İncelemeleri

bürqə  

: 

bürgə

. hər bir şeyin bürükü, bürülmüşi. 

1. 

birə. noxud, ləpə 

kimilər. 

1. 

buruq. səfeh. - 

bürqə kiĢi

ka

: bir yerdə durmayan. zəvzək. 

daşqın kimsə. 

 

bürqə 

: 

bürgə 

- 

bürgə kiĢi

ka

: zəvzək. bir yerdə durmayan taşqın kimsə. 

  

bürqək 

: 

bürgək. 

türkəm. türkək

ka. 

buxca.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

167 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bürqələnmək

ka

: 

bürgələnmək

ka

 1. 

öfkedən birə kimi sıçramaq. 

2. 

pirələnmək.  

bürqtmək: 

bürkütmək

. burutmaq

ka

. bürütmək. buğu yüksətmək. 

buğlandırmaq. qoxutmaq (

iy

).  

bürqürmək: 

bürgürmək

. 

tutulmaq. bürünmək. 

- göy bürgürdü: göy tutuldu. - 

yeddi qat göy. 

 

bürmə

ka

 : don. torba kimi şeylərin ağı.  

bürmək

ka

: büzmək. burmaq.  

bürt

ka

  

: (

<

 

bürüyən

). qâpus (

>

 

kabus

). qarabasma. 

- məni bürt basdı  

bürük

ka 

 : şalvar uçquru kimi şeylərdə bulunan yuvar -laq ip. ipliqlər.  

bürülmək

ka

: buruşturulmaq. bükülmək.  

bürümək: burtamaq

ka

. qurşamaq.  

bürüncük

ka:

 örtüü. sağuc.  

bürüĢmək

ka

 

: yuvarlaq şey tikməkdə yardım edmək.  

bürütmək: burutmaq

ka

. bürkütmək. buğu yüksətmək. buğlandırmaq. 

qoxutmaq (

iy

). 

- od aşıcnı bürütdü: od aşı qaynatdı, buğlatdı. 

2. 

sasıtmaq. sasıq, pis qoxu buraqmaq. 

- oğlan burutdu. 

 

büsat 

: döşük

ka

 

- döĢük qurub çal çağır baş aldı. 

 

büsbütün: arıq

ka

. teyxa. tükəl

ka

. 

tamam. tamamən. lap.  

büsqəç

ka

: püşqəl. çörək. yufqa. pidə kimi incə əkəmək.  

büĢinçək

ka

.  

: 

( Ģ <> k ) 

büküncək

. salxım.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

168 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

büĢmək  : 

puĢmaq

. 

beĢmək

. 

bükmək

. bıqmaq. sıxılmaq. can sıxılmaq. 

usanmaq. 

- işdən büĢüb dardıq: bezdik. 

 

büĢük

ka

 

: 

püĢüq

. (

<

 

bük

). bükük. 

1. 

pusu. püsü. gizlək. kəmin. 

2. 

can 

sıxıntısı. 

- sevinc büĢük. - büĢük büşmək: kədərlənmək. 

qussələnmək.  

büĢülmək

ka

 

: nigəran qalmaq. canı sıxılmaq.  

büĢür 

: bükür. nigəran.  

büĢürmək

ka

 

: nigəran qoymaq. can sıxdırmaq.  

bütə

ka

.  

: çox. öküş. 

- bütə sürə dözdüm: çox zaman. - bütə uzun. - bütə 

qıssa. - bütə iyi. - bütə çılpaq: tamam lüt.  

bütəmək: çinqarmaq

ka. 

dipləmək. nərsənin bütün, kökün arayıb 

araşdırmaq. doğrulamaq. təhqiq edmək.  

bütkü

ka

 

: 

<>

 

büktü

. (

<

 

bük

) bükük. boğ. pox. uşağ dilində xıx sözü. 

- 

bütgü varmı: əxin varmı.  

bütmək

ka

: 

1. 

səs qısılmaq. alçalmaq. 

2. 

borcu, alacağı gərçəkləşmək. 

yaranın başı qapanmaq. 

3. 

sona ərmək. yox olmaq. 

4. 

bir şeyə 

inanmaq. iqrar edmək. 

5. 

bitmək (

nəşvü

 

nəma

). yaratılmaq. 

doğmaq.  

bütmiĢ 

: (

yara

) bitmiş. yetmiş

ka

. qapanmış. iyiləşmiş.  

bütmiĢ

ka

: yetmiş. qapanmış. iyiləşmiş (

yara

).  

bütrüĢmək

ka

: 

1. 

mahakimə olmaq. 

2. 

şahit gətirmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

169 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bütrüz 

: bosdan  .  

bütsəmək

ka

: bitişmək. yaranın düzəlməsi. bitməyə, bütünləşməyə, 

qurtulmağa, iyiləşməğə yaxlaşmaq, yaxınlaşmaq.  

bütükə

ka

: baqlacan. paxlacan. badımcan. patlıcan.  

bütün

ka

 

: 

1. 

doğru. düz. dürüst. arın. ləkəsiz. təmiz. səhih. 

- çin bütün 

kiĢi: işəncli, güvəncli, dos doğru kişi. - bütün umlu, qança qulsa, 

olturur: 

2. 

yarığı olmayan. düzük

6

. kamil. sağlam. 

- bütün yarmaq: 

sıyqalanmayan, sağ para. 

3. 

barça. həp. qamu. həpsi. qamuq

ka

. 

4. 

yumqınka. toplu olaraq. topdan. həp birdən. üstü üstə. ümdə. 

umumi. 

5. 

teyxa. tinik

6

. tüm

ka

. düm. tum. - 

bütün bütün sərxoş. zır 

kefli: cılğ əsrük: çulq əsgürük, əsrük.  

bütünləmək

ka

: (

tib 

<

 met 

>

 

bit)

 tübünləmək. dibin aramaq. gərçəkliğini aramaq. 

dibləmək. araştırmaq.  

bütünü 

: barça

ka

. baraç. barıç.  

bütürmək

ka

 

: 

bitirmək

. doğrutmaq. düzəltmək. sağaltmaq. 

inandırmaq. mütəqaid edmək. isbat edmək. tanıqlatmaq. 

alacağını tanıqlamaq. müstənədləmək. sabit edmək.  

bütürmək

ka

: 

pötürmək

: 

bitirmək

. 

1. 

sağlam duruma qoymaq. 

2. 

ispat edmək.   

büvə 

: 

böğ

. 

böq

ka

. bir çeşit örümcək.  

büyik 

: 

büzik

ka

. 

büdik

. 

1. 

oyun. oynama. təpsi. rəqs. 

2. 

büyü. yat. cadu.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

170 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

büyü 

: yalvı

ka. 

yalıv. yalva. yada. cadu. yat. büdik. büzik

ka

. büdik. 

gözü bağlılıq. sehir.  

büyü 

: yelvi

ka

. yalvı. sehir.  

büyücü 

: yalvın

ka

. yalvıçı

ka. 

yalvac. yadac. sehirbaz.  

büyücü 

: yelvlçi

ka

. sehirbaz.  

büyüĢmək

ka 

: büzüşmək. oynamaq. burcuşmaq.  

büzdüm  : qudrucaq

ka. 

quyruqcaq. quyruq qəmiği.  

büzik

ka

 

: 

büyik

. 

büdik

. 

1. 

oyun. oynama. təpsi. rəqs. 

2. 

büyü. yat. cadu.  

büzimək

ka

 : 

büzmək

. büzüb burmaq. oynamaq. 

- qız büzdi: qarsundi. oynadı.  

büzmək 

: bürmək

ka

. burmaq. oynamaq.  

büzük

 

: 

1. 

bez

. - bu büzüyü qarĢat: bu bezi qarışla, ölç. 

2. 

tutuq. ısrım

ka. 

bədəxlaq. hirsli. 

 

büzülmək

ka

 

: 

1. 

toplanmaq. ısrınmaq

ka. 

öpgələnip dərlənmək. 

çəkilmək. qayıqmaq. yığrılmaq

ka

 . 

2. 

yıxsılmaq

. 

kötüləşmək. 

titrəmək. 

3. 

burqurmaq

ka

. 

 

büzüĢ 

: burğuq

ka

. burış

ka

. qırış.  

büzüĢmək

ka 

: 

1. 

büyüşmək. oynamaq. burcuşmaq. 

2. 

biçişmək. 

ayrışmaq. 

3. 

pozuşmaq.  

büzütmək  : oynatmaq. büdütmək

ka

.  

 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

171 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

172 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

 

 

 

 

 

c 

 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

173 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

3cəsur 

: kür. gür. yiğit. dəlir. sarsılmaz. bək yürəkli. qabadayı.  

cacaq 

: 

çəçək

ka

. 

çiçək. 

gül. - 

çiçəklənmək: çəçəklənmək

ka

. cacaqlanmaq

. 

- çiçəklik: çəçəklik

ka

. cacaqlıq

. 

 

cadu 

: büyü. düğün. yat. büdik. büzik

ka

. büdik. yalvı

ka. 

yalıv. yalva. 

yada. büyü. gözü bağlılıq. sehir. - 

cadu çubuğu: çatuq. nərsənin 

çatdığını, yetdiyini, olduğunu göstərən im, him, nişan. 

 

canlanmaq 

: turqamaq. qalxmaq. qoğzanmaq. dirilmək. bərpa 

olmaq.  

canlı 

: özlü. ruhlu.  

car 

 

: 

cay

. 

1. 

yar. yarıq. ara. çağ. zaman. (

açıq. açıqlıq. 

vaxt. fürsət). - bu carlıqda gəl: bu arada, çağda gəl. 

- bir cay: bir 

çağ, zaman. 

2. ( c <> Ģ ) 

Ģar

. 

- Ģar Ģar: car car: yağış düşməsinin 

doğal səsi. 

 

carlama  : ağış, hərraclama, çubuqlama işi. bu yolla satışda, qiyməti çox 

verən, malı alır.  

carlamaq: cırlamaq. ağlamaq. bağırmaq. çoğlamaq.  

casus 

: 

casut

. 

<

 

yaĢut

. sataq. casut. gizli iş görən, güdən.  

cay 

: car. yar. yarıq. ara. çağ. zaman. 

- bu carlıqda gəl: bu arada, 

çağda gəl. 

- bir cay: bir çağ, zaman. - 

cayan 

: cayıq. caysıq. tayığ

ka. 

qayqın. zivən. zivgən.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

174 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

caydırmaq: 

( t < > q <> c ) 

tayıtmaq

ka

. 

qayıtmaq

. 

cayıtmaq

. 

tayturmaq

. 

taydırmaq

. 

qaydırmaq

. qayqıtmaq. qərq edmək. dəngəsin 

pozmaq. yerindən edmək.  

cayıq 

: cayan. caysıq. tayığ

ka. 

qayqın. zivən. zivgən.  

cayıtmaq: 

( t < > q <> c ) 

tayıtmaq

ka

. 

qayıtmaq

. 

tayturmaq

. 

taydırmaq

. 

qaydırmaq

. 

caydırmaq

. qayqıtmaq. qərq edmək. dəngəsin 

pozmaq. yerindən edmək.  

caysıq 

: cayıq. cayan. tayığ

ka. 

qayqın. zivən. zivgən.  

cerqəĢ 

: 

cergəĢ 

cərgəş

ka

. cırqaş. cərgə.  

cəbə 

: yasıq

ka. 

yeşik. qutu. cilit.  

cəmləyən: öqsər. oqsar. uqsar. övsər. avsar. (

<

 oq. uq. ov. av)

. yığan. 

toplayan. başılıq edən. (

>

 

əfsərfars

).  

cər  

: 

bax

 

>

 

çər

.  

cərcənək  : tıncıxıb girəlmək. qarışıb buruşmaq. 

- yerləşmədi, basıb 

cəncənək elədi.  

cərk, cərg 

>

 cərq 

cərqə 

: 

cərgə. 

cırqaş. cərgəş

ka

. cergəş.  

cərqəĢ

ka

  : 

cərgəĢ

ka. 

cergəş. cırqaş. cərgə.  

cərqəĢmək 

: 

cərgəĢmək. 

arqaşmaq. birbiri yanında düzülmək, 

sıralmaq. cürgəşmək. sıralanmaq. səfə durmaq, gəlmək. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

175 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

sıralanmaq. düzülmək. düzəlmək. 

- indi çərik cərgəĢsin: indi 

qoşun səflənsin. - ulduzları cürgəĢir. 

 

cəviz 

: yaqaq

ka

. qayaq. qıyıq. girdəkan.  

cəzalamaq : oyqurmaq

ka. 

sıxışdırmaq. sıxmaq. tənbih edmək.  

cılday

ka

 

: çildək. atların göğsündə çıxan bir xəstəlik.  

cılızlamaq: çılınmaq. çalınmaq

ka. 

zayıflamaq.  

cılızlıq 

: turuqluq

ka

. turquluq. tırıqlıq. durqunluq. arıqlıq. zayıflıq.  

cımıq 

: 

çamquq

ka

. cımqıq

. gizli iş görən. qoğucu. çəkçi

6

. qovcu. casut.  

cınqıç 

: 

sınqıc

ka

. 

fındıq kiçikliğində olan almacıq.  

cınqıl 

: 

sınqıl

. bala bacı.  

cınqıraq: 

çınqıraq

. gur, pürüzsüz səs.  

cıqır 

: 

cığır

. çəq, incə, tıxıq, dar yol.  

cır 

 

: 

1. 

çır

. yağ. 

2. 

cırılıb, gərilib cırılmaq səsi. 

- onun 

donu cır yırttı: cır diyib cırldı. 

- 

ətəyim cır yırtıldı.  

cırıq 

: sırıq. yırıq. sızıq. sıyıq. sıdıq. yarıq. üzük. ötük. qırıq.  

cırlamaq. ağlamaq. yığlamaq. sıxtamaq. sığtamaq. carlamaq. bağırmaq. 

çoqlamaq    

cırmaq 

: cızmaq. yırtmaq. yolmaq. qırmaq. sökmək. pozmaq. 

dağıtmaq. xərablamaq. 

- daş ayağım yoldu.  

cırqaĢ 

: cərgəş

ka

. cergəş. cərgə.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

176 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

cıvı 

: bilinməz yerdən gələn ox. cin oxu.  

cıvıldamaq: 

çıvıldamaq

. sufsamaq

ka

. sufşamaq. şuvşamaq. pıçıldamaq. 

fısıldamaq.  

cıvıqlaĢmaq: suvışmaq

ka. 

sıvıqlaşmaq.  

cızıq  

: yarıq. yarpaq. nərsənin ayırmaq üçün, çevrəyə çəkilən cızıq. 

sınır. talas. tasal

ka

.  

cızmaq 

: cırmaq. yırtmaq. yolmaq. 

- daş ayağım yoldu.  

cicikləmək: yaysamaq

ka. 

çəkəməmək. həsəd edmək.  

ciciq 

: 

cicik

. 

qudik. xudik. qısqanc. təbiz

ka

. təbqiz. təbzəş. təpzəş. 

tapzaş. tabzaş. təpzə. təpsə. günü. yaysa. qısqanış. həsəd. 

- 

nədir bu təpzəĢ, nədir bu dartış: həyəcan.  

ciciqləĢmək: 

cicikləĢmək. 

qısqanmaq. həsətləşmək. təpzənmək. 

təpzəşmək. təpsəşmək. kəktəşmək

ka

. kəkləşmək. hınçlaşmaq. 

kin bağlamaq.  

ciciqli 

: 

cicikli

. 

qısqanc. kirtüc. kırtüc

ka

.  

cilalı 

: yaltrıq

ka

. parlaq. süslü. yoldruq. yuldruq.  

cilovlamaq: qılavuzluq edmək. qılavlamaq. başlamaq

ka. 

başçılıq edmək.  

cimcilaq: çümərük

ka

. suyua düşmüş. yaş.  

cim

ka

  

: 

çim

. 

çıp

. obartma ilgəci. çiğ. yaş. sulu

. - cimcilaq: sum sulu. - 

çim yik ət: çim çiğ, sulu ət. - çim öl ton: çıp ıslaq paltar.  

cimrilik 

: paxıllıq. saranlıq

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

177 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

cin 

: tutuq

ka

. - 

cin çarpan yer: cinli yer: tutuqlu yer

ka

. - cin vurmuĢ. 

çalınmış. çalanğ

ka

. 

 

cincü

ka

 

: 

( c <> y ) 

yincü. inci.  

cinlətmək: (

cin

 

<

 met 

>

 

inc

) 

incitmək. 

 

ciq 

 

: 

cik

. aşığın oyuq, çuxur üzü. 

- çik durmaq. - çiq böq: 

açıla bükülə. 

cik. omba. düğün. nərsədə boğun, düğün, şişik 

bölüm. aşığın topul böğrü. 

- çik durmaq: götü üsdə durmaq. - 

vurram cik durarsan ha. (# çömbə: cumulu. yumulu).  

ciqər 

: 

ciğər - ciğər bitişiq olan incə ət: iç ət

ka

. - ciqərinə vurmaq: 

ciğərinə vurmaq öfgələnmək - öpgiləmək. öpgələmək

ka

. 

 

ciqi

ka

 

: 

çiqli

. 

cihli

. kip, sağlam tikiş.  

ciqləĢmək : bərkişmək. - 

düğün cikləĢdi. 

 

cirgə 

: çaxşu. mə'cun. nərsənin sıxılmış suyu.  

cocuq

 

: 

1. 

socuq. sucuq. şirin. 

2. 

domuz yavrusu. hərşəyin kiçiyi. 

 

coqĢatmaq

ka

: 

coğĢatmaq

ka

. çuvşatmaq

ka

. çuğşatmaq

ka

. coşdurmaq. 

turşatmaq. əkşitmək. qaynatmaq. köpüklətmək.  

coĢan 

: axan. çəvşənğ. yuşulqan. coşqun. qanıtqan. əsrik. daşqın. 

özündən çıxan.  

coĢdurmaq: çuvşatmaq

ka

. çuğşatmaq

ka

. çoqratmaq

ka

. çağlatmaq. 

qaynatmaq. coğşatmaq

ka

 turşatmaq. əkşitmək. qaynatmaq. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

178 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

köpüklətmək. qomıtmaq

ka. 

həyəcanlatmaq. çuvşatmaq

ka. 

tuvşatmaq. turşatmaq. qaynatmaq. 

- çaxır tuvĢatmaq. - sirkə 

qarnımı tuvĢatdı. - özük məni gomtdu.