İncelemeleri

ça

ka

. bənzətmə ılgəci.  

çəçək 

: 

çiçək. cacaq

. gül. - 

çiçəklənmək: çəçəklənmək

ka

. cacaqlanmaq

. 

- 

çiçəklik: çəçəklik

ka

. cacaqlıq

. 

 

çəçgə

ka

   : 

saçqa

. çulğa, culağ darağı.  

çəfĢənğ  : 

çafĢan

. 

<

 

çapĢan

. çapıb qıran ayqıt. qırqı. qayçı. .  

çək 

>

 çəq 

çəq  

:

çək

. 

1. 

yol yol nərsə. 

2. 

çək 

!

. çəkin 

!

. diqqət

 

!. 

ehtiyat 

!

. həzər 

!

. 

sağ 

!

. sağın 

!

. tək 

!

. təkin 

!

. gözlə 

!

. sağ sağ 

!

. dayan 

!

. 

3. 

çək

 

çüq

. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

199 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

malın ən dəğərsizi. qıvır zıvır. 

. 

xırda mırda. dəğərsız nərsə. 

4. 

çəkə. sızıq. səzik

ka

. seziş. sezmə. güman. zənn.  

çəq 

: 

çək

. 

çaq

. 

1. 

nuxdə. 

2. 

üsdə çəkilən nə. örtük. yamak.  

çəq 

: 

çək

ka

. 

1. 

"

özü. həmən. elə. tam. iştə. aynı. lap. oq

" anlamında. 

- 

çək o: elə o. - çək sən: elə sən. - çək amaca vurdu: lap nişana vurdu. 

- çək bu yekəlikdədi. - onla bu, çək birdir. - səndə çək ona taysan. - 

çək özüdü. 

2. 

"

ax. hın. him

" kimi səs çəkmək, çıxarmaq. 

- çək 

demədən ağzın yumub öldü. - kötəyi yedi, çək də demədi.  

çəqçi

6

 

: 

çəkçi

6

. qovcu. qoğucu. çamquq

ka

. casut.  

çəqə

 

: çəkə. 

1. 

getlən

6

. 

pərhiz. 

2. 

çək. sızıq. səzik

ka

. seziş. sezmə. 

güman. zənn.  

çəqə 

: 

çəkə

. sarqı. sarıq. damcı.  

çəqək 

: 

çəkək

. 

çərkək. çəkrək. 

1. 

çərşov kimi düz, saf cipsiz bir qaftan. 

2. 

çiçək xəstəlığı.  

çəqəmək : 

çəkəmək

. 

1. 

kitap nuqtələmək. attan qan almaq. sıqılan oqu 

çəkmək. 

2. 

çəkərək bağlamaq.  

çəqəməmək: 

çəkəməmək

. yaysamaq

ka. 

cicikləmək. həsəd edmək.  

çəqən 

: 

çəkən

. süzən. sarqan

ka

. damcılayan.  

çəqi 

: 

çəki

. ətrək. ataq. öznə. maraq. ələqə.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

200 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çəqici 

: 

çəkici

. arğuş

ka

. dalıca çəkən. aldatan. 

- arğuĢ qız. arğuĢ acun: 

yalan dünya. 

 

çəqiq  

: 

çəkik

. 

çəggik

. 

1. 

cocux cükü. çübək. 

2. 

nuxdə. çıqıq. damla. -

 

çəgik çəkinmək: nuxdə qoymaq. 

3. 

sərçəyə bənzər alacalı bir quş  

çəqil 

!

.  

: 

çəkil

 

!

. art 

!

. sikdir 

!

. rədd ol 

!

.  

çəqil 

: 

çəkil

. süprül. sikdir.  

çəqilən 

: 

çəkilən

. gərilən. gərgilən. gərinən. gərniyən. əsniyən. uzanan.  

çəqiliĢ 

: 

çəkiliĢ

. çəkiş. qarış. yarış. imtihan.  

çəqilmək 

  

çəqilmək  : 

çəkilmək

. 

1. 

tartınmaq. dartınmaq. öykünmək. fikrində olmaq. 

nərsəni özləmək. 

2. 

bağlamaq. 

- bu yükü çəkin. - yana, qırağa 

çəkilmək: gedmək

ka. 

qitmək. yox olmaq

. 

aradan qalxmaq. 

3. 

azalmaq. soqulmaq

ka

. nərsənin sızıp, keçilib yox olması. 

4. 

qırağmaq. bir yönə məyl edmək. qaymaq. qıyqışmaq. 

qıyışmaq. qayışmaq. 

5. 

uzanmaq. əsinmək. əsmək

ka

. 

- ip əsindi. 

- yaşamız əssin: uzansın. - əsnik ip: uzanan ip. 

 

çəqilmək  : 

çəkilmək

. 

yatışmaq. amrulmaq

ka

. yamrulmaq. dinmək.  

çəqin

 

! 

: 

çəkin 

!. 

çək 

!

. diqqət

 

!. 

ehtiyat 

!

. həzər 

!

. sağ 

!

. sağın 

!

. tək 

!

. təkin 

!

. 

gözlə 

!

. sağ sağ 

!

. dayan 

!

.  

çəqincək: 

çəkincək

. turqun

ka

. durqun. utancaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

201 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çəqinmək: 

çəkinmək

. 

çəgginmək

. 

1. 

çəkib bağlamaq. buxca bağlamaq. 

dartınıb bağlanmaq. 

2. 

nuxdalamaq. 

- çəgik çəkin. 

3. 

çandışmaq

ka

. çındışmaq. birbirinə sərtləşmək. birbirindən 

qaçınmaq. 

4. 

qadıtmaq

ka

. 

( d <> y )

 qayıtmaq. 

5. ( d <> y )

 qayıtmaq. 

qayıtdırmaq. düzəltirmək. tikdirmək. qəddəyib tiktirmək. büküb 

tikmək

. - bunu əlində qəddə. - paltarı vərdim dərzi qəddəsin. 

6. 

qatıtmaq. qayıdıb cavablamaq. qatıqlamaq. qabalanmaq. 

önqürmək. dikbaşlıq edmək. inat edmək. boyun əğməmək. 

7. 

qızqutlanmaq

ka. 

qısqutlanmaq. suçlanmaq. özün günahlı 

saymaq. utanmaq. 

8. 

sağınmaq. pərhiz edmək. 

- o məndən 

sağındı. 

9. 

aymanmaq

ka. 

əymenmək

ka

. uyalmaq

ka

. utanmaq. 

- o 

məndən bu işdə aymandı. 

10. 

üşənmək. ərinmək

ka

. təmbəllik 

edmək. 

- ər işə ərindi. 

11. 

qaçınmaq. tıqılmaq

ka

: tıqınmaq. 

12. 

yığılmaq

ka. 

toplanmaq. qaçınmaq. 

13. 

saqlanmaq

ka

. saxlanmaq.  

çəqirqə 

: 

çəkirqə

. sarıçqa

ka

.  

çəqiĢ 

: 

çəkiĢ

. 

1. 

çəkiliş. qarış. yarış. imtihan. 

2. 

qurə. 

3. 

əsiş. uzuş. rabit. 

rabitə. 

 

- çəqiĢ bəkiĢ: çəkiĢ bəkiĢ:. çəkişmə. sandırış

ka

. sandruş. savğaş. 

danışıq. qavqa. mücadilə.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

202 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çəqiĢmə: 

çəkiĢmə

. çəkiş bəkiş. irişmə. tutuş

ka

. savaş. yartış. yırtış. yırtaş. 

yirtəş. irtiş. irtəş

ka

. əriş. ırtaş. sandırış

ka

. sandruş. savğaş. 

danışıq. qavqa. mücadilə.  

çəqiĢmək : 

çəkiĢmək

. 

1. 

(

<

 

çək. çaq: nuxdə

) nuxdələmək. 

2. 

asınmaq

ka. 

əsinmək. asılaşmaq. dartışmaq. gərişmək. 

3. 

əsişmək. 

uzuşmaq. genişlənib ilişgi, rabitə qurmaq.  

çəqqiq 

: 

çəggik çəqik. 

 

çəqqinmək: 

çəgginmək

. 

bax >

 

çəqinmək. 

 

çəqləĢmək: 

çəkləĢmək

. quraya qoymaq. qur’a çəkmək. məşləşmək. 

mərcləşmək.  

çəqmək 

: 

çəkmək

. 

1. 

bərkitmək. 

- tərkək bağın çək: bərkit. 

1. 

çəkib 

uzatmaq, qapatmaq. gərmək. ürümək. qablamaq. 

1. 

nuxtələmək.  

çəqrəq  

: 

çəkrək. çərkək. çəkək

. çərşov kimi düz, saf cipsiz bir qaftan. 

- 

çəqrəq qapa. 

 

çəqtirmək: 

çəktirmək

. çöztürmək

ka. 

gərdirmək.  

çəqtürmək: 

çəktürmək

. 

1. 

nuxtələmək. 

1. 

qan aldırmaq·.  

çəqüq  

: 

çəküq

. çəkiç.  

çəqün  

: 

çəkün

. ada tavşanı yavrusu. qöcən·ı.  

çəqürqə: 

çəkürqə

. çəkirqə.  

çəlik 

: əsa. çomaq

ka

. qurç təmür

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

203 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çəlinğ  

: çini. çin'dən gəlmə - 

çəlinğ ayaq: çin kasasi.  

çəlmə 

: çalış

ka

. çalmaş. gürəş. qurəş. güləş. gücəş.  

çəlpək  

: 

çalpaq

ka

. çaplaq. çalpaq. yapışqan. çalpaş

ka. 

göz çapağı, çirki, 

poxu.  

çəlpəklənmək: çalpuşlanmaq

ka

. yapışqan olmaq. çapaqlanmaq.  

çəmçə 

: (

<

 

qap

). kəpəç. çöməç. çömçə. çümiç

6

. kəpçə. qapaç.  

çənbər 

: 

bax

 

>

 

çönbər

.  

çənbərlənmək: çuqmaqlanmaq

ka. 

çörəklənmək.  

çənə 

: saqaq

ka

.  

çənəĢ 

: çalınmış. boş.  

çənğ 

>

 çənq 

çənqək 

: 

çəngək

. ırqaq. irgək. oğuc. qapış

ka

. qabış

ka

.  

çənqəl  

: 

çəngəl

. çoğul. çuğul. sarmaş. şər kişi.  

çənqəl 

: 

çəngəl

. ilgək. ırqaq

ka

 

çənqəmək: 

çəngəmək

. qarvamaq

ka. 

qarmaqlamaq. əl ilə tutmaq.  

çənqĢü   : 

çənğĢü

. kiçik arxalıq.  

çəp 

: qınqıru. əyri.  

çəp-çəp  : 

(ç <> Ģ ) 

çap çap. şap şap. 

- çap çap yemək: şappıldata şappıldata 

yemək.  

çəpəng

ka

: küp. çomaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

204 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çəpiĢ  

: 

çəpiç

. altı aylıq geçi yavrusu.  

çəpiĢlənmək: çəpiç olmaq. çəpiç durumuna gəlmək.  

çər  

: 

cər

. (

ç <> q )

 

gər

. 

kər

. (

kər: qar: açıq. gərilmiş. böyük

). 

1. 

yağ. yoğ. 

yük. gərgin. ağır. 

2. 

açıq. açıqlıq. vaxt. 

- çərim yoxdu: vaxdım 

yoxdu. çərlik: uyğun çağ. hər bir şeyin hazı olan çağı. - çərlikdə gəl: 

münasib çağda gəl. 

3. 

çərik. girov. 

- onun evi bu çərlikdədir. 

4. 

yəğma. yığma. qənimət. 

- savaşda yenilən, çər çərlik verməlidir. 

5. 

(kərilmiş kəsilmiş, dikəlmiş durum)

 savaşta qarşı qarşıya dikəlib 

duran cərgələr. 

6. 

- çər çürmək: (

<

 kərmək) kəsib yencimək.  

çərçəmək

6

: 

çarçamaq

6. 

yorqunmaq. yorulmaq.  

çərçətmək

6

: 

çarçatmaq

6

. yorqutmaq. yormaq. təvşətmək

ka

. tökdürmək.  

çərənləmək 

: çetləmək. munmaq

ka

. saçmalamaq. artıqlamaq. 

qatıqlamaq. səfehləmək.  

çərx 

: 

çərq

. 

 

çərik

ka

 

: çarıq. yarıq. kərik. 

1. 

səf 

- çərik tüpən: səf qıran, sındıran. - çərik 

tutmaq: səf qurmaq. - çərik tutub gürəşdi. 

2. 

qoşun. dərilmiş 

toplanmış yaraqlı kişilər. əsqər dizisi. ordu. 

- alp çərikdə, bilgə 

dirikdə. 

- 

çərik taba yağışdı: qoşuna sarı yügürdü, cumdu. 

3. 

hər 

şeyin qarşısı. hər şeyin uğuru, vaxtı, sırası. 

4. 

hər şeyin qarşısı. 

hər şeyin uğuru, vaxtı, sırası. 

5. 

- 

(ç <> y ) 

yərik (

<

 ?

>

 

yarıq

). ülkər 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

205 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çərik. 

6. 

çər. girov. 

- onun evi bu çərlikdədir. 

7. 

yəğma. yığma. 

qənimət. 

- savaşda yenilən, çər çərlik verməlidir.  

çərq 

: 

çərx

. 

çarx. çevri. çəvri. çağrı. çevrilən, fırlanan nə. - 

çağrı 

çevrildi. 

 

çərqək

 

: çərkək. çəkrək. çəkək

. çərşov kimi düz, saf cipsiz bir qaftan.  

çərqəĢmək: 

cərqəĢmək. çərgəĢmək. 

səfə durmaq, gəlmək. sıralanmaq. 

düzülmək. düzəlmək. 

- indi çərik cərgəĢsin: indi qoşun səflənsin.  

çərlənmək

ka

: (

ç <> q )

 

gərlənmək. 

1. 

yağlanmaq

. 

ətlənmək

. 

oiylənmək

. 

2. 

ağrımaq. xəstələnmək. 

- ər özü çərlənmiĢ: kişinin canı ağrındı. - 

kimin gözü çərlənib: ağrınır, ağrır. 

3. 

korlanmaq. pozulmaq. 

xərablanmaq.  

çərlətmək

ka

: 

1. 

pozmaq. 

2. 

ağrıtmaq. ağırlıq vermək.  

çərlik  

: 

çəril

. 

1. 

qarşı. 

2. 

vaxt. 

3. 

- 

gözi çərlik: gecə gündüzdən iyi görən 

göz.  

çərməlmək  

: cəmləyib, yığıb büküb bağlamaq. yığmaq. hörmək.  

çərməĢmək: cəmləyib, yığıb büküb bağlamaq. yığılmaq. hörüşmək. - 

o 

mənə çağıq çərməĢdi. - kişi çərməldi: el yığışdı.  

çərmətmək

ka

: bir şey fltil kimi bükülmək. ördürürmək.  

çərĢov  

: çərkək. çəkrək. çəkək. tərincək

ka. 

örtük.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

206 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çərtilmək: kərtilmək. kəsilmək. yartılmaq. qırılmaq. uzaqlaşmaq. yox 

edilmək. ortadan yox olmaq. ölmək. qeybolmaq. əldən çıxmaq. 

- ərdəmsizdən qut çərtilir: bacarıqsızdan, hünərsizdən bəxt üz 

döndərir. - ərdəm bəyi çərtildi: kişilik, qeyrət iyəsi öldürüldü. - 

çərtilmiĢ nə: qırağ düşmüş, əldən çıxmış nə. - acun bəyi çərtildi: 

dünya böyügü aradan geddi. - o var yoxun çərtdi: itirdi. - o yarmaq 

ucun çərtdi: o pulun qırağın qırdı, deşdi. diş diş elədi. - gəlsə ora 

çərtülür.  

çəsb 

: yalım

ka. 

yəlim. yapışqan. tutuş

ka

. siriş. çiriş.  

çət 

 

: 

Ģat

. 

Ģət

. 

çit

ka

 ürək. cürət. cəsarət. 

- çətli davamlı 

kişidi. - çətim qırıldı. - çətim töküldü. - çət tapıb iş qurdular. -  

çətgən 

: çatqan

ka

. ovsar. gam. dizgin.  

çətin 

: qadaq

. 

düğün. qadır. qatır. güc. zor. çataq

6

. 

pıroblem. opuz

ka

. 

obuz. şişik. qaba. qatı. qayquruq. buruşuq. sarmal

ka. 

burşuq. 

sarp. sərt. sarp. güc. zor. qadır

ka

. qayır. uluğ. ağır.  

çətinləĢmək: qadrınmaq: qayrınmaq. qadırlanmaq

ka

. qaddarlanmaq. 

çağnamaq.  

çətinlik 

: kök

ka

. əzab. qınaq. qınaş. - 

kök gördü, kərəkü üzdü.  

çətük  

: kədi. muş. 

- güvük çətük

ka

: ərkək pişik.  

çəvri 

: çevri. çarx. çərx. çağrı. çevrilən, fırlanan nə. - 

çağrı çevrildi. 

 

çəvriĢmək : çəvrüşmək

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

207 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çəvrülmək : çevrilmək. döndürülmək.  

çəvĢənğ: qözü sulu. qôzü hər zaman axan kişi.  

çəvtirmək  : çevirmək.  

çıbaq

ka

 

: çibək

ka

. çapaq. sıbaq. sapıq. çapıq. ıti. qırağu. ovçu.  

çıbıq  

: çubuq. yaş dal.  

çıbıqlamaq  

: vurmaq.  

çıbırtmaq

ka

  

: çırpıçtırmaq. çırpıştırmaq.  

çıbıĢ 

: taprat

ka. 

çabaş. çalqaş. qaynar 

çıçalaq  

: 

çıçla

. 

1. 

çımçılaq

6

,

 

çoçala, sərçə, kiçik barmaq. sırça barmaq. 

2. 

sərçə. səçə

ka

. quşqaç. çümçük.  

çıçamuq

ka

  : 

çıçaqım

. çoçala barmağın yanındaki barmaq. üzüq parmağı.  

çıf  

: şirənin qaynamasından çıxan səs.  

çıfılamaq: 

çığılamaq

. çığıl çığıl səslənmək (

şirə

 

qaynarkən

).  

çıfrıĢmaq: 

çıqrumaq

. 

çıvrıĢmaq

ka. 

yumşanmaq. gəvşəmək. 

(# çıqrıĢmaq: 

çuqrışmaq. bərkişmək. sərtləşmək).  

çıl 

: cınqıra, səsə gənəl ad.  

çılamaq 

: sulamaq. tərlətmək.