İncelemeleri

coĢqu 

: cəzbə. çarpıntı. vəcd. qanıt. əsrim. əsrəm. həyəcan.  

coĢqun 

: küşən. təprəş. təprətík

ka

. qaynar. qanıtqan. əsrik. daşqın. 

coşan. özündən çıxan.  

coĢmaq  : 

1. 

qomınmaq

ka. 

həyəcanlanmaq. qomınmaq

ka

. qaynamaq. 

2. ad

. 

çoqrama yul

ka

. suyu çox olan, fışqıran qaynaq.  

coĢturan: qomıtqan

ka

. hər zaman coşturan, özlətən, sevdirən, qanatan.  

coĢturmaq: qomutmaq

ka. 

qumıtmaq.  

coĢu 

: qomın

ka. 

həyəcan.  

coĢub qalxmaq: savrulmaq

ka. 

- çaylar savruldu.  

coĢun 

: kaftan. yarıq

ka

. zireh.  

covlal

ka

 

: covlan. çoğral. şuluğ.  

covlan 

: covlal

ka

. şuluğ. çoğral.  

covlanmaq 

: çoqralmaq

ka

 

. covlalmaq. coşub, qalxıb 

qaynamaq. dalqalanmaq.  

culqamaq: qapsamaq. yumutmaq

ka

. - sağınc məni yumuttu. 

 

cumalı

ka

  : qarınca.  

cuman 

: salcuq

ka. 

saltuq. salsuq. salan. sallayan. arslan. igid. 

- salcuq 

su baĢı

ka

: yügrək ( iti, üyrəkli). qoşun başı. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

179 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

cummaq  : 

1. 

çapturmaq

ka

. üzərinə cummaq. saldırmaq. 

2. 

təpilmək. 

təbrətmək. həmlə edmək. 

- o yağıya təprətti. 

3. 

gomımaq

ka

. 

4. 

yunmaq

 (y <> c ) 

cunmaq

. çimmək.  

cummaq

ka

 : çimmək. suya dalmaq·.  

cumuĢmaq 

: qomuşmaq

ka

. qoyluşmaq. 

- olar işə qomuĢdular.  

curlanmaq : burulmaq. düzəlmək. türülmək

ka. 

dürülmək. 

- bitik türüldü.  

curlaĢmaq : eytişmək

ka. 

barışmaq, yarışmaq.  

cübürtmək

ka

: 

cüvütmək

. çubartmaq. çaparlamaq. (

<

 

çapmaq: soymaq. 

lütləmək. 

). cübürttəmək. çalıp, soyup çıplaq buraxmaq. 

cıbırlatmaq.  

cübürtsəmək

ka

: cüvütləmək. çalıp soymaq.  

cücəlik 

: çökötlük

ka

. 

çökötqül

. 

cüküt. güdə. qalta boylu. qıssa. qısalıq.  

cücərmə: yapraq. gəlişmə. dirçəliş. inkişaf.  

cüq 

: 

cük

. şüq

ka. 

sük. sus. hiss. siss. susturma, sikut ilgəci. 

- Ģük dur: 

çük dur. - cocuq cükü. çəkik. çübək

ka

. 

 

cüqüt 

: 

cüküt

. 

çügüt

. 

çöqüt

. 

(1 < 

çüq

. 

tüq. 

2 < 

çökmüĢ

). 

çıkötlük

ka

. 

çökötqül

. 

güdə. qalta boylu. qıssa. qısalıq. cücəlik. 

- cügüt kişi.  

cümcük

6

: çümçük. 

sərçə

. - tüppəklə cümcük atıladıq. 

 

cünbüĢ 

: taprat

ka. 

çabaş. çıbış. çalqaş. qaynar 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

180 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

cür 

 

: 

cür

ka. 

1. 

ası. qazanc. qazanc. mənfəət. fayda. 

- cür 

gözlürəm səndən. - cürsüz iş. - işi gördünsə, cürün gözlə: işi yapdın 

nəticəsin, faydasın çək. - cür istədik, çora düşdük. - çürükdəndən 

cür alan. 

2. 

cur. yaraqlıq, yarqılıq, düzənlik göstərr. # 

çor: 

yanıqlıq, çürüklük göstərir.  

cürətlənmək: tıqramaq

ka

. 

tıqraqmaq

ka

. tıqdamaq. qıvraqlanmaq. 

yavranmaq. bağadurlanmaq. tiğrək, qatı, sərt olmaq.  

cürlaĢ 

: tutaş. tutac. tutuş

ka

. uyuş. təvafüq.  

cürləmək

ka

 : mənfəət əldə edmək.  

cürlənmək

ka

: dəğərlənmək. aşınmaq. faydalanmaq. 

(# çorlanmq: korlanmaq: 

ziyana düşmək).  

cürləĢmək: bəkişmək

ka

. bəküşmək. gücləşmək. düzəşmək. sağnışmaq. 

kökləşmək

ka

. köktəşmək. sahmanlaşmaq.  

cüt 

: qoşa. qoş

ka

. əş. tay. umay

ka. 

 

cüvə 

: güyə

ka

. güvə. bit.  

cüvələmək : cüvədən arıtlamaq.  

cüvi 

: cümeyir.  

cüvüt

ka

 

: yaşıl göy. yəşmi. 

- göy cüvüt. 

- 

al cüvüt: açıq qırmızı.  

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

181 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

182 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ç 

ça  

 

: 

ça

ka. 

bənzətmə ilgəci.  

çabaq ər

ka:

 soysuz. mayası pozuq. sütsüz adam.  

çaban 

: qaltan. qalqıtan. qalxan. sıçrayan.  

çabaĢ 

: çıbış. taprat

ka. 

çalqaş. qaynar 

çabuq 

: şəbüq

ka

.  

çaçır

ka

 

: çadır. çaşır. çatır.  

çadan

ka

 

: çiyan. quyruğu örü. aqrəp·.  

çadır  

: cacır. çaşır. çuvac

ka

. çuvaş

ka

. yuvac. kərəki

ka

. 

- çadır örtüsü: 

arıq

ka

. - çadırın ətəği: sapıq

ka

. - çadırın üst yanındaki köşələrdən hər 

biri: uq

ka

. - çadırın yanı. hər heyvanın əyəğisi. əyə qəmiği. qaburqa. 

yan: əyəkü

ka

.  

çadır 

: çuvaş

ka

.  

çaflı

ka

 

: şahin.  

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

183 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çağ

>

çaq 

çax

>

çaq 

çaq çuq  : 

1. 

çarıq

 

çuruq

: bir şeyin qırılmasından, əğilib qətlənməsindən 

çıxan səs. 

2. 

- çaq çuq etmək

ka

: odun. cəviz. gəmik kimi şeylər 

qırılırkən səs çıxarmaq. 

3. - 

çağ

 

çuğ

ka

 qürültü. çar çur. 

4. 

- çaq 

etmək

ka

: çağlamaq. səs çıxarmaq.  

çaq 

: 

çağ

. 1. 

car. cay. yar. yarıq. ara. köç. ara. an. öy. öğ. müddət. 

zaman. 

- şam öyü. - tan öy: səhər çağı. - bir çağ (köç) qoyqıl: bir az 

dözginən. 

2. 

çağı. qıvılcım. 

3. 

çək

. nuxdə.  

çaqa  

: 

çağa çağa çağanıb

. çağrulmaq. savruqmaq

ka

. savrulmaq. 

çalxalanmaq. suların, köpükləninb axması.   

çaqa

ka

 

: çaqmaq.  

çaqan 

: 

çağan

. 

(z <> y <> q ) 

çazan. çayan. əğrəb.  

çaqı  

: 

çağı

ka

. çoğı

. 

çuqı

. qürültü. bağırtı. savaş.  

çaqı 

: çoqı

ka. 

çuqı. gürültü.  

çaqıq

ka

 

: çavıq. çapıq. qamçı. qamıç. sırım. qamçı ucu.  

çaqılamaq: 

çağılamaq

ka

. bağırmaq. çağırmaq. çoğılamaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

184 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çaqılmaq

ka

: 

çağılamaq

ka

. 

çaqqılmaq

. 

1. 

çoğulmaq

. 

çağılmaq. od çaxmaq. 

- 

daş çağıldı: daşdan od qalxdi. yügürdü gəvəl at, çaqdı qızıl od. 

2. 

əriştirilmək. 

- söz qulaqa çaqıldı. 

3. 

çağlamaq. şır şır axmaq. 

 

çaqınmaq

ka

: çağınmaq. çalışmaq. çaqqa çuq edmək.  

çaqır  

: 

çaxır. 

1. 

cığır

ka

. 

dar yol. kiçik yol. çığır. 

2. 

(

<

 çıq. çuq. tuq). 

hər 

nəyin cirgəsi, çəkmişi, çıkırmışı. çaxır. şərap. 

3. 

şirə. doşab. 

tuqşab. bəkməz. 

3. 

çağrat

. xumar. 

- xumar gözlü: çağrat gözlü. 

4. 

göz boyalarından. qızıl, göy göz. 

- it çaxırı ata dəğmər, at çaxırı 

itə dəğməz. - çağır gözlü: göy qöz. - çağır quĢu. doğan quşu. 

5. 

sağır

ka

. 

söbü

1

, qonus

6

 biçimində 

çaxır

, şərab qabı. 

 

çaqırıĢmaq 

: . 

çağırıĢmaq

. ündəşmək

ka. 

 

çaqırlamaq

ka

: şirə yapmaq.  

çaqırlanmaq

ka

: şıra, şarap yiyəsi olmaq·.  

çaqırlıq

ka

: şəraplı. şərabı olan.  

çaqırmaq: 

çağırmaq

. çaqılamaq

ka

. ündəmək

ka. 

ünləmək. oxumaq.  

çaqıĢmaq

ka

  

: çaqqşmaq.  

çaqqar 

: çaqraq. keçəl. daz.  

çaqla 

: 

çağla

. 

1. 

çalğa. şəlalə. abşar. 

2. 

çağla

: odla. alovla. yanıl.  

çaqlanmaq

ka

: ( 

çaql

 

<>

 

çalq

 ) 

çalqanmaq

. pörtmək. yanmaq. alovlanmaq. 

- 

odu çaqlananın, gör nəcə halı. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

185 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çaqlap

 

:

 

çalpaq

ka

. çaplaq. (

<

 çal. çap. çaq. ). çalaq

. 

çapaq

. 

çanaq

. 

qarışıq buruşuq. kir. pislik. - 

çalpaq iş. qarışıq iş.  

çaqlatmaq:

çağlatmaq

ka

. 

çoqratmaq

ka

. çoşdurmaq. qaynatmaq.  

çaqmaq: 

çağmaq

ka

 

( ç <> q ) 

qaqmaq

. 

1. 

çoqmaq. çuqmaq. (

quş

) aşağı 

enmək. 

2. 

yaxma aracı. 

3. 

əriştirmək. yetişdirmək. 

- bu sözü onun 

qulağına çaq. 

4. 

- ara çaqmaq: neçə nəyin arasın, barşığın 

çarpışdırmaq, çalışdırmaq, qarışdırmaq. savaşdırmaq. 

- o, iki 

yoldaş ara çaqdı. 

5. 

çaxa

ka

. 

 

çaqmır 

: 

çağmır

ka

. 

çamqur

ka

. şəlqəm.  

çaqmur çamı

ka

: gürültü. bağırtı.  

çaqnamaq: 

çağnamaq

. qadrınmaq: qayrınmaq. qadırlanmaq

ka

. 

qaddarlanmaq. çətinləşmək.  

çaqraq

ka

: çaqqar. kəl. keçəl. daz. 

- çaqraq bilə uyut bolmaz: keçəldə həya 

arama.  

çaqrat 

:

 çağrat

. çaxır

. 

xumar. 

- xumar gözlü: çağrat gözlü:  

çaqratmaq

ka

: 

(

<

 çaqıq: çalıq. açınmış). 

1. 

çaqlatmaq

. 

çalqatmaq

. 

çaqdırmaq

. 

alaylamaq. açıb yırtmaq. qözü bərətmək, qızartmaq. 

- gözünü 

çaqratdı: bərətdi. çaq çaq, iti iti, çer çer baxmaq. 

2. 

xumarlamaq. 

- 

gözüvü belə çağratma.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

186 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çaqrı 

: 

çağrı

. 

1. 

çarx. çərx. çevri. çəvri. çevrilən, fırlanan nə. - 

çağrı 

çevrildi. 

2. 

çağrış. oxut. dəvət. - 

qonaqlığa çaqrı: ovut. oxut.  

çaqrıcı 

: 

çağrıcı

. yıraqu

ka. 

şarkıcı. müğənni.  

çaqrı

ka

 

: 

çağrı

. doğan quşu. laçın. 

- çağrı bək: ad olaraq.  

çaqrınmaq : 

çağrınmaq

. oxunmaq.  

çaqrıĢ 

: 

çağrıĢ

. dartıq

ka

. ehzar. dartıq. tartıq

ka

 də'vət.  

çaqrıĢçı  :. tartıqçı

ka

. də'vətçi.  

çaqrıĢmaq: 

çağrıĢmaq

.  oxuşmaq.  

çaqruq

ka

: çaqılmış təpilmiş nərsə. sərt. qatı. bərk

. - çaqruq yer, topraq.  

çaqĢaq 

: 

çaxĢaq

ka

. 

çaqĢa

. 

qaqĢaq

. 

(

<

 çaq. qaq). 

1. 

qaya. daşlıq. yalın 

daş. 

- çaxşaq çaxraq yer: şor çoraq, qayalı yer. 

2. 

qaquq. qaqquq

ka

. 

qax. - 

çaxşaq üzrə ot bitməz, çağra ilə ut olmaz. (ut: üz. həya). 

2. 

qaquq. qaqquq

ka

. qax. qurutulmuş yemiş. 

3. 

qurutulmuş, qaysı, 

üzüm kimi meyvələr.  

çaqĢamaq : 

çaxĢamaq

. çax çax edmək. çağıl çuğul edmək. çanqıldamaq. 

taqılan süs bəzəklər çax çax səs verməsi. 

- ayağım atda daş 

çaxĢadı.  

çaqĢır 

: yeşim

ka

. dizə baldıra sarılan, geyilən sarıq.  

çaqĢu 

:

 

çaxĢu

. 

cirgə. mə'cun. nərsənin sıxılmış suyu.  

çaqturmaq

ka

: 

çaqtırmaq

. iki kişini qızıştırıb araların vurmaq. savaştırmaq.  

çaqur 

: 

çağur

. sağur. çaruq

ka

. taxaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

187 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çal 

 

: 

çal

ka

. alaca. qır.  

çal 

 

: rəhbə rəh. alavan.  

çalan 

: çantur. qaytaran. çevirən. bir işin gedişin dəğişən.  

çalanğ

ka

  : 

çalan

. 

1. 

gəvəzə. bağıran. çalçənə. - 

çalanğ başı: çalçənə. 

bağıran kişi. 

2. 

çalınmış. cin vurmuş. 

3. 

yanıq, ot bitməyən, çoraq 

çoraq, şoraq ıssız yer.  

çalbaĢ

ka

  : 

1. 

yurbaş

ka

. külbaş. çalqaş. qarışıq. 

2. 

savaş. qavqa.  

çalbaĢmaq

ka

: 

1. 

savaşmaq. 

2. 

çətinliyə düşmək. qarışmaq.  

çaldıran  : 

1. 

yonan. yonqar. 

2. 

sındıran.  

çaldırmaq  : 

1. 

qapturmaq

ka

. əldən vermək. oğrulmaq. 

- kifimi çaldırdım. 

2. 

çarpmaq. sındırmaq. 

- daş çaldırmaq. 

3. 

yonmaq. tıraşlamaq. 

- 

daşdan heykəl çaldırdım.  

çaldramaq

ka

: çağıl çuğul edmək. səs vermək.  

çalı çırpı: kol kos. pölük.  

çalı 

: boya. çüvüt

ka. 

ön. önğ

ka

. süyüt. suyut. rəng.  

çalıq

ka

 

: 

1. 

itik arama. çalıb çağırıb arama. 

2. 

çağrı. salıq. yığılma, 

toplanma üçün çağrış. agəhi. xəbər veriş.  

çalın

ka

 

: çini. 

- çalınq ayaq: çini qab.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

188 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çalınmaq

ka

: 

1. 

çırpınmaq. 

2. 

ərişmək. anqlanmaq. 

3. 

çılınmaq. cılızlamaq. 

zayıflamaq. 

- nə çalınmısan belə. - ot bitdi, mal qara çalındı. 

4. 

burmaq

ka. 

dağılmq. yayılmaq. buğlamaq. 

 

çalınmıĢ: 

1. 

çalanğ

ka

. cin vurmuş. 

2. 

çənəş. boş.  

çalıĢan 

: qarışan. işləyən.  

çalıĢ

ka

 

: çəlmə. çalmaş. gürəş. qurəş. güləş. gücəş.  

çalıĢqan: turqan. durğan. tayqan. müqavim.  

çalıĢmaq

ka

: 

(

<

 çal: çan: yarıq). 

1. 

açışmaq. açılmaq. 

- qapını döğdüm, çalan 

olmadı: açan olmadı. - qapı çalıĢdı: açıldı. 

2. 

gürəşmək. gücəşmək. 

döğüşmək. 

- qatırla at çalıĢdı, eşşək başı yarışdı. - ərlə arvad 

çalıĢdı. 

3. 

işləmək.  

çalıtmaq: çapıtmaq. toqıtmaq

ka

. toxutmaq. vurdurmaq. dövdürmək.  

çalq çulq

ka

  

: çarpmaq, çalmaq, çaq çuq işi. 

- çalq çulq padar 

qıldı: talaq tuluq, taraq turuq, tax tux təpər vurdu. - çalq çulq

ka

: 

çalxalanmağın səsi.  

çalqa 

: 

çalğa

. çağla. abşar. şəlalə.  

çalqalanmaq: 

çalxalanmaq. 

çağqalanmaq. savruqmaq

ka

. çağrulmaq. 

savrulmaq. suların çağa çağa çağanıb, köpükləninb axması.  

çalqamaq: yaymaq

ka. 

qımıldatmaq. sallamaq. məyl edmək.  

çalqan

ka