Milli Virtual Kitabxananın e nəşri n 01 58 (2012) Kulturoloji layihənin bu hissəsini maliyyələşdirən qurum: Azərbaycan yazı
Yüklə 2,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
camaatın ġeyxĢaha rəğbətini görəndə canına üĢütmə düĢdü. Çölün düzündə
ġeyxĢahın atası Fərrux Yasarın baĢını kəsəsən, sonra da əlinin qanını yuyub, namaz qılıb, salavat çevirib gəlib oturasan kiĢinin çənəsinin altında, baĢını salamat saxlayasan… Yox, bu, baĢ tutan sevda deyildi. Qanı qanla yuyublar, Allahın izni ilə qisas qiyamətə qalmır. Amma ġahgəldi ağa qırxıq baĢını qaĢıyıb, Ģələ bığına sığal çəkib, pırpız qaĢlarını oynadandan sonra qisasın qiyamətə qalmasını istədi. Bir gecə baĢının dəstəsi ilə ġamaxıdan çıxıb Bakıya gəldi və həmiĢəlik burada qaldı. Oğul-uĢağı artıb çoxaldı, qorxa-qorxa, hürkə-hürkə, səksəkə içində uzun bir ömür yaĢadı. Buna yaĢamaq deyərlərsə. Bu dünyadan köçəndən sonra ondan ĠçəriĢəhərdə ġahgəldilər məhəlləsi yadigar qaldı. Yadıcaları onun nə vaxtsa ġirvanĢah Fərrux Yasarın bıĢını kəsdiyindən xəbərsiz yaĢayırdılar. Onlar bilmirdilər ki, babaları ġahgəldi ağa ġirvanĢah Fərrux Yasarın baĢını kəsməsəydi, tarixdə o adda adamın heç tozu da qalmayacaqdı. Görünür, baĢ kəsməklə də tarixə www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 22 düĢmək olurmuĢ. Ancaq bu da baĢ kəsənin Ģücaətinə görə deyildi, kəsilən baĢın kimə məxsusluğuna görə idi… Gülüstan qalasında vaxt itirməyin mənasız olduğunu baĢa düĢən Ġsmayıl, Naxçıvana tələsmiĢdi. ġərur düzündə hər iki qoĢun üz-üzə gəlmiĢdi. Qüvvələr nisbəti Əlvənd mirzənin xeyrinə olsa da, Ġsmayıl onu məğlub etmiĢdi. Əlvənd mirzə Ərzincana qaçmıĢdı. Bəxt bu Ağqoyunlu hökmdarından üz döndərmiĢdi. Ġsmayıl isə təntənəylə Təbrizə girib Azərbaycan taxtında oturmuĢdu. O, tarixdə ilk dəfə öz adına yox, on iki imamın adına xütbə oxutduraraq Səfəvilər dövlətinin əsasını qoymuĢdu… * * * ġirvandan çıxan Sultan Mahmud xilasını ġah Ġsmayılın sarayına qaçmaqda gördü. O, artıq bir neçə gündən sonra Təbrizdə, ġah Ġsmayılın hüzurunda idi. ġah Ġsmayıl qarĢısında boynunu burub suçlu-suçlu, hürkmüĢ baxıĢlarla ona baxan Sultan Mahmudu xeyli süzüb fikrə getdi: «Allah bilir Ģirvanlılarla döyüĢdə neçə qızılbaĢın canına qıyıb bu hərif!» FərraĢlar, cəlladlar qapının dalındaydı, Ģahın əmrini gözləyirdilər. Sultan Mahmudun, bu ata qatilinin taleyi indi onun əlindəydi. ġah Ġsmayıl susub fikirləĢirdi. O fikirləĢdikcə Sultan Mahmud da gün dəymiĢ sırsıra təki əriyir, ölüb-dirilirdi. Zalım oğlu ġah Ġsmayıl da, deyəsən, onun bu halından ləzzət alırdı, qərar verməyə tələsmirdi. Bu hal diri-diri soyulmağa bərabər idi. Nəhayət, ġah Ġsmayılın sifəti iĢıqlandı. FikirləĢdi ki, el nahaq deməyib, saxla samanı, gələr zamanı. Bu niyyətlə də üzünü ata qatilinə tutub dedi: - Murad bəy, ürəyin istəyən qədər sarayımda qala bilərsən. Mənə pənah gətirən adama zaval yoxdur. Murad baĢ əydi: - TəĢəkkürlər, Ģah sağ olsun. Ömrüm boyu duaçınız olaram. ġah Ġsmayıl çaxçaxı vurdu, qapı açıldı, fərraĢ içəri girdi, cəllad onun çiyni üstündən içəri boylandı. ġahın üzündəki təbəssümü görüb qılıncını qınına saldı. ġah Ġsmayıl fərraĢa: - Mahmud bəy bizim əziz qonağımızdı, ona xidmət göstərin, - dedi. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 23 Mahmud bəy qabaqda, fərraĢ arxada otaqdan çıxdılar. * * * … Sarayda Sultan Mahmuda gözün üstə qaĢın var deyən yoxdu. Yeyib-içib yatmaqdan, bağ-bağatda var-gəl eləməkdən özgə bir iĢi yoxdu. Əsas məĢğuliyyəti gecə-gündüz əmisi ġeyxĢaha kin bəsləmək idi. Əmisini xəyalən asıb-kəsirdi, öz əlləri ilə at tövləsinin tirindən asırdı, çinar ağacına sarıtdırıb qırmancla döyürdü, kürəyinin dərisini soyub yerinə duz basırdı, gözünə mil çəkdirirdi, baĢına torba keçirtdirib qayadan atdırırdı, dəmir qəfəsə saldırıb kəndbəkənd gəzdirtdirirdi… Bu kin üç il çəkdi. Onu geri çağıran, yolunu gözləyən yoxdu. Əlacı hücum eləyib taxtı geri almağa qalırdı. O, bir gün ġah Ġsmayıldan kömək istədi. ġah da elə bir az əvvəl hərəmxanadan çıxmıĢdı, canında hələ də aldığı ləzzətin ovqatı, qadın bədəninin xoĢ təması vardı. Bir sözlə, kefi duruydu: - ġirvan taxtına sahib olmaq istəyirsən? - ġah Ġsmayıl özündən razı, nəĢəli halda soruĢdu. Sultan Mahmud baĢ əydi: - Bəli, hökmdar. Ancaq ġeyxĢahla tək bacarmaram, mərhəmət göstərin, qoĢun verin! Taxta çıxsam, təbəəliyinizi qəbul edəcəm, adınıza xütbə oxutdurub sikkə kəsdirəcəm. ġah Ġsmayıl qarĢısında ikiqat olub cavab gözləyən Sultan Mahmudu süzüb, «Samanın zamanı gəldi», deyə düĢündü: - Oldu, sənə qüvvə verərəm. Sabah yola düĢə bilərsən. Sultan Mahmud baĢ əydi, Ģahdan rüsxət alıb otaqdan çıxdı. Onu kölgə kimi izləyən sevimli qulu məmlük Qara bəy gözləyirdi. Sultana sevincini gizlədə bilmədi: - ġah qoĢun verir, Qara, sabah ġirvana gedirik. Üç ildi yeyib-yatırıq, daha bəsdi. Qara bəy də xəbərdən sevindi. Həm də ona görə ki, doğma yerlərə qayıdacaqdı. * * * www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 24 ġeyxĢah Sultan Mahmudla açıq döyüĢə girməyə ehtiyat elədi. Qüvvəsini tükətmək istəmədi, ona görə də Gülüstan qalasına sığındı. Sultan Mahmud onu mühasirəyə aldı və bu mühasirə üç ay çəkdi. Gülüstan qalasında vəziyyət get-gedə ağırlaĢırdı, əsgərlərə azuqə çatmırdı. Əcəl qədəm-qədəm yaxınlaĢmaqdaydı. ġeyxĢahın gözünə yuxu getmirdi. Xüsusən gecələr əziyyət çəkirdi. Gecənin zəhmi çox ağırdı, elə bil bütün ağrı-acı, dərd-sər adamın üstünə gəlir. Ġstədin-istəmədin, içindəki dərdinlə, sevinc-kədərinlə, qorxu-hürkünlə baĢ-baĢa qalırsan. Ġndi ġeyxĢahın da ürəyi səksəkədə idi. Ona elə gəlirdi ki, bu gecə nəsə baĢ verəcək. Hər Ģey ola bilərdi. DüĢmən kimisə ələ ala, ona sui-qəsd də edə bilərdi. Belə düĢünəndə ətrafında dolaĢanlara Ģübhə ilə baxırdı. Çox düĢünüb-daĢınandan sonra fikirləĢdi ki, hər bir müĢkül iĢi nizamlayan Allahdı. Bir də gördün, gözləmədiyin yerdən üzünə qapı açıldı. Mühasirə uzanır, bəlkə sabah onu mühasirəyə alanların özləri bezib çəkilib gedəcəklər. Yox, əksinə də olar. ġah Ġsmayıl qızılbaĢlara kömək göndərə bilər… Hər Ģey ola bilərdi, hər Ģey! ġeyxĢahın gözləməkdən özgə çarəsi yoxdu. * * * Sultan Mahmud dərin yuxuya getmiĢdi, amma sevimli qulu Qara bəy yata bilmirdi. FikirləĢirdi ki, yaxĢı, sabah bu Mahmud Gülüstan qalasını alsa, nə baĢ verəcək? Təkcə əmisi ġeyxĢahı öldürməklə kifayətlənəcəkmi? ġirvan camaatı ondan ədalət görəcəkmi? Onda ədalət, rəhm hissi olsaydı, atasını öldürərdimi? Ey baĢıboĢ Qara, doğma atasının qanını içən, bir gün heç nədən səni də qanına bələməzmi? Bələyər, Qara, bələyər… Dur, Qara, dur ayağa, kəs bu ata qatilinin baĢını, yoxsa nə vaxtsa o sənin baĢını kəsəcək. Ġlahi, sən özün kömək ol… Yerindən qalxdı. Gecənin yarısıydı. Çölü dinĢədi. Hərdənbir at fınxırtısı gəlirdi. Arxası üstə yatmıĢ Sultan Mahmuda yaxınlaĢdı. Qara bəy hiss etdi ki, bir an ləngisə gec olacaq… Var gücü ilə qılıncı endirdi. Qan fıĢqırdı… Gecənin qaranlığında əlində torba, bir adam irəliləyirdi. Bu adam Qara bəyin tapĢırığı ilə Mahmudun baĢını ġeyxĢaha aparırdı. … ġeyxĢah Sultan Mahmudun kəsik baĢına baxıb: - Kərəminə Ģükür, Xudaya, - dedi, - sənə Ģəkk gətirən kafirdi. Sən heç kəsi cəzasız qoymursan, necə ki, qoymadın. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 25 ġeyxĢah səhərin açılmasını gözləmədi, qoĢunla qaladan çıxıb qızılbaĢların üstünə yeridi. Bu qəfil hücumdan özlərini itirən qızılbaĢlar məğlub oldular. ġeyxĢah öz taxtında möhkəmləndi. Ancaq o, baĢa düĢdü ki, ġah Ġsmayılla sülhlə dolanmasa günü qara olacaq. ġeyxĢah zahirən də olsa ondan asılılığını qəbul etdi. Hətta ġah Ġsmayıl Çaldıran döyüĢündə Sultan Səlimə məğlub olanda da ondan üz döndərmədi. ġeyxĢah hətta bir dəfə Ģahın sarayında olmuĢdu. ġah Ġsmayıl da ona iltifat göstərir, xətrini əziz tuturdu. Bir dəfə də ġeyxĢah oğlu Sultan Xəlili qiymətli hədiyyələrlə Təbrizə, ġahın sarayına göndərdi. Sultan Xəlillə gedən ağsaqqallardan biri ġeyxĢahın arzusunu Ģaha çatdırdı: - ġeyxĢah həzrətləri möhtərəm Ģahımız, mürĢidi-kamilimizin qızı Pərixan xanımı oğlu Sultan Xəlilə istəyir. ġah Ġsmayıl elə o məclisdə qızının «hə»sini verdi və çox keçmədi ki, qızı Pərixan xanım ġamaxıya gəlin köçdü. ġah Ġsmayıl kürəkənindən, Pərixan xanım da gənc ərindən çox razıydı. Sultan Xəlil ağıllı, bacarıqlı bir adamdı. Məclislər qurmağı, çal-çağırı, əyləncəni də çox sevirdi. HəmiĢə alimləri, Ģairləri məclislərinin baĢında oturdardı. ġah