İncelemeleri

əkdilmək

ka

. əkilmək. becərilmək. bəsilmək. tərbiyə edilmək. 

eğitllmək. bəslənmək.  

əqə

 

: əkə

ka

. əçə

ka

. 

əyə

. böyük bacı

 - ər arvadın böyük bacıları "əkə" 

çağrılır. arvadın kiçik bacısına, əji baldız söylər. - ərin kiçik bacısına, 

arvadı "singil" söylər. 

 

əqəc

 

:

 

əğəc

. əkdü

ka

. 

ucu əğri arac. (

qılınc qını. bənzəri şeyləri oymaqda 

kullanılan ucu əğri bıçaq).  

əqəcək 

: 

əkəcək

. tarıtqu

ka

.  

əqəç 

: 

əkəç 

bilkəs. bilqeys. ağıllı.  

əqəç

ka

  

: 

əkəç

. 

1. 

bilqeys. bilkəs. ağıllı. 

1. 

kiçik qız uşağlarına sevgi sözü. 

ağıllı kiçik qız. böyüklük izləri göstərən kiçik qız.  

əqəq 

: 

əkək

ka

. (

1

 

<

 

ərkəksək. 

2 < 

əğ. iq. kəsəl. xəsdələlik

 

). irilik, ərkəklik 

istəyən. ərkəklik savında olan qadın. ortaya düşmüş qadın. 

- 

əkək işlər: əkək əşlər. - əkəkləmək

ka

: qəhbələnmək.  

əqəqlik 

: 

əkəklik. 

utanmazlıq, arsızlıq 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

252 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

əqəl 

: 

əkəl

. əklə. əkli. tabe'.  

əqələmək: 

1. 

əğələmək

. igəşmək

ka. 

yontmaq. kəsmək. tıraşlamaq. 

2. 

əkələmək

ka. 

"

abla

" diyə aytamaq. "

böyük

 

qızqardəş

. 

abla

" dəmək.  

əqəmə 

: 

əkəmə

ka. 

iqəmə

. bir çeşit çalqı.  

əqəmək

ka

: əğmək.  

əqər 

: 

əğər

. ( z <> y <> d <> ğ ) 

əyər. ədər. yəhər. əyər

ka

.  

əqəĢ 

: 

əkəĢ

. 

1. 

(

əĢ

 

<>

 

iz

) 

əkiz. 

bir əkilən. 

2. 

ikiş. ası, qudurqan at.  

əqət 

: 

əkət

ka

. 

1

. 

qulluq. tapı. xidmət. 

2

. 

(

toy gecəsində

) yengə.  

əqətləmək: 

əkətləmək

ka. 

qulluqçu qoşalamaq, göndərmək. gəlini 

yengələmək.  

əqətlik 

: 

əkətlik. 

qulluqçu. 

- əkətlik qara baĢ

ka

:

 

girdək gecəsi gəlinlə 

birlikdə göndərilən qulluqçu qadın. sağdıc qadın.  

əqətli

ka

 

: 

əkətli. 

nökərili olan. sağdıclı gəlin.  

əqik 

: 

əkik

. 

əğik

. 

ərik

. meyilli.  

əqilqən

ka

: əğilən. əğiləbilən.  

əqilmək 

: 

əğilmək

. 

1. 

incəlmək. yencgəlmək

ka

. səcdə qılmaq. 

2. 

səvülmək. savılmaq

ka

. yönəlmək. 

- könlüm sənə səvülür. 

əmitmək

ka. 

meyillənmək. məyl etmək. 

- könlüm ona əmitti. 

 

əqilmək 

: 

əkilmək

ka

. 

1. 

əkdilmək

ka. 

becərilmək. bəsilmək. 

2. 

əğilmək. 

qayışmaq. bükülmək

. 

- 

məni gördü əkildi: bükdü. 

 

əqim 

: 

əkim

ka. 

bir kəz əkiləcək qədər olan ye·.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

253 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əqimli 

: 

əkimli 

barıqlı

ka

. yerikli. meyilli. vurqun. düşgün. məczub.  

əqinçi 

: 

əkinçi

. 

tarıqçı

ka

. tarıdaçı. cütçi.  

əqindi tarıq: 

əkindi tarıq

ka

: əkilən tuxum. 

 

əqindi

ka

 

: 

əlindi

ka

 

ikindi. öbürü. ötəki.  

əqin

ka

 

: cüttliq. əkin əkilən yer.  

əqin

ka

 

: 

əğin

. 

əkin

. 

1. 

sırt. 

2. 

əni bir buçuq qarış, uzunluğu dört arşın 

gələn bəz taxtası.  

əqinmək: 

əkinmək

. yüklənmək.  

əqir 

: 

əkir

. 

1. 

əcir. işçi. tutuq. ırqat. 

2. 

ağrısını sağaltmaq üçün 

kullanılan bir kök dərman (

acorus calamus). 

 

əqirqən : 

əğirqən

ka

. 

əğrilə yazan.  

əqirmək  : 

əğirmək

ka

. 

əkirmək

. 

1. 

yıxmaq. çevirmək. 

- su gəmini əğirdi. 

2. 

qaytarmaq. döndərmək. 

- o məni işə əğirdi: qaytatdı. 

3. 

çevrələmək. əğmək. burmaq. bükmək. qətləmək. nərsəni nəyin 

çevrəsinə sarmaq. 

- devlət kəndi əğirsədi: qurşadı, mahasirə etdi. 

mahasirə edmək. 

- kənd əğrildi: çevrildi. mahasirə oldu. 

4. 

sındırmaq. çevirmək. çöndərmək. aşırmaq. 

- su gəmini əğirdi. 

5. 

eşmək. bükmək. qıvırmaq. tavratmaq

ka

. 

6. 

əğlətmək. əkirmək. 

yığırmaq

6

. yığmaq

. 

qurmaq

. - malın əğlətib, nə günə çıxdın sən. - 

özüvü əğir, saçılma belə. - saçaqları əğirmək. 

7. 

səvqətmək. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

254 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

döndürmək. əğirmək. çevirmək. bir yeri quşatmaq. sarmaq. 

8. 

yığırmaq

6

. yığmaq. əkirmək. 

 

əqirsəmək : 

əkirsəmək

ka

. 

1. 

əkir (ilaç) qullanmaq istəmək. 

2. 

əğirmək 

istəmək. (

çevirmək

. 

bir

 

yeri

 

quşatmaq

) istəmək.  

əqirĢmək: 

əğirĢmək

. tolqaşmaq

ka. 

dolaşmaq. büküşmək. burquşmaq. 

- yun 

dolaĢmaq.  

əqirtmək

ka

 : 

əğirtmək

ka

. qalanın, bir nəyi, bir yer, bir durumu quşatmaq.  

əqiĢ

ka

  

: 

əkiĢ

. əritməkdən, yeməkdən sonra qalıntı. artıq. aşqal. zibil.  

əqiĢmək: 

əğiĢmək

ka

 

1. 

əğmək. əğşəmək. 

2. 

əkəmək işləmək.  

əqit 

: 

əkit

ka

. 

göz dəğmənsin deyə, cocuqların üzünə sürülən bir ilac. 

bu ilac zəfrana, birtaxım şeylər qatılaraq yapılır.  

əqitmək  : 

əğitmək

 iqidmək

ka. 

əkitmək. tərbiyə edmək. yetiştirmək.  

əqitmək  : 

əkitmək

ka

. əktirmək. iqidmək

ka. 

tərbiyə edmək. əğitmək. 

yetiştirmək.  

əqiz 

: 

1. 

ekiz

. (

<

 

iki

). ikəz. ikik, əşli, qoşa olan. 

- ikiz uşaq. 

2. 

( 

iz

 

<>

 

əĢ

 ) 

əkəĢ

. bir əkilən. 

3. 

əziz. ərikmiş. arqın. 

4. 

uca. hündür. 

- əkiz dağ.  

əqizləmək : 

əkizləmək

. 1. 

əzizləmək. əriksəmək. arqınlamaq. 

2. 

ucaltmaq. 

3. 

hündürəmək. yekətmək. şişirmək

. 

mane'

 

törətmək

. - uca dağı 

əkizləmə. - kiçik nəyi əkizləmə.  

əqizlik 

: 

əkizlik

. əzizlik. ərkilmiş. arqınq. ucalıq. hündürlük.  

əqlə 

: 

əklə

. əkəl. əkli. tabe'.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

255 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əqləmək

  :

 

əkləmək

ka

. 

iqləmək

ka. 

1. 

çatışmaq

6

. girmək. 

2. 

soxmaq. 

ilişdirmək. basmaq. 

- əklədi mənim ayaq: mənim ayağımı ilişdirdi. 

3. 

çiğnəmək. basmaq. 

 

əqləĢ 

: 

əkləĢ

. 

1. 

tabeiyyət. 

2. 

ittihad

. 

 

əqləĢmək: 

əkləĢmək. 

ulaşmaq

ka. 

ulaşmaq. buluşmaq.  

əqləĢmək

ka

  

: 

əkləĢmək

. iqləşmək. yikləşmək. yığılışmaq. 

birləşmək. müttəhidləşmək. birbirinə uyup durmaq.  

əqlətmək: 

əğlətmək

. əğirmək. yığmaq

. 

qurmaq

. - malın əğlətib, nə günə 

çıxdın sən.  

əqli 

: 

əkli

ka

. 

1. 

əklə. əklə. tabe'. 

2. 

quturma

ka

.  

əqmə 

: 

əkmə

ka

. əğrim. örtü. çatı.  

əqmək 

: 

əğmək

ka

. 

1. 

əğirmək. burmaq. qətləmək. nərsəni nəyin 

çevrəsinə sarmaq. 

2. 

əkimək. əkqimək. ikəmək. becərmək. 

böyütmək. 

- o onu əkitti: o onu böyüttü. 

3. 

əğmək

. burmaq. 

bükmək. qayırmaq. qatırmaq. qatlamq. rədd edmək. 

qadırmaq

ka

. qayırmaq. 

4. 

əkmək

. 

əbək

ka

. əbbək

. (

uşaq

 

dilində

). 

5. 

qondqarmaq. dikəltmək. 

1. 

tarımaq

ka

. (

tuxum

) səpmək. tarıtmaq. 

- darı tarıtmaq. 

2. 

(bir şeyi bir şeyə)

 artırmaq, qoymaq. ( 

dərman

, 

yağ

) yaxmaq. 

- yarama dərman əkən. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

256 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

əqrək

  

: əğrək

ka

. 

1. 

əriĢ əğrək: əriş arğac: dikinə uzanan, yanına toxunan 

saplar. 

2. 

arğac

ka

. başı əğri balıq tutma aracı. qulplu sap. qullab.  

əqri  

: 

əğri

ka

. 

1. 

bükür. bukri

ka

. - 

əğri büğrü: qamqı

ka

. qamıq. 

2. 

əmit

ka. 

ağnaq. axımır. yıxıla. 

- əmit duvar. - əmit kişi: əğri adam. 

3. 

sallaq. 

yapır

ka

. - yaprı qulaq: əğri, sallaq qulaq. 

4. 

axıq, oğruq

ka

. uğruq. 

ovruq. 

2. 

tellənmiş sap.  

əqrik 

: 

əğrik

ka

 əğirtilən ip. əğrilmiş ip·.  

əqriləyazmaq: 

əğrlləyazmaq

ka

. 

çarpılayazmaq. qamqırmaq

ka

.  

əqrilmək  : 

əğrilmək

ka

 

qala quşatılmaq. sarılmaq. ip əğrilmək.  

əqrim

ka

 

: 

əğrim

. 

1. 

suyun toplanıp qaynıyıb, dönərək axtığı yer. düdən. 

2. 

hər nəyin topluq yer. tüdə. düdə. imrəm. 

3. 

büküm

. 

- ip əğrimi: ip 

bükümü. 

4. 

əkmə. örtü. çatı. 

 

əqrimlənmək

ka

: 

əğrimlənmək

ka

 

(

su

 

göldə

) əğrəklənmək. qaynayaraq. 

axaraq dönmək. düdənlənmək. 

- su göldə əğrimləndi: su göldə 

dolub, qayıtdı.  

əqrinmək

ka

: 

əğrinmək

ka. 

əğilib bükülüb yaltaqlanmaq.  

əqriĢmək  : 

əğriĢmək

. qıyışmaq

ka. 

 

əqriĢmək

ka

: 

1. 

bir yeri sarmaq. quşatmaq. 

1. 

ip əğirmək, bükmək.  

əqsəmək: 

əğsəmək

ka

. əğmək. 

- budağı əğsəmə.  

əqsilmək: 

əksilmək

. ısılmaq

ka. 

yesilmək. yasılmaq. azalmaq.  

əqsüq 

: 

əksüq

ka

 əksiq

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

257 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əqsümək: 

əksümək

ka

. 

əksilmək. 

- qızlar əksüdi: qiymətlər endi.  

əqĢi 

: 

əkĢi

. qımız

ka

. turş. yudqı

ka

. 

- qımız almıla

ka

: əkşi alma. 

 

əqĢiq

ka

 

: 

əkĢik

ka

. 

əkşi.  

əqĢimək : 

əkĢimək

ka. 

üzü əkşimək. sorışmaq

ka

.  

əqĢitmək: çuvşatmaq

ka

. çuğşatmaq

ka

. coğşatmaq

ka

 coşdurmaq. turşatmaq. 

qaynatmaq. köpüklətmək.  

əqtələmək: 

əxtələmək

 tutuqlamaq

ka

. enəmək. korlamaq. iğdişləmək.  

əqti  

: 

iqtü

ka

. əkli

. 

əkili

. 

>

 

əhli

. əldə bəslənən heyvan:

ka

.  

əqtirmək: 

əktürmək

ka

. 

 

əqtü 

: 

əktü

ka. 

əğəc

. 

ucu əğri arac. (

qılınc qını. bənzəri şeyləri oymaqda 

kullanılan ucu əğri bıçaq).  

əqtü 

: 

əktü

ka

. əldə bəslənən heyvan. əhli.  

əqtüləmək : 

əktüləmək

. 

iktüləmək

ka. 

bəsləmək.  

əqtürmək: 

1

. əğdirmək. 

2. 

əktirmək. əkitmək.  

əl 

 

: 

əl

ka

 

bax

 

>

 

el

. alqın

ka

. alan ayqıt. barmaq

.  

- əliqin: barmağınan.  

- ay dolun olsa, əliqin imlənməz: ön dörd gecəlik ay barmağınan 

göstərilməz.  

- 

əl buyruğu: əl altı işçi.  

- 

əli boynuna bağlanmaq: boxsuqlanmaq

ka

. - əldən çıxmaq: 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

258 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

(vermək. əldən qoymaq). qoymaq. səhv edmək. buraxmaq. - əldən 

qoymaq: iylətmək. burutmaq

ka

.  

- əldən vermək: saçıtmaq

ka

. yox edmək. itirmək.  

- puluvu saçıtma. - çağıvı dəğərıəyib saçıtma.  

- əldən vermək: çaldırmaq. qapturmaq

ka

. oğrulmaq.  

- ələ salmaq: alıqlamaq

ka. 

alaya qoymaq. lağa qoymaq.  

- əliboĢ: bədbəxd. kovı. qovuq

ka

. kovuq.  

- əlindən alınmaq ( birinin malın zorla). müsadirə edmək. 

gücəlmək

ka

.  

- ələ salma: əlük

ka. 

əlikləmək işi. alay ədmə. məsqərə.  

əlbəddə  : yanu. yamu

ka

. - 

əlbəddə

 

ki

. 

yanu

 

yamu

ka

. hər necə olursa 

olsun. 

- yamu yanu yemlisən. verməlisən yanu yamu. 

 

əlcək 

: əliklik

ka

. əldivən.  

əldiri

ka

 

: oğlaq dəris. əlri.  

əldivən 

: əliklik

ka

. əlcək.  

ələf

 

: 

<

 alaq

. 

alıq

. alağ. zəhərli, ağılı od. yararsız bitgilər.  

ələk 

: böyük ələk əsgü

ka

.  

ələklənmək 

: əlqəlmək

ka. 

ələnmək. savurnmaq. əsmək

ka. 

yellənmək. yelə vermək.  

ələng 

 

: 

anğıl. enli. ənli. açıq. açıla. 

- ələng yazı: düz ova. 

 

ələnmək: əlqəlmək

ka. 

ələklənmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

259 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əlik

ka

 

: 

1. 

əl altı işlədilən arac, nərsə. 

2. 

çırağ. şagird. kömək. 

- tükanda 

dörd əliyim var. 

3. 

əl. 

- onğ əlik: saq əl. saq əlik. - sol əlik. 

4. 

əllik. 

qoluq

ka

. borc. iğrəti. 

5. 

oqa

ka

. kəfil. zamin

. - o mənə əlik tutdu: 

zamin

, 

kəfil oldu. - əlik tutunca od tut: zəmanət oddan pis yandırar. - 

əlik tatanın əli qopar, od tutanın əli yanar. - əlikin kimdi.  

əlikləmək: alay edmək. ələ salmaq.  

əliklik  

: 

əliklik

ka

. 

1. 

əldivən. əlcək. 

2. 

əlli. əli olan.  

əlqenmək

ka

 

: ələklənmək.  

əlqəlmək

ka

: ələklənmək. ələnmək.  

əlqəĢmək

ka

: 

əlgəĢmək

ka

 ələkləşmək. .  

əlqətmək

ka

: 

əlgətmək

ka

 

ələtmək.  

əlli 

 

: 

1. 

əli olan. əlikliq

ka

. 

2. 

əlkin. əllik. 

(

<

 əl: bir əldə olan 

barmaq sayı). 

 

əllik 

: əlik. qoluq

ka

. borc. iğrəti.  

əlov 

: 

aləv

. yalın

ka

.