0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Barmoq suyaklari Q o'l panjasida yo'g'on va qisqa bosh barmoq (pollex), ko'rsatkich barmoq (index), eng uzun o 'rta barm oq (digitus medius), nomsiz barm oq (digitns annularis) va jimjiloq (digitus minimus) tafovut qilinadi. Barm oq falangalari (phalanges digjtorum) qisqa naysimon suyakdan iborat. II—V barm oqlarda 3 ta: proksim al (phalanx proximalis), o 'rta (phalanx media) va distal falanga (phalanx distalis), bosh barm oqda esa proksimal va distal falangaLx bor. H a r bir falanganing asosi (basis phalangis), tanasi (corpus phalangis) va boshi (caput phalangis) farqlanadi. Proksimal falangalaming asosida kaft
suyaklari bilan bo ‘g‘im hosil qiluvchi chuqurcha, o‘rta va distal falangalarda b o'g'im yuzasi bor. Distal falangalaming uchlari yassilashib g'adir-budirlik (tuberositas phalangis distalis) hosil qiladi. Barm oq falangalari diafizida suyak nuqtasi hom ila hayotining 2-oyida distal, 3-oyning boshida proksimal, 3-oyning oxirida o'rta falangalarda paydo bo'ladi. Epifizar suyak nuqtalari 2—3 yoshda barm oq falangalari asosida yuzaga keladi. Qaram a-qarshi tom ondagi tog'ay epifizar suyak tanadan suyaklanish jarayonining tarqalishi hisobiga suyaklanadi. Epifizlar tanasi bilan 18—20 yoshlarda qo'shilib ketadi. Oyoq suyaklari Odam oyog'i katta va yo'g'on suyaklardan iborat. Oyoq suyaklarida oyoq kam ari va erkin qism lar tafovut qilinadi. Oyoqning kam ar qismi (cingulum
qismi (sceleton membri inferioris liberi) u ch qism dan: proksim al — son suyagi; o 'rta , katta va kichik boldir suyaklaridan iborat. Tizza bo 'g 'im i sohasida katta sesamasimon suyak tizza qopqog'i joylashgan. Oyoqning distal qismi oyoq panjasi suyaklari, o 'z navbatida, kaft oldi suyaklari, kaft suyaklari va barmoq suyaklariga bo'linadi. O yoq suyaklarining rivojlanishi Oyoqlar hom ila hayotining 4-haftasi oxirida homilaning ventral va dorsal qismlari chegarasiga yon bolishlar (kurtaklar) shaklida paydo bo'ladi. 6-haftaning boshida bu kurtaklaming uchlari kengayib, ulam ing yuzasida barm oqlam ing birlamchi belgilari ko'rinadi. Kurtak bo'yiga o'sib dastlab boldir, so'ngra son belgilari yuzaga keladi. 6-haftaning oxirida oyoq kurtaklarida oyoq kafti, boldir, son va chanoq suyaklarining mezenxima qatlamlari aniq bilinadi. H om ila hayotining 8-haftasida bu mezenxima to'qimasi qattiqlashib tog'ayga aylanadi. O yoq suyaklarining ham m asi taraqqiyotning u ch davrini o'tayd i. Bu suyaklaming diafizlari ona qomidagi davrda suyaklansa, epifizlari va apofizlari bola tug'ilganidan keyin suyaklanadi. Bu suyaklaming o'sishi bitta epifiz hisobiga to'g'ri keladi. Yangi tuhg'ilgan chaqaloq oyog'ida ham chanoq kamari va oyoqning erkin qismlari bo'lib, ulam ing tuzilishi turli yoshlarda o'ziga xos xususiyatga ega. Yangi tug'ilgan chaqaloq oyog'i nisbatan qisqa. Ulaming oyoq kafti uzun, son qismi qisqa. Yoshga qarab oyoqning qismlari har xil tezlikda o'sadi. Balog'at davrida son qismi yangi tug'ilgan bolaga nisbatan 4,5 m arta o'ssa, boldir 3,7, oyoq kafti esa 3 marta kattalashadi.
C hanoq suyagi (os coxae, 22-rasm) 2 ta yassi chanoq suyakdan iborat bo'lib, odam ning yurishida gavda og'irligini oyoqqa o'tk azad i va chano q bo'shlig'idagi a ’zolami tashqi muhit ta’siridan saqlab turadi. C hanoq suyagida 3 ta alohida: yonbosh, qov va o ‘tiig‘ich suyaklari farq qilinadi. Bu suyaklar 16 yoshgacha alohida bo‘lib, o'zaro tog'ay vositasida birikkan bo'lsa, keyinchalik suyaklanib — bir butun chanoq suyagini hosil qiladi. Uning tashqi yuzasida (3 ta suyakning o 'z a ro b irla sh g a n jo y id a) son suyagining boshchasi kirib turadigan sirka kosachasi (acetabulum) bo'lib, u aylanasi qirra bilan o'ralgan chuqur, ichki tom onida o'ymasi (incisura acetabuli) bor. Chekka qismini son suyagi boshchasi bilan bo'g'im hosil qiluvchi yarimoysimon yuza (facies
budir.
Yonbosh suyagi (os ilium) ikki пкттт n a s tk i n a lin la s h p a n sirk a 22-rasm- ° ‘“S chan04 s»yag« (tashqi yuza- q is m . p a stK l q a i i n i a s n g a n , SlTKa sj) J_ala ossis 2. crjsta Шаса; 3-linea glutea kosachasm i yuqon qismini hosil anterior; 4 -spina Шаса anterior superior; 5-spi- q ilish d a q a tn a sh a d ig a n ta n a si па Шаса anterior inferior; 6-linea glutea infe- (corpus o ssis ilii) va yuqorigi rior; 7-acetabulum; 8-os pubis; 9-for. obtura- kengaygan qanotidan (ala ossis 10-os ischn, 1 l-m c su ra ischiadicam i- • i" \ -u nor; 12-spma lschiadica; 13-mcisura lscmadica UUj lDorat.
m ajor; 14-spina iliaca p o ste rio r in ferio r; Yonbosh suyagining qanoti S 15-spina Шаса posterior superior; 16-linea glu- shaklida, o 'rta si yupqalashgan, tea posterior; 17-incisuraaletabuli. uning chekkasi qalinlashib, yonbosh qirrasini (crista iliaca) hosil qiladi. Yonbosh qirrasida qorin mushaklari birikadigan uchta g 'ad ir-b ud ir chiziqlar: tashqi lab (labium externum), ichki lab (labium internum) va oraliq chiziq (linia intermedia) bor. Bu qirra oldingi va orqa tom on larda o'sim talar hosil qilib tugaydi. O ldinda o'zaro o'ym a bilan ajragan oldingi yuqorigi (spina iliaca anterior superior) va ostki yonbosh o'sim tasi (spina
va pastki yonbosh o'sim tasi (spina iliaca posterior inferior) hosil bo'ladi. Q anotning tashqi yuzasida dum ba m ushaklari boshlanadigan uch ta chiziq, ayniqsa, eng uzun oldingi dum ba chizig'i (linea glutea anterior) yaxshi bilinadi. U oldingi yuqorigi yonbosh o'sim tasidan boshlanib, katta o 'tiig 'c h o'ymasiga tom on ravoq shaklida yo'naladi. Nisbatan qisqa orqa dumba chizig'i (linea glutea posterior) oldingi chiziqning orqa qismiga parallel joylashgan. Boshqalardan qisqa pastki dum ba chizig'i (linea glutea inferior) yuqorigi va ostki oldingi yonbosh o'sim talarining o'rtasidan boshlanib, ravoq shaklida sirka kosachasi ustidan o'tib katta o'tirg'ich o'ymasigacha boradi. Qanotning ichki botiq yuzasida yonbosh chuqurchasi (fossa iliaca) bor. U n i pastki tom o n d an ravoqsim on chiziq (linea arcuata) chegaralab turadi. Bu chiziq quloqsimon yuzaning (facies auncularis) oldingi chekkasidan boshlanib, yonbosh-qov tepaligiga o ‘tib ketadi. Bu yuza dum g'aza suyagining shu nomli yuzasi bilan b o ‘g‘im hosil qiladi. Quloqsimon yuzaning ustida b o ‘g‘imlararo boylam lar birikadigan yonbosh bo‘rtig‘i (tuberositas iliaca) joylashgan. Qov suyagi (os pubis) sirka kosachasining oldingi qism ini hosil qiluvchi kengaygan tanasi (corpus ossis pubis) va ikki: qov suyagining yuqorigi shoxi (ram us superior ossis pubis) ham da pastki shoxidan (ram us inferior
unda yonbosh va qov suyaklarining birikkan chiziqda joylashgan yonbosh- qov tepaligi (eminentia iliopubica) bor. Yuqori shoxning m edial uchiga yaqin joyda qov b o ‘rtig‘i (tuberculum pubicum) bor. Yuqori shoxning orqa chekkasi bo'ylab qov qirrasi (crista pubica) joylashgan. U ning oldingi qismi bukilib pastki shoxga o'tadi. Bu sohada qaram a-qarshi suyak bilan birikadigan oval shakldagi simflz yuzasi (facies symphysialis) bor. O 'tirg 'ic h suyagi (os ischii) sirka kosachasini pastki qism ini hosil qilishda qatnashadigan kengaygan qismi tanasi (corpus ossis ischii) va shoxidan (ramus ossis ischii) iborat. Tanasi shoxga burchak hosil qilib o 'tg a n y erd a, o 'tir g 'ic h b o 'r tig 'i (tuber ischiadicum ) b o r. U n d a n yuqoriroqda suyak tanasining orqa chekkasidan chiqqan o'tirg'ich o'sim tasi (spina ischiadica) katta o 'tirg 'ich o'ym asini (incisura ischiadica major) kichik o 'tirg 'ich o'ym asidan (incisura ischiadica minor) ajratib turadi. O 'tirg'ich suyagi shoxi qov suyagining pastki shoxi bilan birikib yopqich teshikni (foramen obturatum) hosil qiladi. Rentgenoanatomiyasi. C hanoq va chanoq-son b o 'g 'im i sohasini old to 'g 'ri rentgenogram m asida yonbosh suyagining tanasi, qanoti, qirrasi va dumg'aza suyagi bilan birikkan quloqsimon yuzasi tafovut qilinadi. Shuningdek pastki bel umurtqalari, dumg'aza va dum suyaklari va simfiz aniqlanadi. Yonbosh suyagi qanoti bir хД tarkibli g'ovak m oddasi bo'lgan keng qatlam li suyak soyasini beradi. Yonbosh suyagi qinasi oldinda oldingi o'sim ta bilan tugaydigan bukilgan g'adir-budir chiziq shaklida. Qov suyagi uning burchak ostida joylashgan ustki va pastki shoxlarini aniq ko'rinishi shaklidagi qorong'ilashgan hoshiya kabi kuzatiladi. O 'tirg 'ich b o 'rtig 'i notekis soya beradi. Yopqich teshik, odatda, oval yoki uchburchak shaklida. Qov suyaklari o'rtasida har xil kenglikdagi notekis ko'rinishli rentgen yorig'i aniqlanadi. C hanoq suyagi uchta asosiy va bir nechta qo'shim cha suyak nuqtalardan suyaklanadi. Birinchi asosiy suyak nuqtasi homila hayotining 4-oyida o'tirg'ich, 5-oyda qov suyagi tanasida ikkinchi va 6-oyda yonbosh suyagi tanasida uchinchi suyak nuqtasi paydo bo'ladi. Bola tug'ilish davrida suyak tanalari sirka kosachasi sohasida o'zaro Y shaklidagi tog'ay qatlam bilan ajragan holda bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning yonbosh suyagi tog'ay va suyakdan iborat bo'lib, uning qanoti — relyefi yaxshi bilinmaydi. Suyak tanasi n o to 'g 'n shaklda bo'lib, u sirka kosachasining yuqori qismini hosil qiladi. O 'tirg 'ich suyagining tanasi va shoxi suyaklangan. Tanasi sirka kosachasining pastki orqa
qism ini hosil qiladi. Qov suyagining tanasi va yuqorigi shohi suyaklangan bo'lib, pastki shoxiga suyaklanish jarayoni tarqayotgan bo'ladi. Qov suyagi tanasi sirka kosachasining pastki oldingi qismini hosil qiladi. Sirka kosachasi tashqi tom ondan tog'ay bilan qoplangan. Uning qirrasiga tog'ay b o'g'im labi birikkan; kosacha tubida suyaklaming birikkan joyida Y-sim on tog'ay bo'lib, uning qalinligi turlicha. Erta bolalik davrida chanoq suyagini o'sishi va suyaklanishi tezlashib, yonbosh suyagi qanoti S shaklini oladi va yonbosh chuqurchasi paydo bo'la boshlaydi. Qov suyagining pastki shohi suyaklanib, o'zaro 1—2 m m qalinlikdagi tog'ay qatlam bilan ajralib turadi. Bolalikning birinchi davrida chanoq suyagi 1,5—2 m arta kattalashadi, ikkinchi davrida esa o'sish sekinlashadi. Uning relyefi shakllanib, o'tirg'ich va qov suyaklarining shoxlari o'zaro qo'shiladi. Yonbosh suyagi qirrasida, o'sim talarida, quloqsimon yuzasida, o 'tirg 'ich va qov bo'rtiqlarida ikkilamchi suyak nuqtalari paydo bo'ladi. Balog'at davrida yonbosh, qov va o'tirg'ich suyaklari o'zaro birikib yagona suyakni hosil qiladi. Qo'shim cha suyak nuqtalari chanoq suyagi bilan 22—25 yoshlarda qo'shiladi.
Oyoq skeletining erkin qism i (sceleton membri inferioris liberi) son suyagi (femur), tizza qopqog'i (patella), boldir suyaklari (ossa cruris) va oyoq panjasi skeleti (ossa redis) dan tashkil topgan. Son suyagi (femur, 23-rasm ) odam organizmidagi eng uzun va katta naysimon suyak. Uning tanasi, yuqori va pastki uchlari tafovut qilinadi. Son suyagining yuqori uchida chanoq suyagi sirka kosachasi bilan b o 'g 'im hosil qiladigan sh aram o n boshchasi (caput femoris) bor. Boshchaning b o 'g 'im yuzasi yuqoriga va medial tomonga qaragan. Uning o'rtasida son suyagi boshcha yuzasidagi chuqurcha (fovea capitis ossis femoris) bo'lib, unga son suyagi boshchasi boylami birikadi. Son suyagining b o'yni (collum femoris) suyak tanasiga 130° o 'tm as burchak hosil qilib qo'shilgan, shu sohada m ushaklar birikadigan ikkita k o 'st bor. K atta k o 'st (trochanter major) yuqori va lateral joylashgan bo'lib, uning orqa yuzasini yuqori qismida chuqurcha (fossa trochanterica) mavjud. Kichik ko'st (trochanter minor) suyak bo'ynining pastki chekkasida orqaroqda va medialroq joylashgan. Ko'stlar old tom ondan o'zaro ko'stlararo chiziq (linea intertrochanterica), orqa tom ondan esa ko'stlararo qirra (crista intertrochanterica) vositasida birikib turadi. Son suyagi tanasi (corpus femoris) oldinga qarab biroz bukilgan silindisimon shaklda. Oldingi yuzasi silliq, orqasida g'adir-budir chiziq (linea aspera) bor, u ichki va tashqi lablaiga (labium mediate et laterale) ajragan. Lablar suyak tanasining o 'rta qismida bir-biriga yaqin tursa, yuqoriga va pastga yo'nalib bir-biridan ajraladi. Yuqoriga qarab lablar katta va kichik ko'stlar tomonga yo'naladi. Tashqi lab kengayib katta dumba mushagi birikadigan dumba
л II
chanter major; 4-linea intertrochanterica; 5-trochanter minor; 6-corpus femoris; 7-epi- condulus medialis; 8-epicondulus lateralis. B.Orqa tomoni. 1-fossa trochanterica; 2-crista intertrochanterica; 3-tuberositas glutea; 4-labium mediale linea asperae; 5-labium laterale linea asperae; 6-facies poplitea; 7-fossa intercondylaris. D. Chaqaloqning o‘ng son suyagi (old tom on). 1-caput femoris; 2-fovea capitis ossis femoris; 3-corpus femoris; 4-epicondy- lus medialis; 5-condylus medialis; 6-condylus lateralis; 7-epicondylus lateralis; 8-facies patellaris; 9-colIum femoris; 10-trochanter major. bo‘itig‘ini (tuberositas glutea) hosil qiladi. Ichki lab taroqsimon chiziqqa (linea pectinea) o‘tib ketadi. Pastga tomon ikkala lab bir-biridan uzoqlashib, uchburchak shaklidagi taqim osti yuzasini (facies poplitea) chegaralaydi. Son suyagining pastki (distal) uchi kengayib, ikkita yumaloq do‘ngsimon o'sim tani hosil qiladi. Ichki do'ngsim on o'sim ta (condulus medialis) tashqisidan (condulus lateralis) kattaroq. Ular orqa tomonda o‘zaro do‘ngsimon o‘simtalararo chuqurcha (fossa
ichki va tashqi do‘ng usti tepachasi (epicondulus medialis epicondulus lateralis) ko'rinib turadi. D o‘ngsimon o'simtalaming oldingi yuzalari o‘itasida ti77a qopqog‘i yuzasi (facies patellaris) bor. H ar bir do‘ngsimon usti tepachasi sohasida chiziqlar (linea supracondularis medialis et linea supracondularis lateralis) bo'ladi. Tashqi do'ngsimon usti tepachasi sohasida taqim egati (sulcus popliteus) joylashgan.
teng, yum aloq shaklda. Tashqi ko'rinishi tekis, aniq, chuqurchasining chekkalari notekis, kichik botiqlik shaklida aniqlanadi. Suyak boshchasi soyasi
uning b o'yn i soyasiga o ‘tib ketadi. G 'ovak m oddaning tarkibi boshchasi va b o ‘ynida yaxshi bilinadi. Suyak diafizi tarkibida zich modda ancha keng va quyuq soya beradi. Son suyagining pastki uchi kengaygan bo'lib, uning do'ngsim on o'sim talararo o'ymasi yaxshi ko'rinadi. G'ovak modda yirik katakchali tarkibga ega bo'lib, bo'ylam a suyak to'sinlari ko'proq. Son suyagining birinchi suyak nuqtasi uning tanasida hom ila hayotining 2-oyida paydo bo'lsa, bola tug'ilishidan aw al uning pastki epifizida ikkinchi suyak nuqta vujudga keladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning son suyagi (23-d rasm) nisbatan qisqa bo'lib, uchlari katta va tog'aydan iborat. Diafizi to'g'ri, suyaklanib bo'lgan. Ilik kanali tor. Suyak tanasining dumba g'adir-budirligi va
bo'yni silindr shaklida bo'lib, qisqa, tana bilan birikish burchagi 150° bo'ladi. Suyak boshchasi aylana shaklida bo'lib, u tog'aydan iborat. Katta va kichik ko'stlari tog'ay bo'lib, bir-biriga yaqin joylashgani uchun ko'stlararo qirra qisqa. Suyakning pastki uchi ham tog'ay. D o'ngsim on o'simtalari o'zaro teng bo'lib, do'ngsim on o'sim talararo chuqur keng va yuza. Bola 4—6 oyligida suyak boshchasida suyak nuqtasi paydo bo'ladi. Bola hayotining birinchi yilida suyak qismlari bir xil o'smaydi, u kattalamikiga o'xshash shaklga ega bo'ladi. Erta bolalik davrida suyak tanasi va bo'yni tez o'sib uning hajmi ikki baravar ortadi. Tana egriligi yaxshi bilinib, bo'yni silindrsimon shaklni oladi. Ilik kanali tananing o'rta qismini egallaydi. Pastki uchidagi suyak nuqtasi kattalashib, ikkala do'ngsim on o'sim taga yoyiladi. Bolalikning birinchi davrida suyakning ham m a qismlari bir tekis o'sadi va katta ko'stda suyak nuqtasi paydo bo'ladi. Bolalikning ikkinchi davrida esa suyak nuqtasi kichik ko'stda yuzaga keladi. Bola 16 yoshga yetganida epifiz va apofizlami suyaklanishi tugallanadi. 18—20 yoshda yuqori uchi, 20-24 yoshda esa pastki uchi tanasi bilan birikadi. Tizza qopqog'i (patella) to 'rt boshli son mushagi payining orasida joylashgan eng katta sesamasim on suyak. Tizza qopqog'ining asosi (basis patellae) yuqoriga, uchi (apex patellae) pastga qaragan. Uning orqa bo'g'im yuzasi (facies articularis) son suyagi bilan b o 'g 'im hosil qiladi. Oldingi g 'adir-bud ir yuzasi (facies anterior) teri ostida seziladi. B oldir suyaklari ikkita uzun naysimon: medial tom onda katta boldir va lateral tom onda kichik boldir suyaklaridan tashkil topgan. K atta boldir suyagining (tibia, 24-a rasm) tanasi va ikki uchi tafovut qilinadi. Uning yuqori (proksimal) uchi kengaygan bo'lib, ichki va tashqi do'ngsim on o'sim tasi (condulus medialis, condulus lateralis) bor. Bu osim talam ing ustki tom onida son suyagini pastki uchi bilan b o 'g 'im hosil qiluvchi botiqroq ustki bo'g'im yuzasi (facies articularis superior) joylashgan. Katta boldir suyagining do'ngsim on o'sim talarining b o 'g 'im yuzasi o'zaro do'nglararo tepalik (eminentia intercondularis) bilan ajralgan. Bu ichki va tashqi b o 'rtiq larg a (tuberculum intercondularae medialis et lateralis) bo'linadi. D o'ngsim on o'simtalararo tepalikning oldingi yuzasida oldingi chuqurcha (area intercondularis anterior), orqa yuzasida esa orqa chuqurcha (area
В D
medialis; 3-tuberositas tibae; 4-tibia; 5-margo anterior; 6-malleolus medialis; 7-facies articularis inferior; 8-malleolus lateralis; 9-margo interosseus fibulae; 10-fibula; 11-caput fibulae; 12-apex capitis fibulae; 13-condylus lateralis tibiae. B. Chaqaloqning katta bold
4-condylus lateralis; 5-facies posterior; 6-malleolus medialis; 7-corpus tibae; 8-margo medialis; 9-for.nitricum . D. Chaqaloqning kichik boldir suyagi. 1-apex capitis fibulae; 2-caput fibulae; 3-corpus fibulae; 4-malleolus lateralis; 5-facies posterior; 6-maigo interos seus; 7-collum fibulae; 8-facies articularis capitis fibulae.
biroz orqaroqda kichik boldir suyagi birlashadigan kichik boldir bo'g'im yuzasi (facies articularis fibularis) joylashgan. Katta boldir suyagining tanasi (corpus tibiae) uch qirrali. Oldingi qirrasi (margo anterior) o'tkir bo'lib, teri ostida bilinib turadi. U yuqori tomonda kengayib, sonning to'it boshli mushagi birikadigan katta boldir suyagi bo'itig'ini (tuberositas tibiae) hosil qiladi. Medial qirra (margo
suyaklararo qirra (margo interossea) deyiladi. Katta boldir suyagini uchta yuzasi tafovut qilinadi Medial yuzasi (facies medialis) silliq bevosita teri ostida joylashgan. Lateral yuza (facies lateralis) va orqa yuzasi (facies posterior) mushaklar bilan qoplangan. Orqa yuzasida tashqi do'ngsimon o'simtaning orqa chekkasidan pastga va ichkariga qiya yo'nalgan kambalasimon mushak chizig'i (linea m. solei) o'tib, undan shu nomli mushak boshlanadi. Bu chiziqdan pastroqda oziqlantiruvchi teshik (foramen nitricum) bor. K atta boldir suyagining pastki (distal) uchi kengaygan va to 'rtb u rc h ak shaklda. K atta boldir suyagi pastki uchini lateral to m o nid a kichik boldir suyagi bilan birlashishi uchun kichik boldir o'ym asi (incisura fibularis);
m edial to m onida ichki to ‘piq (malleolus medialis) bo'lib, uning orqasida orqa katta boldir mushagi payi o'tadigan to ‘piq egati (sulcus malleolaris) mavjud. M edial to ‘piqni tashqi tom onida to ‘piq b o ‘g‘im yuzasi (facies
Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|