ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Доктору военных наук профессору Е.З.Барсукову Глубокоуважаемый Евгений Захарович, Приношу Вам искреннюю благодарность за Ваше письмо и добрые пожелания. Рад, что могу выслать Вам вышедшие в свет мемуары А.А.Шихлинского, которые направляем Вам для передачи маршалу артиллерии Н.Н.Воронову и генерал-лейтенантам артиллерии И.С.Прочко, В.И.Хохлову и Ф.А. Самсонову, а также начальнику ГАУ маршалу артиллерии Н.Д.Яковлеву. Смею думать, что “Воспоминания” Али Аги принесут не ма- лую пользу нашим доблестным командирам. Примите мои искренние пожелания, Вам доброго здоро- вья и успеха в делах.
подтвердить получение посланных шести экземпляров книги А.А.Шихлинского. * * *
Глубокоуважаемый Гейдар Наджаф оглы Наши артиллеристы очень интересуются книгой Али Ага Шихлинского “Мои воспоминания”. Мне пришлось отдать последний единственный свой экземпляр книги, уступая просьбе одного из командиров бригад гвардейских мино- метных частей, находящихся на фронте Отечественной вой- ны. Ко мне продолжают поступать просьбы от артиллерий-
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 198
ских командиров и с фронта, и от находящихся в тыловых учреждениях. Будьте добры поручить вверенному Вам Секретариату вы- слать мне наложенным платежом еще 5 или 10 экземпляров книги Али Аги Шихлинского, если это возможно, – или я переведу деньги, как только получу книги. Кроме того, прошу выслать фото Али Ага (желательно было бы фото, напечатанное в газете “БАКИНСКИЙ РАБО- ЧИЙ” от 18.VII.1944 г. № 164; на этом фото Али Ага очень похож, каким он выглядел, когда мы с ним расстались в 1917 г.) для альбома истории Офицерской артиллеристской шко- лы, по адресу: Ленинград, 9. Улица Комсомола 22. Началь- нику Ордена Ленина Краснознаменной Высшей Офицер- ской Артиллеристской школы, генерал-полковнику артил- лерии Бесчастнову Тимофею Андреевичу. Прошу извинить за причиняемое беспокойство, искренне Вас уважающего и всегда Вам признательного.
* * *
Директору Азербайджанского филиала академии наук СССР Уважаемый директор, сегодня, читая “Исторический журнал” № 3-1945 года издания института истории Акаде- мии Наук СССР, в разделе “Критика и библиография” про- читал рецензию профессора МГУ А.СИДОРОВА “Али Ага ШИХЛИНСКИЙ. Мои воспоминания”, предисловие Лауре- ата Сталинской премии доктора военных наук, профессора
Şəmistan Nəzirli 199
Е.З.БАРСУКОВА, издательства Азербайджанского филиала Академии Наук СССР. Али Ага ШИХЛИНСКИЙ, как известно, старый генерал артиллерист, с большим боевым и жизненным опытом. Впервые я услыхал об этом генерале 20 лет тому назад, буду- чи молодым артиллеристом на курсах усовершенствования артиллерии Красной Армии. Убедительно прошу Вас не отказывать в моей просьбе выслать мне один экземпляр “Али Ага ШИХЛИНСКИЙ. Мои воспоминания”, ибо нам, артиллеристам в первую оче- редь крайне ценно и необходимо изучать и знать историю своего славного рода войск артиллерию. С уважением к Вам, ГЕНЕРАЛ-ЛЕЙТЕНАНТ АРТИЛЛЕРИИ: подпись: (ПАРСЕГОВ) 26 апреля 1945 г. General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 200
GENERAL ƏLİ AĞA ŞIXLİNSKİNİN ŞƏRƏFİNƏ YAZILAN ŞEİRLƏRDƏN: SALAM, MƏNİM GENERALIM! Görkəmli Azərbaycan sərkərdəsi, cəsur general Əli ağa Şıxlinskinin anadan olmasının 130 və vəfatının 50-ci ildönümü münasibətilə Salam, mənim generalım, Sənsiz pisdir mənim halım. Bu dar gündə sənin kimi, Sərkərdəni hardan alım? İnciməsin indikilər, Sıramızda az deyil nər, Fəqət, əsil komandana, Həsrət qalıb bu igidlər. Dövran çətin, zaman təzə, Boylanırıq yola, izə. Kaş sənintək bir general, Qoşulaydı cərgəmizə. Əlli ildir həsrətliyik, Qayğılıyıq, zəhmətliyik. Unutmarıq heç bir zaman, Biz səninlə şöhrətliyik.
Şəmistan Nəzirli 201
Bir sözü də gərək deyəm, Generalın ad günündə. Gəlib ona raport verək, Vətənimin şad günündə. Şıxlinski yatan torpaq, O vaxt nura qərq olacaq. Qələbəmiz düşmənlərə, Özü boyda dərd olacaq. Bax belə bir arzu ilə, Qəbrin üstə gəlmişik biz. Bircə ona yanıram ki, Qədrini gec bilmişik biz. Salam, mənim komandanım, Sənsiz keçir günüm, anım. Fəxr edirəm, olub bir vaxt, Sənin kimi generalım Sənin kimi qəhrəmanım!
* * *
YAZAQ Elin şeir yazanları, keçin bu üst yana yazaq, Yurdumuzun mərd oğlunun adını dastana yazaq. O, xalqın dostu olub, tərifi dostyana yazaq, İgidlikdə, kişilikdə bənzəyib astana yazaq, Şeirimizin surətini Zaloğlu Rüstəmə yazaq. General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 202
Rus topunun allahıdı Şıxlinski Əli ağa, Harda adı çəkilirsə, ürəyimiz dönüb dağa. Öyrənmək istəyənlər çox düşməsinlər sorağa, Haqqında çox çalışıb yazıbdı neçə varağa, Buna görə çox sağ olun, Nəzirli Şəmistana yazaq. Bir orduya lərzə salıb bircə kəlmə sözü ilə, Böhtana inanmayıb ta görməmiş gözü ilə. Ürəkləri isindirib ürəyinin közü ilə, Öz xalqının şöhrətini gəzdiribdi özü ilə, Bəlkə daha aşıqların sazları sazdana yazaq. Azərbaycan torpağına adı şöhrət-şan olubdu, Kür yadına düşən zaman qara bağrı qan olubdu. Döyüş günü igidlərin canlarında can olubdu, Düşməni vecə almayıb neçə milyon san olubdu, Doğulanda mərd doğulub anadan, düzyana yazaq. Şair Telman Tovuzlunun coşubdu sinəsi yenə, Ürəyi sözlə dolub, o olub dinəsi yenə. Xəstədi həkim yazıb şeirdi kinəsi yenə, Əli ağa tək oğul gərək atları minəsi yenə, Gorun nurla dolsun sənin, afərin ustana yazaq. Telman Tovuzlu 05.07.83 Şəmistan Nəzirli 203
GÖRKƏMLİ ADAMLAR GENERAL ƏLİ AĞA ŞIXLİNSKİ HAQQINDA Hərb elminin araşdırıcıları qəlbən etiraf edə bilərlər ki, bizdə tam artilleriya generalı Əli ağa Şıxlinskidən başqa ikinci hərbi alimimiz yox dərəcəsindədir. Xüsusilə, artilleriyadan söhbət düşəndə Fransa və rus hərbi alimləri, görkəmli sərkərdələri eloğ- lumuzun misilsiz xidmətlərindən iftixarla söhbət açırlar. Hərb elmləri doktoru professor general-mayor, Dövlət müka- fatı laureatı Yevgeni Barsukov: – Əli ağa Şıxlinski taktika sahəsində dərin nəzəri və əməli bi- likli sayca çox olmayan topçulardan biri olub. O, hərb elmini təcrübədə tətbiq etmək sahəsində nadir bir istedada malik idi. Əli ağanın qəhrəmanlığı öz vətəninin şərəf və azadlığını müdafiə edən hər bir şəxs üçün nümunə olmalıdır. V.Bertels 1912-ci ildə Varşavada nəşr etdirdiyi “Quru qala qoşunları və ağır səhra artilleriyası tərəfindən atəş açılmasında cihazlardan istifadə edilməsi haqqında məlumatlar” kitabında onun elmi fəaliyyətinə yüksək qiymət verərək yazmışdır: – “Şıxlinski üçbucağı” təkcə rus artilleriyasında deyil, Fransa, İsveçrə, Norvec və Avstriya artilleriyasında da böyük şöhrət qa- zanmışdır.
– Əli ağada general təkəbbüründən əsər əlamət yox idi… Şıx- linski hərbi akademiyanı bitirməsə də, fitri zəkası, praktik fəhmi topçuluq elmində ona böyük nüfuz qazandırmışdı. General Əli ağa Şıxlinski hünərvərliyi dillərdə dastan olmuşdu.
– Keçmiş ordunun general-leytenantı məşhur artillerist Əli ağa Şıxlinskinin adı artilleriya elmində həmişə hörmətlə çəkilir.
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 204
Akademik Heydər Hüseynov: – Əli ağa Şıxlinski dünyada şöhrət qazanmış topçuluq elmi sahəsindəki nəşrləri və fəaliyyəti ilə yanaşı, dil və ədəbiyyat məsələləri ilə də məşğul olurdu. Əli ağa Şıxlinski ilə yaxındın tanış olanlar, onun maraqlı söhbətlərinə qulaq asanlar bilirlər ki, bu təvazökar və səmimi insan nə qədər ağıllı və ibrətli bir şəxs idi.
– Azərbaycanlılar birinci dəfə deyil ki, vuruş meydanlarında (1945-ci ildə olan Rusiya-Yaponiya müharibəsi – Ş.N.) yaponlarla qarşı-qarşıya gəlirlər. Mən Port-Artur uğrunda gedən döyüşlərdə fərqlənmiş məşhur topçu Əli ağa Şıxlinskinin adını çəkə bilərəm. Bu ad rus hərb elmi tarixində böyük şöhrət qazanmışdır. Görkəmli Dövlət xadimi, yazıçı-dramaturq Nəriman Nəri- manov: – Şıxlinski Nikolay ordusunda “artilleriyanın allahı” sayılırdı. General-mayor Akim Abbasov: – Üç il iki məşhur generalımız Səməd bəyin və Əli ağanın oxuduğu mühazirələrin dinləyicisi olmuşam. Onların hər sözü, hər mühazirəsi biz dinləyicilərin qəlbinə çox asanlıqla yol tapır- dı. Hərb elmində və hərbi taktikada qazandığım bütün müvəffəqiyyətlər üçün onlara borcluyam. Ordu komandanı İona Yaker (1896-1937): – Yoldaş Şıxlinski möhkəm iradəyə və enerjiyə malikdir, vəziyyəti düzgün qiymətləndirməyi bacarır, tabeliyində olanla- ra qarşı tələbkar, lakin çox ədalətlidir, onlara yoldaşlıq münasibəti bəsləyir. İntizamlıdır, sağlamdır, yaşının çox (1925-ci ildə yazılıb – Ş.N.) olmasına baxmayaraq səfərlərdə çox dözümlüdür. Hərbi Elmi Bilik Cəmiyyətinin ən fəal üzvüdür. Yüksək hərbi elmi biliyə malikdir. Şəmistan Nəzirli 205
SÖZ ARDI Haqqım əleyhinə söz danışanlar, Əyri pərdə kimi yanlış çalarlar. Nizami Gəncəvi Bəzi nadanlar ötən əsrin doxsanıncı illərində hay-küy saldılar ki, guya general Əli ağa Şıxlinski bolşeviklərin hücumu zamanı Xaçmaz yaxınlığındakı dəmir yolu xətlərini sökdürmək əmrini versəydi, istilaçı bolşevik-daşnak cəlladları Bakıya girə bilmə- yəcəkdi. Bu yalan nə ayaq tutdu, nə də yeridi. Azərbaycan xalqı bu yalanlara inanmayıb, inanmayacaq da... Xalq dünən də, bu gün də əzəli və əbədi məhəbbətlə sərkərdə oğlu Əli ağa Şıxlins- kini sevir və sevəcək də... Bütün bunlara onun hərbi fəaliyyəti, o illərdən qalma xatirələr və arxiv sənədləri şahidlik edir. Bir daha dırnaqarası alimlərə cavab olmaq üçün 1920-ci ilin təlatümlü mart və aprel aylarından qalma bir xatirəni və bir rəsmi sənədi möhtərəm oxuculara təqdim edirəm. Xatirənin müəllifi 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Demokratik Cümhuriy- yətində əks-kəşfiyyat idarəsinin rəisi vəzifəsində işləmiş Nağı bəy Şeyxzamanlıdır. Nağı bəy həmin xatirəni 1934-cü ildə Türki- yədə mühacirətdə olarkən yazıb. * * *
Azərbaycan hökuməti Türkiyədən gələn zabitləri orduya götürməyə əmr vermişdi. Gələnlər parlamentin mühafizə alayı- na daxil oldular. Ancaq onlar hökumətimizdən aldıqları maaş- dan bir neçə dəfə çox maaş fırıldaqçı nümayəndələrdən alırlar- mış. Hamısı Moskvanın pulları idi. Hökumətimiz işğal ərəfəsində son bir qərar verir: Hökumət təcili Bakıdan Gəncəyə köçəcək, Qızıl Ordu ilə müharibəyə Gəncədən başlayacaqdı. Bu məsələnin həlli üçün pula ehtiyac var idi. Təcili olaraq Azərbaycan Döv- lətinin Mərkəzi Bankı Gəncə şöbəsinə 100 milyon manat göndə- rilməsinə əmr verdi. Pullar sandıqlara qoyuldu. Stansiyaya gön- General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 206
dərilərək vaqonlara yerləşdirildi. Qatar hərəkət edəcəyi vaxt parlamentin mühafizə alayından Xalid adında qısaboylu türki- yəli bir zabit əlli-altmış silahlı nəfərlə qatarı saxladır və hərəkətinə mane olur. Hökumətimizin daxilində çox məşum rol oynamış Məmməd Həsən Hacınski gizli olaraq Moskva agentləriylə sözləşmiş, hö- ku mətimizin və xalqımızın əleyhinə çalışmışdır. Moskvanın gös- tə rişi ilə hərəkət etmişdir. Əsl xəyanətkar olan bu bədbəxt xainin hərəkəti pula tamahı olmayıb alçaqlığından irəli gəlmişdir. Müdafiə naziri (Müdafiə nazirinin müavini olmalıdır – Ş.N.) ge- neral Əli ağa Şıxlinski Birinci Dünya müharibəsində rus ordula- rının baş müfəttişi olaraq şöhrət qazanmış general fırıldaqçı nü- ma yəndə olan Xəlil paşaya inanıb saflığının və qocalığının qur- banı olmuşdur. Qızıl Ordu sərhədimizdə toplandığı vaxt hökumətimiz Quba qubernatoruna dəmiryol xətlərinin bir kilometrə qədər sökülməsi əmrini verir. Ertəsi gün qubernator xətləri sökdürür. Lakin Xəlil paşa general Şıxlinskiyə gedib deyir: “Amandır, paşam, hökumət sərhəddə dəmiryol xətlərini sökdürübdür. Qızıl Ordu Anadolu- ya keçə bilməyəcək, yardım gecikəcəkdir. Tədbir görün”. Gene- ral Şıxlinski dərhal əmr verir və xətlər bərpa olunur. Aprelin 2-də Qızıl Ordu Bakıya gəlir və hər yanda mühüm nöqtələri tutur. İlk tədbir olaraq mühafizə alayının adını dəyiş- dirib, “Yardım” alayı qoyurlar. İki gün keçdikdən sonra onu istifadə edirlər. Üçüncü gün Qızıl Ordu “Yardım” alayının əsgər- lərindən silahı alıb, “marş evinizə” deyirlər. Alay zabitlərinin isə ələ keçənlərini güllələyirlər. Yaxalanmayanlar isə bir müddət gizlənib, sonra hərəsi bir tərəfə qaçırlar. Artıq bolşeviklərə görə bu alay öz vəzifələrini yerinə yetirmişdir. Bu fırıldaqçılardan Xəlil paşa, Baha Said, Nail və başqaları canlarını qurtarıb Gür- cüstana keçə bilmişdilər. İşğalın ikinci günü idi. “İttihadi-İslam” firqəsinin sədri doktor Qarabəyov ilə safsulu general Şıxlinski Bakıdakı kazarmaları do- laşaraq azəri əsgərlərinə nitq söyləyirdilər. Qarabəyov dindən, Şəmistan Nəzirli 207
müsəlmançılıqdan bəhs edirdi. Qoca general Şıxlinski isə: “Öv- ladlarım, türk ordusu paşalarının rəhbərliyi altında gələrək bi- zim Bakımızı düşməndən təmizlədi. İndi yardım etmək növbəsi bizə çatdı. Türklərin İstanbulunu düşmənlər işğal etmişlər. İs- tanbulu düşməndən təmizləmək lazımdır. Mən də siz əsgərlərimi alıb köməyə gedəcəm. Siz də gedəcəyinizə, savaşacağınıza söz verirsinizmi?” – soruşur. Əsgərlər sevinc göz yaşları içində “ge- dəcək və öləcək” deyə qışqırırlar. Şıxlinski deyir: “Övladlarım, köməyə gedən yalnız biz olmayacağıq. Ənvər paşa vaxtıylə Ru- siyada əsir düşən bütün türk əsgərlərini və bir milyona yaxın tatar könüllüsünü toplayıbdır. Gəlib buradan keçəcək. Biz də on- lar ilə gedəcəyik”. Safdil Şıxlinski söylədiyi sözləri səmimi-qəlbdən deyirdi. Bolşeviklərə satılmamışdı. Xainlərin təbliğatına ağılsız kimi inandığından söyləyirmiş. Təbliğat dediyimiz şey ən iti qılıncdır. O vaxt bolşeviklər Ənvər paşa ordusuyla gəlir deyə bir şayiə çı- xarırlar və bütün şəhər camaatı stansiyaya toplaşır. Sonra Ənvər paşa bir gün gecikir deyə ikinci bir şayiə çıxır və camaat evlərinə qayıdır. (Nağı bəy Şeyxzamanlı. “Azərbaycan İstiqlal mücadiləsi xati- rələri”, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 1997, səh.100). * * *
Воззвание к гражданам Азербайджана 16 марта 1920 г. Всем известна трагедия турецкого народа в Аидинском вилайете с главным городом Смирной, где коварно и жесто- ко были истреблены многие тысячи наших единоплеменных братьев. Весть об этих страшных событиях с быстротою молнии пронеслась по всему мусульманскому миру и до сих пор жжет сердца. General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 208
Но нас, азербайджанцев, смирнские события должны волновать и беспокоить больше всех. Освобождением нашей столицы г. Баку от захвата врагов наших мы всецело обязаны тем турецким героям, в серде коих 60% были айдинские уро- женцы. эти герои легли костьми на чужбине, лелея надежду по исполнении долга вернуться к родным очагам и ласкать, после продолжительной разлуки, своих детей. Между тем дети и жены этих героев ныне изнывают под гнетом жестоких событий, обреченные на голод и холод, и наш священный долг всеми мерами и силами прийти на по- мощь мусульманам, пострадавшим от смирнских событий, настолько же необходима она и беженцам Нахчивани и Зан- гезура, которые являются неотьеммыми частями Азербайд- жана.
Ради спасения жизни обреченных на голодную местно- стей, мы нравственно обязаны уделить из своего состояния посильную лепту. Необходима, чтобы во всех местах Азербайджана образо- вались общества для сбора пожертвований в пользу мусуль- манских беженцев. Приглашаем всех граждан к участию в пожертвованиях на это не терпеящее отлагательства дело. Председатель Центрального Комитета по сбору пожертвований генерал Али Ага Шихлинский газета “Азербайджан”, 1920 г., 16 марта Şəmistan Nəzirli 209
* * * Azərbaycan Süvari Diviziyasının Komandirinə Bakı şəhəri, 18 oktyabr 1927-ci il, № 5 tərcüməçi Əli ağa Şıxlinskinin MƏLUMATI Nəşriyyat komissiyasının keçmiş redaksiyanın tapşırığı ilə mən “Hərbi Səhra Nizamnaməsi”ni tərcümə edirəm. Tərcüməyə görə pul ödənilib, çap olunmaq üçün isə keçən ilin smetasına təxsis edilmişdir. Rus dilini bilməyən və ya zəif bilən orta və kiçik komandir heyəti üçün daha çox zəruri olan, “Piyadanın Döyüş Nizamnaməsi”nin II hissəsinin çıxması ilə əlaqədar olaraq və “Səhra Nizamnaməsi”ni yenidən işlədikdən sonra gəldiyim nəticələrə görə aşağıdakı təklifləri təqdim edirəm: 1. “Səhra Nizamnaməsi”nin çap edilməsi işləri onun yeni re- daksiyası təqdim olunana qədər kənara qoyulsun. 2. Onun çap olunması üçün buraxılmış məbləğ “Piyadanın Döyüş Nizamnaməsi”nin II hissəsinin çap edilməsi üçün keçirilsin. 3. Mən “Səhra Nizamnaməsi”nin yerinə “Piyadanın Döyüş Nizamnaməsi”nin tərcümə etməyə razıyam, eyni zaman- da artıq tərcümə etdiyim, hazır hissənin qonorarından im- tina edirəm; “Səhra Nizamnaməsi”nin yeni nəşri hazır ol- duqda isə, mən onu yeni qiymətlərə əsasən tərcümə edərəm.
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 210
* * * 7 aprel 1928-ci il 13 №-li PROTOKOL Təşkilatçı … iclasın protokolundan ÇIXARIŞ Dinlənildi Qərara alındı 2. Hərbi müəssi- sə lər də xidmət et- miş şəxslərə təqaüd (… və …təqdim edir) İş № 969 Təşkilatçı … iclasın, cari ilin 15.III tarixli 9 №-li protokolun 3-cü maddəsinə əlavə ola- raq və … təqdimata müvafiq olaraq cari ilin fevral ayının 1-dən etibarən… təqaüd çüsü qəbul edilmiş şəxslər üçün aşağıdakı miq- darda təqaüdlər təyin edilsin. 18. Əli ağa Şıxlinski – 120 manat. 19. Səməd bəy Mehmandarov – 100 ma- nat. Hazırkı zamanda mülkü müəssisələrdə xidmətdə olan şəxslər, yalnız xidmət yerlərini tərk etdikdən sonra yuxarıda göstərilmiş təqaüdü ala bilərlər. Əgər onların xidmət etdikləri yerlərdə maaşları təyin olunmuş təqaüddən azdırsa, onlar əlavə olaraq müva- fiq fərqi almaq hüquqları vardır. 5. Təqaüdlər mərkəzləşdirilmiş qaydada, … yolu ilə verilsin. Sədr: M.D.Hüseynov İşlər müdiri: N.Sokolovski Əsli ilə düzdür: Qərargahın VI şöbə rəisinin müavini Kotoyans Əsli ilə düzdür: Azərbaycan diviziyası Qərargahının nizami şöbəsinin rəisi imza: Barmet Şəmistan Nəzirli 211
* * * Nizamnamələrin, təlimatların və 1928-1929-cu büdcə ilində türk dilində olan təlimatların nəşr edilməsi ilə əlaqədar görülən işlərə görə mükafatların verilməsinə dair Azərbaycan Süvari Diviziyası Siyasi şöbəsinin nəşriyyat hissəsinin p a y l a m a c ə d v ə l i №№ Kimə və nəyə görə verilir Çap vərəq-
lərinin sayı
HAQQ Alan
şəxsin imzası
I çap vərəqi
üçün cəmi
çatmalı- dır
verilir Manatlar
1. Yol. Əli ağa Şıxlinskiyə – Terminologiya lüğəti əla- və edilməklə batareya və diviziyaların idarəedilmə taqımları xidməti… “Ar- tilleriya təlimatı”nın tər- cü məsinə görə 3,5
50 175
175 2. Yenə də ona – … 1928-ci il, I hissə Piyada Nizam- na məsinin layihəsinin, ter mi nologiya lüğəti əla- və edilməklə tərcü mə sinə görə avans 5,5
50 275
25 Yekunu:
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|