Az ə rbaycan Respublikasının ayrı-seçkiliy
Yüklə 144,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4. Qısnama v ə ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qoyma göst ə ri ş l
|
2.3. Dolayı ayrı-seçkilik İ st ə r A İ HK, ist ə rs ə d ə A İ qanunvericiliyi ayrı-seçkiliyin ox ş ar v ə ziyy ə td ə olan şə xsl ə rl ə f ə rqli şə kild ə r ə ftaretm ə il ə yana ş ı, f ə rqli v ə ziyy ə td ə olan şə xsl ə rl ə eyni t ə rzd ə r ə ftaretm ə n ə tic ə sind ə ba ş verdiyini t ə sdiq edir. F ə rqli v ə ziyy ə td ə olan şə xsl ə rl ə eyni t ə rzd ə r ə ftaretm ə dolayı ayrı- seçkilik kimi q ə l ə m ə verilir, çünki bu f ə rqli r ə ftar deyil, sad ə c ə olaraq göst ə ril ə n r ə ftarın f ə rqli ə lam ə tl ə r ə malik şə xsl ə r t ə r ə find ə n nec ə hiss olunmasının t ə zahürüdür. “ İ rqi b ə rab ə rliy ə dair” Direktivin 2(2)(b) madd ə sin ə ə sas ə n “dolayı ayrı-seçkilik o zaman ba ş verir ki, neytral hüquqi norma, meyar v ə ya mövcud t ə crüb ə mü ə yy ə n irq ə v ə ya etnik m ə n şə y ə m ə nsub olan şə xsi ba ş qa şə xsl ə rl ə müqayis ə d ə s ə ciyy ə vi v ə qeyri-münasib bir v ə ziyy ə td ə qoyur.” 33 A İ HM dolayı ayrı-seçkiliyin anlayı ş ını r ə hb ə r tutaraq son zamanlar q ə bul etdiyi b ə zi q ə rarlarında b ə yan etmi ş dir ki, “r ə ftaretm ə d ə f ə rql ə r neytral hüquqi norma şə klind ə ifad ə olunmasına baxmayaraq, mü ə yy ə n qrupları ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qoyan ümumi siyas ə tin v ə ya hansısa t ə dbirin qeyri- müt ə nasib, q ə r ə zli t ə zahürü formasında da mövcud ola bil ə r.” 34 Dolayı ayrı-seçkiliyin elementl ə ri olan • neytral hüquqi norma, meyar v ə ya mövcud t ə crüb ə • müdafi ə olunan ə saslara malik olan qrupa ox ş ar v ə ziyy ə t ə dü ş mü ş ba ş qa şə xsl ə rl ə müqayis ə d ə • mahiyy ə tc ə daha m ə nfi t ə sir göst ə r ə bil ə r. 2.3.1. Neytral hüquqi norma, meyar v ə ya mövcud t ə crüb ə Dolayı ayrı-seçkiliyin ba ş verm ə sin ə s ə b ə b olan v ə n ə z ə r ə çarpan ilk elementl ə r böyük ehtimalla neytral hüquqi normaların, meyarların v ə ya mövcud t ə crüb ə nin t ə tbiq olunmasından ibar ə tdir. Ba ş qa sözl ə , ilk növb ə d ə hamıya ş amil olunan mü ə yy ə n formada bir t ə l ə b mövcud olmalıdır. A ş a ğ ıda bununla ba ğ lı 2 misal t ə svir olunur. Dig ə r misallar d ə lill ə r ə ə saslanan m ə s ə l ə l ə r ə v ə statistikanın roluna aid 5-ci f ə sild ə verilir. 32 P. v ə S.-in Kornuol qraflı ğ ının r ə hb ə rliyin ə qar ş ı A Ə M-d ə ki C-13/94 [1996] ECR I-2143 saylı, 30 aprel 1996-cı il tarixli i ş i. 33 Eyni zamanda, “M əşğ ulluq sah ə sind ə b ə rab ə rliy ə dair” Direktivin 2(2)(b), “Gender b ə rab ə rliyin ə dair (yenid ə n baxılmı ş )” Direktivin 2(1)(b), “Mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə gender b ə rab ə rliyin ə dair” Direktivin 2(b) madd ə l ə ri. 34 Hilde Ş ünheytin Frankfurt am Main şə h ə rin ə v ə Silvia Bekerin Hessen Torpa ğ ına qar ş ı C-4/02 v ə C-5/02 [2003] ECR I-12575 saylı, 23 oktyabr 2003-cü il tarixli, A Ə M-d ə birg ə baxılmı ş i ş l ə ri. 24 Misal: Ş önhaytın i ş in ə ə sas ə n, yarım ş tat i ş çil ə rin pensiyası tam ş tatda olmu ş i ş çil ə rin pensiyası il ə müqayis ə d ə f ə rqli ş kaladan istifad ə etm ə kl ə hesablanmı ş dır. 35 F ə rqli ş kalaların t ə tbiqi i şə s ə rf olunmu ş vaxt il ə ə laq ə dar deyildi. Bel ə likl ə , faktiki i ş d ə olma müdd ə tini n ə z ə r ə aldıqda bel ə , yarım ş tat i ş çil ə r tam ş tatda olmu ş i ş çil ə rl ə müqayis ə d ə nisb ə t ə n az pensiya alırdılar. Pensiyaların hesablanması sah ə sind ə bu neytral hüquqi norma bütün yarım ş tat i ş çil ə r ə b ə rab ə r s ə viyy ə d ə ş amil olunurdu. Lakin yarım ş tat i ş çil ə rin t ə xmin ə n 88%-ni qadınlar t əş kil etdiyind ə n bu hüquqi norma ki ş il ə rl ə müqayis ə d ə qadınlara m ə nfi t ə sir göst ə rirdi. Misal: D.H. v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı i ş in ə ə sas ə n ş agirdl ə rin adi orta m ə kt ə bl ə rd ə n çıxarılaraq xüsusi m ə kt ə bl ə r ə gönd ə rilib-gönd ə rilm ə m ə si m ə s ə l ə sini d ə qiql əş dirm ə k üçün onların intellektual s ə viyy ə l ə rini v ə uy ğ unlu ğ unu mü ə yy ə n etm ə k m ə qs ə dil ə bir sıra testl ə rd ə n istifad ə olunmu ş dur. 36 H ə min xüsusi m ə kt ə bl ə r ə qli inki ş afda geril ə m ə l ə ri v ə t ə dris materiallarını qavramaq sah ə sind ə ç ə tinlikl ə ri olan ş agirdl ə r üçün n ə z ə rd ə tutulub. Bütün ş agirdl ə r xüsusi m ə kt ə bl ə r ə gönd ə rilm ə si üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş eyni testd ə n keçmi ş dil ə r. Lakin t ə crüb ə d ə bu test el ə n ə z ə rd ə tutulmu ş dur ki, Çexiyanın bütün ş agirdl ə ril ə müqayis ə d ə roman m ə n şə li ş agirdl ə r onu böyük ehtimalla nisb ə t ə n a ş a ğ ı s ə viyy ə d ə ver ə c ə kdi v ə bu bel ə d ə oldu: n ə tic ə d ə roman m ə n şə li ş agirdl ə rin 50-90%-i ümumi t ə hsil sistemind ə n k ə narda t ə hsil almalı oldu. A İ HM bu i ş in dolayı ayrı-seçkiliy ə aid oldu ğ unu mü ə yy ə n etmi ş dir. 2.3.2. Müdafi ə olunan qrupa mahiyy ə tc ə daha m ə nfi t ə sirin göst ə rilm ə si Dolayı ayrı-seçkiliyin ikinci n ə z ə r ə çarpan elementi böyük ehtimalla neytral hüquqi normaların, meyarların v ə ya t ə crüb ə nin t ə tbiqi n ə tic ə sind ə “müdafi ə olunan” qrupların s ə ciyy ə vi v ə qeyri-münasib r ə ftara m ə ruz qalmasından ibar ə t idi. Birba ş a ayrı-seçkiliyi dolayı ayrı- seçkilikd ə n f ə rql ə ndir ə n dig ə r bir amil ondan ibar ə tdir ki, birba ş a ayrı-seçkiliyin ə sasını f ə rqli r ə ftar t əş kil edirs ə , dolayı ayrı-seçkiliyin ə sasını f ə rqli n ə tic ə l ə r t əş kil edir. Ox ş ar v ə ziyy ə td ə olan dig ə r şə xsl ə rl ə müqayis ə d ə daha çox müdafi ə olunan qrupların qeyri- münasib, f ə rqli r ə ftara m ə ruz qalması bar ə d ə statistik faktları n ə z ə rd ə n keçir ə n A Ə M v ə A İ HM, m ə nfi r ə ftara m ə ruz qalanların böyük ə ks ə riyy ə tinin m ə hz müdafi ə olunan qrupdan ibar ə t olunması bar ə d ə kifay ə t q ə d ə r d ə lil ə ld ə etm ə y ə çalı ş ır. Bu i ş in t ə f ə rrüatları d ə lill ə r ə ə saslanan m ə s ə l ə l ə r ə aid 5-ci f ə sild ə n ə z ə rd ə n keçirilir. Bu yarımbölm ə d ə is ə Noltenin i ş ind ə cinsi z ə mind ə ayrı-seçkilik m ə s ə l ə si müzakir ə olunark ə n ba ş v ə kil Lüqerin r ə yil ə ə laq ə dar A Ə M nümay ə nd ə sinin çıxı ş ı zamanı istifad ə edilmi ş ifad ə l ə r toplusuna istinad olunur: “Ayrı-seçkiliyin sübuta yetirildiyini ehtimal etm ə k üçün müvafiq t ə dbir “ki ş il ə rl ə müqayis ə d ə daha çox sayda qadına” [Rinner-Kühnün i ş i] 37 v ə ya “qadınlarla müqayis ə d ə çox az faiz ki ş il ə r ə ” 35 D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki [GC] 57325/00 saylı, 13 noyabr 2007-ci il tarixli i ş in 184-cü, Opuzun Türkiy ə Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki 33401/02 saylı, 9 iyun 2009-cu il tarixli i ş in 183-cü, Z ə rb Adaminin Malta Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki 17209/02 saylı, 20 iyun 2006-cı il tarixli i ş in 80-cı paraqrafları. 36 D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki [GC] 57325/00 saylı, 13 noyabr 2007-ci il tarixli i ş inin 79-cu paraqrafı. 37 Rinner-Kühnün „FWW Spezial-Geb д udereinigung“- ə qar ş ı A Ə M-d ə ki C-171/88 [1989] ECR 2743 saylı, 13 iyul 1989-cü il tarixli i ş i. 25 [Nimtsin, 38 Kovalskanın i ş l ə ri] 39 , yaxud “ki ş il ə rl ə müqayis ə d ə daha çox qadınlara” [De Veerd, qızlıq soyadı Roks, v ə ba ş qaları] 40 m ə nfi t ə sir göst ə rm ə lidir.” 41 2.3.3. Müqayis ə vasit ə si Birba ş a ayrı-seçkilikd ə oldu ğ u kimi neytral hüquqi normanın, meyarın v ə ya mövcud t ə crüb ə nin ox ş ar v ə ziyy ə td ə olan dig ə r şə xsl ə rl ə müqayis ə d ə hansısa şə xsl ə r ə daha m ə nfi t ə sir göst ə rdiyini mü ə yy ə n etm ə k m ə qs ə dil ə m ə hk ə m ə yen ə d ə müqayis ə vasit ə sini ə ld ə etm ə lidir. M ə hk ə m ə l ə rin bu istiqam ə td ə ki yana ş ması birba ş a ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı nümayi ş etdirdiyi yana ş madan f ə rql ə nmir. 2.4. Qısnama v ə ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qoyma göst ə ri ş l ə ri 2.4.1. Qısnama v ə ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qoyma göst ə ri ş l ə rin ə aid m ə s ə l ə l ə r ayrı-seçkiliyin qada ğ an olunmasına dair Avropa İ ttifaqı Direktivl ə rind ə Ayrı-seçkiliyin qada ğ an olunması sah ə sind ə A İ qanunvericiliyinin bir hiss ə si olan qısanamnın v ə ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qoyma bar ə d ə göst ə ri ş l ə rin yolverilm ə zliyi m ə s ə l ə l ə ri nisb ə t ə n yeni bir sah ə dir v ə bu m ə s ə l ə l ə rd ə n daha da müf ə ss ə l müdafi ə nin t ə min olunması üçün istifad ə olunur. Ə g ə r müdafi ə olunan ə saslara qar ş ı h ə yata keçiril ə n arzuolunmaz davranı ş şə xsin l ə yaq ə tini alçaltmaq v ə /v ə ya qorxuducu, dü ş m ə n, t ə hqiredici, alçaldıcı v ə ya aqressiv mühitin yaradılması m ə qs ə di da ş ıyır v ə ya bütün bunlarla n ə tic ə l ə nirs ə , o zaman ayrı-seçkiliyi qada ğ an ed ə n direktivl ə r ə ə sas ə n qısnama ayrı-seçkiliyin bir forması kimi q ə bul olunur. 42 Qısnama ayrı-seçkiliyin qada ğ an olunmasına dair A İ Direktivl ə rind ə ayrı-seçkiliyin bir s ə ciyy ə vi forması kimi q ə l ə m ə verilir. İ lk olaraq qısnama birba ş a ayrı-seçkiliyin konkret bir t ə zahürü kimi q ə bul olunurdu. Bu m ə s ə l ə nin ayrıca bir forma s ə viyy ə sin ə qaldırılması konseptual dü ş ünc ə l ə rd ə ba ş vermi ş d ə yi ş iklikl ə rd ə n deyil, daha çox diskriminativ r ə ftarın bu cür konkret v ə t ə hlük ə li formasının tanınması z ə rur ə tind ə n ir ə li g ə lir. Eyni zamanda, “Gender b ə rab ə rliyin ə dair” Direktiv d ə cinsi z ə mind ə qısanamanı ayrı- seçkiliyin s ə ciyy ə vi bir forması kimi t ə sbit edir ( ə g ə r arzuolunmaz “ ş ifahi v ə yazılı t ə hqir v ə ya fiziki” davranı ş “seksual” xarakter da ş ıyırsa). 43 Bu anlayı ş a ə sas ə n, qısnama faktını sübuta yetirm ə k üçün müqayis ə vasit ə sin ə heç bir ehtiyac yoxdur. Ə slind ə bu anlayı ş qısnamanın q ə bul etdiyi formalara gör ə ( ş ifahi v ə yazılı t ə hqir v ə ya fiziki davranı ş ) ümumiyy ə tl ə pis ə m ə l olması faktını v ə ə ld ə oluna bil ə c ə k potensial n ə tic ə sini (insan l ə yaq ə tinin alçaldılması) özünd ə ə ks etdirir. 38 Nimtsin „Freie und Hansestadt Hamburg“-a qar ş ı A Ə M-d ə ki C-184/89 [1991] ECR I-297 saylı, 7 fevral 1991-ci il tarixli i ş i. 39 Kovalskanın “Freie und Hansestadt Hamburg”-a qar ş ı A Ə M-d ə ki C-33/89 [1990] ECR I-2591 saylı, 27 iyun 1990-cı il tarixli i ş i. 40 De Veerdin (qızlıq soyadı Roks) v ə ba ş qalarının “Bestuur van de Bedrijfsvereniging voor de Gezondheid, Geestelijke en Maatschappelijke Belangen”- ə v ə ba ş qalarına qar ş ı A Ə M-d ə ki, C-343/92 [1994] ECR I-571 saylı, 24 fevral 1994-cü il tarixli i ş i. 41 Ba ş v ə kil Lüqerin r ə yil ə ba ğ lı A Ə M-d ə ki 31 may 1995-ci il tarixli i ş in 57-58 paraqrafları - Noltenin “Landesversicherungsanstalt Hannover”- ə qar ş ı C-317/93 [1995] ECR I-4625 saylı, 14 dekabr 1995-ci il tarixli i ş i. Ox ş ar yana ş ma D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı A İ HK-da baxılmı ş [GC] 57325/00 saylı, 13 noyabr 2007-ci il tarixli i ş ind ə (F ə sil 5.2.1-d ə müzakir ə olunur) d ə nümayi ş etdirilmi ş dir. 42 “ İ rqi b ə rab ə rliy ə dair” Direktivin 2(3)-cü, “M əşğ ulluq sah ə sind ə b ə rab ə rliy ə dair” Direktivin 2(3)-cü, “Mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə gender b ə rab ə rliyin ə dair” Direktivin 2(c), “Gender b ə rab ə rliyin ə dair” (yenid ə n baxılmı ş ) Direktivin 2(1)(c) madd ə l ə rin ə baxın. 43 “Mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə gender b ə rab ə rliyin ə dair” Direktivin 2(d) v ə “Gender b ə rab ə rliyin ə dair” (yenid ə n baxılmı ş ) Direktivin 2(1)(d) madd ə l ə ri. 26 A İ s ə viyy ə sind ə qısnama ə leyhin ə t ə limatların ə ks ə riyy ə ti “Avropa Komissiyasının qadın v ə ki ş il ə rin l ə yaq ə tinin i ş yerl ə rind ə müdafi ə sin ə dair Tövsiy ə l ə rinin, h ə mçinin cinsi z ə mind ə qısnamaya qar ş ı mübariz ə y ə dair prosessual m ə c ə ll ə sinin icra olunması haqqında” A İ Ş urasının 19 dekabr 1991-ci il tarixli B ə yannam ə sind ə n ir ə li g ə lir. 44 A İ -nin bu sah ə d ə ki qanunvericiliyi çox çevik, obyektiv v ə subyektiv yana ş manı n ə z ə rd ə tutur. İ lk növb ə d ə göst ə rilmi ş r ə ftar n ə tic ə sind ə qısnama faktının ba ş verib-verm ə m ə si, m ə hz z ə r ə rç ə kmi ş şə xsin qavrayı ş ı ə sasında mü ə yy ə n edilir. Ə g ə r z ə r ə rç ə kmi ş şə xs qısnamanın t ə zahürl ə rini öz üz ə rind ə faktiki olaraq hiss etm ə mi ş dirs ə , o, bir iddiaçı qismind ə bu cür davranı ş ın h ə d ə fi kimi qalanad ə k z ə ruri ara ş dırmaların aparılması davam etdiril ə c ə k. Ba ş vermi ş davranı ş ın qısnama faktı kimi qiym ə tl ə ndirilib-qiym ə tl ə ndirilm ə m ə sin ə aid m ə s ə l ə l ə r ad ə t ə n milli s ə viyy ə d ə , müvafiq i ş l ə r A Ə M- ə gönd ə rilm ə zd ə n ə vv ə l d ə qiql əş dirilir. A ş a ğ ıda t ə svir olunmu ş i ş l ə r vaxtı il ə milli yurisprudensiyada olan i ş l ə rdir. Misal: İ sveçin Apellyasiya M ə h ə k ə m ə sin ə gönd ə rilmi ş i şə ə sas ə n, iddiaçı balaca bir ev iti almaq ist ə yirdi. Lakin satıcı alıcının homoseksual oldu ğ unu bil ə nd ə , iti satmaqdan imtina etmi ş dir v ə homoseksualların heyvanlarla cinsi ə laq ə y ə girdiyini ə sas g ə tir ə r ə k, bunu itin xeyrin ə etdiyini bildirmi ş dir. İ ti satmaqdan imtina, İ sveç Apellyasiya M ə h ə k ə m ə si t ə r ə find ə n mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə birba ş a ayrı-seçkilik kimi qiym ə tl ə ndiril ə r ə k cinsi oriyentasiya z ə minind ə qısnama faktı kimi mü ə yy ə n edilmi ş dir. 45 Misal: Macarıstanın B ə rab ə r R ə ftar M ə s ə l ə l ə ri üzr ə İ dar ə sin ə t ə qdim olunmu ş ş ikay ə t ə riz ə si mü ə lliml ə r bar ə sind ə idi. H ə min mü ə lliml ə r roman m ə n şə li ş agirdl ə r ə bildirmi ş dir ki, onların m ə kt ə bd ə ki nalayiq davranı ş ı bar ə d ə romanlara qar ş ı zorakılıq aktları tör ə tm ə kl ə tanınmı ş v ə milliyy ə tçi t əş kilat olan “Macar Qvardiyasına” artıq m ə lumat verilib. 46 Mü ə yy ə n olunmu ş dur ki, mü ə lliml ə r öz b ə yanatları il ə sözüged ə n qvardiyanın irqçi baxı ş larını d ə st ə kl ə yirl ə r v ə bununla da qısnama kimi qiym ə tl ə ndiril ə n t ə hlük ə v ə qorxu mühiti yaradırlar. Yüklə 144,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|