0 ‘z b e k is t 0n respublikasi oliy уа 0 ‘rta m axsus ta’lim vazirligi
Dum umurtqalari (vertebra coccygeae)
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dum umurtqalari (vertebra coccygeae) 4—5 ta bo'lib, odam da qoldiq (rudimentar) u m u rtq alar hisoblanadi; u lar katta o d am d a suyaklanib uchburchak shaklidagi dum suyagini (os coccygis) vujudga keltiradi. U oldinga qarab bukilgan bo'lib, asosi yuqoriga, uchi esa pastga qaragan. I dum um urtqasida dum g'aza suyagi bilan b o 'g 'im hosil qiladigan u n ch a katta bo'lm agan tanadan tashqari dum shoxi (cornu coccygeum) ham bor.
umurtqalaming tanasi aniq chegarali to'rtburchak soya ko'rinishida. Ulaming ustki va pastki chekkalari tekis. U m urtqalar g'ovak m oddasining tarkibi, asosan ko'ndalang o'simtalari, kamroq qirrali va bo'g'im o'simtalari ko'rinadi. U m urtqalararo disklar um urtqalar orasida yorug'liklar hosil qiladi. Bo'yin umurtqalarining tanasi uncha baland emas, ustki yuzasi biroz botiq. Ulam ing qirrali o'sim talari uncha katta bo'lm agan ayri ko'rinishida soya beradi. Yon proyeksiyada atlantning oldingi va orqa ravog'i, aksisning tishi, uning uchi, atlantning oldingi ravog'i bilan birikadigan yuzasi aniq farqlanadi. I va II ko'krak umurtqalarining qirrali o'simtalari shu umurtqalar sohasida ko'rinadi. Pastki ko'krak umurtqalariniki asta-sekin pastga yo'nalib, pastki um urtqalar tanasi va um urtqalararo disklar sohasida ko'rinadi. K o'krak um urtqalam ing qirrali o'simtalari uchburchak shaklidagi ingichka hoshiya ko'rinishida. Ulaming ko'ndalang o'simtalari qovuig'aning orqa qismiga qavatianadi. Yon proyeksiyada tananing orqa tom onida har bir um urtqaning yoyi va qirrali o'sim talarining soyasi ko'zga tashlanadi. To'g'ri proyeksiyada bel umurtqalarining tanasi to'g'ri burchakli shaklda. Tananing yon tom onida ko'ndalang o'sim talar soyasi bor. Yon proyeksiyada bel umurtqalari tanasi, bo'g'im va qirrali o'simtalari ham da um urtqalararo yoriqlami aniq ko'rish mumkin. U m urtqalam ing tanasi katta to'rtburchak shaklda, oldingi yuzasi bukilgan bo'ladi. Um urtqalararo yoriqlar keng bo 'lib, ravoqlar va um urtqalararo teshiklar aniq ko'zga tashlanadi. T o 'g 'ri proyeksiyada dum g'aza suyagi asosi yuqoriga, uchi pastga yo'nalgan keng pona shaklida. Oldingi dum g'aza teshildari yumaloq yoki cho'zinchoq shaklda bo'lib, dum g'azani o'rta va yon qismlarga ajratadi. D um g'aza mayda katakchali suyak tuzilishida bo'ladi. D um g'aza umurtqalarining birikib ketgan qirrali o'simtalari o'rta chiziqda tekis ko'rinishga ega bo'lmagan ingichka chiziq hosil qiladi. Yon proyeksiyada dum g'azaning oldingi yuzasi silliq, orqasi n o tek is. T a n a sin in g orq asid a b o 'y la m a y o riq sh aklidag i d u m g 'a z a umurtqalarining ravoqlari dumg'aza kanali soyasi ko'rinadi. To'g'ri proyeksiyada dum um urtqalari dum g'aza uchi ostida o 'rta sathda bo'lib, birinchi dum um urtqasi boshqalardan katta va keng bo'ladi. Yon rentgenogram m ada dum um urtqalari dum g'azaning bevosita davom i bo'lib, ustm a-ust joylashgan to'rtburchak soya shaklida ko'zga tashlanadi.
