İncelemeleri


.  ərincək. təmbəl.  3



Yüklə 10,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə28/100
tarix25.03.2017
ölçüsü10,61 Mb.
#12339
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   100

2

ərincək. təmbəl. 



3

ərnək. arvadsız kişi. subay

2

. - əringənə, əlli 



qarı bezdən yum olmaz: subaya əlli qarış parçadan, don çıxmaz. 

çünki yetişəni yoxdu. (subaydan ev olmaz). 

 

ərinj

ka

 

: əriş. asayiş. dinclik. 



bax

 

>



 

ərinc

 ayış


 

ərin

ka

 

: irin. irn. dudaq.  



ərinmək  : ır bulmaq

ka

. utanmaq.  



ərinmək

ka

: ərmikmək. 



1

üşənmək. çəkinmək. təmbəllik edmək. 

- ər işə 

ərindi

2

yubanmaq.  



əriĢ 



ərinc



iriĢ



1



irtəĢ

ka



irtiĢ



ırtaĢ



yırtıĢ



yırtaĢ



yirtəĢ



yartıĢ

irişmə. çəkişmə. savaş. 



2

tel. 


əriĢ əğrək: əriş arğac: dikinə 

uzanan, yanına toxunan saplar. 



3

olurki. olsunki. bəlkə. şayəd. 

- ol 

bardı ərinc: olsunki geddi. - əriĢ məriĢdənəriĢ məriĢdən iş çıxmaz, 



DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

270 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



iş görmək gərək, işi görörmək: şayəd mayəddən bir şey çıxmaz. - o 

gəldi ərin: bəlkə gəldi o. 



4

ayış


ərinj. asayiş. dinclik. 

əriĢ içində 

qurulan ərənlər



5

bolluq. 


- yağış çox yağa əriĢlik ola. - ərişə həsrət 

qalmış. 


6

bəlkə. olurki. ərinç

ka

. ehtimal. 



7

imkan. 


- oldu ərinc 

olmağu: oldu olunmaz şey. 



8

vəslət. çatış. 

- qaldım ərinc qayğuqa: 

vəslət həsrətində qaldım. 



9

ərişdə. rişdə. ip. 



10

göstəri. görnuş. 

mənzər. hizur. qat. rəfdar). 

{arqaĢ: (

1

 

<



 arx: yarıq. açıq, qazıq. 

2

 



<

 

arx: arxa. dal. geri). nərsənin təməli, iskileti, arxa pılanı, qurluşu, 

ısulu, dəlili}. 

11

təsfiyə. çöküş. 

 

əriĢmək  : ərüşmək

ka

. ərimək. aruşmaq. anqlanmaq. çalınmaq



ka. 

yevtilmək

ka

. olqınlaşmaq. yuvulmaq. yığılmaq



ka. 

olqunlaşmaq. 

yəvülmək.  

əriĢmiĢ 

: ərsək


ərsik


əsrik


yetsik


yetim


baliğ.  


əriĢtirən: dəgirən. bitirən. çatdıran.  

əriĢtirmək: yetişdirmək. çaqmaq

ka



- bu sözü onun qulağına çaq

 

əritmək 



1

sızıtmaq

ka

. sızdırmaq. sızqurmaq



ka



2

arıqlatmaq. 

zayıflatmaq. 



3

ərələmək. qırmaq. 

- qoyun ərit: qoyun kəs.  

ərk 

>

 ərq 

ərkək

ka

 

: hər heyvanın ərkəğl.  



ərkək tağaqu: xoruz.  

- ərkəklik ayqıtı: taĢaq

ka

.  



 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



271 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ərkəklik: ərliq



ka

. - ərkəkliktə yarış etmək: ərləĢmək

ka

.  


ərkək istəmək ütlənmək

ka

. üdlənmək



ka. 

kösnəmək.  



- ərkək-diĢi: arsalıq

ka

. iki cinsli.  



ərkəkləĢmək: (

<

 

ərəkək + laq: yoxluq simgəs). 

arıtmaq

ka. 


ərtəmək. ərətmək. 

daşşağı çıxarmaq. iğdiş edmək. cocuğu sünnət edmək.  



ərkən baĢlamaq: ərtələmək

ka. 


ırtalamaq.  

ərkən 



1

ərnək

ka. 


barmaq. 

1

ikən. - gələr ərkən: gələr ikən

 

ərq 



 



ərk



ka



1

saltanat. sözü, buyruğu keçərlik. qudrət. 

iqtidar. gücü yetərlik. 



2

ərik. pox püsür. 

- dəmir ərki: dəmir əriyi.  

ərqəç

ka

 

: ərgəç. gənc təkə.  

ərqəqləĢmək

ərkəkləĢmək

ka



1

ərsinmək


ka

. ərsimək. böyümək. 

- oğul 

ərsindi

2

dalqalanmaq. möjlənmək. 

- su ərkəkləndi. - onun yeyni 

ərkəkləndi: tükləri biz biz durdu.  

ərqən 



ərgən

 ərənkək. barmaq.  

ərqən

ka

 



ərgən



ərkən



1

ərgin. ərkin, bağımsızlığın saxlayan. ərinğən



ka

subay. bekar



1



2

ərincək. təmbəl. 



3

kən. ikən. 

- o barır ərkən

qeyitdi: o gedərkən qaytdı. 

 

ərqi 



ərki

ka. 

olsunki. bəlkə. şayəd. 



ərki gəldim. - o bilirmi ərki

görəsən bilir o.  



DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

272 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



ərqin 



1

ərkin, ərgin. bağımsızlığın saxlayan. ərinğən



ka

. ərgən. 

subay. bekar

1



2

ərincək. təmbəl.  



ərqin 

: ərgin 

ərik.  

ərqünk  



ərkün



yarkün. uyğun. münasib.  

ərqürmək 

ərkürmək

ərişmək. vaxtında yetişmək.  

ərqürmək: yarkürmək. əritmək.  

ərqüz suv 

ərküz

qardan, buzdan əriyən su.  

ərlə

ka

 



irlə

. yurtluq. yurt tutulan yər.  



ərlənmək

ka

: qadın evlənmək. ər yiyəsi olmaq.  



ərləĢmək

ka

: birbirinə baxıb lik göstərmək.  



ərlik

ka

 

: ərkəklik. kişilik.  

ərmaqan

ka

: yarmaqan. but



ka

. töhvə. dartın. göndərilən pay, sovqət. 

xumaru

ka

. bilək. balaq. bələk. dartıq. amuç. duzqu



ka

. hədiyə. 

ərməğan, hədiyə edmək: duzqulamaq. - ərməğan vermək



tuzqurmaq

ka. 


duzqurmaq. 



ərməgün edmək: bəlikləmək. - 

qarşılıqsız, əvəzsiz verilən sovqat: sünğütsınğut

ka



ərməğan 

edmək: bəlikləmək.  

ərməgün

bax


 

>

 



ərmağan

ka

 



 

ərməğan: yarmağan. sovqat. sovğat. but

ka

. töhvə. artut



ka

.  


 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



273 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ərmək



ka

 



1

təmbəl. axmaq. - 

ərməkin başı qanlı, ərik irni yağlı. 

2

barmaq. 


olmaq. 

- indi görən nə ərdi



3

olmaq. irmək. 



4

irgilmək. yalnızlıq 

duymaq. (

duvar


) yarmaq. 

5. - 

idim. 


tutar ərdim: tutarıdım

.  


ərməkü

 

: təmbəl. - ərməkügə, eşik art olur: təmbələ qapı dağ beli görünür. 



 

ərməqil

ka

: təmbəl. əringən.  



ərməqu

ka



ərməqi

ka

. təmbəl. əringən. 



- ərməgiyə, bulut yük olur.  

ərməqürmək

ka

: təmbəlləşmək.  



ərməs 

 

: - uğur ərməs: uyqun çağ deyil. uğur ərməs: vaxdı deyil. - sənə 



ərməs təpmək: təpmək sənin işin dəğil. - hər işimiz düz ərməs: düz 

gəlməz. - birlə iki düz ərməs: bərabər, əş değil. - dəvə böyük ərsədə

qığı böyük ərməs: böyüməz. - indi gedəsi uğur ərməs: çağ değil. - 

beş ərənək düz ərməs: beş barmağ bir dəğil. - azuqlu ər aruq ərməs

arıq olmaz. zayıflamaz. 

sərçə işi ərməs, örtgün təpmək: sərçə işi 



değil, xərmən döğmək. - bu dağ ağqu ərməs: indi dağa çıxmağ uğur

 

(zaman) değil. 



 

ərməz 

: olmaz. qeyri mümkün.  



ərmik 

: təmbəl.  



ərmikmək: ərinmək.  

ərmiĢmək: girişmək. qarışmaq. tutuşmaq.  

ərnək

ka

 



ərkən



1

barmaq. 

1

əringən


ka. 

arvadsız kişi. subay

2

 


DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

274 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



ərngək

ka



ərnək

ka

. barmaq.  



ərnğəyü

ka



1

altı barmaqlı adam. 



2

çox qısa boylu.  



ərniĢ 

: bolluq. çoxluq.  



ərpitmək: əpritmək. ölturmaq

ka. 


yıpratmaq.  

ərsə

ka

  



1

olsa. bolsa. 

- adam ərsə: adam olsa. - paran ərsə: pulun olsa. - 

yağın ərsə gərək, yundağı təqir: at təzəyi düşmanın atınında olsa 



belə dəyir: yararlıdı, dərdə dəyir. - qıldın, ərsə qılmağu: gərəyini 

gördünsən. əlindən gələni eddin sən. 



2

dirsə. 


- necə iti dirsə: necə 

iti ərsə.  



ərsək

ka

 



1

ortaya düşmüş azqın qadın. orospu. qəhbə. - 



ərsək əĢlər

qəhbə arvadlar. - ərsək ərə dəğməz, ivsək evə dəğməz: qəhbə ərdə 

qalmaz, tələsən evə çatmaz. - u arvad ərsəkdi

2

ərsik


əsrik


ərişmiş. yetsik

yetim


baliğ. 


 

ərsəklənmək

ka

: qəhbələnmək. kişi istəmək, gəzmək.  



ərsəm 



mərzə

. tutaq. qazan. müzd 

ərsik

ka

 



1

ərə bənzəyən. ərkək kimi. 



2

ərsək


əsrik


ərişmiş. yetsik

yetim


baliğ.  


ərsikmək

ka

 : aldanmaq. toğlnmaq.  



ərsimək  : ərsinmək

ka

. ərkəkləşmək. böyümək. 



- oğul ərsindi.  

ərso

ka

 

: dəğərsiz.  



ərsov 

: yüngül. ucuz.  



 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



275 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ərtələmək: ertələmək



ka. 

ərkən başlamaq.  



ərtələmək

ka

: ərkən başlamaq. ırtalamaq.  



ərtəmək  : ərətmək. arıtmaq

ka. 


daşşağı çıxarmaq. iğdiş edmək. cocuğu 

sünnət edmək. ərkəkləşmək .  



ərtik

ka

 



1

ərincəli, ged gəlli yer. işlək yol. 



2

adət. 


3

imumi


 

ərtini 



ərtinqi. (

 

yartı



yartınqı

). ışıq, duru, incə, saydam (şəffaf) daş. 

inci daş. yaş daşı. mürvari. 

ərtini özüq: ərtini üzük: yonqa tənli: 

bulaq bədəni inci, billur, bulaq kimi təmiz olan qadın.  

ərtiĢ

ka

 

: yartış. yarış. musabiqə.  



ərtiĢmək

ka

 : 


irtiĢməkirkiĢmək

ka

yertiĢməkyartıĢmaqartıĢmaq



1

yığılmaq. toplanmaq. 



1

keçişmək. 



3

yartışmaq. yarışmaq. 

musabiqə vermək. 

4

. qarışmaq. birbirinə atılmaq. 



5

yardımlaşmaq. 

- o mənə artıĢdı

 

ərtmək

ka



1



ertmək. irtmək. irəliləmək. keçmək. 

- ötlək ərtti: çağ keçdi. - bu 

işdən ərtənlər: keçənlər. 

2

yertmək. yartmaq. irkmək. irtmək. 

yığmaq. toplamaq. 

3

ərtmək. irtmək. irəliləmək. keçmək. 

- ötlək 

ərtti: çağ keçdi. - bu işdən ertənlər: keçənlər.  

ərtti 



ertti



irtti

. ərtilmiş, keçmiş. ötmüş. 

ərtti ötlək: keçmiş zaman.  

ərttini özük

ka

: bədəni inci kimi qadın.  



ərtürmək

ka

: vazkeçmək. bağışlamaq. qəbullənmək. keçirmək ·ı.  



DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

276 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



ərük

ka

 



1

kəndisiylə dəri səpilənən nəsnə. 



2

şaftalı, qaysı, ərik kimi 

meyvələrə verilən gənəl ad. tülük ərük.  

ərüqləmək

ka

: səpiləmək.  



ərüqlük 



ərüqlük

ka

. əriklik. ərik baxcası.  



ərüqsəmək

ka



ərüksəmək

ka

 



əriksəmək. canı ərik istəmək.  

ərümək

ka

: ərimək.  



ərüĢmək

ka

: ərişmək. ərimək. aruşmaq.  



ərütmək

ka

: əritmək.  



ərziĢ 



<

 

əsirgə

. əzgər


ka

. dəğər. qiymət.  



- ərziĢ vermək

<

 əsirgəmək. əzgərmək

ka

. qiymət vermək. 



dəğərləmək. qədir vermək. qorumaq.  

əsbəri

ka

 

: küldə pişirilən bir çeşit əkmək.  

əsdirmək

əsitmək

ka

. uzatmaq

ka

. yubatmaq. qecitmək. 



- nə qədər işi uzaldıb 

əsdirisən. 

 

əsən

ka

 

: sağ. salim. 

əsəndə ivik yox: sağlıq tələsik götürməz.  



əsənləmək

ka

: səlamlamaq.  



əsilmək

ka

: çəkilmək. dartılmaq. 



- yeşik əsildi.  

əsingən  : əsnəyən. kərilgən.  

əsin

ka

 

: nəsim. əsinti. yelik. yılıq. rüzqâr.  

əsinmək

ka

:



 

asınmaq

ka. 


asılaĢmaq



1

dartışmaq. çəkişmək. gərinmək. - 

at 

asındı

2

əsmək


ka

. uzanmaq. çəkilmək. 

- ip əsindi. - yaşamız 


 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



277 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

əssin: uzansın. - əsnik ip: uzanan ip. 



1

asınmaq. bir şeyi çəkmək. 

kərmək. uzatmaq.  

əsinti 

: əsin


ka. 

nəsim. yelik. yılıq. rüzqâr.  



əsir 

: bulaq. bulun. kölə. qul. tutsaq. tutqun

ka

bulan. bulun

ka

. ilin. 



ilinq. 

- əsir edmək: bulnatmaq

ka

bulnamaq



ka

. tutsaq edmək. - alqa 

bulaq: bağışlanmış kölə. - əsir olmaq : bulanmaq. bulanmış, tapılmış 

olmaq. qatınmaq. mal edinmək. tutulmaq. - əsir edmək 

bulnamaq


ka. 

tutsaq edmək. - əsir edmək 

: bulnamaq. 

bulanmış, tapılmış edmək. qatmaq. mal edidmək. tutmaq.  



əsirgə 

: əzgər


ka

 

>



 ərziş. dəğər. qiymət.  

əsirgəmək

ka

 

bax >



 

əsirqenmək

ka



1

acımaq. əsəflənmək. 



2

əzgərmək


ka

. dayanmaq. dözmək. saxlanmaq. 

- avın görcək, 

əsirgəməz ox atar. 

3

qiymət vermək. dəğərləmək. qədir vermək. 

qorumaq. ərziş vermək. - 

əsirgəyən

 

tanrı





əzgərən tanrı. - alçaq 

sözü əsirgəmə: sayma. - mənə qarşı əsirgəmədi: rəhm, sayqı 

göstərmədi. - onun sözün əsirgəmədiəzgərmədi

 

əsirqenmək

ka



əsirqemək



ka

. acınmaq. dartınmaq. tartınmaq

ka

. yazıqlamaq. 



heyifsinmək. təssüf yemək. 

- o oğluna əsirgəndi. - o davarına 

əsirgəndi. - belə o öz elinə əsirgəndi. - əsirgənmə keçən günlərivin 

olduğuna, güvənginən bu gün əlində nə olduğuna. 



1

götürülmək. 

götürür görünmək.  


DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

278 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



əsirqənən: qözətli

ka

. gözətilən. sağlanan. qorunan.  



əsiĢ 

: çəkiş. uzuş.  



əsiĢmək

ka



1

çəkişmək. uzuşmaq. genişlənib ilişgi, rabitə qurmaq. 

- ip 

əsiĢmək: ip açıb uzatmaq. 

2

ip, bənzəri şeyləri çəkəmək, kərmək, 

uzatmaq. 

 

əsitmək



ka



əsdirmək

. uzatmaq

ka

. yubatmaq. qecitmək. 



- nə qədər işi uzaldıb 

əsdirisən. 

 

əsiz

ka

 

: əssiz

ka

. ısız. ıssız. isiz. yazıq. təssüf. hayıf. əfsus. diriğ.  



əsqi  

: - 


əsgi üsgi (paltar): çöpər

ka

çöprə 



əsqik 



əsgik

kiçik


ka

. qısıq. az. ucuz. dəğərsiz. həqir. 

əsgik sözü 

qoyqıl: kiçik sözü buraxqıl.  



əsqimək  : obramaq

ka

. opramaq. əprimək. gəvşəmək. kortalmaq. tazalığı, 



itiliyi gedmək.  

əsqimiĢ 



əsgimiĢ

obraq


ka

. opraq. ovraq. oğraq. əzik üzük nə.  



əsqirmək

ka

  

: əsgimək.  

əsqü 



əsgü



ka

. böyük ələk. qəlbir.  



əsqürüq

ka



əsgürüq

ka

əsrüq. (



<

 

əsmək

). kefli. sərxoş.  

əsləmək: səlam vermək.  

əslətmək: səlam yetitmək.  

əslinmək

ka



aslınmaq

. asmaq. bir nəyi bir nəyə taxmaq.  



Yüklə 10,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin