Az ə rbaycan Respublikasının ayrı-seçkiliy
Yüklə 144,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.1.2. Avropa İ ttifaqı v ə ayrı-seçkiliyin qada ğ an olunması il ə ba ğ lı direktivl ə r Ə vv ə lc ə A İ hökum ə tl ə rarası bir t əş kilat idi, lakin hazırda ayrıca hüquqi t əş kilat hesab olunur. Hal-hazırda 27 dövl ə t A İ -y ə üzvdür. Onun ə sası 1950-ci ill ə rd ə yaradılaraq enerji t ə hlük ə sizliyi v ə azad ticar ə t m ə s ə l ə l ə ril ə m əşğ ul olan (kollektiv şə kild ə “Avropa İ ttifaqı” kimi tanınmı ş ) 3 müxt ə lif hökum ə tl ə rarası t əş kilatın ə sasında qoyulub. Avropa İ ttifaqının ə sas m ə qs ə di, malların, 1 A İ HK-nın 14-cü madd ə sinin t ə tbiqin ə dair t ə limatları özünd ə ə ks etdir ə n v ə “PowerPoint presentation” şə klind ə t ə qdim olunan t ə lim materialları il ə A Ş -nin Hüquq ş ünaslar üçün İ nsan Hüquqları Sah ə sind ə T ə hsi ə dair “www.coehelp.org/course/view.php?id=18&topic=1” saytından tanı ş olmaq olar. 2 12 saylı Protokolu ratifikasiya etmi ş A İ üzv dövl ə tl ə rinin faktiki sayını öyr ə nm ə k üçün: “www.conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=177&CM=7&DF=16/07/2010&CL=ENG” saytına baxın. 3 ASX-nın 20-ci madd ə sin ə v ə V hiss ə sinin “E” madd ə sin ə baxın. 4 “Milli azlıqların müdafi ə si haqqında” Ç ə rçiv ə Konvensiyasının 4, 6(2) v ə 9-cu madd ə l ə rin ə baxın. 5 “ İ nsan alveri ə leyhin ə t ə dbirl ə r ə dair” A Ş Konvensiyasının 2(1)-ci madd ə sin ə baxın. 11 s ə rmay ə l ə rin, insanların v ə xidm ə tl ə rin s ə rb ə st h ə r ə k ə ti vasit ə sil ə iqtisadi inki ş afın stimulla ş dırılmasından ibar ə t idi. Üzv dövl ə tl ə r arasında tarazlı ğ ı t ə min etm ə k m ə qs ə dil ə Avropa İ qtisadi Birliyini yaradan 1957-ci il tarixli Anla ş ma, dig ə r m ə s ə l ə l ə rl ə yana ş ı, m əşğ ulluq sah ə sind ə cinsi m ə nsubiyy ə t ə gör ə ayrı-seçkiliyi qada ğ an ed ə n müdd ə aları özünd ə ə ks etdirirdi. Bu i şə götürül ə n qadınlar üçün nisb ə t ə n a ş a ğ ı ə m ə k haqqı v ə ya daha ə lveri ş siz şə rait t ə klif ed ə n üzv dövl ə tl ə r arasındakı haqsız r ə qab ə tin qar ş ısını alırdı. Sonradan bu hüquqi t ə m ə l ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə inki ş af etdiril ə r ə k t ə qaüdl ə r, hamil ə lik, h ə mçinin sosial t ə minat hüquqları v ə sosial sı ğ orta münasib ə tl ə ri kimi m ə s ə l ə l ə ri ə hat ə ets ə d ə , ayrı-seçkiliyin qada ğ an olunması sah ə sind ə A İ qanunvericiliyi 2000-ci il ə d ə k yalnız m əşğ ulluq v ə sosial t ə minat sah ə l ə rind ə sad ə c ə olaraq cinsi m ə nsubiyy ə t m ə s ə l ə l ə rin ə toxunurdu. Öt ə n ə srin 90-cı ill ə rind ə irqi m ə nsubiyy ə t v ə etnik m ə n şə , h ə mçinin cinsi oriyentasiya, dini baxı ş lar, ya ş v ə ə lillik kimi dig ə r sah ə l ə rd ə d ə ayrı-seçkiliyin A İ qanunvericiliyi s ə viyy ə sind ə qada ğ an olunmasını t ə l ə b ed ə n ictimai maraq qrupları t ə r ə find ə n bu istiqam ə td ə mühüm lobbiçilik i ş l ə ri aparılmı ş dır. A İ -y ə üzv olan b ə zi dövl ə tl ə rd ə ekstremist milliyy ə tçiliyin yaranması t ə hlük ə si A İ Müqavil ə sind ə müvafiq sah ə l ə rd ə ki hüquqi münasib ə tl ə ri qanunla t ə nziml ə m ə k s ə lahiyy ə tini Avropa İ ttifaqına ver ə n d ə yi ş iklikl ə rin edilm ə sin ə z ə min yaradan kifay ə t q ə d ə r siyasi irad ə nin r ə hb ə r şə xsl ə r arasında artması il ə n ə tic ə l ə nmi ş dir. Bütün bunlarla ə laq ə dar olaraq, 2000-ci ild ə 2 direktiv q ə bul edilmi ş dir: m əşğ ulluq sah ə sind ə cinsi oriyentasiyaya, dini baxı ş lara, ya ş a v ə ə lilliy ə gör ə ayrı-seçkiliyi qada ğ an ed ə n “M əşğ ulluq sah ə sind ə b ə rab ə rliy ə dair” Direktiv v ə m əşğ ulluq sah ə sil ə yana ş ı, t ə minat sistemind ə n v ə sosial sı ğ ortalardan, eyni zamanda, mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə d ə irqi m ə nsubiyy ə t ə v ə ya etnik m ə n şə y ə gör ə ayrı-seçkiliyi qada ğ an ed ə n “ İ rqi b ə rab ə rliy ə dair” Direktiv. Bu, A İ ç ə rçiv ə sind ə ayrı-seçkiliyi qada ğ an ed ə n qanunvericilik bazasının ə hat ə dair ə sinin ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə geni ş l ə ndirilm ə si dem ə k idi. Bununla da, A İ , m əşğ ulluq bazarında insanlar t ə r ə find ə n öz z ə ngin potensiallarının istifad ə olunmasına şə rait yaratmaq m ə qs ə dil ə , onlar t ə r ə find ə n s ə hiyy ə v ə t ə hsil xidm ə tl ə rinin ə ld ə edilm ə si v ə onların m ə nzil şə raitinin yax ş ıla ş dırılması kimi sah ə l ə rd ə b ə rab ə r imkanların t ə min edilm ə sinin vacib bir m ə s ə l ə oldu ğ unu q ə bul etmi ş dir. 2004- cü ild ə q ə bul edilmi ş “Mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə gender b ə rab ə rliyin ə dair” Direktiv, bu sah ə d ə cinsi m ə nsubiyy ə t z ə minind ə ayrı-seçkiliy ə aid qada ğ aların ə hat ə dair ə sini daha da geni ş l ə ndirmi ş dir. Lakin bu s ə n ə dd ə ə ks olunmu ş cinsi m ə nsubiyy ə t z ə minind ə müdafi ə nin ə hat ə dair ə si “ İ rqi b ə rab ə rliy ə dair” Direktivd ə n ə z ə rd ə tutulmu ş müdafi ə nin ə hat ə dair ə si il ə üst- üst ə dü ş mür. Eyni zamanda, “Sosial sı ğ orta sah ə sind ə gender m ə s ə l ə l ə rin ə dair” Direktiv yalnız sosial sı ğ orta sah ə sind ə b ə rab ə r r ə ftarı t ə min edir v ə sosial müdafi ə , h ə mçinin tibbi v ə t ə hsil xidm ə tl ə rind ə n istifad ə kimi m ə s ə l ə l ə rd ə n ibar ə t daha geni ş sosial t ə minat sah ə sini ə hat ə etmir. Cinsi oriyentasiya, dini baxı ş lar, ə lillik v ə ya ş yalnız m əşğ ulluq sah ə sind ə d ə , müdafi ə edil ə n aspektl ə r oldu ğ undan mallar v ə xidm ə tl ə r sah ə sind ə d ə bu aspektl ə rin müdafi ə olunmasına dair t ə klif (“Üfqi Direktiv” adı il ə tanınmı ş dır) hal-hazırda A İ institutlarında müzakir ə edilir. 1.2. Avropa müdafi ə mexanizml ə ri sah ə sind ə cari v ə g ə l ə c ə k yenilikl ə r 1.2.1. Avropa İ ttifaqının Ə sas Hüquqlar Xartiyası Avropa İ ttifaqının ilkin anla ş malarında insan hüquqlarına v ə ya bu hüquqların müdafi ə sin ə aid h ə r hansı bir müdd ə a ə ks olunmamı ş dır. Avropada azad ticar ə t zonasının yaradılması n ə tic ə sind ə insan hüquqlarına h ə r hansı bir t ə sirin ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə göst ə ril ə c ə yi ehtimal olunmurdu. Lakin A İ qanunvericiliyinin t ə tbiqi n ə tic ə sind ə , insan hüquqlarının pozulmasını ehtimal ed ə n i ş l ə rin sayı Avropa Ə dal ə t M ə hk ə m ə sind ə (A Ə M) artdıqca, A Ə M, A İ qanunvericiliyinin “ ə sas prinsipl ə ri” kimi tanınan v ə m ə hk ə m ə presedentl ə rin ə ə saslanan 12 qanunvericilik aktını i ş l ə yib hazırlamı ş dır. 6 A Ə M- ə ə sas ə n, sözüged ə n “ ə sas prinsipl ə r” milli konstitusiyalarda v ə insan hüquqları haqqında müqavil ə l ə rd ə , xüsus ə n d ə A İ HK-da qeyd olunmu ş insan hüquqlarının müdafi ə si m ə s ə l ə l ə rini özünd ə ə ks etdirir. A Ə M, A İ qanunvericiliyinin bu prinsipl ə r ə uy ğ unla ş dırılmasını t ə min ed ə c ə yini b ə yan etmi ş dir. H ə yata keçirdikl ə ri siyas ə tin insan hüquqlarına t ə sir etdiyini q ə bul ed ə r ə k v ə öz v ə t ə nda ş larının A İ -y ə “daha yaxın” olmaları üçün s ə yl ə r göst ə r ə r ə k, A İ v ə üzv dövl ə tl ə r 2000-ci ild ə Ə sas Hüquqlar Xartiyasını q ə bul etmi ş dil ə r. Bu Xartiya, üzv dövl ə tl ə rin konstitusiyalarında, A İ HK-da v ə BMT-nin “U ş aq hüquqları haqqında” Konvensiyası kimi insan hüquqlarına dair beyn ə lxalq s ə n ə dl ə rd ə öz ə ksini tapmı ş hüquqlardan qaynaqlanan insan hüquqlarından ibar ə t bir siyahıdan t əş kil olunmu ş dur. Bu Xartiya, 2000-ci ild ə sad ə c ə olaraq bir “b ə yannam ə ” kimi q ə bul edilmi ş dir v ə onu q ə bul ed ə n t ə r ə fl ə r üz ə rin ə heç bir öhd ə lik qoymurdu, lakin buna baxmayaraq, Avropa Komissiyası, yeni A İ qanunvericiliyin ə aid t ə klifl ə r ver ə n ə sas orqan kimi bütün t ə klifl ə rin qeyd olunan Xartiyaya uy ğ unla ş dırılaca ğ ını b ə yan etmi ş dir. Lissabon Müqavil ə si 2009-cu ild ə qüvv ə y ə mindikd ə n sonra Ə sas Hüquqlar Xartiyasının statusunu d ə yi şə r ə k, onu t ə r ə fl ə r üz ə rin ə hüquqi öhd ə likl ə r qoyan bir s ə n ə d s ə viy ə sin ə qaldırdı. Bunun n ə tic ə si olaraq, A İ t ə sisatları öz f ə aliyy ə tl ə rini bu Xartiyaya uy ğ unla ş dırmalıdır. A İ -y ə üzv olan dövl ə tl ə r is ə yalnız A İ qanunvericiliyini icra etdikl ə ri zaman öz f ə aliyy ə tini bu Xartiyaya uy ğ unla ş dırmalıdırlar. Bundan ba ş qa, Çexiya, Pol ş a v ə Böyük Britaniya t ə r ə find ə n ə laq ə dar müvafiq m ə hdudiyy ə tl ə ri şə rtl ə ndir ə n Xartiyaya Ə lav ə Protokol da q ə bul edilmi ş dir. Xartiyanın 21-ci madd ə si, bundan sonra bu B ə l ə dçid ə n ə z ə rd ə n keçiril ə c ə k müxt ə lif z ə minl ə rd ə ayrı- seçkiliyin qada ğ an olunmasına aid m ə s ə l ə l ə ri özünd ə ə ks etdirir. Bu is ə o dem ə kdir ki, insanlar Xartiyaya ə m ə l olunmadı ğ ını hesab etdikd ə , A İ qanunvericiliyil ə v ə ya A İ qanunvericiliyini icra ed ə n milli qanunvericilikl ə ə laq ə dar ş ikay ə t ver ə bil ə rl ə r. A İ qanunvericiliyinin düzgün şə rhi il ə ə laq ə dar milli m ə hk ə m ə l ə r “A İ -nin f ə aliyy ə ti haqqında” Müqavil ə nin 267-ci madd ə si ə sasında ilkin istinad etm ə proseduruna uy ğ un A Ə M- ə müraci ə t ed ə bil ə r. 1.2.2. Birl əş mi ş Mill ə tl ə r T əş kilatının insan hüquqları il ə ba ğ lı müqavil ə l ə ri Aydın m ə s ə l ə dir ki, insan hüquqlarının müdafi ə si mexanizml ə ri Avropa xaricind ə d ə mövcuddur. Ş imali v ə C ə nubi Amerikada, Afrikada v ə Yaxın Şə rqd ə d ə bu s ə pkid ə n olan mövcud regional mexanizml ə rl ə yana ş ı, BMT t ə r ə find ə n i ş l ə nib hazırlanmı ş insan hüquqları il ə ba ğ lı z ə ngin beyn ə lxalq qanunvericilik bazası mövcuddur. A İ -y ə üzv olan bütün dövl ə tl ə r, a ş a ğ ıda verilmi ş v ə özünd ə ayrı-seçkiliyin qada ğ an olunması bar ə d ə müdd ə aları ə ks etdir ə n BMT-nin insan hüquqları il ə ba ğ lı müqavil ə l ə rini imzalayıb: “Mülki v ə siyasi hüquqlar haqqında” Beyn ə lxalq Pakt, 7 “ İ qtisadi, sosial v ə m ə d ə ni hüquqlar haqqında” Beyn ə lxalq Pakt, 8 “ İ rqi ayrı- seçkiliyin bütün formalarının l əğ v edilm ə si haqqında” Konvensiya, 9 “Qadınlara qar ş ı ayrı- seçkiliyin bütün formalarının l əğ v edilm ə si haqqında” Konvensiya, 10 “ İş g ə nc ə l ə r v ə dig ə r q ə ddar, qeyri-insani v ə alçaldıcı r ə ftar v ə ya c ə za ə leyhin ə ” Konvensiya 11 v ə “U ş aq hüquqları haqqında” Konvensiya (ÜHK) 12 . BMT s ə viyy ə sind ə insan hüquqları il ə ba ğ lı nisb ə t ə n yeni i ş l ə nib 6 Lissabon Müqavil ə si ə sasında edilmi ş düz ə li ş l ə r ə uy ğ un olaraq Avropa Ə dal ə t M ə hk ə m ə si (A Ə M) “Ba ş M ə hk ə m ə ” kimi göst ə rilir. Lakin hüquq ş ünaslar t ə r ə find ə n istifad ə edil ə bil ə c ə k mövcud ə d ə biyyatın böyük ə ks ə riyy ə ti Lissabon Müqavil ə si qüvv ə y ə mindiyi tarixd ə n, 2009-cu ilin dekabr ayından ə vv ə l d ə rc edildiyind ə n ist ə nil ə n anla ş ılmazlı ğ ın qar ş ısını almaq m ə qs ə dil ə sözüged ə n m ə hk ə m ə bu B ə l ə dçid ə m ə hz A Ə M kimi göst ə ril ə c ə k. 7 BMT-nin 999 UNTS 171 saylı s ə n ə di. 8 BMT-nin 993 UNTS 3 saylı s ə n ə di. 9 BMT-nin 660 UNTS 195 3 saylı s ə n ə di. 10 BMT-nin 1249 UNTS 13 saylı s ə n ə di. 11 BMT-nin 1465 UNTS 85 saylı s ə n ə di. 12 BMT-nin 1577 UNTS 3 saylı s ə n ə di. Bundan ba ş qa, A İ -y ə üzv olan dövl ə tl ə rd ə n b ə zil ə ri BMT-nin “ Ə lill ə rin hüquqları haqqında” Konvensiyasını (UN Doc. A/61/611, 13 dekabr 2006-cı il) v ə “ İ nsanların m ə cburi şə kild ə yoxa çıxmadan müdafi ə si haqqında” Beyn ə lxalq Konvensiyanı (UN Doc. A/61/488, 20 dekabr 2006-cı il) imzalayıb; lakin 13 hazırlanmı ş müqavil ə kimi “ Ə lill ə rin hüquqları haqqında” 2006-cı il Konvensiyasını ( Ə HK) 13 qeyd etm ə k olar. Ad ə t ə n insan hüquqları sah ə sind ə müqavil ə l ə r ə yalnız dövl ə tl ə r üzv ola bilirdi. Lakin son zamanlar dövl ə tl ə r daha çox hökum ə tl ə rarası t əş kilatlar vasit ə sil ə ə m ə kda ş lıq etdiyind ə n v ə bir sıra vacib s ə lahiyy ə t v ə öhd ə likl ə rini bu cür t əş kilatlara h ə val ə etdiyind ə n, üzv dövl ə tl ə r t ə r ə find ə n insan hüquqları sah ə sind ə öz üz ə rl ə rin ə götürdükl ə ri öhd ə likl ə r ə ə m ə l olunmanı t ə min etm ə k m ə qs ə dil ə müvafiq hökum ə tl ə rarası t əş kilatların da öz üz ə rin ə mü ə yy ə n öhd ə likl ə rin götürülm ə si ehtiyacı özünü qabarıq şə kild ə büruz ə verm ə y ə ba ş lamı ş dır. Ə HK regional inteqrasiya t əş kilatlarının qo ş ulması üçün açıq olan v ə A İ t ə r ə find ə n 2010-cu ilin dekabrında ratifikasiya edilmi ş insan hüquqlarına dair BMT s ə viyy ə li ilk s ə n ə ddir. Ə lill ə rin öz hüquqlarından istifad ə etm ə si zamanı b ə rab ə rliyin t ə min edilm ə si m ə qs ə dini da ş ıyan, h ə mçinin bu istiqam ə td ə müsb ə t t ə dbirl ə r görm ə k üçün dövl ə tl ə r üz ə rin ə bir sıra öhd ə likl ə r qoyan Ə HK, ə lill ə rin hüquqlarından ibar ə t müf ə ss ə l bir siyahını özünd ə ə ks etdirir. Xartiyada oldu ğ u kimi bu s ə n ə d A İ t ə sisatları üz ə rin ə mü ə yy ə n öhd ə likl ə r qoyur v ə bu öhd ə likl ə r A İ qanunvericiliyini t ə tbiq etdikl ə ri zaman üzv dövl ə tl ə r ə d ə ş amil olunacaq. Bundan ba ş qa, üzv dövl ə tl ə r öz hüquqlarından istifad ə etm ə kl ə Ə HK-ya f ə rdi qaydada qo ş ulmaq prosesind ə dirl ə r v ə bu da onların üz ə rin ə birba ş a öhd ə likl ə r qoyacaq. Böyük ehtimalla, Ə HK ə lillik z ə minind ə ayrı- seçkilikl ə ə laq ə dar A İ -nin v ə A İ HM-nin qanunvericilik aktlarının şə rh olunması zamanı istiqam ə tverici bir s ə n ə d rolunu oynayacaq. Yüklə 144,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|