Milli Virtual Kitabxananın e nəşri n 01 58 (2012) Kulturoloji layihənin bu hissəsini maliyyələşdirən qurum: Azərbaycan yazı
Yüklə 2,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
«bədbəxtlik» sözünü aydınca oxudu. - Allah sənə görmək fürsəti, yazıb-oxumaq
qabiliyyəti veribdi. Sən iĢindən ayrılmadan ətrafına diqqət eləsən, ayıq gözlə baxsan, çox Ģey görəcəksən. Sən bu gördüklərini gecələr qələmə al! Səfəvilər xanədanının tarixini yaz. YaĢlı adamlarla söhbət elə, qədim əlyazmaları oxu. Səni tarixdə mədaxil-məxaric dəftərlərindəki rəmzi iĢarələr yox, qələmə aldıqların yaĢadacaq. Görürsənmi ətrafımızda nələr baĢ verir? Sən deyə bilərsənmi, indi üzbəüz oturub söhbət etdiyin Hüseyn əminin baĢına sabah nələr gələcək? Ġsgəndər bəy «bəli, xeyr» demək əvəzinə çiynlərini çəkdi. - Görürsən, səhih cavab verə bilmirsən. Çünki sabahımız bəlli deyil, getdiyimiz cığır fikir meĢəsində itib-batır. Taleyimiz isə Ulu Tanrıdan çox Hüseynqulu Xüləfa kimi Ģeytanla qolboyun olub yatanların əlindədir. - Hüseyn əmi, belə bədbin düĢünməyin. Mən sizi çox güclü bir adam bilirəm. - Söhbət güclü, yaxud gücsüz adamdan getmir. Söhbət ətrafımızı, daha doğrusu, ürəyimizi qapsımıĢ hörümçək torlarından gedir. Mən sənə gündüzlər insafdan, mürvətdən, Allaha sadiqlikdən, bəndələrə hörmətdən, insanlıqdan laf edib, gecələr min bir hiylə iĢlədib, yolları üstə çıxan heç kəsə aman verməyən, qazdıqları quyuya salan, gözlərinə mil çəkdirən, baĢ kəsən, ev yıxan cəlladlardan danıĢıram. Sən bunları görürsənmi, Ġsgəndər bəy?! Ġsgəndər bəy dirçəlmiĢ halda: - Görürəm, Hüseyn əmi, əlbəttə görürəm. Mən də bu hadisələrin içində deyiləm bəyəm? - Xeyr, sən bu hadisələrin içində deyilsən, ancaq Ģahidisən. Oğlum, heç mən səni bu iyrənc olayların içində görmək də istəmirəm. Amandı, sən özünü bulaĢdırma, uzaqda dayan, amma gör, əyrini düzdən, düzü əyridən, doğrunu oğrudan, safı hiyləgərdən, mərdi mərdimazardan ayırd etməyi bacar. Ġsgəndər bəy dolub - daĢan Hüseyn bəy YüzbaĢıya söz verdi: - Arxayın olun, Hüseyn əmi, haqqı nahaqqa vermədən hər Ģeyə diqqət yetirəcəyəm. Siz məni söhbətinizlə qəflət yuxusundan oyatdınız. Son vaxtlar ətrafımda baĢ verənlər məni də düĢünməyə sövq edir. - Çox əcəb. Sən həmiĢə ayıq ol. Sənin gözlərinin önündə gözləri baxa-baxa, ayaq üstə yatanlar çox olacaq. Sən onlara məbadə qoĢulasan. Onlar heç Ġsrafil gəlib sur www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 54 düdüyünü çalanda da oyanmayacaqlar. Sən çox oxu, kamilliyə can at, onsuz da ətrafımız nadanlarla doludu. Sən dünya iĢlərindən huĢyar ol. Vəzifədə, ad-sanda yox, öz içində, öz gözündə uca ol, onda hər kəsin yanında da uca olarsan. - Hüseyn əmi, bu dəyərli nəsihətlərinizi ömrüm boyu unutmaram. Söylədikləriniz həyat dərsləridi, - dedi. Az sükutdan sonra əlavə etdi: - Gecdi, icazə verin mən gedim, valideynlərim narahat olarlar. Hüseyn bəy: - Gecdi, getmə. Valideynlərin bilirlər ki, mənim yanımdasan. Mən də yorulmuĢam, yer salsınlar yataq, - dedi və çaxçaxı vurdu. Qulluqçu qapını açıb içəri girdi: - Yatmağa yer hazırlayın. VIII fəsil BAġ TUTMAYAN SÖHBƏT Sərvətin artdıqca bil ki, artacaq dərdi-sərin, Sən öləntək parçalar ol sərvəti varislərin. Ġmadəddin Nəsimi Gecə Pərixan bəyimin anası Ģahın yanındaydı. Biri-birini oxĢayandan, sığal- tumardan, can alıb, can verəndən sonra iki övlad anası keçdi əsas mətləbə: - Təhmasib, bilmirəm necə deyim, sən ağır xəstə yatanda Heydər mirzə heç özünü yaxĢı aparmadı… - susdu. Gözlədi ki, Ģah nə isə desin, soruĢsun, Səfəvilər xanədanının hökmdarı isə susmuĢdu. - Qan özünü göstərdi, Təhmasib. Qan… ġah qeyzlə arvadına baxdı: - Bu nə qan söhbətidi belə, Heydər mirzə mənim qanımdan deyilmi? Xanım sözünə düzəliĢ verdi: - Əlbəttə, sənin qanındandır, ayrı nə cür ola bilər? www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 55 - Bəs onda bu nə sözlərdi deyirsən? - Axı onun anası gürcü qızıdı. - Nolsun, Ġslamı qəbul eləyib, övladımın anasıdı. Arvadı çoxdan içində qövr eləyən sözü, nəhayət, söylədi: - O ki sənin cariyələrindən biriydi. ġah arvadının sarı simə vurduğunu anlayıb: - O Gürcüstanda sayılan bir kiĢinin qızıydı. O məmləkətə üçüncü yürüĢümdə o qızı əsir götürmüĢdük. Saraya, hərəmxanaya gətirdik. O da cariyələrimdən biri oldu. Amma indi o, Ģahzadə Heydər mirzənin anasıdı. Ona hörmətlə yanaĢmaq hər kəsin borcudu! - ġah bu sözlərlə «yəni sənin də borcundu» dedi və xanım da bunu gözəlcə anladı. - Bəs onun qardaĢı Əlixan bəy Gürcüyə, onun dostu Zal bəyə nə deyirsən? - Zal bəy nə qələt eləyib? - ġah açıqca istehzayla soruĢdu. - O da Heydər mirzənin tərəfindədi. - Bəs kimin tərəfində olacaq, Zal bəy Heydər mirzənin doğmaca dayısı Əlixan bəyin dostu deyilmi? - Vallah, qəribə adamsan, hər dinini dəyiĢən, elə bilirsən içini də dəyiĢir? - Mərdi qova-qova namərd eləməsək, əlbəttə, zahirdə bizimlə, batində özününkülərlə olar. Mən bu binəvaları yox, onların bizə kəc baxan ağalarını, ġəkini, ġirvanı yağmalayıb aparanları, gəlin-qızlarımızı çıl-çılpaq atdöĢü eləyənləri cəzalandırmaq üçün Gürcüstana qoĢun çəkmiĢdim. Sən ki yaxĢı bilirsən, çox vaxt qurunun oduna yaĢ yanır. Zal bəy, Əlixan bəy və bacısı əsir düĢdü, biz də götürüb gəldik. Ġndi deyirsən bu adamlara hər fürsətdə zülm eləyim? Peyğəmbər əfəndimiz beləmi buyurub, xanım əfəndim? Biz xaçpərəstlərlə qəddar rəftar etsək, Ġslamın müqəddəs qılıncı heç zaman parlamaz. - Bəli, Peyğəmbər salavatullah zülm etməyi heç kəsə rəva bilməyib. - Bəs elə isə sən niyə mənə haqsız olmağı rəva bilirsən? - Allah eləməsin, Təhmasib, mən səni ayıq olmağa dəvət edirəm. YaxĢı, bu Heydər mirzə əzizindi, Əlixan bəylə Zal bəy qayınlarındı, bəs bu Piri bəy Qoçuluya, www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 56 Məhəmməd bəy Qoyunçuoğluna, Allahqulu sultan Aycəkoğluna, Hüseyn bəy YüzbaĢıya, onların bir yığın tərəfdarlarına nə deyirsən? - YaxĢı, mənim tərəfimi saxlayanlar kimdi? - Qızımız Pərixan, oğlumuz Süleyman mirzə, dayıları ġamxal Çərkəz, Hüseynqulu Xüləfa… ġah xanımını sınayıcı nəzərlərlə süzdü: - Bəlkə onlar mənim yox, Ġsmayıl mirzənin tərəfdarlarıdı?! - Məgər Ġsmayıl da sənin oğlun deyilmi? - Əlbəttə, oğlumdu, vaxtilə Ģücaət göstərmiĢ Ģahzadədi… - Amma zindanda yatır. - Əmrimə itaət etməyib, hakimiyyət sevdasına düĢüb atasının üzünə ağ olanın yeri, əlbəttə, zindandı. Yoxsa onu gətirib sarayda pərqu yorğan-döĢəkdə yatırtmalıyam? Xanım da tabe olmaq istəmirdi: - Təhmasib, əgər insafla danıĢsaq, Heydər mirzə də hakimiyyət sevdasına düĢməyibmi? - Xeyr. Mən onu hər kəsdən yaxĢı tanıyıram. Bütün bu həngamələr xəstəliyimlə bağlı olub. Ehtiyatkarlıqdan yaranıb. YaxĢısı budur sən bu cür çirkin iĢlərə qarıĢma, - deyə Ģah yerindən qalxdı və bununla da söhbət bitdi. Xanım da çənə vurmağın, dil tökməyin mənasız olduğunu görüb ayağa durdu. Söhbətin ürəyi istəyən kimi alınmadığından pərt olmuĢdu. Hətta ürəyində onu bu iĢə qatdıqlarına görə qızıyla oğlunu qınadı da. Qorxdu ki, Ģahın qəlbi ondan sına. Ərinin necə kinli olduğunu gözəl bilirdi, ondan incisə, bir də ona yaxın durmayacaqdı, yana-yana qalacaqdı. Belə olmağını isə qətiyyən istəmirdi. Nigaranlığına aydınlıq gətirmək üçün əri ilə üz-üzə, göz-gözə durdu. Bəzən bir lal baxıĢın dediklərini bir yığın sözlə çatdırmaq olmur. Gördü ki, ərinin gözləri dumdurudu, orada özünə qarĢı zərrəcə kin yoxdu və içindəki sevinc hissinin təsiri ilə Ģahın tüklü iri əllərini dodaqlarına apardı. - Gecən xeyrə qalsın, hökmdar. - Xeyrə qarĢı, xanım. Çox Ģeyi ürəyinə salma, Allah özü hər Ģeyi yoluna qoyacaq. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 57 IX fəsil XƏYANƏTĠN ĠZĠ ĠLƏ Çəkmə, çəkə bilməzsən, bərkdir fələyin yayı. (Atalar sözü) Heydər mirzəni və tərəfdarlarını gözdən salmaq üçün elə bil növbəyə durmuĢdular. ġah isə müdriklik göstərib onlara dil vermirdi. Amma istər-istəməz içi bulanmıĢdı. Gəlib-gedənlər ürəyinə xal sala bilmiĢdilər. Əlbəttə, Ģah çox gözəl baĢa düĢürdü ki, bu iĢdə hər kəsin öz məramı, öz həqiqəti var. Bəs əsl həqiqəti harada aramalı? Həqiqət sandığın Ģeyin özü doğrudanmı həqiqətdir? Doğrudanmı sən hər an həqiqətin yanındasan? Bəlkə, sənin həqiqət zənn etdiyin, əslində, həqiqət deyil? Hər kəsin həqiqəti öz mənafeyindən doğmurmu? Biz həmiĢəmi ədalətli oluruq? ġahın bu yerdə fikri yaĢamıĢ olduğu günlərə uçdu, keçmiĢi də onun yadına Heydər mirzənin tərəfdarları arasında adı hallanan Allahqulu sultan Aycəkoğlu ismini saldı. Allahqulu məsələsini düĢündüyü yerdə Gilan vilayəti, o vilayətin Xan Əhməd və Müzəffər sultan adlı hakimlərini də xatırladı, daha doğrusu, o zaman baĢ verənləri bütün olaylarıyla yaddaĢında bərpa elədi. Vaxtilə baĢ vermiĢ bu hadisələrin bir ucu da Allahqulu sultan Aycəkoğluna gəlib dirənirdi. ġahın özünün, doğmalarının Gilan vilayətinə, oranın adamlarına xüsusi rəğbəti vardı. Çünki gələcək Səfəvilər xanədanının banisi ġah Ġsmayılı uĢaq vaxtı məhz Gilanda gizlədib, bəlalardan qorumuĢdular. Bu Gilan vilayəti də iki hissəyə ayrılmıĢdı. Biye-pəsə və Biye-piĢə. Biye-piĢə Xan Əhməd, Biye-pəsə isə Müzəffər deyilən Əmirə Dibac hakimlik edirdi. Bu Əmirə Dibaca Müzəffər adını da atası ġah Ġsmayıl cənnətməkan Çaldıran döyüĢündən dörd il keçmiĢ, onun sarayında olanda ona vermiĢdi. ġah hətta Müzəffəri qızı XanıĢ bəyimlə də evləndirib onunla qohum olmuĢdu. Amma o neylədi? Çaldıran döyüĢündə qələbə çalan Sultan Səlim ġah Ġsmayıldan öncə dünyadan köçdü. Onun yerini oğlu Süleyman tutdu. Dörd il sonra ġah Ġsmayıl da dünyasını dəyiĢdi, on bir yaĢına qədəm qoymuĢ Təhmasib mirzə onun yerinə taxta çıxdı. Əvvəl hər Ģey öz qaydası ilə gedirdi. Amma bəzi adamları Ģeytan yolundan azdırdı. Təhmasib mirzə taxtda oturandan bir müddət sonra atasının zamanında yasavul olan Üləma Təkəliyə eĢikağası rütbəsi verib əmirlər cərgəsinə çıxartdı. Üləmanın www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 58 sevincinin həddi-hüdudu yoxdu. Elə bu vaxt Xorasanda Təkəli camaatı üsyan etdi. ġah Üləma Təkəlini Azərbaycanın əmrül-ümrası1 seçdi və ona mənsub olduğu tayfanı sakitləĢdirmək üçün üç yüz qorçu götürüb Xorasana getməyi tapĢırdı. Üləma Ģaha «baĢ üstə, göz üstə» desə də, Xorasana yox, Təbrizə getmiĢdi. Onun könlündən səltənətin vəkili olmaq keçirdi. ġahının isə bu vəzifəni ona vermək fikri yoxdu. Ona görə də rəncidəydi. O, burada Sarayın darğalığını2 ələ keçirmək istəmiĢdi. Amma qorçular ona mane olmuĢdular. Üləma həddini aĢaraq Ģaha məxsus cins atları, fərĢxanada saxlanan naxıĢlı çadırı ələ keçirmiĢdi. Təbrizin varlı adamlarını bir bəhanə ilə dama basıb, mal-mülklərini əllərindən almıĢdı. ġah bəlkə də səltənətin vəkili olmaq eĢqinə düĢmüĢ Üləmanın törətdiyi bu iĢlərə göz yumardı, amma eĢidəndə ki, onun göstəriĢi ilə güləbətin tikən kənizləri (qızları) ustaların əlindən alıb mülazimlərinin ixtiyarına verib, onu Allahın izni ilə ayaqlarından asacağına and içdi. Üləma da cəzasının ağır olacağını tez baĢa düĢdü və gecə ikən Türkiyəyə - Sultan Süleymanın sədr-əzəmi Ġbrahim paĢanın yanına qaçdı. Təhmasib Ģah elçi göndərib xaini geri istədi. Sultan Süleyman da Ġbrahim paĢanın əlindən qaçıb Təhmasib Ģaha pənah gətirmiĢ ġərif bəyi tələb etdi. Təhmasib Ģah müdriklik göstərib Sultan Suleymana yazdı ki, etirazım yoxdu, Üləmanı göndərin, ġərif bəyi aparın: «Nə üçün Üləma və ġərif bəyə görə iki Ġslam padĢahı arasında çəkiĢmə olsun». Amma hər Ģey əksinə oldu. Sultan Süleyman Üləmanın sözü ilə Azərbaycana qoĢun yeritdi. Ah, Üləma, Üləma, sənə görə nə qanlı-qadalı hadisələr baĢ verdi, səni tutmaq üçün nə qədər vaxt sərf olundu. Sultan Süleyman əvvəl-əvvəl onu diĢinə vurub, bərkliyini, boĢluğunu yoxlamaq istədi. Fil paĢa adlı birini əlli minlik qoĢunla Van qalasının sərhədlərinə göndərdi. O da dərhal əks hücuma keçib Fil paĢanı toplarını döyüĢ meydanında qoyub qaçmağa məcbur elədi. Elə bu vaxt eĢitdi ki, Kar Übeyd xan Özbək Xorasana hücum edib. Vaxt itirməyib dərhal Xorasana getdi. Üləma xan Ġbrahim paĢaya Ģahın Azərbaycanda olmamasından yararlanmağı, Əcəm torpaqlarına hücuma keçməyi məsləhət bildi. Ġbrahim paĢa Azərbaycana hücum etmək üçün Sultan Süleymandan izn aldıqdan sonra səksən min nəfərlik orduyla hücuma keçdi. Bu yürüĢdə xain Üləma xan ona bələdçilik elədi. 1534-cü ilin iyun ayı idi. Təhmasib Ģah Sultan Süleymanın qoĢunu barədə səhih məlumat alandan sonra hesabladı ki, Sultanın üç yüz min nəfərlik qoĢunu varsa, deməli, bir o qədər də xidmətçisi, atı, dəvəsi, qatırı var. Hər adama və heyvana gündə iki mən1 azuqə lazımdı. Bu da hər gün on beĢ min xalvar2 edir. YaxĢı, tutaq ki, Sultan özü beĢ yüz min dəvə yükü azuqə gətirib, bu ki onlara bir aydan artıq bəs eləməz. ġah fikirləĢdi ki, bu qoĢunun qabağına çıxsa, məğlub olar. Ona görə də əmr verdi ki, Qorçuları Rum3 qoĢununu qabaqlayıb tarlaları, biçənəkləri, zəmiləri otartsınlar, www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 59 düĢməni ərzaqdan, içməli sudan məhrum etsinlər. Onlar axırda aclığa dözməyib ölkəni tərk edəcəklər. ġah buna çox əmin idi. Ġki ay sonra Sultan Süleyman da Ġbrahim paĢanın ardınca Azərbaycana gəldi. O, məmləkəti tamam-kamal tutmaq niyyətindəydi. Sultan Süleyman yararsız hala salınmıĢ tarlalardan, əhalisi koçürülmüĢ kəndlərdən, qəsəbələrdən keçərək Ġranda düĢərgə saldı. ġah Təhmasib Sultan Süleymanın qarĢısına çıxmasa da qorçuları vasitəsi ilə daim düĢmənini izlətdirirdi. DüĢmən tərəfin hər addımı ona bəlli idi və arxadan hər an ona zərbələr vururdu. Bir axĢam elə bil Əmirə Dibacı-Müzəffəri Ģeytan yoldan çıxartdı, atlanıb kiçik bir dəstə ilə Sultan Süleymanın Təbrizin Ucan deyilən yerindəki düĢərgəsinə gəldi. Hələ o yolda ikən onun gəliĢini Sultan Süleymana çatdırmıĢdılar. DüĢərgəyə çatanda yeniçərlər onun qabağına yeriyib atının çilovundan yapıĢdılar. Sultan Süleyman da öz ayağı ilə hüzuruna gəlmiĢ ġah Təhmasibin qaynını, Biye-pəsənin hakimi Əmirə Divacı hörmət-izzətlə qarĢıladı, tabeliyini qəbul etdiyinə görə ona qiymətli bəxĢiĢlər verdi. Əmirə Divac-Müzəffər Sultan Süleymanın düĢərgəsinə getməyə hazırlaĢanda arvadı XanıĢ bəyim onun qabağına yeridi. Müzəffər bu an ayağını üzəngiyə keçirmiĢdi və atın üstünə qalxmağa hazırlaĢırdı. O, arvadını görüb ayağını üzəngidən çıxardı. Bolluca arpa yemiĢ at yerində sakit durmurdu, sahibini alıb aparmağa hazırdı. XanıĢ bəyim üzünü ərinə tutdu: - Müzəffər, sənə atam ġah Ġsmayıl, qardaĢım ġah Təhmasib bir yamanlıq eləyib? - soruĢdu. - Yox, bir yamanlıq görməmiĢəm. - Bəs sənə nə vacib olub qardaĢımın düĢməni Sultan Süleymanın qabağında diz çökməyə gedirsən? - Mən var-dövlətimi, hakimiyyətimi qorumağın baĢqa yolunu görmürəm. XanıĢ bəyim bu sözü eĢidəndə elə bil qocaldı: «Doğrudanmı bu çağacan bir yastığa baĢ qoyduğu adamı tanımayıb. Mən də bunu qardaĢıma arxa-dayaq bilirdim». - Daha sənə sözüm yoxdu, Müzəffər. Bircə onu bilirəm ki, özün öz əlinlə ölüm hökmünü yazırsan. QardaĢım ġah Təhmasib buna görə səni heç vaxt bağıĢlamaz. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 60 Müzəffər istehza ilə gülümsədi: - Hələ yaĢayaq, görək bu qovğanın axırı nəylə qurtaracaq. - Görəcəyik, - deyə XanıĢ bəyim hikkə ilə fırlanıb otağına qayıtdı. Bu söhbətdən çox keçməmiĢdi. Azuqələrinin qıtlığından, qızılbaĢların gözlənizməz hücumlarından bezmiĢ Sultan Süleyman bir gün getmək təbili çaldırıb, Miyanəci keçib Sultaniyyəyə yetiĢdi. Burada çadırlar qurdurub düĢərgə saldı. Amma bəxti burda da gətirmədi, gecə bərk qar yağmıĢdı, çadırlar qar altında görünməz olmuĢdu, əsgərlərdən donanlar vardı. Bir tərəfdən də, qızılbaĢlar onu təqib edirdilər. Sultan Süleyman məcbur olub Ġraqa çəkildi, amma orada da bənd almadı, Mosula gəlib orada qıĢladı. ġah Təhmasib də Sultan Süleymanı cavabsız qoymadı, osmanlıların Van qalasını mühasirəyə alıb bütün qıĢı orada qaldı. Müzəffər elə bil yatmıĢdı, ayıldı. Güvəndiyi qoĢununu çəkib getmiĢdi. O, baĢının dəstəsi ilə Gilana qayıdanda yavəri Əmrə Xatəm qoĢunu ilə onun qarĢısına çıxdı: - Öz Ģahına, qaynına xəyanət eləyənə Gilanda yer yoxdu! - dedi. Müzəffərlə Əmrə Xatəm arasında Ģiddətli bir döyüĢ oldu. Əmirə Dibiac-Müzəffər bu vuruĢmada rüsvayçılıqla məğlub oldu. BaĢa düĢdü ki, Gilanda ona daha yer yoxdu. Bayaqdan hakimiyyətini, mal-mülkünü qorumaq istəyən Müzəffər necə böyük bir səhv etdiyini anlayıb indi canının hayına qalmıĢdı. BaĢa düĢdü ki, öz yavəri ona qılınc çəkəndə ürəyində hansı sarsıntını keçirtmiĢdisə, ondan da yüz qat artdığını, onun Sultan Süleymanın hüzurunda diz büküb oturduğunu eĢidəndə ġah Təhmasib keçirmiĢdir. Axı, böyüklərin ağrısı da böyük olur. Daha iĢ iĢdən keçmiĢdi, sabahı düĢünməyib, yaĢadığı günü - hakimiyyəti, var- dövləti qorumaq xatirinə belə urvatsız hala düĢmüĢdü. Özünü qorumağın yollarını götür-qoy edəndə ġirvanĢahın - bacanağı II Xəlilüllahın, baldızı Pərixan xanımın ərinin yanına qaçmaqdan, ondan imdad istəməkdən özgə yol görmədi və kiçik bir dəstəylə gəmiyə minib ġirvana getdi. Sultan Xəlil - yəni II Xəlilüllah bacanağını gülərüzlə qarĢıladı. Əhvalatı eĢidib onu belə etibarsız iĢ tutduğuna görə «xırsızlıq eləmisən» deyə qınadı da. Amma bilmədi ki, Müzəffəri sarayda saxlamaqla onsuz da ġirvanĢahlar sülələsinə son qoymaq istəyən, ancaq bacısı Pərixan xanıma görə bu istəyini gerçəkləĢdirməyən ġah Təhmasibi necə qəzəb atına mindirib. ġah səbrini basıb Müzəffəri atdöĢü eləyib hüzuruna gətirmək üçün ġirvana elçi göndərmədi. Yenə qucağı körpə görməyən Pərixan xanımı gözləri önünə gətirib onun xatirinə www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 61 ġirvanĢah II Xəlilüllahın qürurunu qırmaq fikrindən daĢındı. Amma Müzəffərin xəyanətkar adını yaddaĢ kitabının ağappaq səhifəsinə iri hərflərlə yazdı. Bacısı XanıĢ bəyimi göz yaĢları içərisində qoysa belə, tülkü kimi qaçıb ġirvanda bağıĢlanacağı günü gözləyən, atasının, Müzəffərim, deyə əzizlədiyi o Əmirə Divacı iynənin gözündən keçirəcəyinə and içdi. «Təbriz əhli gərək onun mələrtisinə tamaĢaya dursun. Onda bilər Ģahın məmləkətinə xəyanət etmək nə deməkdir. Onda baĢa düĢər ki, Ģah xəyanət eləyəni, doğma qardaĢı da olsa, bağıĢlamaz». II Xəlilüllah bacanağı Müzəffərə söz verdi ki, məqamında Ģahdan bağıĢlanmasını xahiĢ edər: «Hələlik otur sarayda, gözlə, Ģahın da sənə qarĢı qəzəbi bir az soyusun». Amma Ģahın qəzəbinin soyumasını Allah gözlətmədi və bir gecə II Xəlilüllah dünyasını dəyiĢdi. Qaynının ölüm xəbəri ġah Təhmasibə çatanda o, Təbrizdə sarayında idi. ġah dərhal həm bacısına baĢsağlığı vermək, həm də Müzəffəri yanına gətirmək üçün hörmətli əmirlərdən bir neçəsini ġirvana göndərdi. X fəsil ƏMĠRƏ DĠBACIN SON HARAYI Fəryadına yetdiklərim imdadıma yetməz… 942 (1535)-ci ilin yayı idi. Əmirlər ġirvandan Təbrizə əl-qolu bağlı Müzəffərlə qayıtmıĢdılar. Vücudunu qorxu bürümüĢ Müzəffərin rəng-urfu qaçmıĢdı. Dadına yetən, imdadına çatan kimsə yox idi. Əmirlərin əhatəsində bu an ancaq on yeddi il bir yastığa baĢ qoyduğu XanıĢ bəyimi, oğlu Sultan Mahmud xanı andı. Bəlkə onların yalvarıĢları Ģahın ürəyinə rəhm hissi salaydı. Ancaq indi onlar hardadılar? Gilandamı, Ģahın yanındamı? - Bunu ancaq Allah bilirdi. O gecə onu Ģahla görüĢdürmədilər. Ona dedilər ki, axĢamın xeyrindənsə səhərin Ģəri yaxĢıdı. Müzəffəri zindana saldılar. Hücrədə ondan baĢqa kimsə yoxdu. BaĢını əlləri içərisinə alıb: «Kiminin əvvəli, kiminin axırı», - deyə acı-acı düĢündü. Qapı açıldı, zindanban onun qabağına saxsı nimçədə yemək, bir-iki lavaĢ, bir baĢ soğan, bir bardaq su qoyub: - NuĢ olsun, - deyib getdi. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 62 Bərk acdığından nimçəni, lavaĢı lap yaxına çəkdi, baĢ soğanı basıb əzdi: «Ac qarına ölməkdənsə, tox qarına cəhənnəmə getmək yaxĢıdı». Çörəyini yedi, cibindən tütün kisəsini çıxarıb qəlyanını doldurdu. Yandırıb, acgözlüklə bir-iki qüllab vurub tüstünü havaya üfürdü. BaĢa düĢürdü ki, bəlkə də, düĢünüb-daĢınmaq üçün bu onun yaĢadığı sonuncu gecədir. FikirləĢdi ki, son ayaqda bir gecəlik ömür də az deyil. Səhəri gün fərraĢlar qolubağlı Müzəffəri qabaqlarına qatıb divanxanaya - ġahın hüzuruna aparırdılar. Amma nə üçüncə onu kəsə yox, dolambac yollarla aparırdılar. Elə bil son kərə Təbrizi görməsi üçün onu baĢmaq seyrinə çıxarmıĢdılar. Bəhram mirzənin keĢikxanasının, vəzir Qazi Cahanın evinin yanından olduqca geniĢ və səliqəli meydana girdilər. Burada bir-birinə yaxın, günbəzləri rəngbarəng kaĢılarla bəzədilmiĢ iki gözəl məscid vardı. Günbəzlərin üstünə çoxlu göyərçin qonmuĢdu. Bu anlarda məscidlərin minarəsindən azan verilməsə də qulağına azan səsi gəldi. Məscidlərin seyrindən ayrılıb əvvəl At, sonra Nağara meydanına gəldilər. Burada ayaq saxladılar. Bu meydan Müzəffərə yaxĢı tanıĢdı. Novruz bayramlarında, Ģahın zəfərlərlə bitən yürüĢlərindən sonra burada üç gün - üç gecə nağaralar çalınardı. Burada Ģahın özünün də qoĢulduğu top və çövkən oynu oynayardılar. Həm də bu meydançadakı dirəklərdən görk üçün kəsilmiĢ baĢlar asılardı. Müzəffər baĢa düĢdü ki, onu bura bilərəkdən - ibrət üçün gətiriblər. Meydandakı dirəklərdən üç günahkarın içinə saman təpilmiĢ baĢı asılmıĢdı. Yaxınlıqda keĢikçilər qaravulda durmuĢdular. Nəhayət, Müzəffəri saraya gətirdilər. ġahın sarayı bağ-bağatla əhatə olunmuĢdu. Həyətdə içində balıqlar üzən hovuz vardı. Müzəffər, Ģahın balıq ovunu çox sevdiyini yaxĢı bilirdi. FikirləĢdi ki, yəqin hovuzu da balıqlara görə tikdirib. Asta addımlarla gedirdilər. Hər tində, hər qapıda əli dəyənəkli, qılınclı, oxlu-yaylı keĢikçilər dayanmıĢdı. Kiçik bir qapıdan keçib dəhlizlə irəlilədilər. Müzəffər qapısı açıq otaqlarda süvari qorçuların qılınclarını dizləri üstünə alıb yerdə oturduqlarını gördü. Ġkinci böyük otaqda mənsəb sahibi olan sultanlar, üçüncü otaqda aĢağı mənsəbli sultanlar, dördüncü otaqda isə sultan olmağa namizəd qorçular əyləĢmiĢdilər. (Bu qorçular Ģahın icazəsi olmasa evlənə bilməzdilər…) ġahın yataq otaqlarının qapıları bağa açılırdı. Bu otaqların yanında onun hamamı vardı. Müzəffərə bu sarayın hər küncü tanıĢdı (Doğma deməyə dili gəlmirdi). Nəhayət, divanxanaya çatdılar. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 63 … ġah divanxanada əyləĢmiĢdi. Bu gün yolunu azanları cəzalandıracaq, Ģikayətə Yüklə 2,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|