Milli Virtual-Elektron Kitabxananın təqdimatında

Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
246 
 
Kabinetə  girdik,  söhbət  başlandı.  Sonra  bizi  tutub  qəzəmətə 
saldılar”. 
Нязяр  Щейдяров    китабынын  7-жи  сящифясиндя  эюстярир  ки, 
бизим  Эцржцлц
1
  кяндиндя  1,5  км  аралыда  бир  пир  вар  иди. 
Буну  биз  она  эюря  гейд  едирик  ки,  йяни  Нязяр  Щейдяров 
Эцржцлц кяндинин онларын доьма кянди олдуьуну тясдиг едир. 
Сонра  40-жы  сящифядя  буну  тясдиг  едяряк  эюстярир  ки,  бяй 
кянди  олараг  галмыш  бизим  Эцржцлц  кяндиндя    баш  вер- 
миш  ашаьыдакы  тясвир  етдийим  ящвалат  кечмиш  Зянэязурун 
Азярбайжан  щиссясинин  о  заманкы  бцтцн  мцлкядар  кянд- 
ляри цчцн сяжиййявидир. 
Китабын  20-жи сящифясиндя ися  цряк йаньысы иля билдирир ки, 
Султановларын улу бабасы (йяни Аслан бяй Султановун, Чинэиз 
Илдырым  Султановун,  Аббас  Султановун,  Худабахыш  бяй 
Султановун,  Бещбуд  бяй  Султановун)  Няжяф  бяй  щяля  лап 
фарсларын 
щакимиййяти 
дюврцндя 
Бяхтийарлы 
кяндиндя 
йашайырды.  О,  Нясир  Султанын  няслиндян  иди.  Няжяф  бяй  Эцр- 
жцлц кяндинин илк феодал аьасы олуб. Аз юнжя йухарыда гейд 
етдик  ки,  Нязяр  Щейдяров  китабын  мцхтялиф  сящифяля- 
индя  Эцржцлц  кяндинин  онун  доьма  кянди  олдуьуну 
эюстярир.  Бурадан  беля  бир  мянтиг  йараныр  ки,  Нязяр  Щей- 
дяровун тябири иля десяк, Аслан бяйин улу бабасы Няжяф бяй 
Эцржцлц  кяндинин  илк  феодал  аьасы  идися  демяли,  Нязяр 
Щейдяровун  бабалары  вя  улу  бабалары  да  онларын  нюкярляри 
олмушдур. Сонра гейд едир ки, кянддя олан щяр шей  Няжяф 
бяй Султановун ихтийарында иди. Няжяф бяйин 4 оьлу вар иди: 
Ясэяр бяй, Нифталы бяй, Гасым бяй вя Абдулла бяй.  
Йери  эялмишкян  сонралар  Аслан  бяйин  юлцмцндян  сонра 
Миржяфяр  Баьыровун  тювсиййяси  иля    Султановлар  фамилийасы- 
ын  Абдуллайев олмасы щямин бу Абдулла бяйин ады иля баь- 
ыдыр. Архасынжа билдирир ки, Эцржцлц кяндинин жамааты да мал-
гара  кими  бу  дюрд  бяйин  арасында  бюлцнмцшдц.  21-жи 
сящифянин  сонунда  йазыр  ки,  Бярэцшад  чайынын  цстцндя 
Эцржцлц кяндиндя (Нязяр Щейдяровун кянди) Абдулла бяйин 
                                                 
1
 Эцржцлц кяндинин ады эцржц сюзцндяндир. 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
247 
 
247 
эюзял  баьы  вар  иди.    Сонра  бу  баь  онун  оьланлары  Ши- 
ряли бяйя вя Мяшяди Щямид бяйя галмышдыр. Бийардан ялавя 
кяндин  жамааты  щяр  ил  бу  баьы  сувармаг  цчцн  су  анбары 
тикяр,  арх  чякяр,  аьажларын  дибини  йумушалдар,  гуру  будаг- 
лары  кясяр,  мейвяни  йыьыб  атлара  йцкляйяряк  Данзавер 
(Армудлуг  кянди,  Аслан  бяйин  ямиляринин  кянди)  кяндиня 
эюндярярдиляр. 
Китабын  39-жу  сящифясиндя  ися  эюстярилир  ки,  В.И.  Ленинин 
эюстяришини  йериня  йетиряряк  Бакы  болшевикляри  башда  С.Ша- 
умйан,  М.Язизбяйов,  Няриман  Няриманов,  П.Чапа-ридзе, 
И.Фиалетов  вя  диэярляри  олмагла  халг  кцтляляринин  Советляр 
уьрунда мцбаризясинə рящбярлик едирдиляр. Бакы Совети 1917-
жи  ил  нойабрын  2-дя  С.Шаумйанын  мярузяси  ясасында  
щакимиййятин  Советляря  верилмясиня  даир  ямяли  иш  програмы 
гябул  етди.  Бакы  Совети  Бакыда  Совет  щакимиййя-тинин 
мющкямляндирилмяси  вя  бцтцн  Гафгазда  гялябя  чалмасы 
уьрунда гяти мцбаризяйя эиришди.  
Эюрцндцйц  кими,  Шаумйанын  дястясинин  цзвц  олан  Ня- 
риман    Няриманов  «уф»  демядян  Зянэязурун  вя  Гараба- 
ьын    эетмясиня  бирбаша  имза  атмыш  вя  бунунла  да    юз 
аьаларынын  ряьбятини газанмаьа чалышмышдыр. 
Сящифянин  ахырында  эюстярир  ки,  мцсаватчылар  вя  дашнак- 
лар  Советляр  ялейщиня  мцбаризя  апармаг  цчцн  харижи  мц- 
дахилячиляри  кюмяйя  чаьырдылар:  яввял  тцркляр,  сонра  инэилис- 
ляр эялди. Тцрк вя инэилис мцдахилячиляринин, еляжя дя дахили 
яксингилаби  гцввялярин  тязйиги  нятижясиндя  1918-жи  ил  ийулун 
31-дя  Бакыда  Совет  щюкумяти  мцвяггяти  йыхылды.  Тцркийя 
ишьалчылары Бакыда мцстямлякячи-полис реъими йаратдылар, ганлы 
суи-гясдя  башладылар,  щярби  сящра  мящкямяляри  гур- 
дулар, адамлары асмаьа, дюймяйя эиришдиляр. Бу инсан эюрцн 
вижданына  ня  гядяр  хяйанят  едир.  Тарихимизин  ян  чятин 
анларында бизя гардашлыг кюмяйини эюстярмиш тцркляри ишьалчы 
адландырыр  вя  инди  фяхр  етдийимиз  мцстягил  дювлятин,  щансыкы 
бу  эцн  дя  биз  бюйцк  фяхрля  18-20-жи  иллярдя  гурулмуш 
мцстягил  демократик  дювлятин  вариси  олмагдан  гцрур  щисси 
кечиририк. 
Нязяр 
Щейдяров 
ися 
щямин 
демок- 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
248 
 
ратик  дювляти  утанмадан  мцстямлякячи-полис  реъими  адлан- 
дырыр. 
41-жи
  сящифядя  ися  эюстярир  ки,  мцсават  щакимиййяти 
дюврцндя Зянэязур гязасынын ряиси Мящяммяд бяй Щясян-
гулу  бяй  оьлу  Сярмястбяйов  иди.  Гяза-мащал  приставы  ися 
Султановлардан  иди.  Диггят  един,  гяза  ряисинин  адыны  бц- 
тцнлцкля  йазыр,  амма  чашгынлыг  йаратмаг  цчцн  гяза-ма- 
щал  приставынын  адыны  вя  атасынын  адыны  ися  бцтцнлцкля  йаз- 
мыр.  Чцнки  гяза-мащал  приставы  щямин  дюврдя  Аслан  бяй 
Кярбялайи Щцсейн бяй оьлу Султанов олмушдур. Гязанын бу 
ики фигуруну хцсуси олараг вурьулайыр. 
 
səh 145 
 
Bu  səhifədə  müəllif  yazır:-  “Xallava  kəndindən  olan 
Kərimin  və Xalac kəndindən olan Lətifin bandası Zəngəzur-
da  tüğyan  edirdi.  Bu  iki  banda  iki  qəzada  normal  həyatı  ta- 
mam  pozmuşdu.  Hər  cür  əksinqilabçı  ünsürlər  baş  qaldır- 
mışdılar.  İş  o  yerə  çatmışdı  ki,  orda  burda  qalmış  müsavatçı 
və daşnak ünsürlər az qalırdı ki, bizim qəzanın bu və ya digər 
rəhbərlərini  öldürməyi  onlardan  tələb  etsinlər.  Kərimlə  Ləti- 
fin  Bərgüşad  dağlarında,  Kəpəzin  yaxınlığında,  meşədə  giz- 
lənmiş  bandası  iki  dəfə  Qara  İlyasovun  və  mənim  üstümə 
düşmək istəmişdilər, ancaq baş tutmamışdı”.  
 
səh 146 
Kitabın  146-cı  səhifəsində  müəllifin  növbəti  bir  yalanı 
diqqəti çəkir.  
“Şükürün verdiyi xəbər (16 yaşlı naxırçı Şükür) Sultanovu 
(söhbət  Aslan  bяy  Sultanovdan  gedir.  Müəllif  Aslan  bəyi 
soyadı ilə qələmə verərək yenə fikirləri yayındırmağa çalışır)  
bərk hiddятlяndirdi. O həmin on nəfərəi izləməyi mənə təklif 
etdi.  Mən  Sultanovun  fikrini  başa  düşdüm.  O  qəsdən  Lətifin 
və Kərimin dəstəsini meşədə pusquda qoymuşdu. O,  əvvəlcə 
mənə  hədə-hərbə  gəldi,  dedi  ki,  qəzanın  bütün  təşkilat 
rəhbərləri  kimi  məni  də  hər  vaxt  hər  yerdə  ölüm  gösləyir. 
Sultanov  riyakarlıq  edirdi.  Banditləri  izləməyi  təklif  etməklə 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
249 
 
249 
məni  inandırmaq  istəyirdi  ki,  onları    məhv  etməyə  həmişə 
hazırdır.  Mən  özümü  elə  göstərdim  ki,  guya  ona  inanıram. 
İzləmək gözlənildiyi kimi heç bir nəticə vermədi.  Biz Sulta-
novla sakitliklə ayrıldıq ”. Бунунла  Нязяр Щейдяров билдир-
мяк истяйир ки, Аслан бяй онлары ики дяфя юлдцрмяк истяйиб, 
анжаг баш тутмайыб. Ахы Лятиф вя Кяримин  дястясиня Аслан 
бяй башчылыг едирди. 
 
səh147 
 “Ertəsi  gün  Zəngəzurdan  gəlmiş  məsul  milis  işçisi  Makar 
Aqababov  bizə  xəbər  verdi  ki,  Sultanovun  və  onun  bəzi 
dostlarının  beynəlmiləlçi  banda  ilə  əlaqəsi  var.  Bu  banda  öz 
qarşısına yalnız soyğunçuluq deyil, mahalın rəhbər işçilərinin 
cismın  məhv etməyi də məqsəd qоymuşdur. Həm də bunu elə 
təşkil  edirdilər  ki,  özləri  sudan  quru  çıxır,  heç  kim  heç  vaxt 
onları cinayət üstdə tuta bilmirdi”. 
Kitabın  əvvəlində  Aslan  bəy,  sonrakı  fəsillərdə  Sultanov 
yazmaqda onun hansı məqsəd daşıdığını araşdırmağa çalışaq.  
Onun  Aslan    bəy  yazdığı  fəsillər  tarixi  dövr  kimi  qəzada 
müsavat  hakimiyyətinin  dövrünə  düşür.  Bu  zaman  o  çox 
böyük ürək ağrısı ilə Aslan bəyin onun kürəkəni və ağsaqqalı 
sayılan,  nəslin  “lotusu”  Molla  Abbası,  qardaşını  və  onun 
özünü  necə  həbs  edib  Şuşa  həbsxanasına  göndərməyindən 
yazır.    “Banditizmlə  mübarizə”    fəslində  isə  Sultanov  yaz-
maqla  izi  azdırmağa  çalışır.  Daha  irəli  gedərək  Sultanovun 
Lətiflə Kərimin antisovet bandasına rəhbərlik etməsindən söz 
açır.  Bu  yerdə  oxucuları  çaşdırmağa  çalışaraq  guya  Sulta-
novun  onunla  ünsiyyət  qurmağa  çalşımasından,  başqa  yerdə 
də  Lətiflə  Kərimin  dəstəsini  onu  yaxalamaq  üçün  meşədə 
pusquya qoymağından  yazır. Daha sonra da Aslan bəyin  ona 
hədə-qorxu gələrək qəzanın bütün təşkilat rəhbərləri kimi onu 
da hər an hər yerdə ölüm gözlədiyini  bildirir. Sonra da özünə 
yaraşan  “riyakar”  adını  Sultanova  qoyaraq  yazır  ki,  guya 
Sultanov  banditləri  məhv  eməyə  həmişə  hazırdı.  Bu  yerdə 
Nəzər  Heydərov  yenə  eyforiyaya  qapanır.  Əvvəlki    fəsillər- 
dən  sizə  artıq  məlumdur  ki,  Aslan  bəy  heç  vaxt  haqqı-na- 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
250 
 
haqqa  verməyib.  Onun  Lətiflə  Kərim  kimi  el  qəhrəmanlarını 
əqidəsini satan  xəyanətkar, riyakar, minüzlü Nəzər Heydəro- 
va  dəyişməyi  söz  ola  bilməzdi.  Müəllif  əvvəlki  fəsillərdə 
yazırdı  ki,  Aslan  bəy  Molla  Abbası,  məni  və  qardaşımı  döy- 
dürmüş,  əziyyət  verdirmişdi.  İndi  necə  ola  bilərdi  ki,  Aslan 
bəy  onunla  hər  hansısa  bir  ünsiyyətə  girmiş  olsun.  Belə 
yazmaqla  o  yenə  özünəməxsus  şəkildə  oxucuları  aldatmağa 
çalışır.  
Kitabda:  “...  ertəsi  gün  Zəngəzurdan  gəlmiş  məsul  milis 
işçisi  Makar  Aqababaov  bizə  xəbər  verdi  ki,  Sultanovun  və 
onun  bəzi  dostlarının  beynəlmiləl  banda  ilə  əlaqəsi  var  ”,- 
yazır.  Bu  fikirlərin  nə  qədər  doğru  ,  yaxud  yalan  olduğunu 
sübuta  yetirmək  üçün  Nəzər  Heydərovun  komandasının  fəali 
üzvləırindən  bir  olan  Savalan  Şirinovun  Azərb.KP  Qubadlı 
Rayon Komitəsinin və rayon Xalq deputatları sovetinin orqanı 
olan  “AVANQARD”  qəzetinin  11  noyabr  1984-cü  il,  133 
(3980)  sayında  Qubadlıdakı  Qara  İlyasov  (əslində  isə  bütün 
Qubadlı  camaatı  o  məktəbi  Həsən  bəyin  məktəbi  kimi 
tanıyırdı)  adına orta məktəbin  100 illik  yubileyində fəxri qo- 
naqlar  sırasında  olan  Savalan  Şirinov  (həmin  tədbirdə  Azər- 
baycan  SSR Maarif naziri Kamran Rəhimov da iştirak edirdi) 
O  dövrdə  Aslan  Sultanovun  Ermənistan  tərəfin  milis  rəisi 
Makar  Aqababovla  yaxın  dostluq  münasibətində  olduğu- 
nu”,-  qeyd  edib.  Amma  az  əvvəl  sizə  çatdırdıq  ki,  Nəzər 
Heydərov  kitabda  Sultanovun  (yəni  Aslan  bəyin)  antisovet 
beynəlmiləçi  banda  ilə  sıx  əlaqəsi  var.  Amma  illər  sonra 
Savalan  Şirinov  dövlət  tərəfindən  təşkil  edilmiş  yubiley 
tədbirində  Aslan  bəyin  xüsusi  xidmətlərindən  söz  açaraq, 
onun  bölgədə  necə  nüfuz  sahibi  olmağını  deyir.  Əgər  Aslan 
bəy həqiqətən də antisovet bandaya rəhbərlik etmiş olsaydı o 
zaman  1984-cü  ildəki  yubiley  tədbirində,  sovet  hökumətinin 
ayaqda  olduğu  bir  vaxtda  Savalan  Şirinov  kimi  təcrübəli  bir 
kommunist  Aslan  bəyin  adını  belə  çəkməyə  çəsarət  etməzdi. 
Məhz  həmin  o  yubileydə  iştirak  edən  Az  SSR  Maarif  naziri 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
251 
 
251 
Kamran  Rəhimovun  da  iştirak  etdiyi  iclasda,  yüzlərlə  tama- 
şaçının gözü qarşısında Savalan Şirinov bəyan edib ki, 1922-
ci  ildə, oktyabrın  18-də  baş  vermiş  Xanlıq üsyanını da Aslan 
bəy Sultanov yatırdıb və üsyana  başçılıq edən Qoçu Təhməzi 
də  şəxsən  Aslan  bəy  özü  öldürüb.    Bu  tarixdən  iki  il  əvvəl 
Savalan  Şirinov  “Sovet  kəndi”  (21  yanvar,  182-ci  il.  N9 
(5806))  qəzetninin  müxbiri  Teymur  Miralıyevlə  söhbətində  
qeyd edib ki, “1921-ci ilin aprel ayında daşnak generalı Nijde 
Qubadlı rayonunu Gorusla birləşdirmək üçün Eyvazlı kəndin- 
də konfrans təşkil etdi...  
May ayında daşnaklar bizim dəstəyə qarşı 200 nəfər silahlı 
quldur yolladılar... Qəza Milis idarəsinin rəisi  Sultanov  (As- 
lan  bəy)  bizim  köməyimizə  gəldi.    Daşnaklar  geri  çəkildi-
lər...” 
Bu faktın özü də təsdiq edir ki, bir vaxtlar  Aslan bəyi lə- 
kələməyə  çalışan  dəstənin  fəal  üzvlərindən  biri  olan  Savalan 
Şirinov  illər  sonra  ictimai  rəydən  ehtiyat  edərək  bir  vaxtlar 
olduğu  kimi  Aslan  bəy  haqqında  həqiqətləri  gizlətməyə  ürək 
etməyib. Savalan Şirinov kimilər elə o dövrdə də ictimai rəy- 
dən  ehtiyat  edirdilər,  yoxsa  fikirlərini  donos  şəklində,  gizli 
olaraq deyil, açıq-aydın  deyərdilər, Aslan bəylə  açıq  mübari- 
zə  aparardılar.  Lakin  əvvəldə  də  qeyd  etdiyimiz  kimi  tarix 
amansız  təzadları  ilə  bu  yazıqları  çaşbaş  salıb.  Faktlar  üzə 
çıxdıqca, arxiv sənədləri ictimaiyyətə təqdim olduqca onların 
məkrli  və  iyrənc  fəaliyyətləri  haqqında  hər  şey  ortaya  çıxır. 
Və  o  adamlar  haqqında  bir  sözlə  belə  fikir  demək  olar: 
Yazıqlar! 
Yuxarıda  adını  çəkdiyimiz  “Avanqard”  qəzetinin  elə  hə- 
mən  sayında  və  həmən  məqalədə  yubiley  iştirakçıları,  və 
minlərlə oxucu aldadılaraq təhqir olunur. Savalan Şirinov bö- 
yük  fəxarət  hissiylə  qeyd  edir  ki;  “1920-ci  ilin  dekabrında 
Gorus kəndində  çağırılımş Zəngəzur  Qəza Partiya Qurultayı  
Qəza  Kommunistlərinin  Rəyasət  heyətinə  Armenak  Qara-
gözov,  Akop  Komari,  Xristofor  Mkrtıçyan,  Maqiç  Maşiryan, 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
252 
 
Oruc  Babayev,  Nəzər  Heydərov,  Kərim  İsgəndərov,  Ayrapet 
Tatyan kimi mətin kommunistləri seçmişdir”.   Bu barədə da-
ha  əvəl  Nəzər  Heydərovun  kitabından  da  məlumat  vermiş, 
əldə etdiyimiz arxiv sənədləri ilə müqayisələr aparmışdıq. İndi 
də  Savalan  Şirinovun  çıxışının  üstündən  sükutla  keçmək 
olmur.  Əqidə  qardaşı,  yoldaşı  Nəzər  Heydərov  kimi  Savalan 
Şirinov da qurultayın hansı qərarı qəbul etdiyindən danışmır. 
Arxiv  sənədləri  olmasaydı  yəqin  ki,  elə  biz  özümüz  də  bir 
çoxları  kimi  bu  məsləyə  barmaqarası  baxar,  adi  bir  kommu- 
nist  qurultayı  kimi  dəyər  verərdik.  Əslində  isə  bu  qurultay 
Azərbaycanın və türk dünyasının parçalanması üçün atılan ilk 
xəyanətkar addımdır. Məhz yuxarıda adları çəkilən qurultayın  
azərbaycanlı    nümayəndələrinin  təkidi  ilə  primitiv  və  gülüş 
doğuran  bəhanələr  gətirilərək  Zəngəzurun  Ermənistana  bir- 
ləşdirilməsi təkilifi irəli sürülüb və bu təklif qəbul edildikdən 
sonra təklifi verən və dəstəkləyən xainlər mükafat olaraq qəza 
icrayə  komitəsinin  rəyasət  heyətinə  üzv  seçildilər.  Onla- 
rın sonrakı “işıqlı” bolşevik taleləri haqqında yazmışıq. Məhz 
o  qurultaydan  üç  ay  ötdükdən  sonra  erməni  rəhbərləri  Azər- 
baycan  tərəfə,  İnqilab  komitəsinin  sədri  olan  Nəriman  Nəri- 
manovdan tələb edirlər ki, həmin yoldaşlar yerli hakimiyyətin 
rəhbər  vəzifələrdə  təmsil  olunsunlar.  Bu  tələb  də  Nərimanov 
tərəfindən  müzakirə  edilmədən  icra  olunur.  Aradan  ötən  
illərdə  həmin  o  insanlar  xalqın  gözündə  mötəbər  pillələrdə 
dayanmış,  adları  xüsusi  rəğbətlə  çəkilmişdi.  Lakin  arxiv 
sənədləri  bütün  bu  pərdə  altınmda  olan  tarixi  gerçəkliyə  işıq 
saldı. Onların kim olduqları, hansı taleyüklü xəyanətlərə imza 
atmaları üzə çıxdı. 
 
səh 52  
Nəzər  Heydərov  yazır:  “Mən  Teymur  Müsgənli  kənd 
icmasında  kənd  mirzəsi  idim.  Bu  bizə  Xınzirək  kəndinin 
erməni  kommunistləri  ilə  əlbir  hərəkət  etməyə  və  onalrın 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
253 
 
253 
vasitəsiylə  Gorus  komitəsi    ilə  əlaqə  saxlamağa  imkan 
verirdi”. 
 
səh 53 – də yazır ki: “Bəylərin hüququnu təmin etmək və 
dikbaş  kəndliləri  cəzalandırmaq  üçün  cəza  dəstəsi  yaradıldı. 
Həmin dəstəyə başçı Aslan bəy Sultanov təyin olundu”. Daha 
sonra    isə  yazır  ki,  -“  1919-cu  il  aprel  ayının  axırları  idi. 
Yoldaşlarımızdan  biri-  Əli  Xudaverdi  oğlu  Səfərov 
Qubadlıya, gizli işləyən kommunist Abbas Sultanovun yanına 
yola düşdü”. 
 
səh  127  
Bu  səhifədə  Nəzər  Heydərov  əqidə  qardaşı  S.Şirinova 
istinad edərək yazır ki,  Savalan Şirinov evə girib dedi: 
–Sən doğru deyirsən, Armenak. Azərbaycanlılarla erməni-
lər qardaş olublar, qardaşdılar və qardaş olacaqlar...” 
Bu  yerdə  adam  Saval  Şirinovdan  xəbər  almaq  istəyir  ki, 
bəs  nə  oldu,  niyə  qardaş  ola  bilmədilər.  Xocalıda  tökülən 
günahsız  qanları,  qocalara,  uşaqlara,  qadınlara  verilən  işgən- 
cələri  kimin  adına  yazaq. Bəs ağız dolusu dediyin qardaşlığa 
kim mane oldu? Cavabı çox sadədir. Əgər 1920-ci ildə xəlvətə 
çəkilb Azərbaycanın gələcək taleyini Ermənistanla bağlayaraq 
Azərbaycanı  türk  dünyasından,  türk  dünyasını  coğrafi 
cəhətdən  bir-birindən  ayrı  salmaqla  böyük  və  bağış- 
lanmaz bir xəyanətə, tarixi cinayətə imza atmasaydız bu gün o 
faciələr  baş  verməzdi.  Sizlər  zaman-zaman  sovet  dönə- 
mində etdiyiniz xəyanətin mükafatını aldınız. Yüksək vəzifə- 
lər sahibi oldunuz,  Savalan Ermənistanın  Amasya rayonunun 
1-ci katibi də olub. Adınızı kommunist tarixinin “şərəfli səhi- 
fələri”nə  yazdıra  bildiniz.  Lakin  zaman  öz  hökmünü  gec  də 
olsa  verdi.  Bu  yerdə  bir  atalar  məsəlini  xatırlatmaq  yerinə 
düşərdi:  Allah  gec  eləyir,  amma  güc  eləyir.  Bəli  gec  oldu 
qaranlıqların üzündən pərdənin çəkilməsi, gec oldu haqq-əda- 
lətin öz yerini tutması, gec oldu tarixdə imzasını şərəflə qoyan 
kişilərin xalqın yaddaşına dönməsi, amma oldu... Sizsə tarixin 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
254 
 
şərəfsizlər  arxivinə  göndərməklə  öz  əməllərinizin  cəzasını 
aldınız. 
 
səh 206-da Abbas Sultanov barədə yazır ki;- “1920-ci ilin 
mayında  Abbas  Sultanov  (bəy)  kürdlər  arasında  iş  aparmaq 
üçün Bakıdan Laçın rayonuna göndərildi. 
Abbasın  rayona  gəldiyini  Sultan  bəy  (Laçınlı)  bilirdi. 
Bəyin  inanılmış  adamları  kommunistləri  gözdən  qoymurdu- 
lar. 
Abbas  bir  gecə  Minkənddə  inqilab  komitəsinin  binasında 
keçmiş kanvansarada qalmışdı. Birdən Həmid bəy Nəbibəyov 
və  Teymur  Qulu  oğlu  Allahverdiyev  içəri  girirlər.  Bina, 
əlbətdə mühasirəyə alınmışdı.  
– Sultanov, sizsiniz?- deyə, onlar soruşdu. 
– Bəli mənəm. –Əgər siz bəyin qohumusunuzsa niyə onun 
evinə düşməmisiniz? 
– Mən sizin bəyin qohumu deyiləm, familyamız birdir... 
– Ancaq, görünür siz məhşur nəsildənsiniz? Bu cür adam- 
lar  bura  gələndə  həmişə  Sultan  bəyin  evinə  düşürlər.  O  çox 
qonaqpərvər adamdır.  
– Sultan bəy əmr etdi ki, sizi onun yanına aparaq. Biz siz- 
siz qayıda bilmərik. 
Abbas başa düşdü ki, müqavimət göstərmək yersizdir. 
Abbas  Sultanov  öz-özündən  soruşurdu:  Baharın  belə  xoş 
vaxtı kim təbiətin gözəl qucağını qoyub, qaranlıq zindana ge- 
dər? 
Sultan  bəy  onu  balkonda  qarşıladı,  əlini  sıxıb  qonaq  ota- 
ğına dəvət etdi. Bu parket döşəməli böyük bir otaq idi. Otağın 
divarına yağlı rəng çəkilmiş, qiymətli xalılar vurulmuşdu. İri, 
işıqlı  pəncərələrin  arasına  alçaq  dəyirmi  stol  və  göy  məxmər 
üz çəkilmiş yumşaq kreslolar qoyulmuşdu. 
Sultan  bəy  Abbasdan  soruşdu:  -  Təzə  nə  var,  nə  yox,  ay 
əmoğlu? 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
255 
 
255 
–  Yaxşı  xəbərlər  çoxdu,  Sultan  bəy...  Mən  gəlmişəm  ki, 
rayonda sovet hökuməti qurmaqda camaata kömək eləyim. 
– Bəs niyə öz Qubadlınıza yox, Laçına gəlmisiniz? 
– Ora başqa  yoldaşlar gedibdir... Mən sizə məsləhət görü- 
rəm  ki,  bu  silahlı  adamları  buraxın,  rayonda  sovet  hökuməti 
qurulmasını bir dost kimi qarşılayın. 
– Bəs sonra? 
– Sonra qoy adamılar dinc əməklə məşqul olsun. 
– Bəs mən nə eləyim? 
Bu suala cavab vermək çox çətin idi, lakin Abbas bəyə acı 
həqiqəti deməyi qərara alıb əlavə etdi: 
– Bu sizin cəzanızı çox yüngülləşdirər. 
– Bəs mənim var-dövlətim necə olacaq? 
– Onlar xalqın malı kimi sizdən alınacaqdır. Xalqın əli ilə 
yaradılan hər şey xalqındır. 
–  Pis  düşünməmisiniz,  əziz  əmioğlu!  Demək  ağıllı  adam- 
lar  düz  deyir:  “Gödək  adam  gündə  bir-neçə  dəfə  allahlıq  tə- 
mənnasına  düşər”.  Yaxşısı  budur  doğrusunu  deyəsən,  özün 
mənim var-dövlətimə sahib olmaq istəyirsən! 
– Bəy, mən sizə başqa bir məsəllə cavab verəcəyəm: “Uzun 
adamın ağlı topuğunda olar”.  
Dalınca Sultan bəy o saat özündən çıxdı: 
– Unutmayın ki siz mənim duz-çörəyimi yemisiniz... 
–  Bəli!  Mən  sizin  qonağınızam.  Məgər  bizim  xalqın  adəti 
qonağı təhqir etməyə yol verirmi? 
Bəy bir qədər səsini alçaltdı: 
– Biz bir yerdə duz-çörək yemişik. Siz onun xatirinə mənə 
doğrusunu  deməlisiniz.  Duz-çörəyi  sizə  buna  görə  xatır- 
latdım. 
...Həbs  edilən  günün  sabahısı  Abbası  Sultan  bəyin  yanına 
gətirdilər.  Sultan  bəyin  xırıltılı  səsi  onu  fikirdən  ayırdı.  O, 
dedi: 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri