İncelemeleri

227 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çulıq

ka

 

: çulluq. övəyik böyükluqündə alacalı bir su quşu.  

çulqa 

: 

çuqla

 

(< 

çuq

. 

tuq

). 

çadır: çuvaş. çuqaş. bərtü

ka

. arxalıq.  

çulqalı 

: sar. sər. sarılı.  

çulqamaq  : ( 

lq 

< met > 

ql )

 

çuqlamaq

ka

. 

toqlamaq

. 

(

<

 cuq. tuq: bağ). 

bağlamaq. 

buxcalamaq.  

çulqamaq  : çoğlatmaq

ka

. çuqlamaq

ka. 

tuqlamaq. bağlamaq. sardırmaq. 

buxcalatmaq.  

çulq

ka

 

: 

cılq

. 

cılıq

. 

çulqa

. 

çuqla

 

(< 

çuq

. 

tuq

). 

teyxa. büsbütün. dibəlik

. - 

çulq əsgürük: çuluq əsrük. cılıq sarhoş. bütün bütün sarhoş.  

çulquy

ka

  : bir tərəfa çarpılmı. - 

çulquy əlik: əli çolaq. - çulquy etük: topuğu 

çarpıq ayaqqab.  

çuluman ıĢ

ka

: zulum iş. içindən çıxılamayan iş. çəprəşiq iş.  

çumılı bolmaq

ka

: sıcaqtan qöz qararmaq.  

çumquq

ka

: 

çumuq

. ayağı. başı qızıl. qanadında ağ tük olan qarqa. ala 

qarqa.  

çumruĢmaq

ka

: dalışmaq. çimişmək.  

çumturmaq

ka

: çimdirmək.  

çumurmaq

ka

: çimirmək. suya daldırıp batırmaq.  

çumuĢluq

ka

: yumuşluq. müstərah. ayaqyolu.  

çumuĢmaq  

: çimişmək. suya dalışmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

228 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çunmaq

ka

: 

yunmaq

. yuğunmaq. yıxanmaq. bz.  

çupan

ka

 : gizir. qöy böyüğünün (

muxtarının

) yamağı.  

çuq 

<>

 çoq 

çuqı çimi qılmaq

ka

: 

çuğı çimi qılmaq

ka

. hay küy salmaq.  

çuqı 

: çoqı

ka. 

çaqı. gürültü. bağırtı. savaş.  

çuqlamaq

ka

  

: bağlamaq.  

çuqlamaq

ka

 

: 

<

 met 

>

 

çulqamaq

. 

tuqlamaq

. 

(

<

 cuq. tuq: bağ). 

bağlamaq. örtmək. buxcalamaq.  

çuqlan

ka

: qarluq böyüklərinnin adlarından.  

çuqlanmaq

ka

: 

(

<

 cuq. tuq: bağ). çulqanmaq

. bağlanmaq. heybələnmək.  

çuqlatmaq

ka

: tuqlatmaq. çulqamaq. buxcalamaq. sarıtmaq. 

- paltarlarıvı 

çuquqlat: bağlat, yığ.  

çuqmaq

ka

: sarmaq. sıxı bağlamaq.  

çuqmaqlanmaq

ka

: yılan çörəklənmək. çənbərlənmək.  

çuqraqlanmaq

ka

: paltar yiyəsi olmaq, qeyinmək.  

çuqratmaq

ka

: 

<>

 

çoqratmaq

. 

çağlatmaq

.  

çuqrıĢmaq : çıqrışmaq. bərkişmək. sərtləşmək. 

(# çıfrıĢmaq. çıqrumaq. 

çıvrıĢmaq

ka. 

yumşanmaq. gəvşəmək). 

 

çuqĢatmaq

ka

: 

çuğĢatmaq

ka

. çuvşatmaq

ka

. coğşatmaq

ka

 coşdurmaq. 

turşatmaq. əkşitmək. qaynatmaq. köpüklətmək.  

çuqubarı

ka

: ət palçığı. bota, güh, saxsı çamuru.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

229 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çuqul 

: 

çuğul

. çuğul. çəngəl. cənqəl. sarmaş. şər kişi.  

çuqullamaq 

: 

çuğullamaq

. 

1. 

içgərmək. birinin iç sözün 

başqasına çatdırmaq. 

- o məni bəyə içgərdi. 

2. 

qoğulamaq. 

şikâyət edmək. yonqamaq

ka

. yonqatmaq

ka

. yanqamaq. 

yanıtmaq.  

çuqullamaq 

: 

çuğullamaq

. qırqatmaq 

çuqulluq: 

çuğulluq

. yonqaq

ka

. yonqat. yanqa. yanıt. qoğut. şikâyət.  

çuqun

ka

 : 

çuğun

ka

. tökmə tünc, paxır, bürüş. 

- çoğın aşıc.  

çuqur 

: 

çuxur

. oprı

ka

. obruq. oyruq. oğruq. dərə.  

çuqur 

: 

çuxur

. oyu 

(y <> r ) 

oru

ka

. 

oyuq.  

çuqurdan

ka

: 

çuxurdan. 

uçurum. yaran. yarqan. yar.  

çur çur

ka

: heyvan saqılırkən sütün qabda çıxardığı səs.  

çutur  

: çotur. kötü qılığ. bədəxlaq. 

- çotur kişi.  

çuvac

ka

 

: 

yuvac

. çuvaş

ka

. kərəki

ka

. 

çadır. cacır. çaşır.  

çuval 

: 

<

 

çuqal

 (

<

 

çuq

. 

tuq

). tağar. tağar

ka

. xurcun. xaral. tağarcıq. 

tulum. qap

ka

.  

çuvamaq

6

: yaymaq. boşaltmaq.  

çuvaĢ

ka

 

: çadır.  

çuvlamaq

ka

  

: 

çovlamaq. 

pörtəmək. pörtüləmək. çiğləmək. çiğ 

pişirmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

230 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çuvqa 

: 

cupqa

. 

çuvaq

. 

çupaq

. 

çapuq

. 

1. 

yədək at. 

2. 

qapac

. 

qılavuz. 

başbuğ. qulabuğ. 

- qalın qolan çuvqasız olmaz.  

çuvĢamaq

ka

 

: qaynamaq. köpüklənmək. qarnı yanmaq. əkşimək.  

çuvĢatmaq

ka

 

: coşdurmaq. tuvşatmaq. turşatmaq. qaynatmaq. 

- 

çaxır tuvĢatmaq. - sirkə qarnımı tuvĢatdı.  

çuvĢatmaq

ka

: çuğşatmaq

ka

. coğşatmaq

ka

 coşdurmaq. turşatmaq. əkşitmək. 

qaynatmaq. köpüklətmək.  

çuxurdan

: çuxurdan. 

uçurum. oyuq yer. batlaq.  

çü  

 

: 

çü

ka

. 

Ģu

. əmirdə (olumlu. olumsuz) bəkitmə 

bildirən bir ilgəç.  

çübək

ka

   : cocux cükü. çəkik.  

çübür çəbür

ka

: abur cubur. malın kötüsü. dəğərsizi.  

çübürlənmək

ka

: 

çüpürlənmək

. geçi qıllanmaq. geçinin qılı bitmək.  

çülük

ka

  

: çürük. soluq. pozuq. 

- yini gözü çülükdü: başı gözü soluqdu.  

çülükmək

ka

  

: çürümək. soluqm. pozulmaq. soluğmaq.  

çümçük  : sərçə. səçə

ka

. çıçalaq. quşqaç.  

çümərük: 

çimərik

. cimcilaq. suyua düşmüş. yaş. - 

çümərük kişi: gözü yaşlı, 

sulanmış, yava adam. - çümərüq kiĢi

ka

: hər zaman qözü sulanan. 

qözü az görən adam.  

çümgən

ka

: çimənlik.  

çümiç

6

 

: (

<

 

qap

). çömçə. çöməç. kəpçə. çəmçə. kəpəç. qapaç.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

231 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çümürmək

ka

: suya dərin daldırmaq·.  

çümüĢmək

ka:

 suya daha dərin daldırmaqda.  

çüpürlənmək

ka

: geçi qıllanmaq. - çübürlənmək.  

çür çür

ka

 : süt sağılırqən qapta çıxardığı səs. hərhanki bir axarın çıxardığı 

səs.  

çürgü

ka

  

: çiş (

cocuqlar

 

için

).  

çürnı

ka

 

: 

sürni

. sürgü, isal davası.  

çürük 

: çülük

ka

. pozuq. soluq.  

çürümək: çülükmək

ka

. pozulmaq. soluğmaq.  

çüĢək

ka

 

: ot. çayır.  

çütük 

: şütük. çotuq. qırıq. 

- çütük saqal: kösə saqal. 

 

çüvüt

ka

 

: 

çüpüt

. süyüt. suyut. boya. rəng. 

- qızıl çüvüt. qızıl boya. zindfrə. 

sülüğən· - al çüvüt. al boya. - göy çüvüt. lacivərt boya. - yaĢıl çüvüt. 

yaşıl boya. - sarıq çüvüt. sarı boya. zərnik. 

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

232 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

233 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

d

 

bax 

>

 

t

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

234 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

e 

ed 

 

: 

ed

ka

 ed

. 

əd

. ipəkli qumaş bənzəri kimi toxuma 

cinsindən sənət əsəri olan hər şey.  

edər 

: tər. tar

ka

. dəğər. müzd.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

235 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

edərləmək

ka

 

: yəhərləmək.  

edərlik

ka

: yəhərlik. yəhərin altına qoyulan ağac otaq.  

edərmək

ka

: aramaq. təqib edmək. qovalamaq.  

edik 

: tərbiyət.  

edi

ka

 

: 

idi

. iyə. yiyə. əfəndi.  

edikmək

ka

: ətiqmək

ka. 

etiqmək. yetişmək. tombullaşmaq. böyümək. 

tərbiyətlənmək. böyümək. yetişmək.  

edilgən

ka

: düzəlişən.  

edin

ka

 

: 

atın

. 

adın

. atruq. ayruq. başqa. dışında.  

edinmək: 

1. 

dəğərlənmək. qutanmaq

ka

. işlənmək. faydalanmaq. istifadə. 

2. 

bərpa edmək.  

ediĢ

ka

 

: 

idiĢ

. 

1. 

qədəh. tas. qap. bardaq. 

2. 

mal müll. 

3. 

təhiyyə.  

ediĢmək: ətişmək

ka

. barıştırmaq.  

ediĢmək

ka

: birbirinə qarşı edmək. verişmək. qılışmaq. bağışlamaq. ikram 

edmək. 

- bunu sizə artut ediĢdim: bunu sizə hidyə qıldım.  

editmək

ka

: tərbiyətləmək. böyütmək. yetişdirmək.  

ediz

ka

 

: 

atız

ka

 yüksək. yüksək yer. hər şeyin yüksəği. 

- ediz dağ: geçit 

verməyən dağ.  

edizlənmək

ka

: 

atızlanmaq

ka

. 

əngəl. sarp saymaq.  

edizlik

ka

 : atızlıq. yüksəklik.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

236 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

edkərmək

ka 

: 

ədkərmək

ka

. eygərmək. iyi görmək. iyi bulmaq. 

qulaq asmaq. dinləmək. düzəltmək. onatlamaq·.  

edku 

: 

ədqü

ka

. 

iyi. - 

edku yavlaq: iyi kötü. 

 

edləlmək

ka

: 

1. 

ıslah olunmaq. 

1. 

araştırılmaq.  

edlənmək

ka:

 

ədlənmək

ka

. 

eylənmək

. bir şey bir dilək üçün kullanılmaq. bir 

şey dilək edinilmək.  

edləĢmək

ka: 

ədləşmək

ka. 

eyləşmək

ka. 

birbirinə xeyir dua vermək. sayqı 

dolayısıylə birbirini aramaq.  

edlətmək

ka :

 ədlətmək

ka

. eylətmək

. 

iyiləştirmək. ıslah ettirmək.  

edlik

ka 

: 

ədlik

ka. 

eylik

. 

istfadəli. faydalı.  

edmək

ka

: idmək. itmək. idərmək. itərmək. iymək. iyəmək. iyərmək. 

iyələmək. ismək. isəmək. isərmək. edqərmək. edqirmək. 

əzqərmək. ezqirmək. dəğər vermək. saymaq. işləmək. eləmək. 

toxunmaq. salmaq. gôndərmək. sərbəst buraxmaq. donatmaq. 

- dəmir əlimə etdi: toxundu. - ona nə etdin: nə toxadın. 

- 

yükünc 

qılmaq, edmək: ibadət edmək. 

 

ednətmək

ka

: 

atnatmaq

ka

. 

dəğişmək. bulunduğu haldən başqa bir duruma 

girmək.  

edqərmək  : edqirmək. edmək. əzqərmək. ezqirmək. dəğər vermək. 

saymaq. işləmək.  

edqıl 

: eyqıl. yolla. göndər. 

- eyqil məni döğüşgə.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

237 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

edqirmək  : edqərmək. edmək. əzqərmək. ezqirmək. dəğər vermək. 

saymaq. işləmək.  

edqülük  : 

ədqülük. eykülük. əykülük. 

iyiiiq.  

edqülük  : ədqülük

ka

. eykülük. əykülük. iyilik.  

edrik

ka

 

: irik. qatı nəsnə.  

edsəmək

ka

: göndərmək istəmək.  

edu

ka

 

: 

1. 

gərəklik. zərurət. 

2. 

zəhmət.  

edük

ka

  

: 

1. 

qutlu. mübarək olan. aslında yiyəsinin yaptığı bir adaq (

nəzir

) 

üçün saxlanaraq yünü qırxılmayan, sütü saqılmayan, yük 

vurulmayaraq, başıboş buraxılan. salıverilən hər heyvana bu 

ad verilir. 

2. 

geçitsiz sıra dağlar. dağ şilsiləsi.  

ef 

 

: ev. üy

ka

 

ev. əv. öv. üv.  

el 

 

: 

1. 

boyun

ka. 

boğun. toplum. millət. 

- el qamu: el hamı: 

el hamısı. kişi barca. hamı millət. 

2. 

birini çevrəyən qohum, tanış. 

türkün. türkən. 

3. 

ölkə. 

- bəy el basdı: bəy ölkəni fəth etdi. 

tutmaq.  

el 

 

: 

el

ka

. 

əl. il

. 

ıl

. 

1. 

fürsət. boşluq. güşatalıq. açıqlıq. 

- əl 

tapıb gəldim. - bir əl verseydin bilərdim nəyin nəsidi. 

2. 

eşik. çöl. 

bağlı bir yerə görə açıqlıq, meydan

. - güc eldən girsə, törü 

tüzlükdən çıxar: zor asdanadan girsə, düz bacadan (pəncərədən) 

qaçar. 

3. 

kötü. dəğərsiz

. - el qızı: ortalıq arvadı. - el kiĢi: çüçə əri. 

4. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

238 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

vilayət. 

- bəy eli. 

1. 

barış. - 

iki bəy birlə el oldu: iki bəy arası barış 

oldu.  

elcə bilən  : şeyx. apqaç. avıçqa

ka.  

elçi

ka

 

: yazıqçı yazıcı. qohumlar arasında söz, məktub gətirip kötürən 

kimsə. xanla el arasının elçisi. tayanğu. ulan. pərdəci. 

yalavac

ka. 

pəyqəmbər.  

elçilik 

: yumuş

ka

. xitmət. vəzifə. tapma. tapı. tapuq

ka

.  

elgin 

: 

yelgin

. 

ilgin

 

(ilişən. yel kimi dəğib keçən). 

qonaq. köçür. 

- ilgin 

olub ol keçdi.  

elik 

: barış. varış. qavuş. bir araya gəlib oturmaq. sülh.  

elli 

 

: tayfalı. uquşlu. oğuşlu. qohumlu.  

en  

 

: 

in

. 

yen

. 

yin

ka

. ən

. (

<

 

yenmək

). 

1. 

çuxur. iniş. eniş. 

aşağ. - 

in yer: en yer. - en yoq: eniş yoxuş. 

2. 

dışqı. pox. ən. qığ. 

xıx. qoyun pisliği, tərsi. 

3. 

in. il

ka

. düş. - 

atdan il. 

4. 

yan tərəfa 

olan genişliq. yan. 

5. 

yin. nin. yuva. 

- arslan yini. 

 

endək 

: tavan. alt. 

(# andaq

ka

: bir nəsnənin üst yanı. yuxarı. dam)  

endərmək: 

bax

 

>

 

endirmək

 

endik 

: əndik

ka

. qanmaz. anlamaz. şaşqın. gic. 

- əndik ər: budala adam. 

- əndik uma, evlini ağırlar: səfeh qonaq, ev yiyəsinə buyur diyər, tarif 

elər.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

239 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

endirmək

: 

1. 

əndürmək. yendirmək

ka

. əndər dödərmək. axtarışmaq. 

2. 

bükürmək

. 

düşürmək

. 

salmaq

. 

yenğşürmək

ka

. enqsürmək. 

tökmək

. - təğirin bükür: düşür. - təxdən bükürən: salan. 

buqurmaq

ka

. ıldurmaq

ka

. - 

ağdıran kimdür, endirən kim. 

 

enək 

: 

ənək

. 

inək

. 

1. 

pıroqram. bərnamə. bəllənmiş olaylar. 

2. 

yencə. 

yencgə. abid. mö'mün.  

enəmək

ka

 : imləmək. bəlləmək. damqalamaq. nişanlamaq. 

- mallar enədilər. 

- qoyunları enəyin. - enənmiş işlər.