Ġsmayıl ömrünün sonuna bir il qalmıĢ ġeyxĢahla ikitərəfli qohum olmaq sevdasına düĢdü, elçi göndərib ġirvanĢahın qızıyla evlənmək arzusunda olduğunu bildirdi. ġeyxĢah bu izdivacdan Ģad oldu. 1523-cü ildə, payızın son ayında ġah Ġsmayıl özünə yaxĢı bir toy elədi. Amma ona ġeyxĢahın qızı ilə uzun illər bir yastığa baĢ qoymaq qismət olmadı. ġahdağa ova gedən Ģah tezliklə ağır xəstələndi, hətta Ərdəbilə də özünü çatdıra bilmədi, Sərab mahalının Mənqutay adlı yerində dünyasını dəyiĢdi. Elə həmin il əcəl ġeyxĢahın da qapısını döydü. Ġyirmi iki il hakimiyyət sürmüĢ ġeyxĢah özündən sonra yeddi oğul, bir də ġirvanĢah taxtını qoyub getdi. ġirvan taxtına onun böyük oğlu Sultan Xəlil - II Xəlilüllah çıxdı. ġah Ġsmayılın da taxtında on bir yaĢa qədəm qoymuĢ oğlu Təhmasib mirzə oturdu. Amma zaman keçdikcə gənc Təhmasib bacısı Pərixan xanımın ərindən - II Xəlilüllahdan Ģübhələnməyə baĢladı. Əslində, bu Ģübhəyə heç bir əsas yoxdu. QardaĢının ərinə belə qısqanc münasibətindən Pərixan xanım da xeyli rəncidəydi. ġah Təhmasib Səfəvilər dövlətinin bütövlüyü naminə ġirvanĢahlar sülaləsinə son qoymaq fikrindəydi. Onun bu niyyətinin həyata keçməsinə bacısı Pərixan xanımın Sultan Xəlilin - II Xəlilüllahın arvadı olması mane olurdu. Doğrudur, II Xəlilüllahın övladı olmurdu, amma ġirvanĢahlar taxtına oturmağa hazır dayanmıĢ www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 26 qardaĢları vardı. Təhmasib Ģah taleyin qəzavü-qədərini çox gözləyəsi olmadı - hicri 942 (1535) -ci ildə II Xəlilüllah - Sultan Xəlil dünyadan köçdü. Onun ölümü ilə ġirvan taxtı varissiz qalmıĢdı. Bunu nəzərə alan əyanlar vaxt itirmədən II Xəlilüllahın ġamxal ölkəsində (Dağıstan) yaĢayan qardaĢı oğlu ġahruxu dərhal ġamaxıya gətirib taxta oturtdular. Əslində, ġirvanı azyaĢlı ġahruxun adından Hüseyn bəy idarə edirdi. Lakin ġirvanĢahların keçmiĢ ehtiĢamından əsər-əlamət qalmamıĢdı, ixtiĢaĢlar, hərc-mərclik baĢ alıb gedirdi. Elə bu vaxt Salyan və Mahmudabadda bir qələndar (dərviĢ) peyda oldu və söylədi ki, bilin, agah olun, mən II Xəlilüllahın qardaĢı Məmməd Əminəm, Cam yaxınlığındakı döyüĢdə özbəklərin əlinə keçmiĢdim, dərviĢ paltarı geyinib birtəhər xilas olmuĢam. (Həqiqətdə isə, II Xəlilüllahın qardaĢı Məhəmməd Əmin ġah Təhmasibin yanında qulluq eləyirdi). Yalan ayaq tutar, yeriməz desələr də, qələndərin yalanı iri addımlarla yeridi. Ətrafına çoxlu yoxsul, həyatdan, yaĢayıĢdın bezmiĢ, incik adamlar toplaĢmıĢdılar. Beləcə, qələndərin baĢında yoxsullardan ibarət böyük bir qoĢun yarandı. Ġntizamsız halda hərəkət etmələrinə baxmayaraq yalançı Məhəmməd Əmin «lütlərdən» ibarət ordusu ilə Salyanı, Mahmudabadı tutaraq ġamaxıya doğru irəlilədi. ġirvan əyanları ġamaxı sarayını müqavimət göstərmədən qələndərə təslim etdilər. ġahrux adamları ilə Buğurt qalasına çəkildi. Dul qalmıĢ Pərixan xanım qardaĢı ġah Təhmasibin gizli göstəriĢlərinə rəğmən hərəkət edirdi. Pərixan xanım yalançı Məhəmməd Əminin ġirvanĢahlar taxtına olan iddialarını müdafiə edirdi. Hətta xanımın bu sədaqətindən qələndər o qədər ruhlandı ki, Pərixan xanımla evlənmək fikrinə düĢdü. Amma ġah Təhmasib bu «evlənmə təklifini» rədd etdi. Qələndər ġirvanĢahlar taxtına iddialı olsa da, necə hərəkət edəcəyini, ölkəni idarə etməyin yolunu bilmirdi. Onun baĢına toplaĢan adamların da məramları aydın deyildi. Bir sözlə, qələndər ġirvanĢahlar taxtında oturub hakimiyyət qura bilmədi və qırx gündən sonra ġamaxını tərk etdi. Qələndərin ġamaxıdan çıxıb Salyana doğru hərəkət etdiyini eĢidən ġahrux ətrafındakı əmirlərlə qaladan çıxıb onu təqib elədi. Qələndərin «lütlərdən» ibarət qoĢunu darmadağın edildi. Yalançı Məhəmməd Əmin ələ keçdi. QorçubaĢı ġeyx Padar onu bir az sorğu-suala çəkəndən sonra qətlə yetirdi. Qələndərin meyiti Təbrizə - saraya göndərildi. ġahın əmri ilə onun cəsədini dəmir qəfəsə qoyub böyük bir kütlənin müĢayiəti ilə Qeysəriyyə bazarına gətirdilər. (Bu o demək idi ki, ay camaat, yolunu azmıĢ qələndərin bu dəmir qəfəsdəki cəsədinə baxın, ibrət götürün. Bilin ki, Ģah olan yerdə hakimiyyət həvəsinə düĢən kəslərin sonu belə olacaqdır.) Meydanda qələndərin cəsədi ətrafında böyük bir mərəkə baĢlamıĢdı. ġah Təhmasib, qardaĢları Bəhmən mirzə, Əlqas mirzə, Sam mirzə və vəzir-vəkil, www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 27 möhürdar, eĢikağası üçün xüsusi yer düzəltmiĢdilər. Guya qəfəsin içində əbədi yuxuya getmiĢ qələndər oyanıb oyun çıxardacaqdı. Amma qırx gün ġirvanĢah taxtında oturmuĢ qələndər bir daha yerindən qalxası deyildi. Sadəcə bütün bunlar həyatda olanlar üçün görk idi. Muzdlu həcv yazanlar qələndəri lağa qoyur, ələ salırdılar. Nağaralar aramsız gumbuldayır, zurna-balabanın səsi kəsilmək bilmirdi. Bir neçə gün meydanda saxladıqdan sonra qələndərin cəsədini Sahibabad meydanındakı məscidin minarəsindən asıb yandırdılar. Pərixan xanım bu mərəkədə iĢtirak etməsə də, ġamaxıdan saraya, qardaĢı ġah Təhmasibin yanına gəlmiĢdi. O, qardaĢına deyirdi ki, ġirvanda hərc-mərclikdir, əmirlər bir-biri ilə yola getmirlər, bu diyarın istila olunmasının vaxtı çatıb. ġah Təhmasib də bu fikirdə idi. Dünən axĢam ġamaxıdan yanına gəlmiĢ qorçubaĢı ġeyx Padar da Ģaha yalvarmıĢdı ki, amandı, ġamaxını biri-biri ilə yola getməyən əmirlərdən xilas edin. ġah qardaĢı Əlqas mirzəni iyirmi min qoĢunla ġirvana göndərdi. ġirvanın hər cığırına bələd olan ġeyx Padar ona bələdçilik eləyirdi. 1538-ci ilin yayında Əlqas mirzə iyirmi minlik ordusu, həmçinin Qarabağ və Muğan qoĢun dəstələri ilə ġirvana daxil oldu. Tezliklə Surxab, Qorçu qalaları, habelə Qəbələ tutuldu. BaĢıbəlalı ġirvan əyanları yenə Buğurd və Gülüstan qalalarına sığındılar. Bu mühasirə dörd ay çəkdi. Təhmasib Ģah Ģirvanlıların müqavimətini qırmaq üçün özü qoĢun götürüb ġamaxıya gəldi. Bir neçə gün müdafiəçilərin sığınacaqları, qalalar aramsız top atəĢinə tutuldu. Müdafiəçilər müqavimətin mənasız olduğunu görüb təslim oldular. ġahruxun vəkili Hüseyn bəy əyanlarla məsləhət-məĢvərət edib sığıncaqdan çıxaraq ġahruxu, qalanın və xəzinənin açarını Ģaha təqdim etdi. Hüseyn bəyi qızılbaĢlara müqavimət göstərdiyinə, əks hücuma keçdiyinə görə, elə oradaca qətlə yetirdilər. ġirvanĢahın sonuncu hakimi ġahruxu isə Təbrizə göndərdilər (onun da boynu orada vurulacaqdı). Beləcə, ġirvanĢahlar dövlətinə son qoyuldu. ġirvan indi Səfəvilər dövlətinin bəylərbəyliklərindən biri olmuĢdu. ġah yeni yaradılmıĢ bəylərbəyliyi qardaĢı Əlqas mirzəyə tapĢırıb Təbrizə qayıtdı. Növbə ġəkinin idi. ġah ġəkini istila edib Səfəvilər dövlətinə qatmaq üçün zəmin hazırlamalıydı. ġəkinin hakimi Həsən bəy vaxtilə atası ġah Ġsmayıldan yardım alıb gürcülərlə vuruĢmuĢdu. Sonu görünməyən bu döyüĢlərin birində Həsən bəy Ģəhid olmuĢdu. Amma onun oğlu DərviĢ Məhəmməd özünü heç yaxĢı aparmırdı. ġah onu da eĢitmiĢdi ki, DərviĢ Məhəmməd xan www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 28 Ģirvanlılara kömək məqsədi ilə gecələr qızılbaĢ qoĢunlarına basqınlar edibdir. Hələ desən, Sultan Süleyman Azərbaycana hücum eləyəndə DərviĢ Məhəmməd xanın ona hədiyyələr göndərdiyini də çatdırmıĢdılar Ģaha. ġah Təhmasib DərviĢ Məhəmməd xanın bu hərəkətlərini cavabsız qoymaq fikrində deyildi. Amma hər Ģeyin bir vaxtı vardı. DərviĢ Məhəmməd xan da ġirvanĢahların süqutundan pəriĢan olmuĢdu, çünki əsas müttəfiqini itirmiĢdi. DərviĢ Məhəmməd xan çox düĢündükdən sonra hakimiyyətini saxlamaq üçün Ģahla qohum olmaq fikrinə düĢmüĢdü. Hicri 946 (1539)-cı ildə ġah Təhmasibin bacısı Pərixan xanıma elçi düĢüb onu almıĢdı. Beləcə, ġəki hakimi ilə ġah Təhmasib bir neçə il sülh Ģəraitində yaĢamıĢdılar. 1548-ci ildə Pərixan xanım dünyasını dəyiĢmiĢdi. Elə həmən il Əhərdə Ģahın ġamxal sultan Çərkəzin bacısından bir qızı doğulmuĢdu. ġah ona bu dünyadan övlad həsrəti ilə köçmüĢ bacısı Pərixan xanımın adını vermiĢdi. Artıq ġəki hakimi DərviĢ Məhəmmədlə onu heç bir tel birləĢdirmirdi. Bununla belə, Ģah hələ də ona toxunmurdu. Amma məsəl var, deyirlər, «südlə gələn sümüklə çıxar». DərviĢ Məhəmməd xan ġah Təhmasibin əsəbləriylə oynamağından qalmadı. Əlqas mirzə Səfəvilərdən ayrılmaq fikrinə düĢəndə onu müdafiə elədi. Bununla da kifayətlənməyib, qardaĢı ġahnəzəri qoĢunla onun yanına göndərdi. ġəkiyə hücum etməyə elə bu da bəs idi. Vaxt yetiĢmiĢdi. 958 (1551)-ci ildə ġah Təhmasib ġəkiyə qoĢun yeritdi. KiĢ qalası iyirmi gün ərzində top atəĢinə məruz qalıb xarabalığa çevrildi. DərviĢ Məhəmməd xan alınmaz Gələsən-Görəsən qalasına sığınmıĢdı. ġah qalanı tutmağı Abdulla xan Ustaclıya tapĢırmıĢdı. QızılbaĢlar qalaya aramsız həmlələr edirdilər. DərviĢ Məhəmməd xan sığındığı qalaya nə qədər güvənsə də, burada uzun müddət qalmağın ölümə bərabər olduğunu dərk eləyirdi. QızılbaĢların davamlı həmlələrindən, top atəĢlərindən bezmiĢ DərviĢ Məhəmməd xan gecə dörd yüz atlıyla qaladan çıxdı, qızılbaĢların cərgəsini yarıb keçmək üçün atını qamçıladı. Lakin bəxti ona yar olmadı, Kosa Piriqulu adlı bir mülazim onun qarĢısına çıxdı. SıyrılmıĢ qılınclar toqquĢdu. Atlar Ģahə qalxdı. Hamı əl saxlayıb onların döyüĢünə baxırdı. Kosa Piriqulunun ürəyində Ģahdan alacağı mükafatın eĢqi, DərviĢ Məhəmməd xanın qəlbində isə ümidsizlik haləti hökm sürürdü. Kosa Piriqulunun dayanmadan qılınc çalmağı, nəhayət, DərviĢ Məhəmməd xanın atdan yıxılması ilə nəticələndi. Kosa Piriqulu bəy dərhal atdan düĢüb zərbədən huĢunu itirmiĢ ġəki hakiminin baĢını bədənindən ayırdı. Atını dördnala çapıb ġəki hakiminin kəsilmiĢ baĢını döyüĢ meydanını seyr eləyən ġah Təhmasibin atının ayaqları altına atdı. Beləcə, ġəki xanlığının müstəqilliyinə son qoyuldu. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 29 Təhmasib Ģah olub keçmiĢ bu əhvalatlar barədə indi yastığının yanını kəsdirib oturmuĢ, rəhmətlik bacısının adını daĢıyan Pərixan bəyimə heç vaxt danıĢmamıĢdı. IV fəsil ĠKĠ RƏQĠB ÜZ-ÜZƏ Vəfa hər kimsədən kim, istədim, ondan cəfa gördüm, Kimi kim, bivəfa dünyada gördüm, bivəfa gördüm. Məhəmməd Füzuli Xəstə Ģahın bir tərəfində sevimli Pərixan bəyim, o biri tərəfində oğlu Heydər mirzə oturmuĢdu. Heydər mirzə Ģahın gürcü əsilli arvadından doğulmuĢdu. ġah, oğluna babası ġeyx Heydərin adını qoymuĢdu. Bu iyirmi iki yaĢlı ortaboy, ağbəniz, qaraqaĢ, qaragöz Ģahzadəni Ģah olduqca çox istəyirdi. Heydər mirzə o biri qardaĢlarıyla müqayisədə daha həlim təbiətli, insanpərvər, atasının tapĢırığını can- baĢla yerinə yetirən bir cavan idi. Heydər mirzə Ģahın üçüncü oğlu idi. Təhmasib Ģah altı qadının əriydi. Sarayda olduğu müddətdə hər gecəsini onlardan birinin yanında keçirərdi. Onun altı qadından doqquz oğlu, səkkiz qızı dünyaya gəlmiĢdi. Atası ġah Ġsmayıl Xətaiyə oğul toyunu görmək qismət olmamıĢdı. Onun böyük oğlu Təhmasib mirzə Ģahlıq taxtına oturandan səkkiz il sonra Bayanduriyyə tayfasının əmirlərindən Musa sultan Mosullu Türkmanın qızı Sultanım xanımla evlənmiĢdi. Onda onun on səkkiz, sevimli qadınının on altı yaĢı vardı. Sultanımla bir yastığa baĢ qoyanda ömrünün ən qaynar çağı idi. Sultanımla söz-söhbəti də tuturdu. O çağlarda heç ağlına da gəlməzdi ki, Sultanımdan baĢqa da arvad alar. Cavan Ģah: - Ey Sultanım, - deyəndə elə sanırdı dünyanı ona bağıĢlayırlar. Sultanım da Sultanımdı ha… Üzünü ona çevirib qara gözlərindən güləndə elə sanırdı gözləri qamaĢacaq. Bu gənc xanım olduqca lətafətliydi. Səsinin ahəngi də o qədər ahəngdar, musiqiliydi ki… O, çevrilib gedəndə ləpələnən əndamı sanki ona gəl-gəl deyirdi. Belə anlarda cavan Ģahın gecəni gözləməyə səbri çatmazdı, Ģirin- Ģirin gərnəĢib xanımın arxasınca hərəm odasına keçərdi. Qadınları kölgə kimi www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 30 izləyən, kiĢilikdən məhrum edilmiĢ bədbəxt xacə də o dəqiqə gəlib qapının ağzında bitər, içəridən gələn həzin qadın iniltisinə sonsuz kədərlə qulaq asardı. Bir ildən sonra Təhmasib Ģahla Sultanım xanımın gecələr bir-birinə sarmaĢıb cıdıra çıxmalarının nəticəsi olaraq oğulları dünyaya gəldi. Cavan Ģah sevincindən az qalırdı qanadlanıb uça. Ġlk övlad nə Ģirin olurmuĢ… Oğlunun adını Məhəmməd qoydu. Amma bundan sonra cavan Ģah baĢqa qadınlara da tamah saldı. Doğrusu, cavan Ģah bu qadınların bir neçəsi ilə könlünün istəyi ilə yox, müəyyən xoĢagəlməz hadisələrin qarĢısını almaq məqsədi ilə evlənmiĢdi. Bu cür izdivaclar, əslində, siyası niyyətlərdən doğurdu. Bəzisini isə xoĢlayıb yatağına salmıĢdı. Arvadlarının sayı artsa da, Sultanıma olan eĢqi sönməmiĢdi, əksinə, bir az da artmıĢdı. Sultanım Ģahın məhəbbətini təkcə lətif bir qadın kimi yox, həm də ağlı, dərrakəsi ilə qazanmıĢdı. Bu qarĢılıqlı məhəbbətin nübarı olaraq onların ikinci övladları dünyaya gəlmiĢdi. Ona babasının adını vermiĢdilər - Ġsmayıl! Təhmasib Ģah övladlarından heç vaxt atalıq məhəbbətini əsirgəməzdi. Hətta Qəhqəhə qalasına saldırdığı Ġsmayıl mirzəyə də bir zərər gəlməsini qətiyyən istəmirdi. Ġndi bu xəstə çağında böyük oğlu Məhəmməd Xorasanda hakimiyyət baĢında, ondan kiçik oğlu Ġsmayıl mirzə isə Qəhqəhə qalasında dustaq həyatı yaĢayırdı. Gürcü əsilli arvadından olar Heydər mirzə isə daim baĢı üstündə, əlinin altındaydı. ġamxal sultan Çərkəzin bacısından dünyaya gələn dördüncü oğlu Süleyman mirzəni MəĢhədə göndərmiĢdi. Amma hazırda yanında, ordugahda idi. Süleyman mirzə həm də Pərixan bəyimin doğmaca qardaĢıydı. Günlərin bir günü, bir yaz gecəsində, qanın damarlarda qaynayan çağında kənizlərindən birinin gözəlliyi Təhmasib Ģahı yoldan çıxarmıĢdı. Bağda gəzərkən gül-çiçəyin, oyanmıĢ təbiətin tamaĢasına durduğu anda, kəniz, əlində Ģərbət dolu kuzə, çiynində dəsmal onun hüzuruna gələndə bir anda Ģahın qanı üzünə vurdu, ehtirasdan ürəyi Ģiddətlə döyünməyə baĢladı. ġahın alıĢıb yanan gözlərini görəndə kənizin yanaqları allandı. ġərab dolu badəni Ģaha verəndə Ģah onun ağappaq biləyindən yapıĢıb qızı özünə tərəf çəkdi. Qız onun qolları arasında xeyli çırpındı, Ģahın əlləri onun qabarmıĢ yaxasında dolaĢdı. Kəniz daha etiraz etmirdi. Bağda Yüklə 2,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|