İncelemeleri

4. 

şeh. yaş. - 

çiq topraq. - çiq don: yaş paltar. 

5. 

- çiq turmaq: aşıq oyununda, 

aşıq yan yatınca çuxur tərəfi yuxarı gəlmək. 

1. 

qırov. sarqım

ka

. 

salqım.  

- çiq çiq

ka

: çıx çıx. çilik çilik

ka

. oğlağı çağırmaq üçün kullanılan bir 

söz.  

çiq 

 

: çiğ. süllük

ka. 

pişməmiş.  

çiqilmək

ka

  : 

çiqqilmək

. (

<

 

ciq. tuq

). düğümlənmək. bərkimək. sıxışmaq. 

- 

düğün çiqildi.  

çiqin baĢı  : - 

çiğin baĢı uşun

ka

. omuz başı. 

 

çiqin

ka

  

: 

çiğin

. 

1. 

ipək. 

2. 

- çiğin gəmiğı. kürək gəmiki: yağır. yarın

ka

. 

3. 

üzüm 

bağlarında bitən heyvanların yediği başaqlı bir ot. 

 

çiqinlətmək 

: 

çiqlətmək

. 

çıqrıtmaq

ka

. düğümləmək. əzib, döğüb, 

təpib, kiplətib bərkitmək.  

çiqiq

ka

  

: nuxdə. çəkik.  

çiqit

ka

  

: 

çiyit

. pambıq çəkirdəği.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

218 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çiqləmək  : 

çiğləmək

. çiğ pişirmək. pörtüləmək. pörtəmək. çuvlamaq

ka. 

çovlamaq.  

çiqlətmək  : 

1. 

çıqrıtmaq

ka

. 

çiqinlətmək

. düğümləmək. əzib, döğüb, təpib, 

kiplətib bərkitmək. 

2. 

çiğlətmək

ka

. 

çiylətmək

ka

. 

çiləmək

ka

. 

çilətmək

ka

. 

(

<

 çiy. çiğ: şeh). 

yaşartmaq. ıslatmaq. sulamaq. 

ölləmək. tərlətmək.  

çiqliĢmək: düğünlənmək. çiqilmək. çiqtürmək.  

çiqnə

ka

  

: mala. cütçülərin "

sürgü

" dediqləri ayqit.  

çiqnəmək: 

çiğnəmək

. ağızda əzmək. tanculamaq

ka

. tıncılamaq.  

çiqnəmək

ka

: (

<

 

çıq

. 

çuq

) 

çıqrıtmaq

ka

. 

1. 

sıxı tikmək. 

2. 

altın 

təllərlə (yani 

qılapdan deyilən altın sarılı təllərlə) i

pək qumaş üzərinə naxış 

işləmək. 

3. 

yerə sürgü çəkmək.  

çiqqin 

: 

çiggin

. 

çivgin

. yağlı. doyurucu. bəsləyici.  

çiqrimək: 

çiğrimək

. iqrimək. iğrenmək. yermək

ka

.  

çiqtən

ka

 : 

çiktən

ka

 

çitgən. (

<

 

çiq. çuq. tuq

). örtük.  

çiqtürmək

ka:

 

1. 

sıxıştırmaq. düğüm sıxıştırmaq. düğünləmək. 

1. 

çiğlətmək

. 

çilətmək. islatmaq. 

- əkməyi çiğtürmək. 

 

çiriĢ 

: 

siriĢ

. yalım

ka. 

yapışqan. çəsb. qatut

ka. 

 

çirk 

: çaplaq. çəlpək. çalpaq

ka

. çapağ. pox.  

çirkin 

: qaqac

ka

. kir. bulaşıq. pas.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

219 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çirt

ka

 

: 

çırt

 

çurt

. diş arasından piliyib çıxarılan səs. 

- çırt süzmək: diş 

arasından salıq atmaq.  

çiĢ çiĢ

ka

 : qadın cocuğu işətmək istədiği zaman söylər. at haqqında da 

böylədlr.  

çiĢəmək

ka

: çiş edmək.  

çiĢətmək

ka

: çiş ettirmək.  

çit

ka

  

: 

Ģət

. 

çət

ka

 

Ģat

. 

1

. 

(

qamıştan, tikəndən yapılmış

) duvar, hörük. 

2

. 

çardaq. 

3

. çət

. 

Ģat

. 

Ģət

. ürək. cürət. cəsarət. 

- onun nə Ģəti var. 

4. 

ürək. cürət. cəsarət. 

bax

 

>

 

çət

. 

 

çivi 

: talquq

ka

. dalqaq.  

çivqin  

: 

çivgin

. 

çiggin

. yağlı. doyurucu. bəsləyici. 

- çivqin aş. bəsləyici 

yemək. - çivqin ot. heyvanları səmirtən ot.  

çivqünlənmək: cana, yararlı bəsləyici bulmaq.  

çix 

>

 çiq 

çiy  

: 

çiy

ka. 

çiq. 

şeh. nəm. yaşlıq. - 

çiy yer. 

 

çiydəm

ka

  : çaydam. incə keçə. xalça, parçanın yanlarına tikilən yanlıq. 

sınqır. zavar.  

çiylətmək

ka

 

: 

çiğlətmək

ka

. 

çiləmək

ka

. çilətmək

ka

. 

(

<

 çiy. çiğ: şeh). 

yaşartmaq. ıslatmaq. sulamaq. ölləmək. tərlətmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

220 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

çiğ 

>

 çuq 

çoban 

: 

çoban

. köy böyükünün yamağı, köməyi, maavini. gizir. qışlaq 

ağsaqqalının yardamçısı

6

. 

- çoban çantası: yanlıq.  

çolaq 

: 

1. 

çaprıq. bir tərəfə çarpılmış. 

2. 

çulquy

ka

. bir tərəfa çarpılmı. - 

çulquy əlik: əli çolaq. - çulquy etük: topuğu çarpıq ayaqqab. 

 

çolaq 

: solaq. unqamuq

ka. 

  

çomaq

ka

: 

1. 

üyqurlarca müslümanlara verilən ad. 

2. 

çəlik. əsa. 

2. 

çəpəng

ka. 

küp.  

çopulmıq : çubbılıq.  

çoq  

: 

çoğ

. 

çox

. 

çuq

. 

1. 

gur alov, yalın. günəşin günorta çağındaki 

qızqınlığı. qızarmış odunun iti yalını, saçağı. 

2. 

buxca. nələr 

(

şeylər

) qoyulan heybə. 

3. 

ökil

ka

. təlim

ka

. telim. talay. dalay. talım. 

dalım. üstək. üstəlik. artıq. ziyadə. yumqı

ka

. toplu. çoxluq. cəm. 

- mən üstək verdim. 

4. 

küt. axmaq. səfeh. çinis. - 

çoğ ər: səfeh 

gədə.  

çoq 

<>

 çuq 

çoqalmaq  : 

çoğalmaq

. 

çoxalmaq. 

üstəlmək

ka

. artmaq. artırılmaq. talınmaq. 

böyümək

. 

çoxlanmaq. toplanmaq. ulqalmaq. uqlalmaq. 

- talındı 

biligim. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

221 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çoqalmaq  : 

çoğalmaq

. öklimək

ka

. artmaq. böyümək.  

çoqalmaq  : 

çoğalmaq

. ütrəmək

ka. 

üdrəmək

ka

. ürəmək.  

çoqalmaq: 

çoxalmaq

. 

aşıb daşmaq. talqımaq.  

çoqaltmaq : 

çoğaltmaq

. öklütmək

ka. 

arttırmaq.  

çoqaltmaq: 

çoğaltmaq 

ütrətmək

ka. 

üdrətmək

ka

.  

çoqaltmaq: 

çoğaltmaq

. öğlitmək

ka

 

 

çoqaltmaq: 

çoğaltmaq

. uğlutmaq

ka

. oğlutmaq

ka

. ürətmək.  

çoqar 

: 

çoğar

. 

çoğra

. çoğrama. fəvvarə. qaynar. fışqıran.  

çoqı

ka

  

: 

çaqı

. 

çuqı

. gürültü. bağırtı. savaş.  

çoqılamaq

ka

: bağırmaq. çağırmaq·. - çaqılamaq.  

çoqlamaq: ağlamaq. yığlamaq. sığtamaq. sıxtamaq. cırlamaq. bağırmaq. 

carlamaq.  

çoqlanmaq: 

çoğlanmaq

ka. 

1. 

toplanmaq. axışaraq. 

2. 

yalınlanıb alovlanmaq. 

günəş yalını yerə təpməsi. - 

od çoğlandı. 

 

çoqluq 

: 

çoxluq

. 

1. 

cəm. topluq. cəmiyyət. 

- çoxluq ad: cəm ad. 

2. 

ərniş. 

bolluq.  

çoqmalamaq

ka

: tuqmaqlamaq. tuqarmaq. girdələmək.  

çoqra 

: 

çoğra

. 

çoğar

. çoğrama. fəvvarə. qaynar. fışqıran.  

çoqral 

: 

çoğral

. covlal. covlan. şuluğ.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

222 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çoqralmaq

ka

: covlalmaq. covlanmaq. coşub, qalxıb qaynamaq. 

dalqalanmaq. təlatümləşmək. şuluğlaşmaq.  

çoqrama: 

çoğrama

. çoğar. çoğra. fəvvarə. qaynar. fışqıran.  

çoqramaq

ka

 

: 

(pınarda su. təncərədə bir şey

) qaynamaq.  

çoqraĢmaq

ka

: çoğalmaq. dalqalanmaq.  

çoqratmaq

ka

: 

çuqratmaq

. çağlatmaq. çoşdurmaq. iti iti qaynatmaq. 

qaynaşdırmaq.  

çoqturmaq

ka

: quşqutmaq. qoçturmaq. saldırtmaq. cumdurmaq. üzərinə 

indirtmək. 

- quşu qaza çoqturdu.  

çoqul 

: 

çoğul

. çuğul. çəngəl. cənqəl. sarmaş. şər kişi.  

çoqulmaq

ka

: bağlanmaq. buxcalanmaq·. çox kötü. alçaq.  

çor

 

 

: 

çor

ka

 

1. 

korluq, yanıqlıq, çürüklük göstərən söz (

#

 

cür. cur. yaraqlıq, yarqılıq, düzənlik göstərir). - cür istədik, çora 

düşdük. 

2. 

oğrət yeri bitişiq qadın. 

3. 

sarılqan. sarımsaq. alağ, ot. 

- 

çor ot.  

çoraq 

: 

Ģoraq

. 

1. 

qıraç. 

2. 

ağlaq

ka

. ıssız, boş, xəlvət, 

çorlanmq: korlanmaq. ziyana düşmək. 

(# cürlənmək

ka. 

dəğərlənmək. 

aşınmaq. faydalanmaq). 

 

çotuq 

: şütük. çütük. qırıq. 

- çotuq saqal: kösə saqal. 

 

çotur  

: çutur. kötü qılığ. bədəxlaq.  

çovac

ka

 

: 

( 

ç <> k <

 kov: oyuq. kovaq. ). 

çadır. 

- qurvı çovac

ka

: yuvarlaq çadır. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

223 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çovıl 

: çovlı

ka. 

süzqəc.  

çovlamaq: çuvlamaq

ka. 

pörtəmək. pörtüləmək. çiğləmək. çiğ pişirmək.  

çovlı

ka

 

: çovıl. süzqəc.  

çöjülmək

ka

  

: 

bax

 

>

 

çözülmək

.  

çök 

>

 çöq 

çöl

  

: - çöl sıçanı: buzağu dili

ka

. 

 

çömbə 

: cumulu. yumulu. (#

 cik: omba. götü üstü)

 

çömçə 

: (

<

 

qap

). çöməç. çümiç

6

. kəpçə. çəmçə. kəpəç. qapaç. 

çönğək

ka. 

çönək. qutu. kasa.  

çöməç 

: (

<

 

qap

). çömçə. çümiç

6

. kəpçə. çəmçə. kəpəç. qapaç.  

çöməz 

: çıraq. buşqut

ka

. şagird. öğrənci.  

çömlək 

: çaşqal

ka

. kəşgül. çanaq.  

çömmək

ka

: dalmaq. çimmək.  

çömqən

ka

  : hər zaman dalan.  

çömrək

6

: doğurqa. toğurqa

ka

. toqqura. toqra. toqar. qamış. düdük. yüyə. 

lülə.  

çönbərlənmək: çoqmalanmaq

ka

. tuqmaqlanmaq. tuqanmaq. girdələnmək.  

 

çöndərmək 

: aynatmaq

. 

dəğiştirmək. çevirmək. sındırmaq. 

əğirmək. aşırmaq.  

çönək 

: çönğək

ka. 

çömçə. qutu. kasa.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

224 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çönğək

ka

: çönək. çömçə. qutu. kasa.  

çönmək  : aynamaq

ka. 

dəğişmək. dönəmək. fırlanmaq. təzginmək

ka. 

tərkinmək.  

çönüĢmək: təvrişmək

ka

. devrişmək. çevrişmək. alınmaq. vuruşmaq.  

çöp 

: 

çöp

ka

 

<

 

çöpıik

. 

çapıq

. 

1. 

şarabın tortusu. hər şeyin çöküntüsü, 

çökəli. qalıt. çör çöp. 

2. 

dəğərsiz, alçaq. 

- çöp çəp kişilər: daşqa, 

alçaq kişilər. - çöp adamdır: zibil kişidir. 

3. 

oğuq. tikə. nərsənin 

oğuntusu, kiçik parçası. 

- bir çöp: bir az. - bir çöp aş yedim. - 

saman çöpü. - gözümə çöp düşdü. - çöp düĢmüĢ: - çöp düşmüş 

qöz: yamlıq qöz

ka

. - çöp çəp kiĢilər

ka

: dəğərsiz kimsələr. 

3. 

nərsənin 

sıxı, özü. esans. 

 

çöpər 

: 

çöprə

ka

. əsqi paltar.  

çöprə

ka

 

: 

çöpər

. əsqi paltar.  

çöpük 

: şöpik. çör çöp-  

çöpür

ka

 

: 

1. 

geçi qılı. 

2. 

çöplük

. dəğərsiz, ərziməz

6

 nərsə. 

- çöbür çəbür

ka

: 

pozuq tozuq. 

3. 

qoğ

ka

 koğ. pislik. 

 

çöq çöq

ka

: 

çök çök

. dəvəni, başqa birisini köçməyə çağırmaq. dəvəyi 

ıhtırmaq üçün kullanılır bir söz.  

çöqdi

ka

 

: qulağın altında "

qafa

 

baltası

" deyilən yer.  

çöqəl 

: 

çökəl

. çöküntü. çöp

ka

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

225 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çöqən

ka

 

: 

çoğan

. 

çavqan

. 

1. 

- çögən otu: sabun kimi köpürən bir bitgi: 

yunqaq

ka

. 

2. 

çəvqən. 

at

 

üsdən

, 

topu çəkib itmək üçün kullanılan 

ucu əğri dəğnək. 

 

çöqəs 

: 

çökəs

. dalqıc. qəvvas.  

çöqmək  : 

çökmək

. çuqmaq. çoqmaq. qonmaq. enmək. quşun aşağı 

inməsi  

süzülüp enmək.   

çöqmək  : çökmək. qonmaq. enmək. quşun aşağı inməsi süzülüp 

enmək. çaqmaq. diz çökmək. dibə çöqmək.  

çöqtürmək

ka

: 

çöktürmək

. mə'dən ayırıp çöktürmək. təsfiyə edmək.  

çöqünmək: 

çökünmək

. sökünmək

ka. 

diz çökmək. əbd olmaq. ibadət edmək. 

- tanrıya çökünün. 

 

çöqüntü: 

çöküntü

. çökəl. çöp

ka

 

çöqürmək

ka

 

: çökərmək.  

çöqüĢ 

: 

çöküĢ

. 

1. 

köpüş. şişik. 

2. 

təsfiyə. əriş.  

çöqüt 

: 

çöküt

. külə. güdə.  

çör çöp : zibil. tübün. tüpün. parçaları yəməktə bulunan çör çöp parçaları. 

buğda kəsmik.  

çör çöp 

: yam

ka. 

pislik. çapaq. gözə.  

çörək 

: aş. yemək. azıq. toquc

ka

. toxuc. xurək.  

çörək 

: püşqəl

ka

. büsqəç. yufqa. pidə kimi incə əkəmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

226 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

çörəkləmək

ka

: çörək yapmaq·.  

çörəklənmək: çuqmaqlanmaq

ka. 

çənbərlənmək.  

çözdürmək 

: yazturmaq

ka

. yanıltmaq.  

çözdürmək: saştürmaq

ka. 

  

çözlüĢmək : yazlışmaq

ka

.  

çözmək 

: saşmaq

ka

:  

çözmək

ka

: yormaq

ka. 

yarmaq. ayırmaq. yasmaq

ka. 

dağıtıp yaymaq. açmaq. 

çəkərək uzatmaq. uzunluğuna çəkəmək.  

çöztürmək

ka

: gərdirmək. çəktirmək.  

çözük 

: 

1. 

çözülmüş. saşuq

ka

. 

2. 

sust.  

çözülmək: ayrılmaq. sesinmək. saşlımaq. saşılmək

ka

. saşülmək. uzanmaq. 

uzaymaq. sünmək.  

çözülmək: yazılmaq

ka. 

yadılmaq. yayılmaq.  

çözüĢmək: yazışmaq

ka

. açmaq. çıxarmaq. - yükləri arabadan yazışdıq. 

- 

yaydan kirişi yazıĢ: çıxart.  

çözüĢmək: yazışmaq

ka

. yayışmaq. kirişi, yayı açmaq, çəkmək.  

çubuqlama: ağış, hərraclama, carlama işi. bu yolla satışda, qiyməti çox 

verən, malı alır.  

çuh çuh

ka

 : atı yürütmək. azarlamaq üçün çıxarılan səs·.  

çulbuĢ

ka

: bulaşıq. 

- çulbuĢ iş.  

çulıman

ka

: 

1. 

su qaynağı. 

2. 

çulqalı, burşuq, çətin nə. 

- çulıman iş.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK