ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
№ Nəşriyyat hissəsinin rəisi: “___” may 1929-cu il Təlimatçı: Bakı şəhəri General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 212
* * * Nizamnamələrin, təlimatların və 1928-1929-cu büdcə ilində türk dilində olan təlimatların nəşr edilməsi ilə əlaqədar görülən işlərə görə mükafatların verilməsinə dair Azərbaycan Süvari Diviziyası Siyasi şöbəsinin nəşriyyat hissəsinin p a y l a m a c ə d v ə l i № Kimə və nəyə görə verilir Çap
vərəq- lərinin
sayı H A Q Q
Alan şəxsin
imzası I çap
vərəqi üçün
cəmi çatma-
lıdır veri-
lir Manatlar
1. Yol. Əli ağa Şıxlinskiyə – 1928-ci ildə çap olun- muş … “Səhra Nizam- naməsi”nin (terminolo- giya lüğəti əlavə edil- məklə) tərcüməsinə görə 12 50
600 № Nəşriyyat hissəsinin rəisi: “___” ________ 1929-cu il Katib: Bakı şəhəri * * *
“Qızıl Əsgər” qəzetinin məsul redaktor müavini 18 dekabr 1930-cu il Əli ağa Şıxlinski “Piyadanın əlahiddə komandiri üçün vəsait” kitabını türk dilinə tərcümə etmişdir. Kitab cəmi 279 səhifədir. Qəbul etdi – Cavadov Az.SSR____________________ Bakı Soveti Səhiyyə şöbəsinin 4№-li həkim-nəzarət komissiyası Bakı şəhəri, 6 yanvar 1929-cu il Şəmistan Nəzirli 213
V ə s i q ə Verilir Əli ağa Şıxlinskiyə, ondan ötrü ki, o, həqiqətən də ağ ciyərin emfizeması, arterioskleroz xəstəliklərinə tutulmuşdur, hər iki qulağı çox pis eşidir, ona görə də o, əlilliyin üçüncü qru- puna aid edilə bilər. Arayış Bakı qarnizonu həkim komissiyası- nın xəstəlik haqqında verdiyi 26 dekabr 1928-ci il, 425№-li Şəha- dətnamə.
* * *
A r a y ı ş Verilir Əli ağa Şıxlinskiyə ondan ötrü ki, o, Semaşko adına xəstəxanada müalicə üçün yatmış və 18 avqust 1943-cü ildə vəfat etmişdir. 1943-cü il, avqust ayı üçün, 3.VIII.43-cü ildən ayın axı- rına qədər müddət üçün olan çörək kartoçkası xəstəxanaya təhvil verilmişdir. Məsul şəxs Kerimaryuk möhür ___ №-li Qəbz kötüyü Bakı şəhəri, 4-cü milis şöbəsi tərəfindən 4.XI.41-ci ildə vətəndaş Əli ağa İsmayıl oğlu Şıxlinskiyə verilmiş U-LS seriyalı 740862 №-li pasport sahibinin ölməsi ilə əlaqədar olaraq vətəndaş Yekimçevdən qəbul edilmişdir.
..................................................... General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 214
___________________________ Maliyyə Xalq Komissarlığı № 1/403 20.07.36-cı il Tiflis şəhəri, Djuqaşvili küçəsi № 4
Kasıblar küçəsi, № 14 (keçmiş Şamaxinskaya) təqaüdçü Əli ağa İsmayıl oğlu Şıxlinskiyə Maliyyə Xalq Komissarlığı Katibliyinin mühasibliyi Sizin nəzərinizə çatdırır ki, ...iclasın protokoluna müvafiq olaraq, 1.07.1936-cı ildən etibarən Siz, ... fərdi təqaüdçülərin siyahısın- dan çıxarılmışsınız. Əlavə: 22.V.36-cı il ... fərdi təqaüdçülərin siyahısına yenidən baxan Komissiyanın iclasının protokolundan çıxarış.
* * *
Sığorta kassasına təqdim etmək üçün 1073 №-li ölüm haqqında şəhadətnamə Vətəndaş Əli ağa Şıxlinski 18.08.43-cü ildə ölmüşdür. Bu haqda 1943-cü il üçün vətəndaşların vəziyyətləri haqqında aktla- rın qeydiyyat kitabında ____ №-li müvafiq qeyd edilmişdir. Ölümün səbəbi – kardioskleroz. Ölüm yeri – Bakı şəhəri. Yaşı – 81 (səksən birdir) (səhvdir: 79 yaşında olmalıdır – Ş.N.) İmza ... VVAQ bürosunun müdiri möhür İmza ... Kargüzar Şəmistan Nəzirli 215
TAM ARTİLLERİYA GENERALI ƏLİ AĞA ŞIXLİNSKİ ÖMRÜNÜN ƏSAS TARİXLƏRİ (1865-1943) Mən öz keçmişimə təmiz bir vicdanla və müasir- lərimin üzünə tam cəsarətlə baxıram. General Əli ağa Şıxlinski 1865, 23 aprel – Gəncə quberniyası Qazax qəzasının Qazaxlı kəndində məşhur mülkədar Hacı İsmayıl ağa Alqazax ağa oğlu Şıxlinskinin və Şahyəmən xanım Mirzə Məhəmməd qızı Qayıbo- vanın (qız soyadı) ailəsində anadan olub. 1875, 17 noyabr – Tiflisdəki ikiillik şəxsi gimnaziyaya daxil olub. Qeyri-adi istedada malik olduğuna görə ekstern imtahan verib, ikiillik gimnaziyanı yeddi aya fəxri fərman və əla diplomla bitirmişdir. 1876, avqust – Tiflis hərbi gimnaziyasına qəbul olunub. Son- ralar Kadet Korpusu adını almış həmin gimnaziyanı 12 ballıq əla qiymətlərlə bitirib.
təbinə daxil olub. 1884, 6 aprel – unter-zabit, 14 avqustda starşinalıq, 13 okt- yabrda (1885-ci ildə) porputey-yunker rütbəsi alıb. 1886, 11 avqust – Mixaylov Artilleriya Məktəbini podporuçik rütbəsində birinci dərəcə ilə bitirib. Buraxılış imtahanında qazan- dığı müvəffəqiyyətlərə görə pul mükafatı və atçapma yarışında birinciliyə görə qızıl saatla mükafatlandırılıb. Qafqazda yerləşən 39-cu Topçu briqadasına həqiqi hərbi xidmətə gön dərilib.
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 216
1888, 23 fevral – poruçik, iyunun 15-də (1894-cü ildə) Əlahəz- rətinin əmri ilə ştabs-kapitan, iyunun 19-da kapitan rütbəsi veri- lib.
görə üçüncü dərəcəli “Stanislav” və üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” ordenləri ilə təltif olunub.
üsyanı” kimi daxil olub) iştirak edib. 1901, 1 may – çinlilərə qarşı Taoxovyay, Çançunlin və Boluna şəhəri uğrunda döyüşlərdə fərqləndiyinə görə ikinci dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” (qılıncla birgə) ordeni ilə təltif olunub.
sında ikinci batareyaya nümunəvi komandirlik etdiyinə görə ikinci dərəcəli “Müqəddəs Anna” ordeni ilə təltif olunub.
ilə təltif olunub. 1905, 28 sentyabr – dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Georgi”, həmin il oktyabrın 23-də dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Vladi- mir” (qılınc və bantla birgə) ordenləri ilə, noyabrın 19-da isə üstü yazılı “İgidliyə görə” qızıl silahla mükafatlandırılıb. 1905, 26 noyabr – Port-Artur döyüşlərində göstərdiyi qəhrə- manlığa görə podpolkovnik rütbəsi verilib. 1906, fevralın 1-dən avqust ayınadək Çarskoye-Selo şəhərin- dəki Artilleriya Zabitləri Məktəbində kurs keçib. Əla qurtardığı- na görə həmin məktəbdə müəllim saxlanılıb. Məktəb müduriyyəti onun “Xidmət kitabçası”na belə bir dər- kənar qoymuşdur: “Topçu Zabitləri Məktəbini əla qiymətlərlə bitirmiş və müvəffəqiyyətlərinə görə padşahın yüksək iltifatına nail olmuşdur”.
bucağı” hərbi-elmi nəzəriyyəsini kəşf edib. 1907, 22 fevral – Rusiya-Yaponiya müharibəsinin xatirə gü- nündə bantlı gümüş medalla təltif olunub. Şəmistan Nəzirli 217
1907-ci il – Riqa şəhərində yerləşən 29-cu topçu briqadasında batareya komandiri olub. 1908, 26 noyabr – polkovnik rütbəsi verilib. 1909, 27 oktyabr – Nigar xanım Mirzə Hüseyn qızı Qayıbova ilə ailə qurmuşdur. 1910, 4 avqust – İyirmi birinci artilleriya briqadasının birinci divizionuna komandir təyin edilib. “Səhra toplarının cəbhədə işlədilməsi” elmi əsərini nəşr etdirmişdir.
təyin edilib. 1913, 14 aprel – general-mayor rütbəsi ilə təltif olunub. 1913, 13 sentyabr – Fransa hökumətinin generallara məxsus “Fəxri Legion” ordeni ilə təltif olunub. 1915, yanvar – Şimal-Qərb cəbhəsinə dəvət olunub. Müharibə üçün ağır artilleriya heyətinin təşkilinə rəhbərlik edib. 1915, 26 may – “Müqəddəs Anna” ordeninin (qılıncla birgə) birinci dərəcəsilə, həmin il həm də “Müqəddəs Stanislav” orde- ninin birinci dərəcəsilə təltif olunub.
ralı vəzifəsinə təyin edilib. Ağır artilleriya divizionlarına və bri- qadalara rəhbərlik edib.
müfəttişi təyin edilib. 1917, 9 sentyabr – Onuncu Ordunun komandanı təyin olu- nub.
1917, 2 aprel – general-leytenant rütbəsi ilə təltif olunub. 1917, 15 noyabr – öz xahişi ilə İmperiya ordusundan tərxis olunmağı haqqında raport verib. Rəsmi olaraq dekabrın 2-də ordu komandanı vəzifəsindən istefaya çıxmışdır.
“Əlahiddə Müsəlman Korpusu”nu təşkil edir. Bununla da Milli Azərbaycan ordusunun təməl daşını qoyur.
Şıxlinskinin təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 218
1918, 13 dekabr – Milli Azərbaycan ordusunun yaradılması haqqında “Hərbi layihə” hazırlamışdır. 1918, 25 noyabr – Azərbaycan Respublikasının ilk hərbiyyə naziri, tam artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarovun mü- avini təyin olunur.
sisələrin ştatlarının, maaş cədvəllərinin və Azərbaycan ordusu- nun şəxsi heyətinin geyim formasının layihəsini hazırlayan ko- missiyanın rəhbəri təyin edilmişdir. 1919, 28 iyul – Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin 339 saylı əmri ilə Əli ağa Şıxlinskiyə tam artilleriya generalı rütbəsi verilmişdir.
ratik Respublikasında Qızıl Aypara Cəmiyyəti təsis olunmuş- dur.
riya Məktəbində gələcəyin artilleriya marşalları L.A.Qovorova, N.N.Voronova, N.D.Yakovlevə və M.N.Çistyakova dərs demiş və Petroqrad Topçu Akademiyasında mühazirələr oxumuşdur. 1922-ci il – Azərbaycan Komanda Heyəti Məktəbində topçuluq- dan dərs demiş və Hərbi-Elmi Cəmiyyətin sədr müavini seçilib. 1923-cü il – “Kommunist” qəzetində (aprel, №9, 10, 11) “Gələcək müharibədə toplar” silsilə məqalələrini dərc etdirmişdir. 1924-cü il – Azərbaycan Komanda Heyəti məktəbinin rəis müavini olmuşdur. 1925-ci il – Azərbaycan Hərbi tərcümə kollegiyasının baş re- daktoru. 1926-cı il – Bakıda “Rusca-türkcə qısa hərbi lüğət” əsəri nəşr olunmuşdur. Bu, Azərbaycan hərb tarixində ilk kamil hərbi lüğət idi.
məsi” elmi əsəri nəşr olunmuşdur. Həmin il oktyabrın 18-də “Hərbi Səhra Nizamnamə”si kitabını tərcümə etmişdir.
Şəmistan Nəzirli 219
1928-ci il – “Hərbi bilik” jurnalının beş və altıncı saylarında “Alay topları haqqında”, “Topçuların piyada və süvarilərlə qar- şılıqlı əməliyyatı” silsilə hərbi-elmi məqalələrlə çıxış etmişdir.
elmi pedaqoji fəaliyyətini dayandırmamışdır. “Topların dağlıq yer lərdə əməliyyatı”, “Dağlıq yerlərdə top atəşinin xüsusiyyətlərinə dair”, “Bir maraqlı gecə atışı haqqında”, “Artil- leriya döyüşü“ elmi-nəzəri məqalələrini yazmışdır. Ömürlük fəxri təqaüdlə təmin olunmuşdur. 1930, 18 dekabr – “Piyadanın Əlahiddə komandiri üçün və- sait” kitabını tərcümə etmişdir. 1943, 18 avqust – Bakıda, C.Cabbarlı küçəsindəki 14 saylı bi- nanın 20-ci mənzilində kardiosklerozdan vəfat etmişdir. 1944, aprelin 9-da – “Xatirələrim” kitabı nəşr olunmuşdur. Həmin kitab 1984-cü ildə “Azərnəşr”də əlavə və izahlarla kütləvi tirajla (60 min) Azərbaycan və rus dillərində tədqiqatçı Şəmistan Nəzirli tərəfindən nəşr etdirilmişdir. General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 220
BİZİ DÜŞÜNDÜRƏN GENERAL General Əli ağa Şıxlinskinin qəhrəmanlığı öz Vətə ninin şərəf və azadlığını müdafiə edən hər bir şəxs üçün nümunə olmalıdır. Yevgeni Zaxaroviç Barsukov Dövlət mükafatı laureatı, hərb elmləri doktoru, professor, artilleriya generalı Əziz general baba, bu günlərdə arxivdən tapdığım sənin yeganə mülkü geyimdə fotoşəklində necə də fikirlisən. Mənalı, müdrik görüşündən niyə qəm, kədər yağır? Kim də olmasa mən səni çox gözəl başa düşür, anlayıram. Sənin bu fotoşəklin 1942-ci ilin avqust ayında çəkilib. Dünyanın işinə bax, mən elə həmin ili, həmin ayda anadan olmuşam. Taleyin bu təsadüf və xeyirxah işinə nə qədər sevindiyimi bircə Ulu Tanrı bilir. Görünür, sənin unudulmuş ömür və qəhrəmanlıq yolunu öyrənmək də mənə bu tarixdən qismət olub. Axı, indi mənim haqqım, hüququm varmı ki, 1998-ci il avqustun 12-də əlli altı ildən sonra arxivdən tapdı- ğım sənin müqəddəs şəklindən soruşum ki, Əli ağa baba, niyə belə fikirlisən, nədir səni qəm dəryasına qərq edən. Heç kim də olmasa mən az-çox bilirəm, nədir sənin qəmin, kədərin. Ömrü- nün sonuna cəmi bircə il qalıb. Qərbi nurla dolmuş görkəmli alim-filosof Heydər Nəcəf oğlu Hüseynov səni akademiyaya dəvət edib tanınmış ziyalılarla gö- rüşünü keçirib. Bu saf ziyalımız sənin könlünü açmaq, yetmiş səkkiz illik mənalı ömür yolunu xalqa bəyan etmək istəyib. Bu fədai elcanlı insan sənin üçün nələr etməyib? “Xatirələrim” kita- bını nəşr etdirib, sənin haqqında silsilə dərin məzmunlu məqa-
Şəmistan Nəzirli 221
lələr yazıb. Bütün bunlara görə “yuxarıların” tənə və töhmətinə məruz qalıb. Niyə belə baxırsan, Əli ağa baba, elə bil min ilin ağrısı-acısı var canında. Olacaq, əlbəttə, sən əlli iki illik ordu həyatında so- yuq və nəm səngərlərdən keçmisən. Diviziyalara, alaylara və or- duya komandanlıq eləmisən. Bütün döyüşlərdən zərərlə çıxmı- san. Hər yerdə – Uzaq Şərqdə, Port-Arturda, Rusiyada başımızı uca etmisən. 1918-ci ildə millətimizin dar günündə ilk dəfə Milli Ordu korpusu yaradıb torpağımızı yağılardan qorumusan. Sənin haqqın var başı uca gəzməyə. Gəzdin də… səni unutmamışıq, unutmarıq da. Bu gün onlarla elmi-publisistik əsərlərin bizə ya- digar qalıb. Xalq, millət onu öyrənir, ondan bəhrələnir. Uzaq Fransanın, Norveç və İsveçrənin, Rusiyanın hərbi məktəblərində dərslik kimi keçirilən “Şıxlinski üçbucağı”n bizə şan-şöhrət gətirir.
qəbul edirik, xatirənin də həmişə yaşadırıq. İndi sənin adına Ba- kıda, Qazaxda, Şəmkirdə, Gəncədə küçə, xatirə lövhəsi və müəssisələrdə büstün var. Sən bunlara layiqsən, çünki xalqımın nadir sərkərdələrindən birisən. Sənin haqqı-sayını biz unutsaq, bu Azərbaycan adlı məmləkətdə yaşamağa haqqımız olarmı? Əlbəttə, yox! Şəkildə dümağ bığ, çənəndə isə müdrik qocalarımıza məxsus ağ saqqalın var, iri, ala gözlərin isə məchul bir nöqtəyə dikilib. Görəsən fotoqraf sənin ömrünün hansı anını, hansı qəhrəmanlığını yadına salıb xatırlatdı. İlk gəncliyindən ta ömrünün bu anına kimi bütün fotoşəkillərdə hərbi geyimdəsən. Vüqarlı, qartal du- ruşlu şəkillərin bizə yadigar qalıb. Müasirlərinin dediyinə görə, ağ at üstündə çəkilmiş şahanə duruşlu, əsl sərkərdələrə məxsus bir fotoşəklin də varmış. Heyf, çox heyf, bu günə kimi onun so- rağındayam, tapa bilmirəm. Port-Arturda, Çarskoye-Seloda, Pe- terburqda, Mogilyov cəbhəsində, Tiflisdə Nigar xanımla üzbəüz,
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 222
xilaskarımız, türk generalı Nuru Paşa və əsgərlərlə çəkilmiş hərbi geyimli şəkillərin bizə ərmağandı. Bunların hansı birinə baxanda fəxr edib qürurlanırıq. Bizim vüqarımız, başımızın hərb çələngi deyirik sənə… Axı, bircə bu fotoşəkildə nə olub sənə, yenə soruşuram: niyə belə kədərlisən, general baba? Bəlkə övladsızlıq, bəlkə mühit, to- talitar sovet rejimi səni sıxıb. Axı, sən özün yazmısan və dönə- dönə şifahi söhbətlərində dosta-tanışa demisən ki, hər bir Azərbaycan gənci mənim övladımdır. Bəlkə düşünürsən ki, öm- rün baharı keçib, qışı gəlib. Nigar xanımsız günlərimdə sevincli heç nə yoxdur? Bəzi sovet buqələmunları üzünə yalandan hırıldayır, arxanca çar və müsavat generalı deyə hədyan danışırlar. Qədir-qiymətini yaxşı bilən yalnız Heydər Hüseynov idi, səni bu ikiüzlü yaltaq- lardan qoruyan. Neyləməli, zaman, dövr başqa idi. İndi biz nəvə- nəticələrin sənin arzusunda olduğun müstəqillik dövründə ya- şayırıq. Bu nemətin ilk dadını, tamını bizə 1918-ci ildə silahdaş- ların general Səməd bəy Mehmandarov, İbrahim ağa Usubov, Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı, İbrahim ağa Vəkilov, Qaçar və Ya- digarov qardaşları ilə gecəli-gündüzlü çalışıb siz verdiniz. İndi biz yetmiş il “tamamilə məxfidir” qıfıl altında saxlanıb qadağan olunmuş sənin və silahdaşlarının ömür və döyüş yolunuzu sətir- sətir öyrənirik. Hər bir ağsaqqal və gənc səninlə fəxr edir. Adına nəğmələr qoyur. Salam mənim komandanım, Sənsiz keçir günüm, anım. Fəxr edirəm, olub bir vaxt, Sənin kimi generalım, Sənin kimi qəhrəmanım. Şəmistan Nəzirli 223
İ K İ N C İ H İ S S Ə ŞƏXSİYYƏT (Mirzə Hüseyn əfəndi Yusif oğlu Qayıbzadə) (1830-1917)
Müfti Mirzə Hüseyn əfəndi Yusif oğlu Qayıbzadə Tiflisdə Za- qafqaziya ruhani idarəsinin müsəlman mədrəsəsində şəriət müəllimi olmuş, ərəb, fars və rus dillərini mükəmməl bilirmiş. Bu dövrdə Mirzə Hüseyn, M.F.Axundov, Adolf Berje, Məm- mədağa Şahtaxtlı, Səid Ünsizadə, Aleksey Çernyayevski, Səfərəli bəy Vəlibəyov və gürcü şairi İlya Çavçavadze ilə tanış və dost
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 224
olur. Qori Müəllimlər Seminariyasında Azərbaycan şöbəsinin açılması üçün Mirzə Fətəli Axundovla birgə səy göstərir. 1858-ci ildə Tiflis Müsəlman Məktəbində Şərq dilləri müəllimi işləyən Mirzə Hüseyn 1875-ci ildə kasıb balaları üçün xüsusi “Müfti məktəbi” açmışdır. O, 1882-ci ildə “Tövsiyələr”, 1906-cı ildə “Ariflərin şəriət qanunları” kitabını nəşr etdirmişdir. Qori semi- nariyasında işlədiyi illərdə “Nümuneyi-ləhçeyi-Azərbaycan”, “Müqəddəs tarix və sərf-nəhv” (Yeniyetmələr üçün elmin əsas- ları), “Məsaili-Aləmi-hesab” (Dünyəvi hesab elminin məsələləri) adlı dərslik kitablarını yazmışdır. Mirzə Hüseyn Qori Seminariyasında Şərq və Azərbaycan dillərindən dərs deyib, 1884-cü il yanvarın birində Qafqaz cani- şininin əmrilə müəllimlikdən azad olub, Zaqafqaziya Sünni Məzhəbi İdarəsinin sədri təyin edilir. Müfti vəzifəsinə seçilərkən Mirzə Hüseyn demişdir: “Mən heç vaxt ruhani olmamışam və
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|