U m urtqalar sklerotom ning skelet m ezenxim asidan hom ila tanasining segm entlariga m os ravishda taraqqiy etadi. U m urtqalar rivojlanishi uch
bosqichni o ‘taydi. I bosqichda mezenxima asta-sekin o‘sib, orqa to r (chorda dorsalis) va nerv nayini o ‘rab birlam chi (parda) um urtqani hosil qiladi. Odam homilasida 38 ta um urtqa paydo bo'lib, ular 7 ta bo'yin, 13 ta ko'krak, 5 ta bel va 12-13 ta dum g'aza va dum umurtqalaridan iborat bo'ladi. Hom ila taraqqiyoti davrida oxiigi ko'krak umurtqasi I bel, oxirgi bel um urtqasi esa 1 dumg'aza umurtqasiga aylanadi. Keyinchalik dum umurtqalari yo'qolib ketib, bola tug'ilishi vaqtida 33—34 ta umurtqa qoladi. Homila hayotining 5-haftasida um urtqalar tanasi va ravoqlarida alohida tog'ay to'plam lari paydo bo'ladi. Keyinchalik ular o 'zaro qo'shilib tog'ay um urtqani hosil qiladi. U m u rt qalam ing suyaklanish jarayoni hom ila hayotining 2-oyi oxiri, 3-oyining boshida boshlanib, m a’lum bir tartibda kechadi. Suyaklanish 3-bo'yin umurtqasidan boshlanib pastga qarab 4-bel umurtqasigacha davom etadi. Bu davrda yuqoridagi um urtqalarning tog'ay modelida um urtqa yoyining ikkala yonida va tanasida 3 ta suyak nuqtasi paydo bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning 3 — 7-bo'yin, ko'krak va bel um urtqalari shakli kattalam ikiga o'xshash, am m o ko'p qismi tog'aydan iborat (9-rasm). U lam ing yoyida joylashgan suyak nuqtalari o'zaro tog'ay qatlamlar vositasida ajrab turadi. Bola hayotining birinchi ikki yilida har bir yarim um urtqa yoyi suyaklanadi va b o 'g 'im o'simtasi shakllanadi. U ch yoshda yarim yoylar o'zaro birikib qirrali o'sim tani hosil qiladi va um urtqa kanalining orqa tom oni yopiladi. Bu birikish 3-bo'yin um urtqasidan to 4-bel um urtqasigacha ketm a-ket davom etadi. 3—7 yoshlarda umurtqa ravoqlari tanasi bilan yuqoridagi ketma- ketlikda qo'shiladi va umurtqa kanali osishdan to'xtaydi. 16—17 yoshda umurt qalar suyaklanib bo'ladi, am m o ko'ndalang, bo'g'im , qirrali o'sim talam ing uchlarida, tananing ustki va pastki yuzasi qirralarida tog'ay to'qim asi qolib, ularda qo‘- shimcha suyak nuqtalari vujudga keladi. U lar u m urtqa bilan 18-20 y oshd a q o 'sh ilad i. Dumg'aza umurtqalari ham uchta asosiy suyak nuqtasidan taraqqiy etadi. 6—7 oylarda 3 ta yu -q o rig i u m u rtq a n in g y o n id a b itta d a n qo'shimcha suyak nuqtalari paydo bo'ladi Yangi tug'ilgan chaqaloqning dum g'aza suyagi pona shaklida, tog'aydan iborat bo'ladi. 3 yoshgacha suyak nuqtalari kattalashadi va ular o'rtasidagi tog'ay qatlam i yupqalashadi. D um g'azaning um um iy hajmi kattalashib, suyak nuqtalari o'zaro qo'shiladi. 3—8 yoshlarda suyak o 'z shaklini oladi. Bu davrda I um urtqa oldinga, II—IV um urtqalar orqaga qarab suriladi va dumg'aza kifozi paydo bo'ladi. 17—25 yoshlarda dum g'aza um urtqalari o 'z a ro birikib bitta s u y a k n i h o s il q ila d i. Y a n g i t u g 'i l g a n chaqaloqning dum um urtqalari 4—5 tog'ay
2-pedinculi arcus vertebrae; 3-pro- cessus transversus; 4-lamina arcus vertebrae; 5-processus spinosus; 6-tog‘ay qatlami; 7-fovea costalis processus transversalis; 8-proces- sus articularis superior; 9-fovea costalis superior. holatida bo'lib, I dum um urtqasining suyak nuqtasi 1—7 yoshda, qolganlari esa ikkinchi bolalik davrida yuzaga kelib, 30 yoshlarda suyaklanib bo'ladi. To'sh suyagi T o'sh suyagi (sternum) frontal sathda joylashgan yassi suyak (10-rasm). U nda 1) yuqorigi qismi — sopi, 2) o 'rta qismi — tana; 3) pastki qismi— xanjarsimon o'sim ta tafovut qilinadi. T o'sh suyagining sopi (manubrium sterni) uning kengaygan va qalin qismi bo'lib, yuqori qism ida uncha chuqur bo'lm agan b o'yinturuq o'ym asi (incisura jugularis), uning yon tom onlarida o'm ro v suyagi birikadigan o'm rov o'ymasi (incisura clavicularis) joylashgan. U ndan pastda to 'sh suyagi sopining yon tom onlarida I qovurg'a tog'ayi birikadigan o 'y m a (incisura
bo'lib, to 'sh tanasidagi yarim o'ym a bilan qo'shilib II qovurg'a o'ym asini vujudga keltiradi. Sop bilan tana qo'shilga'n joyda to 'sh burchagi (angulus
T o'sh suyagining eng uzun qismi tanasi (corpus sterni) b o'lib, uning pastki qismi yuqoriga nisbatan keng, oldingi yuzasida ta ra q q iy o t d a v rid a s u y a k q is m la rin in g qo'shilishidan hosil bo'lgan ko'ndalang g'adir- budir chiziqlar mavjud. U ning yon chekkasida chin qovurg'alar tog'ayi birlashadigan qovuig'a o'ymalari bor. VII qovurg'a o'ym asi tana bilan xanjarsimon o'sim ta o'rtasida joylashgan. Hom ila 5 haftaligida yuqorigi 9 juft tog'ay qovurg'alam i oldingi uchlari kengayib, ikkala tom onda o 'zaro qo'shiladi va to 'sh yo'llari vujudga keladi. 2-oyning oxirida o 'n g va chap to 's h y o 'lla rin in g y u q o ri u c h la ri o 'z a ro qo'shilib to 'sh sopini hosil qiladi. Ulam ing pastki qismlarining qo'shilishidan to 'sh tanasi bilan xanjarsimon o'sim ta paydo bo'ladi. Agar t o 's h y o 'lla r in i p a stk i q is m la ri o 'z a r o q o 's h ilm a y qo lsa, x a n ja rs im o n o 's im ta ayrisim on shaklni oladi. T o 'sh suyagining birinchi suyak nuqtasi hom ila hayotining 4— 6-oylarida uning dastasida yuzaga keladi. 7—8 - oylarda suyak tanasining yuqorisida va bola tug'ilishidan oldin o'rta qismida juft suyak nuqta
paydo bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning incisura jugularis; 2-incisura !____ __ • . __ < j _
-1 __. 1 с»., . »,
1 • clavicularis; 3-manibrum sterni; to sh suyagi tog aydan iborat bo hb, emizikli 4>7. incisur’a costalis. 5. corpus davrda uning suyak nuqtalari kattalashadi va stemi; 6-processus xipoideus. tanani pastki qismida ikkita qo'shim cha suyak nuqta vujudga keladi. 3 yoshli bolada suyak nuqtalari yumaloq va o'zaro tog'ay qatlamlar bilan ajralib turadi. Sop va tana qismlari o'rtasida to 'sh burchagi paydo bo'ladi. Bolalikning ikkinchi davrida to 'sh suyagi sopining suyak nuqtasi uni to 'liq qoplaydi. Tananing juft suyak nuqtalari o'zaro qo'shilib sternebrlarni, balog'at davrida esa ular o 'zaro birikib butun tanani hosil qiladi. Xanjarsim on o 'sim ta bilan tana 30 yoshlarda, sopi esa 40 yoshlarda birikadi, b a ’zan birikm ay qolishi ham m um kin. Qovurg'alar Q o v u rg 'a la r (c o sta e ) 12 ju ft b o 'lib , o rq a to m o n d a n k o 'k ra k umurtqalarining tanasiga birikadi (11 -rasm). Har qaysi qovurg'a ikki qismdan iborat. U ning orqa u zun qismi suyakdan (os costale), oldingi qisqa qismi to g 'ay d a n (cartilage costalis) tuzilgan. Y etti juft (I—VII) yuqoridagi qovurg'alar tog'ay qismlari bilan to 'sh suyagiga birikadi va ch in qovurg'alar (costae verae) deb ataladi. V III—X juft qovurg'alar tog'ayi to 's h suyagiga yetib borm ay, yettinchi qovurg'a tog'ayiga birikkani u chun soxta qovurg'alar (costae spurae) deyiladi. X I—X II juft qovurg'alar tog'ayi qisqa bo'lib, hech qayerga birikmay, qorin m ushaklari orasida erkin joylashadi va yetim qovurg'alar(costae
H ar b ir qovuig'aning orqa uchida boshchasi (caput costae) bo'lib, unda ko'krak umurtqalari tanasidagi qovurg'a chuqurchasi bilan b o 'g 'im hosil qiladigan b o 'g 'i m y u z a s i ( f a c ie s articularis capitis costae) bor. I I —X
q o v u r g 'a - l a r n i n g b o s h c h a s i i k k ita q o 's h n i u m u rtq a la r b ila n b irik k a n i uchun bo'g'im yuzasini qovurg'a boshi qirrasi (crista capitis
Bu q i r r a d a n q o v u r g 'a boshchasini ko'krak umurtqasiga m u s ta h k a m lo v c h i b o y la m boshlanadi. I, XI, X II qovurg'a boshchalari faqat bitta um urtqa bilan birikkani uchun ularda bu qirra bo'lm aydi. B oshchadan keyin toraygan qovurg'a bo'yni
chekkasida qirra (crista coffi) bor. I
ularis capitis costae; 3-collum costae; 4-sulcus cos tae; 5-corpus costae.
Bo'yinning tanaga o‘tish joyida qovurg'a bo'rtig'i (tuberculum costae) bo'lib, uning b o 'g 'im yuzasi (facies articularis tuberculi costae) um urtqaning ko'ndalang o'sim tasidagi qovurg'a bo'rtig'i chuqurchasi bilan b o 'g 'im hosil qiladi. XI, X II qovuig'alaming bo'rtig'i va bo'g'im yuzasi bo'lmaydi. Qovurg'a bo'yni va b o 'rtig 'i uning eng uzun qismi, qovurg'a tanasiga (corpus costae) davom etadi. Q ovurg'a tanasi biroz bukilib, qovurg'a burchagini (angulus costae) hosil qiladi. Birinchi 2 ta qovurg'ada burchak qovurg'a bo'rtig'iga to'g'ri kelsa, keyingi qovurg'alarda burchak bilan qovurg'a bo'rtig'i orasidagi masofa uzoqlasha boradi. Qovurg'a tanasi yassi bo'lib, tashqi va ichki yuzasi, ustki va pastki qirralari tafovut qilinadi. Ichki yuzaning pastki qirrasi bo'ylab, qovurg'alararo qon tomirlar va nerv yotadigan qovuig'a egati (sulcus costae) joylashgan. I qovurg'ada ustki va pastki yuzalari, ichki va tashqi qirralari tafovut qilinadi. Uning yuqori yuzasida oldingi narvonsimon m ushak bo'rtig'i
egati (sulcus arteriae subclaviae), oldida esa o'm rov osti venasi egati (sulcus venae subclaviae) bor. U m urtqalam ing ventral ravoqlari yon tom onga yo 'l hosil qilib o'sib, m iotom lam ing ventral qismi orasiga kiradi va qovurg'alam i hosil qiladi. Qovurg'alar um urtqa va to'sh suyagiga nisbatan erta suyaldanadi. Hom ila 6—8 haftaligida V I—VIII qovurg'alar burchagida, keyin boshqa qovurg'alarda suyak nuqtalari paydo bo'ladi. Ular ikki tomonga tarqalib, tez orada qovurg'a tanasini egallaydi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda 7 juft chin, 2 juft soxta va 3 juft yetim qovurg'a bo'lib, u suyak va tog'ay qismlardan iborat. Bu qismlaming bir-biriga nisbati kattalamikiga o'xshash. Qovuig'a boshchasi va bo'rtig'i tog'aydan, bo'yni tog'ay va suyak qismlardan iborat. Qovurg'a tanasi yumaloq, burchagi va egati yaxshi bilinmaydi. Erta bolalik davrida qovurg'alaming o'sishi tezlashib, uning orqa qismi bo'yni hisobiga uzayadi. Oldingi qismi tez o'sib, tanasi yassilanadi va ichkariga qarab buriladi. Bolalikning birinchi davrida qovurg'a o'sishda davom etadi va uning burchagi aniq bilinadi. Bolalikning ikkinchi davrida qovurg'a boshi va bo'rtig'i uchun qo'shim cha suyak nuqtalari paydo bo'lib, u tana bilan 18-25 yoshda birikadi. Balog'at davrida X qovurg'a tog'ayi qovuig'a ravog'i bilan qo'shiladi va 7 juft chin, 3 juft soxta va 2 juft yetim qovuig'a hosil bo'ladi. Q o ‘l sk eleti Q o'l skeleti — yelka kam ari (cingulnm membri superioris) va qo'lning erkin qism idan
H om ila hayotining 3-haftasida mezenxima hujayralari hom ila tanasining yon burm alarida to'planib, baliq suzg'ichlariga o'xshash q o 'l kurtagini hosil qiladi, ular ustki tom ondan ektoderm a bilan qoplanadi. B urm alar kengayib q o 'l pilakchalarini hosil qiladi. H om ila 7 haftaligida barm oq kurtakchalari shakllanadi. Dastlab ular o'zaro qo'shilgan bo'ladi, 8-haftalarga kelib ulardan beshta n u r kabi barm oqlar hosil bo'ladi. B o'lajak q o 'l ayrim qism larining taraqqiyoti distal qismidan boshlanib proksimal qismiga davom etadi. Ikkinchi oyda qo'lning ayrim qismlari: yelka, bilak va kaft belgilari ko'rinadi. Barmoqlar teri burm alari bilan birikib alohida turadi. Ikkinchi oyning oxirida qisqa barm oqlardan tim oqsim on ortiqchalar vujudga keladi. K urtak m ezenxim a to'qiqiasi qattiqlashib sekin-asta tog'ay oldi to'qim asiga aylanadi, hom ila hayotining 2-oyida esa tog'ay to'qimasi paydo bo'ladi. Qo'lning barcha suyaklari (o 'm ro v suyagidan tashqari) taraqqiyotning u ch davrini o 'tay d i. Bu suyaklaming diafizlari ona qom idagi davrda suyaklansa, epifiz v a apofizlari bola tug'ilgandan so'ng suyaklanadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning qo'li tanaga nisbatan qisqa, oyoqqa nisbatan uzun, uning q o 'lid a kattalarga xos qismlar: yelka kamari va qo 'ln in g erkin qismi suyaklari bo'ladi. Am m o ulaming tuzilishi turli yoshdagi bolalarda o'ziga xos. Yangi tug'ilgan chaqaloq qo'lining yelka qismi qisqa bo'lsa, bilak, ayniqsa, kafti uzun. Bola o'sgani sari bu nisbatlar asta-sekin o'zgaradi. Yelka va bilakning o'sishi kaftga nisbatan tezroq kechadi. Balog'at davrida bolaning yelkasi yangi tug'ilgan chaqaloqqa nisbatan 4 m arta, bilagi 3,5 m arta, kafti esa 3 m arta o'sadi. B unday o'zgarishlar natijasida 20 yoshga yetganda q o'l qismlarining bir-biriga nisbati kattalamikiga o'xshab qoladi.
Q o'l m ehnat quroU sifatida erkin harakatlanadi. Q o'lda yelka kam ari va erkin qism lar tafovut qilinadi. Yelka kam ari o'm rov va kurak suyaklaridan iborat. Q o'lning erkin qismi yelka, bilak va tirsak ham da q o 'l panjasi suyaklaridan tashkil topgan. Q o'l panjasi esa kaft usti suyaklari, kaft suyaklari va barm oq falangalariga bo'linadi. Yelka kamari suyaklari 12-rasm. O ‘mrov soyagi. l-extremitas acromialis; 2-extrem itas stemalis; 3-tuberculum conoideum; 4-linea trapezoidea; 5-facies articularis acromialis. Yelka kamari sohasida 2 ta: o'm rov va kurak suyagi bo'lib, ulardan o 'm ro v suyagi q o 'ln i tana bilan bog'lab turadigan yagona suyak. O 'm r o v (c la v ic u la ) S s h a k lid a b u k ilg a n u z u n n ay sim o n suyak (1 2 -rasm ) b o 'l i b , t o 's h s u y a g in in g o 'm ro v o'ym asi bilan kurak suyagining akrom ion o'sim tasi o'rtasidajoylashadi. Uning tanasi
(corpus claviculae) to 'sh uchi (extremitas sternalis) va akrom ion uchi (extremitas acromialis) tafovut qilinadi; to ‘sh uchi oldinga turtib chiqqan va yo‘g‘onlashgan b o ‘lib, to ‘sh suyagi bilan birikadigan egarsim on b o 'g 'im yuzasi (facies articularis sternalis) bor. U ning akrom ion uchi to ‘sh uchiga nisbatan keng va yupqa. U orqaga qaragan, kurak suyagining akrom ion o'sim tasi bilan birlashadigan yassi b o ‘g ‘im yuzasi (facies articularis acromialis) bor. O 'm rov suyagining yuqori yuzasi silliq, pastki yuzasida boylam lar birikadigan konussimon bo'rtiq (tuberculum conoideum) va trapetsiyasimon chiziq (linea trapezoidea) mavjud. O 'm rov —endesmal yo‘l bilan suyaklanadigan yagona naysim on suyak. Uning birinchi suyak nuqtasi homila hayotining 6—7 haftasida biriktiruvchi to 'q im ad an tuzilgan o'm rov tanasida paydo bo 'lad i va keyinchalik undan akrom ion uchi va tanasi suyaklanadi. Yangi tug'ilgan chaqaloqda uning tanasi suyaklanib bo'lgan, to 'sh uchi tog'aydan iborat bo'ladi. Akromion uchi ingichka tog'ay hoshiya bilan qoplangan, u bola 7 yoshga kiiguncha bo'yiga va eniga o'sadi. Bolalikning ikkinchi davrida uning uchlarida g'adir-budirliklar kuzatiladi. Akromion uchidagi tog'ay hoshiya yo'qolib o'mida bo'g'im yuzasi vujudga keladi. Balog'at davrida uning to'sh uchida qo'shim cha suyak nuqtasi paydo bo'lib, u tanasi bilan 20-25 yoshda qo'shiladi.
III—IV qovurg'alar sohasida gorizontal joylashgan quyuq soya beradi; yuqori chekkasi tekis, pastki chekkasida uning ikkala uchi yaqinida g'adir-budirliklar ko'rinadi. Kurak suyagi K urak (scapula) suyagi yassi uchburchak shaklida (13-rasm), u ko'krak qafasining orqa lateral tomonida, II—VII qovuig'a sohasida joylashgan. Uning 3 ta: y u q o ri b u rc h a k (angulus superior), tash q i b u rc h ak (angulus lateralis) va ostki burchagi (angulus inferior) ham d a shunga m os ravishda 3 ta qirrasi: ichki qirra (margo medialis), tashqi qirra (margo lateralis) va yuqori qirrasi (margo superior) tafovut qilinadi. Kurakning orqa yuzasi
qirra osti chuqurchasiga (fossa infraspinata) ajratadi. U larda shu nom dagi m ushaklar yotadi. K urak qirrasi tashqi burchak tom onga ko'tarilib borib kengayadi va akrom ionni (acromion) hosil qiladi. U ning uchida o'm ro v suyagi bilan birikadigan b o 'g 'im yuzasi (facies
hosil qiladi. U n d a shu nom dagi m ushak yotadi. Kurakning tashqi burchagi yo'g'onlashib yelka suyagi boshchasi bilan birlashadigan bo'g'im chuqurchasini
13-rasm. Kurak suyagi. 1-angulus superior; 2-angulus lateralis; 3-angulus inferior; 4-spina scap ulae; 5-processus coracoideus; 6-acromion; 7-cav- itas glenoidalis; 8-fossa infraspinata; 9-margo late ralis; 10-margo medialis; 11-fossa supraspinata. U ning yuqorisida bo ‘g‘im usti b o ‘rtig‘i (tuberculum sup-
Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|