2
.
ərincək. təmbəl.
3.
ərnək. arvadsız kişi. subay
2
. - əringənə, əlli
qarı bezdən yum olmaz: subaya əlli qarış parçadan, don çıxmaz.
çünki yetişəni yoxdu. (subaydan ev olmaz).
ərinj
ka
: əriş. asayiş. dinclik.
bax
>
ərinc
ayış
.
ərin
ka
: irin. irn. dudaq.
ərinmək : ır bulmaq
ka
. utanmaq.
ərinmək
ka
: ərmikmək.
1.
üşənmək. çəkinmək. təmbəllik edmək.
- ər işə
ərindi.
2.
yubanmaq.
əriĢ
:
ərinc
.
iriĢ
.
1.
irtəĢ
ka
.
irtiĢ
.
ırtaĢ
.
yırtıĢ
.
yırtaĢ
.
yirtəĢ
.
yartıĢ
.
irişmə. çəkişmə. savaş.
2.
tel.
- əriĢ əğrək: əriş arğac: dikinə
uzanan, yanına toxunan saplar.
3.
olurki. olsunki. bəlkə. şayəd.
- ol
bardı ərinc: olsunki geddi. - əriĢ məriĢdən: əriĢ məriĢdən iş çıxmaz,
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
270
http://WWW.TURUZ.COM
iş görmək gərək, işi görörmək: şayəd mayəddən bir şey çıxmaz. - o
gəldi ərin: bəlkə gəldi o.
4.
ayış
.
ərinj. asayiş. dinclik.
- əriĢ içində
qurulan ərənlər
.
5.
bolluq.
- yağış çox yağa əriĢlik ola. - ərişə həsrət
qalmış.
6.
bəlkə. olurki. ərinç
ka
. ehtimal.
7.
imkan.
- oldu ərinc
olmağu: oldu olunmaz şey.
8.
vəslət. çatış.
- qaldım ərinc qayğuqa:
vəslət həsrətində qaldım.
9.
ərişdə. rişdə. ip.
10.
göstəri. görnuş.
mənzər. hizur. qat. rəfdar).
{arqaĢ: (
1
<
arx: yarıq. açıq, qazıq.
2
<
arx: arxa. dal. geri). nərsənin təməli, iskileti, arxa pılanı, qurluşu,
ısulu, dəlili}.
11.
təsfiyə. çöküş.
əriĢmək : ərüşmək
ka
. ərimək. aruşmaq. anqlanmaq. çalınmaq
ka.
yevtilmək
ka
. olqınlaşmaq. yuvulmaq. yığılmaq
ka.
olqunlaşmaq.
yəvülmək.
əriĢmiĢ
: ərsək
.
ərsik
.
əsrik
.
yetsik
.
yetim
.
baliğ.
əriĢtirən: dəgirən. bitirən. çatdıran.
əriĢtirmək: yetişdirmək. çaqmaq
ka
.
- bu sözü onun qulağına çaq.
əritmək
:
1.
sızıtmaq
ka
. sızdırmaq. sızqurmaq
ka
.
2.
arıqlatmaq.
zayıflatmaq.
3.
ərələmək. qırmaq.
- qoyun ərit: qoyun kəs.
ərk
>
ərq
ərkək
ka
: hər heyvanın ərkəğl.
-
ərkək tağaqu: xoruz.
- ərkəklik ayqıtı: taĢaq
ka
.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
271
http://WWW.TURUZ.NET
- ərkəklik: ərliq
ka
. - ərkəkliktə yarış etmək: ərləĢmək
ka
.
- ərkək istəmək ütlənmək
ka
. üdlənmək
ka.
kösnəmək.
- ərkək-diĢi: arsalıq
ka
. iki cinsli.
ərkəkləĢmək: (
<
ərəkək + laq: yoxluq simgəs).
arıtmaq
ka.
ərtəmək. ərətmək.
daşşağı çıxarmaq. iğdiş edmək. cocuğu sünnət edmək.
ərkən baĢlamaq: ərtələmək
ka.
ırtalamaq.
ərkən
:
1.
ərnək
ka.
barmaq.
1.
ikən. - gələr ərkən: gələr ikən.
ərq
:
ərk
ka
.
1.
saltanat. sözü, buyruğu keçərlik. qudrət.
iqtidar. gücü yetərlik.
2.
ərik. pox püsür.
- dəmir ərki: dəmir əriyi.
ərqəç
ka
: ərgəç. gənc təkə.
ərqəqləĢmək:
ərkəkləĢmək
ka
.
1.
ərsinmək
ka
. ərsimək. böyümək.
- oğul
ərsindi.
2.
dalqalanmaq. möjlənmək.
- su ərkəkləndi. - onun yeyni
ərkəkləndi: tükləri biz biz durdu.
ərqən
:
ərgən
ərənkək. barmaq.
ərqən
ka
:
ərgən
.
ərkən
.
1
.
ərgin. ərkin, bağımsızlığın saxlayan. ərinğən
ka
.
subay. bekar
1
.
2
.
ərincək. təmbəl.
3.
kən. ikən.
- o barır ərkən,
qeyitdi: o gedərkən qaytdı.
ərqi
:
ərki
ka.
olsunki. bəlkə. şayəd.
- ərki gəldim. - o bilirmi ərki:
görəsən bilir o.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
272
http://WWW.TURUZ.COM
ərqin
:
1
.
ərkin, ərgin. bağımsızlığın saxlayan. ərinğən
ka
. ərgən.
subay. bekar
1
.
2
.
ərincək. təmbəl.
ərqin
: ərgin
ərik.
ərqünk
:
ərkün
. yarkün. uyğun. münasib.
ərqürmək :
ərkürmək
. ərişmək. vaxtında yetişmək.
ərqürmək: yarkürmək. əritmək.
ərqüz suv :
ərküz
. qardan, buzdan əriyən su.
ərlə
ka
:
irlə
. yurtluq. yurt tutulan yər.
ərlənmək
ka
: qadın evlənmək. ər yiyəsi olmaq.
ərləĢmək
ka
: birbirinə baxıb lik göstərmək.
ərlik
ka
: ərkəklik. kişilik.
ərmaqan
ka
: yarmaqan. but
ka
. töhvə. dartın. göndərilən pay, sovqət.
xumaru
ka
. bilək. balaq. bələk. dartıq. amuç. duzqu
ka
. hədiyə.
-
ərməğan, hədiyə edmək: duzqulamaq. - ərməğan vermək:
tuzqurmaq
ka.
duzqurmaq.
-
ərməgün edmək: bəlikləmək. -
qarşılıqsız, əvəzsiz verilən sovqat: sünğüt. sınğut
ka
.
-
ərməğan
edmək: bəlikləmək.
ərməgün:
bax
>
ərmağan
ka
ərməğan: yarmağan. sovqat. sovğat. but
ka
. töhvə. artut
ka
.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
273
http://WWW.TURUZ.NET
ərmək
ka
:
1.
təmbəl. axmaq. -
ərməkin başı qanlı, ərik irni yağlı.
2.
barmaq.
olmaq.
- indi görən nə ərdi.
3.
olmaq. irmək.
4.
irgilmək. yalnızlıq
duymaq. (
duvar
) yarmaq.
5. -
idim.
- tutar ərdim: tutarıdım
.
ərməkü
: təmbəl. - ərməkügə, eşik art olur: təmbələ qapı dağ beli görünür.
ərməqil
ka
: təmbəl. əringən.
ərməqu
ka
:
ərməqi
ka
. təmbəl. əringən.
- ərməgiyə, bulut yük olur.
ərməqürmək
ka
: təmbəlləşmək.
ərməs
: - uğur ərməs: uyqun çağ deyil. uğur ərməs: vaxdı deyil. - sənə
ərməs təpmək: təpmək sənin işin dəğil. - hər işimiz düz ərməs: düz
gəlməz. - birlə iki düz ərməs: bərabər, əş değil. - dəvə böyük ərsədə,
qığı böyük ərməs: böyüməz. - indi gedəsi uğur ərməs: çağ değil. -
beş ərənək düz ərməs: beş barmağ bir dəğil. - azuqlu ər aruq ərməs:
arıq olmaz. zayıflamaz.
-
sərçə işi ərməs, örtgün təpmək: sərçə işi
değil, xərmən döğmək. - bu dağ ağqu ərməs: indi dağa çıxmağ uğur
(zaman) değil.
ərməz
: olmaz. qeyri mümkün.
ərmik
: təmbəl.
ərmikmək: ərinmək.
ərmiĢmək: girişmək. qarışmaq. tutuşmaq.
ərnək
ka
:
ərkən
.
1.
barmaq.
1.
əringən
ka.
arvadsız kişi. subay
2
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
274
http://WWW.TURUZ.COM
ərngək
ka
:
ərnək
ka
. barmaq.
ərnğəyü
ka
:
1.
altı barmaqlı adam.
2.
çox qısa boylu.
ərniĢ
: bolluq. çoxluq.
ərpitmək: əpritmək. ölturmaq
ka.
yıpratmaq.
ərsə
ka
:
1.
olsa. bolsa.
- adam ərsə: adam olsa. - paran ərsə: pulun olsa. -
yağın ərsə gərək, yundağı təqir: at təzəyi düşmanın atınında olsa
belə dəyir: yararlıdı, dərdə dəyir. - qıldın, ərsə qılmağu: gərəyini
gördünsən. əlindən gələni eddin sən.
2.
dirsə.
- necə iti dirsə: necə
iti ərsə.
ərsək
ka
:
1.
ortaya düşmüş azqın qadın. orospu. qəhbə. -
ərsək əĢlər:
qəhbə arvadlar. - ərsək ərə dəğməz, ivsək evə dəğməz: qəhbə ərdə
qalmaz, tələsən evə çatmaz. - u arvad ərsəkdi.
2.
ərsik
.
əsrik
.
ərişmiş. yetsik
.
yetim
.
baliğ.
ərsəklənmək
ka
: qəhbələnmək. kişi istəmək, gəzmək.
ərsəm
:
mərzə
. tutaq. qazan. müzd
ərsik
ka
:
1.
ərə bənzəyən. ərkək kimi.
2.
ərsək
.
əsrik
.
ərişmiş. yetsik
.
yetim
.
baliğ.
ərsikmək
ka
: aldanmaq. toğlnmaq.
ərsimək : ərsinmək
ka
. ərkəkləşmək. böyümək.
- oğul ərsindi.
ərso
ka
: dəğərsiz.
ərsov
: yüngül. ucuz.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
275
http://WWW.TURUZ.NET
ərtələmək: ertələmək
ka.
ərkən başlamaq.
ərtələmək
ka
: ərkən başlamaq. ırtalamaq.
ərtəmək : ərətmək. arıtmaq
ka.
daşşağı çıxarmaq. iğdiş edmək. cocuğu
sünnət edmək. ərkəkləşmək .
ərtik
ka
:
1.
ərincəli, ged gəlli yer. işlək yol.
2.
adət.
3.
imumi
.
ərtini
:
ərtinqi. (
yartı
.
yartınqı
). ışıq, duru, incə, saydam (şəffaf) daş.
inci daş. yaş daşı. mürvari.
- ərtini özüq: ərtini üzük: yonqa tənli:
bulaq bədəni inci, billur, bulaq kimi təmiz olan qadın.
ərtiĢ
ka
: yartış. yarış. musabiqə.
ərtiĢmək
ka
:
irtiĢmək. irkiĢmək
ka
. yertiĢmək. yartıĢmaq. artıĢmaq
.
1.
yığılmaq. toplanmaq.
1.
keçişmək.
3.
yartışmaq. yarışmaq.
musabiqə vermək.
4
. qarışmaq. birbirinə atılmaq.
5.
yardımlaşmaq.
- o mənə artıĢdı.
ərtmək
ka
:
1.
ertmək. irtmək. irəliləmək. keçmək.
- ötlək ərtti: çağ keçdi. - bu
işdən ərtənlər: keçənlər.
2.
yertmək. yartmaq. irkmək. irtmək.
yığmaq. toplamaq.
3.
ərtmək. irtmək. irəliləmək. keçmək.
- ötlək
ərtti: çağ keçdi. - bu işdən ertənlər: keçənlər.
ərtti
:
ertti
.
irtti
. ərtilmiş, keçmiş. ötmüş.
- ərtti ötlək: keçmiş zaman.
ərttini özük
ka
: bədəni inci kimi qadın.
ərtürmək
ka
: vazkeçmək. bağışlamaq. qəbullənmək. keçirmək ·ı.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
276
http://WWW.TURUZ.COM
ərük
ka
:
1.
kəndisiylə dəri səpilənən nəsnə.
2.
şaftalı, qaysı, ərik kimi
meyvələrə verilən gənəl ad. tülük ərük.
ərüqləmək
ka
: səpiləmək.
ərüqlük
:
ərüqlük
ka
. əriklik. ərik baxcası.
ərüqsəmək
ka
:
ərüksəmək
ka
əriksəmək. canı ərik istəmək.
ərümək
ka
: ərimək.
ərüĢmək
ka
: ərişmək. ərimək. aruşmaq.
ərütmək
ka
: əritmək.
ərziĢ
:
<
əsirgə
. əzgər
ka
. dəğər. qiymət.
- ərziĢ vermək:
<
əsirgəmək. əzgərmək
ka
. qiymət vermək.
dəğərləmək. qədir vermək. qorumaq.
əsbəri
ka
: küldə pişirilən bir çeşit əkmək.
əsdirmək:
əsitmək
ka
. uzatmaq
ka
. yubatmaq. qecitmək.
- nə qədər işi uzaldıb
əsdirisən.
əsən
ka
: sağ. salim.
- əsəndə ivik yox: sağlıq tələsik götürməz.
əsənləmək
ka
: səlamlamaq.
əsilmək
ka
: çəkilmək. dartılmaq.
- yeşik əsildi.
əsingən : əsnəyən. kərilgən.
əsin
ka
: nəsim. əsinti. yelik. yılıq. rüzqâr.
əsinmək
ka
:
asınmaq
ka.
asılaĢmaq
.
1.
dartışmaq. çəkişmək. gərinmək. -
at
asındı.
2.
əsmək
ka
. uzanmaq. çəkilmək.
- ip əsindi. - yaşamız
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
277
http://WWW.TURUZ.NET
əssin: uzansın. - əsnik ip: uzanan ip.
1.
asınmaq. bir şeyi çəkmək.
kərmək. uzatmaq.
əsinti
: əsin
ka.
nəsim. yelik. yılıq. rüzqâr.
əsir
: bulaq. bulun. kölə. qul. tutsaq. tutqun
ka
. bulan. bulun
ka
. ilin.
ilinq.
- əsir edmək: bulnatmaq
ka
. bulnamaq
ka
. tutsaq edmək. - alqa
bulaq: bağışlanmış kölə. - əsir olmaq : bulanmaq. bulanmış, tapılmış
olmaq. qatınmaq. mal edinmək. tutulmaq. - əsir edmək
:
bulnamaq
ka.
tutsaq edmək. - əsir edmək
: bulnamaq.
bulanmış, tapılmış edmək. qatmaq. mal edidmək. tutmaq.
əsirgə
: əzgər
ka
>
ərziş. dəğər. qiymət.
əsirgəmək
ka
:
bax >
əsirqenmək
ka
.
1.
acımaq. əsəflənmək.
2.
əzgərmək
ka
. dayanmaq. dözmək. saxlanmaq.
- avın görcək,
əsirgəməz ox atar.
3.
qiymət vermək. dəğərləmək. qədir vermək.
qorumaq. ərziş vermək. -
əsirgəyən
tanrı
:
əzgərən tanrı. - alçaq
sözü əsirgəmə: sayma. - mənə qarşı əsirgəmədi: rəhm, sayqı
göstərmədi. - onun sözün əsirgəmədi: əzgərmədi.
əsirqenmək
ka
:
əsirqemək
ka
. acınmaq. dartınmaq. tartınmaq
ka
. yazıqlamaq.
heyifsinmək. təssüf yemək.
- o oğluna əsirgəndi. - o davarına
əsirgəndi. - belə o öz elinə əsirgəndi. - əsirgənmə keçən günlərivin
olduğuna, güvənginən bu gün əlində nə olduğuna.
1.
götürülmək.
götürür görünmək.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
278
http://WWW.TURUZ.COM
əsirqənən: qözətli
ka
. gözətilən. sağlanan. qorunan.
əsiĢ
: çəkiş. uzuş.
əsiĢmək
ka
:
1.
çəkişmək. uzuşmaq. genişlənib ilişgi, rabitə qurmaq.
- ip
əsiĢmək: ip açıb uzatmaq.
2.
ip, bənzəri şeyləri çəkəmək, kərmək,
uzatmaq.
əsitmək
ka
:
əsdirmək
. uzatmaq
ka
. yubatmaq. qecitmək.
- nə qədər işi uzaldıb
əsdirisən.
əsiz
ka
: əssiz
ka
. ısız. ıssız. isiz. yazıq. təssüf. hayıf. əfsus. diriğ.
əsqi
: -
əsgi üsgi (paltar): çöpər
ka
. çöprə
əsqik
:
əsgik
.
kiçik
ka
. qısıq. az. ucuz. dəğərsiz. həqir.
- əsgik sözü
qoyqıl: kiçik sözü buraxqıl.
əsqimək : obramaq
ka
. opramaq. əprimək. gəvşəmək. kortalmaq. tazalığı,
itiliyi gedmək.
əsqimiĢ
:
əsgimiĢ
.
obraq
ka
. opraq. ovraq. oğraq. əzik üzük nə.
əsqirmək
ka
: əsgimək.
əsqü
:
əsgü
ka
. böyük ələk. qəlbir.
əsqürüq
ka
:
əsgürüq
ka
əsrüq. (
<
əsmək
). kefli. sərxoş.
əsləmək: səlam vermək.
əslətmək: səlam yetitmək.
əslinmək
ka
:
aslınmaq
. asmaq. bir nəyi bir nəyə taxmaq.
|