İncelemeleri

enən 

: inən. dişi (

dəvə

) 

enənmiĢ: əniş. eniş. tutuq

ka

. iğdiş. əxdə. iğdiş edilmiş. tutuq

ka

.  

enətmək

ka

: imlətmək.  

eng 

>

 enq 

enğ 

>

 enq 

enik 

: 

1. 

ənin. bükin

ka

. bükülmüş

 

buruq

. 

xacə. iğdiş. 

2. 

tula. it çüçüyü. 

3. 

qoduq. bala. uşaq. 

- arslan eniyi, yalqun eniyi. 

 

enikləmək : itin çüçükləməsi.  

eninə  

: 

- eninə geniĢ olan: yetiz

ka

. ənli. geniş.  

eniĢ  

: 

1. 

iniĢ

. - 

iniĢ yoxuĢ: art yış

ka

. 

1. 

əniş. enənmiş. tutuq

ka

. iğdiş. 

əxdə.  

eniĢmək  : ınışmaq

ka. 

inişmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

240 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

enk 

>

 enq 

enli 

: ənli yetiz

ka

. eninə geniş olan. geniş. anğıl

ka

. yatız. gen. açıq. 

açıla.  

enmə 

: inmə. ilmə

ka

. düşmə. - 

atdan ilmə. 

 

enmək 

: (

e <> e <> ə ) 

inmək

. 

ənmək

. 

1. 

ılmaq

ka

. ilmək

ka

 inmək. düşmək. 

axmaq. düşmək. şütmək 

<

 met 

>

 

tüşmək. 

- qar inir: düşür. - axşam 

üzü dağdan aĢdıq. 

2. 

savılmaq

ka. 

savulmaq. yaşmaq. yatmaq. 

keçmək. 

3. 

quşun aşağı inməsi - çoqmaq. çuqmaq. çökmək. 

qonmaq. süzülüp enmək.  

enqək  

: 

engək

. ağzın iki yanı. ağzın bittiği yeri. avurt.  

enqək 

: 

engək

. 

əngək

. (

<

 

yengək

). 

1. 

ağzın iki çanağının birbirinə 

yenən qoğuşan yer. 

2. 

ləçək, börk bağlamaq sapı.  

enqəĢ 

: 

engəĢ

. amaclıq

ka. 

nişan yeri.  

enqıtmaq: 

enğıtmaq

ka

 

anğıtmaq. şaşırtmaq. anqıtmaq.  

enqil 

: 

engil

. qısqa. qısaq. müxəffəf. 

- bu sözün engili. - səkiz" səggizin 

engilidi.  

enqin

 

: 

engin

. 

əngin. 

1. 

aşqın

ka. 

ağqın. oğqun. 

- aĢqın topraq

ka

: axıp 

enən, oğqun topraq. 

2. 

geniş. dərin. tərinğ

ka

. hər şeyin dərini, 

çoxu. 

 

enqir 

: 

engir

. 

ingir

. imir. alatoran.  

enqir

ka

  

: 

enğir

ka

. amır. əmir. imir. alaca qaranlıq. alatoran.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

241 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

enqsürmək: yenğşürmək

ka

. endərmək. tökmək

. 

 

enqüt 

: 

enküt. 

anqut

ka

. ənkit. ənküt. anlağdan qıt. anlamaz. qanmaz. 

axmaq.  

ensəmək  : ılsamaq

ka. 

ilsəmək. enmək istəmək.  

enüç 

: 

ənüç

ka

. 

qözə enən pərdə·.  

enüçləmək : 

ənüçləmək

ka

. 

qözə enən pərdəyə ilac qoymaq.  

enüçlənmək: 

enüçlənmək

ka

. 

qözə pərdə enmək.  

eqitmək  : 

eğitmək 

iqidmək

ka. 

əkitmək. tərbiyə edmək. əğitmək. 

yetiştirmək.  

eqiz 

: 

əkiz 

(

<

 

iki

). ikəz. ikik, əşli, qoşa olan. 

- ikiz uşaq.  

erkən 

: 

irkən

. - 

erkənin: irkənin.  

erkin 

: davamlı. dalba dal. kəsilmədən. 

- irkin yağmır.  

erqənin 

: 

erkənin

. 

irkənin

. dandakin. danquni. səhər çağın. bamdadan.  

ertə 

: irtə. yeyin. tez.  

ertələmək  : ərtələmək

ka. 

ərkən başlamaq.  

ertti 

: 

ərtti

. ərtilmiş, keçmiş. ötmüş. 

- ərtti ötlək: keçmiş zaman.  

eĢəmək 

: üşəmək

ka. 

eşmək. axtarmaq.  

eĢik

 

: 

qapı

. - ərməkügə, eşik art olur: təmbələ qapı dağ beli görünür.  

eĢiklik 

: eşigə, qapya özəl olan. 

- eĢiglik ağac. - eĢiklik barçın. 

 

eĢilmək 

: üşəlmək. əndər döndər edmək. axtarmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

242 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

eĢilqən

ka

: uzanan, çəkilgən.  

eĢiĢmək

ka

: nərsəni əşmək, qazmaq.  

eĢittürmək

ka

: işittirmək.  

eĢmək 

: bükmək. əğirmək. qıvırmaq. tavratmaq

ka

. üşəmək

ka. 

eşəmək. 

axtarmaq. deşib aramaq.  

etilmək

ka

: 

edilmək

. düzəlmək. yapılmaq.  

etilqən sayılqan

ka

: birçox işlərə qirən, çıxan. iş başarıb, iş çözən.  

etin 

: 

edin

. anıl. qoyun. qoyqun. qoynuq. hazır. amadə.  

etinmək  : 

edinmək

ka

. 

( 

e <> i

 ) itinmək. qılınmaq. əyinmək. hazırlanmaq. 

- 

tutuq edindi: bulun buraxıldı. 

bir yeri yurt edinmək. yersinmək

ka. 

yerə bağlanmaq, öğrəşmək. 

- onlar bu yeri yersindilər: yer edib 

oturub, yerləşdilər.  

etiq  

: başmaq. ayaqqab. burbaç. pabuç. məst.  

etiqmək  : ətiqmək

ka. 

edikmək. yetişmək. tombullaşmaq. böyümək.  

etiĢmək 

: 

ediĢmək

ka

. qılışmaq. qılınmaq. qarşımaq. 

- yükünc etiĢmək: 

ibadət, namaz qılmaq.  

etitmək

ka

: 

edidmək

. eddirmək. sıxıntıya qoymaq. edməyə itmək, itələmək. 

zorlamaq. məcbur edmək.  

etlik 

: 

edlik. 

yetlik. çarıq.  

etmək

ka

 

: 

1. 

(

yardımcı

 

feil

) edmək. ( 

e <> i

 ) itmək. yapmaq. edmək. 

eyləmək. qılmaq

. 2. 

ətmək

. ( k <> t ) 

yeyiləcək əkmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

243 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

etsəmək: 

edsəmək

. itsəmək. göndərmək. bağışlamaq.  

ettürmək

ka

: büktürmək. iytürmək.  

ettürmək

ka

: 

əddürmək

ka

. onartmaq. düzlətmək. qıldarmaq.  

etük 

: 

- etüklük sağrı: ayağqabı yapmaya ayrılan dəri. 

 

etüklənmək

ka

: 

ətüklənmək

ka

 ayaqqabı. etiq yiyəsi olmaq.  

ev

  

 

: 

əv. üy

ka

 

ev. ef. öv. üv.  

- quruq ev { 

1

. içində kimsə bulunmayan ev. 

2

. boş, yaraqsız, qoşsuz, 

moblımansız, vəsayilsiz ev (# doluq ev: yaraqlı qo. lı, vəsayilli ev)}.  

- ev barq: ev eşik.  

- qıĢlıq ev: kərəki

ka

.  

- evin çatısı: damı. tarus

ka

.  

- evin kiriĢləri: sunı

ka

. - evin önəmli yeri, sədiri: tör

ka

. törə

ka

.  

- qonaq sevməyən: evi kəndinə dar gələn kişi: kişirqək ər

ka

. qısırək. - 

evini ortaya qoyup qumar oynamaq. əvini öndül qoymaq: evləşmək

ka

. 

evləşmək: avlaşmaq

ka

.  

- əvini özləmək: ev səmək

ka

.  

- əvini özlətmək, istətmək: evsətmək

ka

.  

- 

evli ərkək: bək

ka

.  

- evliq: ev yiyəsi.  

- evlük: qadın. - öz evi saymaq: evi bənimsəmək. evsinmək

ka

.  

evdilmək

ka

: qurşalmaq. ələ keçirilmək. toplanmaq·.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

244 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

evdimək

ka

: toplamaq.  

evdinmək

ka

: yığmaq. toplamaq. toplamayı üzərlnə almaq. kəndi kəndisinə 

toplamaq. 

- yemiş, para evdin.  

evək

ka

 

: 

1. 

ivmiq. evgil. əcələci. ivən. 

- ivək ər. əcələçi adam. 

1. 

ivək. 

evək. tələs. əcələ. 

 

evilmək : evilmək. ivilmək. tələsmək. əcələ edmək.  

evin

ka

  

: evin. ivən. dənə.  

evinmək: evdə qalmaq. - 

o evindi bəkləndi: evdə oturub gözlədi. 

 

evirgən tevirgən: keçürgən. çara, yol yoruq bilən, düşünəın.  

eviĢmək: ivəşmək. qoşuşmaq. qaçışmaq. tələsmək. əcələ edilmək.  

evlatlıq 

: oğulluq. tutunçu oğul

ka

. evlâtlığa alınmış cocuq.  

evlənmək: 

1. 

ağıllanmaq. hâlə qurulmaq. 

- ay qopup evlənib, ağ bulut 

hörlənib. 

2. 

kəndinə ev edinmək ·.  

evləĢmək: 

1(e <> a) 

avlaĢmaq

. 

əvləĢmək

. 

1. 

toplanmaq. yığılmaq. 

. 

ev 

üstündə mərcləşmək. evini ortaya qoyup qumar oynamaq. 

2. 

toplanmaq. yığılmaq. avlaşmaq. 

3. 

evini ortaya qoyup qumar 

oynamaq. evini öndül qoymaq.  

evlik

ka

 

: 

1

 sahabxana. - 

evli qonaqlar. 

2. 

yumaş. ram. aram. (# 

ası: 

vəhşi). 

 

evliĢmək: əhliləşmək. (#

təziĢmək

ka

. 

tazıĢmaq. təlsəşmək. tələsmək. 

durmamaq)

. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

245 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

evrilmək: 

əvrülmək

. 

çevrilmək

. 

1. 

dolanmaq. yönəlinən yerdən çevrilmək. 

2

. 

dönmək. çönmək. uğramaq. gedmək.  

evsəmək: 

əvsəmək

. 

ivsəmək. 

1. 

tərkişmək. tələsmək. dalsamaq. əcələ 

edmək (

istəmək

). 

2. 

evə yazmaq. evini özləmək.  

evsətmək : evini özlətmək. istətmək.  

evsinmək: evlənmək. məskunlaşmaq.  

eygərmək: ədkərmək

ka

. edkərmək

ka

iyi görmək. iyi bulmaq. qulaq asmaq. 

dinləmək. düzəltmək. onatlamaq·.  

eygi

ka

 

: 

( y <> z ) 

əzqi

. rəhmət. səna. hörmət.  

eygili 

: xoş niyyət. - 

bax qıl ona eygiligin, ağız gülə.  

eygilik 

: 

iriklik. 

açıqlıq. fürsət. fürc. - 

işləri bitirib irikliklə gəldik. 

 

eygili

ka

 

: əzqil. rəhm olunan. rəhmətlik.  

eyilik 

: iyilik. əzqil. eygili. rəhm olunan. rəhmətlik.  

eykülük 

: 

ədqülük. edqülük

ka

. ədqülük

. 

əzkülük. 

iyilik.  

eylə 

: əylə. ayla. öylə. öcür. 

- əylə yap: əylə qılqıl 

eylənmək: 

ədlənmək

ka

. 

edlənmək

ka

. 

bir şey bir dilək üçün kullanılmaq. bir 

şey dilək edinilmək.  

eyləĢmək

:

 ədləşmək

ka. 

edləşmək

ka. 

birbirinə xeyir dua vermək. sayqı 

dolayısıylə birbirini aramaq.  

eylətmək

:

 ədlətmək

ka

. edlətmək

ka. 

iyiləştirmək. ıslah ettirmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

246 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

eylik

 

:

 ədlik

ka. 

edlik

ka. 

istfadəli. faydalı.  

eylik 

: 

iylik

. iyi, yaxcı olan.  

eynal

 

: inal

ka. 

anası böyük qadın olub, atası ortalıqdan (

qara eldən. 

qərə millətdən)

 olan bütün kişi.  

eyqil 

: edqil. yolla. göndər. 

- eyqil məni döğüşgə.  

eyqu 

: əzqu. ayqu. əyku. iyi. gözəl. yaxşıqlı.  

eytiĢmək

ka

: barışmaq, curlaşmaq. yarışmaq. 

- olar için eytiĢdilər: olar öz 

aralarında barışdılar.  

eytürmək: yırtürmək.  

ezqirmək: əzqərmək. edqərmək. edqirmək. edmək. dəğər vermək. 

saymaq. işləmək.  

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

247 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

248 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

ə 

 

 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

249 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

 

əbbək 

: əkmək. 

- cocux dilində əbək

ka

. 

 

əbə 

: 

bax

 

>

 

aba. 

 

əbək

ka

.  

: 

əbbək. 

(

cocux

 

dilində

) əkmək. əkmək 

- əbbək yekələr dilində

 

əcəb

 

: 

lap

. - tab oldu: əcəb oldu. - tab elədim: əcəb elədim.  

əcib 

: azıq

ka. 

azuq. ayuq. atuq. qərib. görünməmiş. foquladə. qeyri 

təbii.  

əcik

ka

 

: böyük qərdəş. dadaş. - 

əciqim: qərdəşim. 

 

əçə

ka

 

: 

əkə

. 

əyə

. 

böyük qız qardəş.  

əçi

ka

 

: 

açı

. yaşlı qadın. hanım nənə·.  

əçqi

6

 

: 

əçqü

ka

 

geçi. keçi.  

əçqü

ka

  

: geçi. əçqi

6. 

 

əd 

 

: 

et. ed

. 

əy

. edilmiş. düzəlmiş. (

madeingilis

. 

saxt

). - 

əyku əy

ka

: iyi düzəlmiş.  

ədər

ka

 

: 

( z <> y <> d <> ğ ) 

əyər. əğər. yəhər. əyər

ka

.  

ədərqən

ka

: çox arıyan. haqqını arayan. mutalibəkar.  

ədirmək  : uturmaq

ka

. udurmaq

ka

. üzürmək. səçip ayırmaq. adırmaq. 

ödürmək. ödürmək. üdürmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

250 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

əd

ka

 

: 

ed

. 

ad

. ipəkli qumaş bənzəri kimi toxuma cinsindən sənət 

əsəri olan hər şey.  

ədkərmək

ka

 

: 

edkərmək

ka

. 

eygərmək. iyi görmək. iyi bulmaq. 

qulaq asmaq. dinləmək. düzəltmək. onatlamaq·.  

ədqü

ka

 

: edku. iyi. - 

edku yavlaq: iyi kötü. 

 

ədqülük

ka

: 

edqülük. eykülük. əykülük. 

iyilik.  

ədləmək

ka

: 

edləmək

ka

. 

eyləmək

 ülgü yapmaq. dəğər vermək. önəmsəmək. 

əhəmmiyət vermək. təsir edmək.  

ədlənmək

ka

: 

edlənmək

ka

. 

eylənmək

. bir şey bir dilək üçün kullanılmaq. bir 

şey dilək edinilmək.  

ədləĢmək

ka

: 

edləĢmək

ka

. 

eyləĢmək

ka

. 

birbirinə xeyir dua vermək. sayqı 

dolayısıylə birbirini aramaq.  

ədlətmək

ka

: edlətmək

ka. 

eylətmək

. 

iyiləştirmək. ıslah ettirmək.  

ədlik

ka

 

: 

edlik

ka

. 

eylik

. 

istfadəli. faydalı.  

əf

ka 

 

: ev. əv. öv. üv.  

əg 

>

 əq 

əx 

>

 əq 

ək 

>

 əq 

əqdə 

: 

əxdə. 

xədim bəcəl

ka

. bıçıl. biçilmiş. iğdiş edilmiş.  

əqdə 

: 

əxdə

. tutuq

ka

. əniş. eniş. enənmiş. iğdiş.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

251 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əqdələnmək: 

əxdələnmək 

tutuqlanmaq

ka

:  

əqdi 

: 

əkdi

. 

1. 

əğdi

ka

. sallaqxana. heyvanların kəsildiği yer. 

2. 

becərilmiş. pərvəri. 

- əkdi su: pərvəri su. - əkdi uşaq: becərilmiş 

uşaq. 

3. 

tərbiyəli. bəsli. bəsili. becəri. 

- əkdi uşaq. - əkdi uşaq: 

tərbiyəli cocuq. 

1. 

əkdilmiĢ

. anaları bir olan.  

əqdilmək: