İncelemeleri

çılanmaq  : çılqanmaq. çilənmək. nəmlənmək. tərləmək.  

çılaĢmaq

ka

: 

çılqaĢmaq

. ıslaşmaq. sulaşmaq.  

çılatmaq

ka

  : çıylatmaq. ıslatırmaq. tərlətmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

208 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çıldamaq  : 

( d < > r) 

çılramaq

ka

. çıldır çıldır edmək.  

çıldaq 

: tumal. çildək

ka

. çiban.  

çıldır çıldır: 

- çıldır çıldır edmək. çıldamaq ( d 

<

 

>

 r) çılramaq

ka

.  

çıldırma

6

: tümrüq

ka

. dümrük. qaval. dəf.  

çılınmaq: cılızlamaq. çalınmaq

ka. 

zayıflamaq.  

çılpaq 

: suçul. lüt.  

çılqın 

: təlvə

ka. 

dəli. təlü.  

çılramaq: 

( r < > d) 

çıldamaq

ka

 çıldır çıldır edmək. çılqırmaq.  

çılratmaq

ka

: 

çılqıtmaq

. 

çığratmaq

. çığıl çığıl ettirmək. səsləndirmək.  

çımquqlanmaq: qoğculuq, dediqoduculuq edmək.  

çınar  

: çarun. çünük

ka

. şünük. çilnük.  

çınarmaq: 

çınğarmaq

. araştırmaq. təhqiq edmək.  

çınaxsı

ka

: naxışlı bir çln ipəklis. çıxansı. çıxşansı.  

çınçara 

: 

çınçarqa

ka

. sərçə.  

çındıĢmaq : çandışmaq

ka

. birbirinə sərtləşmək. birbirindən qaçınmaq. 

çəkinmək.  

çındurturmaq: çanturmaq

ka

. caydırmaq. münsərif edmək.  

çınıl çınıl: bir şeyin çinqil çinqil səs çıxarması.  

çınıqmaq

ka

: gərçəkmək. doğruımaq. doğurmaq. təhəqqüq tapmaq. - 

söz 

çınıqdı.  

çın

ka

 

: 

bax

 

>

 

çin

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

209 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çınlamaq

ka

 : 

1. 

sınğılamaq

ka. 

çınqılamq. zınqıldamaq. zingildəmək. 

- qulağın 

sınğıladı. 

2. 

araştırmaq. təhqiq edmək.  

çınlatmaq  : doğrutmaq. gərçəkləştirmək. təsdiq ettirmək.  

çınqar 

: çınqıraq

ka. 

çınraqsırıf. sərik. sərin. açıq. ulus.  

çınqıraq: qonğraqu

ka

. qonraq. tonquraq. çan. zəng. naqus.  

çınqıraq

ka

: çınraq. çınqar. sırıf. sərik. sərin. açıq. ulus.  

çınramaq : çınlamaq.  

çınraq 

: çınqıraq

ka. 

çınqar. sırıf. sərik. sərin. açıq. ulus. 

- çınqıraq ün: 

saf səs.  

çınratmaq : çınlatmaq.  

çıp 

 

: c

i

m

ka

. 

çim

. - 

çıp ıslaq paltar: çim öl ton. 

 

çıpçalıq 

: 

çıpıçlaq

ka

. çapaçlıq. çapçılıq. 

suçluluq. yazqılıq. günahkarlıq.  

çıpıç 

: çapaç. çıpça. çapçı. zalim.  

çıpıçlaq

ka

  : çapaçlıq. çıpçalıq. çapçılıq. suçluluq. yazıqlıq. günahkarlıq.  

çıpıqan   : ənnap. gövdədə çıxan çiban.  

çıp

ka

  

: çıbıq. çubuq. incə yumuşaq dal.  

çıplaq 

: yalındaq

ka. 

 

çıpqan  

: 

1. 

ənnap. 

2. 

çiban. çıpıqan.  

çıq

 

çıq

 

: çıx çıx

. 

çilik

 

çilik

ka

. çiq çiq. 

oğlağı çağırmaq üçün kullanılan bir 

söz.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

210 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çıq 

: 

<>

 

çiq. 

 

çıqan  

: 

1. 

çıqay

ka

. yoxsul. - 

qırx ilə tək, bəy çığay düzlənür. - yarmaq ülət 

çıqaya: para çatdır yoxsula. 

2. 

yiğən. xala, təyzə oğlu.  

çıqansı: 

: 

çıxansı

. naxışlı bir çin ipəklisi.  

çıqar 

: 

çıxar

. təng. dəng. qabilliyət. zərfiyyət.  

çıqarlı 

: 

çıxarlı

. atım

ka

. atımllı. bəcərikli.  

çıqarmaq  : 

çıxarmaq

. çığırmaq

ka

. meydana qoymaq. ifşa edmək.  

çıqarmaq

ka

: 

çıxarmaq

. 

1. 

ötütmək. ötürmək. ötgürmək

ka. 

sürdürmək. 

göndərmək. 

2. 

yüksəltmək. ağıtmaq

ka

. 

3. 

götürmək. salmaq

ka

. 

istixrac edmək. 

- altun, heft, mis salmaq. 

 

çıqartmaq : 

çıxartmaq

. taşqıtmaq

ka. 

: dışqıtmaq. ixrac edmək.  

çıqartmaq·: çıxartmaq. çıxdurmaq

ka

.  

çıqay

ka

  

: 

1. 

çıqan. yoxsul. 

1. 

yiğən. xala, təyzə oğlu.  

çıqı 

: 

çıxı

ka

. 

çıxar. mənfəət.  

çıqıl  

: 

- çığıl çığıl edmək: çıqıl tıqıl qılmaq

ka

. çılramaq

ka

. səslənmək

. 

çıfılamaq

ka

. - çıqıl tıqıl qılmaq

ka:

 çığıl çığıl edmək.  

çıqılvar   : 

çığılvar

. 

cılığ

. kiçik. xırda. 

- çığılvar oxı

ka

: kiçik ox. - çığılvar 

yağmur yağdı.  

çıqım 

: 

çıxım

. yüksəlim. axım

ka

.  

çıqıntı qırıntı: 

çıxıntı

 

girinti

. tıxa basa dolmuş çuval, dağarcıq, tulumda 

olan alçaq ucalıq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

211 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çıqır çıqır

ka

 

: taxıla qarışmış daş çanqıl. bu çanqılların diş 

altında qalaraq, çıxaran səs.  

çıqır

ka

  

: 

cığır. çaqır

. 

çılqa

. 

bax

 

>

 

çıqrı

. daryol. kiçikyol. qırlardaki kiçik 

yol.  

çıqırlamaq

ka

: 

çığırlamaq

ka

. 

cığır açmaq. cığır açmağa yönəlmək. qarda 

ayağıyla yol açmaq.  

çıqırlanmaq

ka

: çığırlar oluşmaq.  

çıqırmaq

ka

  : 

çığırmaq

ka

. çıxarmaq. meydana qoymaq. ifşa edmək. - 

bu

 

oğurluğu çığırmaq gərək.  

çıqıĢ 

: 

çıxıĢ. 

1. 

ası. qazanc. fayda

. - bu işdə çıxıĢ yox. 

1. 

çıxış. qırış. 

bitiş. son. 

1. 

yoqa

ka

. yoğa. qalxış. siud. 

- çıxıĢlı eniĢli. büqtir

ka

.  

çıqıĢmaq

ka

:

 çıxıĢmaq. 

1. 

yüksəlişmək. ağışmaq. ağlışmaq. alğışmaq. 

çıxmaqda yardım,. 

1. 

qızmaq. sərtəlmək. sərt söz söyləmək - 

sarılmaq. sərmək. 

sarmaq

ka

. 

 

çıqlanmaq

ka

: ölçülmək. 

- çıqlatmaq uzunluq ölçtürmək. 

 

çıqmaq 

: 

çıxmaq

. 

çikmək

. 

1. 

yüksəlmək. ağmaq. 

2. 

daşıqmaq. tışıqmaq. 

3. 

sıxmaq

. çəkərək bağlamaq. çəkmək. dürəmək. çıqınlamaq. 

4. 

nəmlənmək. 

5. 

keçmək. ötmək. 

6. 

çığmaq 

(ç <> y ) 

yığmaq

. 

7. 

doğmaq

. 

sızmaq. 

- gün sızdı. 

8. 

hörlənmək. örlənmək. orlanmaq. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

212 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

horlanmaq. 

9. 

qudurmaq

ka

. dışarmaq. qalxmaq. 

10. 

bəlirmək. 

yüksəlmək.  

çıqramaq

ka

  

: çığırmaq. qıcırdamaq. 

- qapı çıqrır, yağla 

çıqramasın. - dişlərivi çıqratma: qıcırdatma.  

çıqraĢmaq

ka

: qıcırdaşmaq. çıqırdaşmaq. səs küyləşmək.  

çıqratmaq

ka

 

: 

bax >

 

çıqrıtmaq. qıcırdatmaq

. 

qısırlatmaq

. 

çığırdatmaq

. 

qıjırdatmaq

6

. 

(diş, qapı, qələm kimi şeylər).  

çıqrı

ka

 

: 

çığır

. 

çıqrıq

. 

tıqrıq

. 

(

<

 çıq. çuq. tuq: düğün. girdə). 

dəğirmən. 

çarx. cəhrə. dolap kimi şeylərin çıqrığı. ip çıqrığı. hər türlü 

qərqərə, maqara, dəğrə. 

- göy çıqrısı: göy tıqrısı: çarxi fələk. göy 

dəğrəsi. - çıqrıqnı çevirən kim, çığrıqda devrilən kim. - bir tığrı (çığrı) 

sap.  

çıqrıĢmaq: çuqrışmaq. bərkişmək. sərtləşmək. 

(# çıfrıĢmaq. çıqrumaq. 

çıvrıĢmaq

ka. 

yumşanmaq. gəvşəmək).  

çıqrıtmaq

ka

: 

çığrıtmaq

. 

çıqratmaq

 (

<

 

çıq

. 

çuq

). 

çiğnətmək

. 

1. 

kiçitmək. 

alçaltmaq. 

1. 

basqın yapmaq. əzmək. zorlamaq. 

1. 

əzib, döğüb, 

təpib, kiplətib bərkitmək. çiqlətmək. çiqinlətmək. düğümləmək. 

- 

o

 

yeri

 

çıqratdı

: 

toprağı çiğnətdi. 

1. 

işdə pişirmə, yetişdirmək. 

- 

çıqraq işçi. - uşağı işdə çığrıtdıq.  

çıqrumaq : 

çıvrıĢmaq

ka. 

çıfrıĢmaq

. yumşanmaq. gəvşəmək. 

(# çıqrıĢmaq: 

çuqrışmaq. bərkişmək. sərtləşmək).  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

213 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çıqĢansı: 

çıxĢansı

. 

çıxĢansı. 

naxışlı bir çin ipəklisi.  

çıqturmaq

ka

: çıxartmaq.  

çıqturmaq

ka

: ıslatmaq. ıslaq yerə qoymaq.  

çır  

 

: 

cır

. yağ. 

- ətin çırı: ətin yağı. çırlı can: yağlı can. - 

çırsız, yağsız aĢıç. - bir çırlı aş gətirdilər.  

çıraq 

: 

çırağ

. buşqut

ka

. şagird. çöməz. öğrənci. əlik. şagird. kömək. 

tüşək. şagird. işçi. 

- çırağlığa tutmaq: tüşəkləmək. işçiliyə 

götürmək. istixdam edmək. xitmətə almaq.  

çırpıçtırmaq: çıbırtmaq. çırpıştırmaq. döğmək. çıbırtmaq

ka

.  

çırpınmaq : çalınmaq

ka.  

çırpıĢtırmaq: çıbırtmaq. çırpıçtırmaq.  

çırquy

ka

 

: 

1. 

oq təmrəninin şişqincə olan yeri. 

2. 

paltar quşağının 

keçəcəğl iki tərəfli köprücüq.  

çıtlamaq: qart qurt ətmaq

ka

.  

çıvıldamaq: 

cıvıldamaq

. sufsamaq

ka

. sufşamaq. şuvşamaq. pıçıldamaq. 

fısıldamaq.  

çıvrıĢmaq

ka

 

: 

çıqrumaq

. 

çıfrıĢmaq

. yumşanmaq. gəvşəmək. 

(# 

çıqrıĢmaq: çuqrışmaq. bərkişmək. sərtləşmək).  

çıx 

>

 çıq 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

214 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çıylatmaq: 

çılatmaq

. ıslattırmaq. at tərlətmək. -  

çızmaq  

: cırmaq. yaralamaq.  

çiban 

: tumal. cıldaq. çildək

ka

.  

çibək

ka

 

: çıbaq

ka

. çapaq. sıpaq. sabıq. çapıq. ıti. qırağu. ovçu. 

- çibək 

qarquy. yavay, ası, dəlicə doğan. atmacaya bənzər bir quş.  

çiçək 

: 

çəçək

ka

. 

cacaq

. gül. - 

çiçəklənmək: çəçəklənmək

ka

. cacaqlanmaq

. 

-

 çiçəklik: çəçəklik

ka

. cacaqlıq

. 

 

çifĢənğ   : əkşi. əkşimiş.  

çiğ 

>

 çiq 

çij  

: dəmir çivi. çiviləri ucu.  

çijtürmək: hayyan, yüktən bəlini çökərtmək.  

çil  

 

: 

çil

ka

. 

çin

. 

1. 

bərə. döğük. iz. əzik. dağ. nişan. yarıq. 

- çil müyvə: zaylı yemiş. - çil nə: üzü saf olmayan. - paltara çil düşdü. 

2. 

çirk. ləkə. 

3. 

çoxluq bildirən sıfat ülgəci. 

4. 

ək

. çoxluğu, ağırlığı 

göstərən ək. - 

iqçil: çox xəstə. - tüpçil: tufan. ağır külək, yel. 

 

çildək

ka

 

: 

(at xəstiliklərindən). 

tumal. çıldaq. çiban.  

çilə

ka

  

: yaş, şeh nərsə. şeh kübrə.  

çiləmək

ka

 : 

çilgəmək

ka

. çilətmək

. 

çiylətmək

ka

. 

çiğlətmək

ka

. 

(

<

 çiy. çiğ: şeh). 

yaşartmaq. ıslatmaq. sulamaq. ölləmək.  

çilənmək

ka

: çiminmək. yaşlanmaq. sulanmaq. ıslanmaq. tərləmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

215 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çiləĢmək

ka

: sulamaq.  

çilətmək

ka

 : 

çiləmək

. yaşartmaq. ıslatmaq. sulamaq. ölləmək. 

- kəpəyi çilət: 

islat. 

tərlətmək. 

- atı çilətib soyuğa vermə.  

çilik çilik

ka

  : 

çiq çiq. çıx çıx

. oğlağı çağırmaq üçün kullanılan bir söz.  

çilnüq

ka:

 çınar ağac. çarun. şünilq.  

çilqü at

ka

: al at.  

çiltük

ka

 

: 

Ģiltük

. boynuzdan yapılan mirrəkkəb qabı.  

çim  

: 

çim

ka

 cim

. 

çıp

. obartma ilgəci. çiğ. yaş. sulu

. - cimcilaq: sum 

sulu. - çim yik ət: çim çiğ, sulu ət. - çim öl ton: çıp ıslaq paltar.  

çimçavat: sil

ka. 

silik. qolay bəğənmiyən. arıq tinli, məzaclı.  

çimdirmək: çapturmaq

ka

. suda üzdürmək.  

çimənlik: çümgən

ka

.  

çimərik 

: 

çümərük

ka

. 

cimcilaq. suyua düşmüş. yaş. 

- çümərük kişi: gözü 

yaşlı, sulanmış, yava adam. 

 

çiminmək: çilənmək

ka

. yaşlanmaq. sulanmaq. ıslanmaq. tərləmək.  

çimmək 

: cummaq

ka. 

suya dalmaq·.  

çimmək 

: 

yunmaq

 (y <> c ) 

cunmaq

. cummaq.  

çimri 

: çinis. tuqun. tüqün. düğün. qısan. qısın. xəsis. üzüt. yüzüt. 

xeyirsiz. xəsis. saran.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

216 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çin  

: 

çinğ

ka

. 

çin

ka

 çın

. 

bax

 

>

 

çil

. 

1. 

bərə. döğük. iz. əzik. dağ. nişan. 

yarıq. 

- çin qat: girinti çıxıntı. qazı

. 

2. 

iyicə. büsbütün. - 

çinğ tolu. 

iyicə dolu. büsbütün dolu. 

3. 

doğru. gerçək. düz. səhih. güvənilir. 

inanılan. mö'təməd.  

- 

çin kişi. - çın bütün kişi. kəndinə qüvəniləbilən, doğru, dürüst kişi. - 

çin söz.  

- çinmi ki: doğrudu ki.  

- çin aydınq: doğru söylədin.  

- çinin çıxart: çinlə: açıqla. ifşaed.  

- çinin sözü, sözün çini: gerçəyin sözü, sözün gerçəyi.  

- "çin" sözün deyən qutulur, sözün çinin deyən tutulur.  

çinar

 

: (

nar

 

<

 met 

>

 

run)

 

çarun. 

aqacı. çünük. şünük.  

çinğ  

: 

çınğ

. 

bax

 

>

 

çin

. ləgən bənzəri şeylərin çıxardığı səs.  

çini 

: 

1. 

çalın

ka. 

- çalınq ayaq: çini qab. 

2. 

xodi. 

(# sını: nifuzi).  

çinis 

: çimri. tuqun. tüqün. düğün. küt. çoğ

ka

. axmaq. səfeh. pəxil. 

qırt

ka

. qısqaş. qırıq. paxıl. xəsis. qırt

ka

. 

- qırt ər. 

 

çinislənmək: üzülmək qırtmır olmaq. 

- kişi qocaldıqcan üzülür. 

 

çinləmək: 

1. 

içlətmək. mühəqəq edmək. 

2. 

çinin çıxartmaq. açıqlamaq. 

ifşaedmək.  

çinqarmaq

ka

: bütəmək. dipləmək. nərsənin bütün, kökün arayıb 

araşdırmaq. doğrulamaq. təhqiq edmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

217 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çinqıraq: 

cınqıraq

. gur, pürüzsüz səs.  

çinüĢtürüqsəmək: canı "cinüştürüq" istəmək ·.  

çiq 

 

: 

çiğ

. 

1. 

körpə. xam. pişməmiş. 

2. 

incə qamışdan 

hörülmüş çadı, alaçıq örpəyi, örtəyi. 

3. 

parça ölçmək üçün 

arşına tay bir ölçək. 

3. 

çik. cınqırtı. 

- çik ed, görəyin.