvvəl ABŞ-ın cəmi neçə faiz əsgərinin məhv edildiyini 
tapaq: 
45% + 19% = 64% 
16  batareyanın  hər  birində  6  bölmə,  hər  bölmədə  11  əsgər 
olduğundan  onun  16∙6∙11=1056  əsgəri  olur.  İndi  tənasüb  qurmaq 
mümkündür: 

 
214 
64
100
1056








x
 
100
64
1056

x
 
x = 
100
64
1056

 = 
675,84 ≈ 676
 
Deməli,  ABŞ-ın  müdafiəyə  keçən  əsgərlərindən  676  nəfəri 
məhv edilmişdir. 
№16.  Bəli,  çünki  TƏRK-dən  atılan  raketlər  düşmənin  1000- 
1500 m məsafədə yerləşən istənilən müasir tankını deşə bilir. 
№17. PDM 1300m-ə qədər, TƏƏQ isə 100-300m məsafələrdə 
düşmənin döyüş maşınını məhv edə bilir. 
№18. Praktik çalışma kimi yerinə yetirməli. 
№19.  Bu  məsafədə  güllənin  kinetik  enerjisi  elə  olur  ki,  o, 
təyyarəni  deşə  bilir.  Daha  yüksək  hündürlükdə  isə  güllə  təyyarəni 
deşə  bilmir.  Ona  görə  də  belə  halda  atəş  açmağın  mənası  yoxdur. 
Hişangah  3(üç)  və  ya  “П”  vəziyyətinə  qoyulur,  ona  görə  ki,  500-
600 m məsafələrə dəqiq atəş açmaq mümkün olsun. 
№20. Qabaqlama məsafəsinin S = V
h
∙t
s 
düsturu ilə hesablan-
dığını bilərək çalışmanı həll etmək olar: 
S = V
h
∙ t
s 
= 280 m/san ∙ 0,8 san = 240m. 
S = 240m. 
№21. Məlumdur ki, qırıcı təyyarə 150 m/san-dən çox sürətlə 
hərəkət etdikdə onu qabaqlama üsulu ilə vurmaq olar. Ona görə də, 
qırıcı  təyyarə  200  m/san  sürətlə  hərəkət  etdikdə  ona  qabaqlama 
üsulu  ilə  atəş  açmaq  lazımdır.  Çünki  müşayiətedici  formada  atəş 
açılsa,  güllə  hədəfə  çatana  kimi  təyyarə  həmin  nöqtədən  keçib 
gedəcəkdir və onu vurmaq mümkün olmayacaqdır. 
№22.    
V
h 
= 2000 km/saat 
                           t
s 
= 4 san 
                           S = ? 
S = V
h 
t
s 
= 2000 km/saat ∙ 4 san = 2000 ∙
3600
1
∙ 4 (km/san) ∙ san =   
= 8000:3600 = 2,222 km; 
S = 2 km 222 m 

 
215 
№23.  Əgər  təyyarənin  sürəti  təxmini  məlum  deyilsə,  onda 
qabaqlama üsulu ilə atəş açmalı və qabaqlama məsafəsi 800-900 m 
olmalıdır.  Çünki,  təyyarəyə  atəş  açarkən  qabaqlama  məsafəsi  bun-
dan çox ola bilməz. 
№24.  Müşahidə  sektoru  uzaqlığa  görə  üç  zonaya  bölünür: 
Yaxın, orta və uzaq zonalar. Yaxın zona müşahidə nöqtəsindən də-
rinliyi 400-500 m-ə, orta zona – 1000 m-ə, uzaq zona isə görünmə 
sərhədlərinə qədər olan ərazi götürülür. 
№25.  Qeyd  olunan  4-cü  oriyentirdən  35  m  sağda  və  ondan 
100 m irəlidə yerləşən xəndəyin içərisində tank var. 
№26. 
 
156m
188100
120
450
AB
OB
OA
2
2
2
2






 
156m
OA

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
      Şəkil 27.  
 
 
 
Şəkil 28. 
 
№27. Məsələn, tək bitmiş ağacla ondan sağda yerləşən hədə-
fin arasındakı məsafə baş barmaq vasitəsilə örtülür. Onda  ağacdan 
düşmən pulemyotuna qədər olan məsafə 300 m, hədəfin hündürlüyü 
isə 0,5 m-dir. 
A 
B 
O 
A 
B 
A
1 
O 
B
1 
• 
• 

 
216 
№28.  Müşahidə  nöqtəsini  O,  dağılmış  binanı  A,  düşmənin 
dayaq məntəqəsini B ilə işarə edək (28-ci şəklə bax). Şərtə görə, 
OA  = 900 m = 90000 sm = 9 ∙10
4 
sm; 
OB  = ? 
Qolu  tam  açaraq  baş  barmağı  yuxarı  qaldırdıqda,  gözlə  baş 
barmaq  arasındakı  məsafə  50  sm  olur.  Baş  barmağın  qalınlığı  isə 
orta hesabla (hər bir şagird öz baş barmağının qalınlığını bilməlidir) 
2,3 sm-dir. Bunları da şəkildə nəzərə alsaq, onda 
1
OA =50 sm; 
 
1
1
B
A
=2,3 sm 
Alınan OA
1
B
1
 və OAB üçbucaqları oxşar üçbucaqlar olduğundan 
AB
B
A
OA
OA
1
1
1

 
41,5m
4140sm
3
10
4,14
0,46
3
10
9
50
2,3
4
10
9
1
OA
1
B
1
A
OA
AB













 
OAB – düzbucaqlı üçbucaq olduğundan 
901m
OB
901;
41,5
900
AB
OA
OB
2
2
2
2






 
№29. Müstəqil surətdə mülahizələr yürütmək lazımdır. Müla-
hizələrin  bir  neçə  sayda  olduğunu  nəzərə  alaraq  bunu  şagirdlərin 
ixtiyarına buraxırıq. 
№30  Paraşütçü  1  saniyədə  4,9  m  enir.  Sonrakı  üç  saniyənin 
hər birində paraşütçü əvvəlkindən 9,8 m çox enəcəkdir. Onda n = 4 
saniyə ərzində paraşütçü 






107,8m
2
3n
4,9
9,8
1
n
4,9
n
S
n
1
n
n
1
n
n


















enəcəkdir. 
№31.  Sualtı  qayığın  suyun  üstündə  olduğu  vaxtı  x  ilə  işarə 
edək.  Onda  birinci  şərtə  görə,  qayıq  suyun  altında  20x  saat,  ikinci 
şərtə görə isə x+57 saat qalacaqdır. Yəni, 
20x = x + 57;   20x – x = 57;  19x = 57; x = 3 saat 

 
217 
Sualtı qayıq suyun üstündə 3 saat qalacaqdır. 
№32. Sualtı qayığın suyun altı ilə getdiyi məsafəni x ilə işarə 
edək.  Onda  birinci  şərtə  görə,  qayıq  suyun  üstü  ilə  x/17  km,  2-ci 
şərtə  görə  isə  x-320  km  məsafə  getmişdir.  Hər  iki  ifadə  eyni 
məsafəni göstərdiyindən 
x
17
x

- 320;  
x - 
320
17
x

; 
16x = 5440; x = 340. 
Sualtı qayıq suyun altı ilə 340 km yol getmişdir. 
№33. 








0
10
2
5
,
1
y
x
x
y
 
Sistem  tənliyin  həlli  olan  A(x;y)  nöqtəsi  paraşütçünün  vu-
rulduğu nöqtəni  göstərəcəkdir. Tənliyi  əvvəlcə qrafik üsulla, sonra 
əvəzetmə  üsulu  ilə  həll edib  vurulma  nöqtəsini və  həmin  nöqtənin 
koordinatlarını  tapırıq  (29-cu 
şəkil): 
Qrafik üsulla: 
y  =  -1,5x  funksiyası 
üçün 
 
 
 
 
2x – y + 10 = 0   
funksiyası üçün 
 
 x   -2   -5 
 y   6   0 
 
Əvəzetmə üsulu ilə: 
 
                                     y = -1,5x, 
2x – y + 10 = 0;  2x - (-1,5x) + 10 = 0; 2x + 1,5x = -10, 
 
 
 
 3,5x = -10, 
x  0  2 
y  0  -3 
O 
-1 
A 
-5 
-1 
-3 
2 
6 
• 
• 
• 
• 
• 
Şəkil 29
. 
 

 
218 
x = -
7
20
; y = -1,5∙






7
20
=
7
30
; 
A (x,y) = A
.
7
30
;
7
20






 
№34.Təyyarənin  vurulma  B(x;y)  nöqtəsinin  koordinatlarını 
müəyyənləşdirək: 
2x-5y+10 = 0 
2x+y-14 = 0 
-5y – y + 10 + 14 = 0; 6y = 24;  
 y = 4; 
x = 
5;
2
10
4
5
2
10
5y





   
x = 5. 
B(5;4) – təyyarənin vurulma nöqtəsidir (30-cu şəkil). 
A  və  B  nöqtələri  arasındakı  məsafə  atəş  zamanı  qabaqlama 
məsafəsinin qiymətini ifadə edir. Ona görə də 
S = d(A;B) = 
47
,
6
76
,
41
76
,
5
36
)
6
,
1
4
(
)
1
5
(
)
(
)
(
2
2
2
2













A
B
A
B
y
y
x
x
 
Qrafikdə miqyas 1:10000 olduğundan 
6,47∙10000 = 64700 sm = 647 m 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
• 
• 
Şəkil 30. 

 
219 
 
№35.  TM-57  markalı  tank  əleyhinə  olan  minanın  gücü  200-
500  kqQ-dir.  Fizika  kursundan  məlumdur  ki,  1kqQ  =  9,8  n.  Onda 
həmin minanın gücü 1960-4900 n olacaqdır. Çünki, 
200∙9,8 = 1960n; 
500∙9,8 = 4900n 
№36. 
Minaların 
diametri 
Ümumi 
kütləsi, 
kq 
Partlayıcının 
çəkisi, kq 
Diametri, 
mm 
Hündürlüyü, 
mm 
Gücü, 
kqQ 
Tank əleyhinə 
TM-57 
9 
6,5 
320 
110 
200-
500 
TM-62 
9,5-10 
7 
320 
330 
150-
600 
Piyada əleyhinə 
PMD-6 
0,49 
0,2 
190∙90 
50 
6-28 
PMN 
0,55 
0,2 
110 
53 
8-25 
POMZ-
2M 
1,8 
0,075 
60 
107 
0,5-1,3 
 
№37.    
 D = 110 mm = 11 sm 
 H = 53 mm = 5,3 sm 
 V
mina 
= ? 
V = 

R
2
H = 

3
2
2
sm
160π
5,3
2
11
π
H
2
D















 
V=160

 sm
3 
№38.  Şərtə  görə,  yeşiyin  daxili  ölçüsü  150∙70∙35  sm
3
-dir. 
PMN  minasının  diametri  110  mm,  hündürlüyü  isə  53  mm 
olduğundan  yeşiyin  uzununa,  eninə  və  hündürlüyünə  neçə  sayda 
mina yerləşdiyini tapaq. Minanın ölçülərini sm-lərlə ifadə edək: 
110 mm = 11sm,  
53 mm = 5,3 sm. 
Yeşiyin  uzunluğunu  və  enini  minanın  diametrinə  bölək  və  tamı 
ayıraq: 
150 = 13∙11+7; 70 = 6 ∙11+4; 35 = 6∙5,3+3,2 

 
220 
Deməli,  yeşiyin  uzununa  13,  eninə  və  hündürlüyünə  6  sayda 
mina  yerləşdirmək  olar.  Bütün  yeşiyə  isə  468  (13∙6∙6=468)  mina 
yerləşdirmək mümkündür. 
№39.  Bir  ədəd  PMD-6  markalı  minanın  gücü  6-28  kqQ, 
POMZ-2M  markalı  minanın  gücü  isə  0,5-1,3  kqQ-dir.  Şərtə  görə, 
bir  ədəd  PMD-6  və  iki  ədəd  POMZ-2M  minası  partlayır.  Onda 
ümumi gücün intervalını müəyyənləşdirək. 
6 + 2∙0,5 = 7 kqQ = 7 ∙ 9,8 n = 68,6 n 
28 + 2 ∙1,3 = 28 + 2,6 = 30,6 kqQ = 30,6∙9,8 n =  
= 299,88 n ≈ 300 n 
Deməli, partlayış zamanı ümumi güc 68,6-299,88 n olacaqdır. 
№40. Bir ədəd PMD-6 minasının gücü 6-28 kqQ-dir, TM-62 
markalı  minanın  gücü  isə  150-600  kqQ-dir.  Şərtə  görə,  üç  ədəd 
PMD-6  və  7  ədəd  TM-62  markalı  minalar  eyni  zamanda  partlayır. 
Onda ümumi gücün intervalını tapa bilərik: 
6 ∙ 3 + 7 ∙150 = 1068 kqQ = 1068 ∙9,8 n = 10556,4 n 
28 ∙ 3 + 7 ∙ 600 = 4284 kqQ = 4284 ∙ 9,8 n = 41983,2 n 
Deməli,  partlayış  zamanı  ümumi  güc  10556,4  –  41983,2  n 
olacaqdır. 
№41. Məlumdur ki, TM-62 markalı minanın ümumi çəkisi 10 
kq, partlayıcısının çəkisi isə 7 kq-dır. Onda,   
;
x
7
100
10






 
;
10
7
100
x

 

x
;
70
10
7
100


 x =70% 
№42.  İlk  baxışdan  elə  güman  etmək  olar  ki,  minalar  31-ci 
şəkildəki  kimi  düzülsə,  onda  sahənin  ölçülərini  tam  zərbə 
radiusunun  (bu  radius  4m-dir)  iki  mislinə  bölüb  həmin  minaların 
sayını müəyyənləşdirmək mümkündür. Ancaq fikirləşəndə görünür 
ki, A,B,C və s. sahələrdə olan əsgərlər partlayış zamanı tam sıradan 
çıxmaya da bilər. Ona  görə də  radiusu 4m-ə bərabər olan dairənin 
daxilində  yerləşən  və  sahəsi  ən  böyük  olan  düzbucaqlını  müəyyən 
etmək lazımdır. Bu düzbucaqlı kvadrat olacaqdır. Riyaziyyatdan isə 
məlumdur  ki,  həmin  kvadratın  tərəfinin  uzunluğu  onun  xaricinə 
çəkilmiş çevrənin radiusu ilə  2 -nin hasilinə bərabərdir:  

 
221 
a
4 
4
R
  
;
2
R


 olduğundan  a
4 
=  4
64
,
5
41
,
1
4
2



. 
Deməli, minalar arasındakı məsafə 5,64 olmalıdır. 
1 kv km = 1000000m
2
 və 1000 : 5,64 = 177,3 
Artıqlaması ilə yuvarlaqlaşdırsaq, onda 177,3 ≈ 178. Deməli, 
həmin sahəyə cəmi 178
2
 = 31684 mina düzmək lazımdır. Bu halda 
həmin sahədə heç bir salamat əsgər qalmayacaqdır (32-ci şəkil). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№43.  Bir  POMZ-2M  markalı  mina  partladıqda  S  = 

R
2 
= 

∙4
2 
= 16

 = 16∙3,14 = 50,240m
2
 sahədə bütün canlı qüvvəni məhv 
edə bilir (POMZ-2M markalı minanın tam zərbə radiusu 4m-dir). 
№44.  Tank  əleyhinə  olan  minalar  5-8  sm;  piyada  əleyhinə 
olan minalar isə 1,2 sm qalınlıqda torpaq qatı ilə örtülür (gizlədilir). 
Piyada əleyhinə olan minaları çıxarmaq qadağandır, onlar partlayıcı 
maddələr vasitəsilə məhv edilir. 
№45. Səngərin uzunluğunu l, enini n, dərinliyini h və həcmini 
V ilə işarə edək. Onda şərtə görə 
n = 1,5 m 
h = 0,6 m 
V = 3,6 m
2
 
l = ? 
V = lnh; l = 
;
4
6
,
0
6
,
1
6
,
3
m
nh
V



 l = 4m 
№46.  Çünki,  bu  zaman  səngərdə  ayaq  üstə  dayanıb,  silahı 
əldə tutub və sol dirsəyi torpağa dayayaraq daha dəqiq atəş açmaq 
olur.  Səngərin  içərisindən  çıxan  torpaqdan  qarşı  tərəfdə  təpəcik 
Şəkil 31.
 
Şəkil 32.
 
 
  •       •     •     • 
 
 
 
 
   •       •     •     • 
 
 
 
 
a
) 
b
) 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
A 
B 
C 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

 
222 
düzəldilir. Bu halda əsgər qarşıdan atılan düşmən güllələrindən mü-
dafiə oluna bilir. 
№47. Bu halda səngərin dərinliyi 60 sm olmalıdır. Çünki, 60 
sm  səngərin  öz  dərinliyi  və  30  sm  səngərdən  çıxarılıb  onun 
qarşısına yığılan torpaq təpəciyinin hündürlüyü olur. Bunların cəmi 
90 sm  edir. Bu isə,  əsgər çömələrək dizi  üstündə  dayandıqda onun 
boyundan hündür olur və əsgəri qarşıdan atılan güllələrdən qoruyur.