İncelemeleri



Yüklə 10,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/100
tarix25.03.2017
ölçüsü10,61 Mb.
#12339
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   100

bilqə

ka

  

: bilgə. hakim. ağıllı. bilgin. alim. 

bilgə bək: bilgin. ünlü kişi ağıllı. 

hakim bəy. buğu.  

bilqəs 



bilkəs

bilqeys. ağıllı. əkəç.  



bilqətmək

ka

: ağıllanmaq.  



bilqeys 



<

 

bilkəs

. bilkəzik. ağıllı. əkçə. əkəç.  



bilqəzik 



bilkəzik

bilqeys. bilkəs. ağıllı. əkçə.  



bilqimsinmək

ka

: ağıllı. kəndini ağıllı göstərmək.  



bilsikmək

ka

: bilinmək. açılmaq. ifşa olmaq.  



biltürmək

ka

: öqrətmək. bildirmək.  



bilur 



bullur

artın. tənik. açıq, duru, saydamlı nərsə. 

 


DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

128 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



binilmək: münülmək

ka

.   



binmək 

: münmək


ka. 

  

bir 

 

: düz. əş. müsavi. bərabər. fərd. tək.  



- yat yağuq düz olmaz: yad yaxın bir değil.  

bir çöp: bir az.  

bir az. qıpa

ka. 


az.  

qıpa keçdi.  

- bir çöp aş yedim.  

- bir tüq: bir yığın. bir çox.  

bir köç qoyqıl: bir az dözginən.  



- birin birin: birər birər.  

- birlə: ilə. bərabər.  

- birinç: birinci.  

birçək 

: bürçək


ka. 

 

birçəklənmək: bürçəklənmək

ka

. pərçəm, kakil, yal çıxarmaq.  



birdən 

: soxur. soxru. soxulub. xafa xafdan.  



birgə 



birkə

. yığlışma. 

suv tirqəĢi: su birgəsi. dərə qollarının suyunun 

toplandığı yer. 

 

birinc 

: qurunc

6

. düyü.  



birkə 

: turqun


ka

. durqun su.  



birləĢmək: əkləşmək. müttəhidləşmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



129 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

birlik 



: müfrəd. təklik. 

- birlik ad: müfrəd ad.  



birtəm

ka:

 

birdəm

. bir dəfəlik. uzun sürə. 

birtəm gedmə ha. - dirdəmlik qırılıb. 

birtəmlik gəldim.  

birt

ka

 



virt



verd

. vergi. döləv

6

. maliyat.  



bistiq  

bax



 

>

 



bəstik

.  


bit 

 



bit



ka. 

yaz. 


bitin: yazıl. - bitit: yazdır. yazır.  

bitərmək

ka

 : sabit edmək. güvah olmaq. təsdiqləmək.  

biti  

: göydən enən kitaplardan hər biri.  



bitidəci

ka:


 yazdırıcı.  

bitigü 

: yazıya bağlı olan hər nə 

(qələm. kağız. davat)

 

bitik



ka

 

: yazı. yazıv. yazma. 



- onun bitiyi bəlgülü: onun yazısı aydındı.  

bitilgən   

bitqilgən

yazılan. səbt olunan.  

bitilmək : yazılmaq.  

bitímək   : yazmaq.  

bitinmək : yazılmaq. yazınmaq. yazıçılıq edmək.  

bitiq  



bittik



bitkit



1

kitap. məktup. yazma. yazı. yazış. yazılı şey. 

qâğıt. 


- ay bitiqi: aylıq dəftər. - il bitiyi: böyük dəfdər. - bitiklik

ka

: yazı 


yazılacaq nəsnə yiyəsi. 

2

bitgil. tikmə. saf. təx. pəx. - 



bitikdaĢ

tikmədaş: qaya



3

büyü. ovsun. üfrüq.  



DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

130 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



bitiqdaĢ  : 

bitikdaĢ

. tuqdaş (

tuq

 - 


daş

). tuqadaş (

tuqa

 - 


daş

tikmədaş(



tikmə

 - 


daş

). qurum. təxtəsəng. 

 

bitiqqaya

bitikqaya

. tikmədaş. bitikdaş. qurum. təxtəsəng. 

 

bitirən 

: dəgirən. əriştirən. çatdıran.  



bitirmək : 

bütürmək

ka



pötürmək. 



1

tükətmək. tükətmək



2

yetiştirmək. 

yönəltmək. öndürmək

ka



3

doğrutmaq. düzəltmək. 



4

pişirmək. 

gəlişdirmək. 

osmaq. ozmaq. osturmaq. ozdurmaq. - işlər osub 

keçürgən: işlər düzüb keçirdən. 

5

yaşartmaq

ka. 

yəşərtmək. 



gücərtmək. 

6

sağlam duruma qoymaq. 



7

ispat edmək.   



bitiĢ 



1

ətək. oğruq

ka

. uğruq. ovruq. 



2

qırış. çıxış. son.  



bitiĢmək 

1

iqrar edişmək. 

- olar ikkisi bitiĢdilər

2

yazışmaq. 



3

bütsəmək. 

yaranın düzəlməsi. 

4

ulaşmaq


ka. 

 

bititmiĢ

ka

: yazılmış. - 



bititmiĢ bitiq. yazılmış yazı, əsər.  

bititqu

ka

 

: yazdıracaq. -

 bitíq bititqu orunğ: yazı' yazdıracaq yer.  



bititqüçi

ka

: yazdırıcı.  



bitləmək

(

<

 bit + laq + lamaq: bitdən ayırmaq)

 

bitləmək

ka

  : (

bit + laq: biti yoxlamaq, ayırmaq

) bit aramaq.  



bitmək 



1

alqınmaq

ka. 


tükəmək

ka

. tükənmək. yox olmaq. məhvolmaq. 



2

sabit olmaq. 



3

yetmək. kifayət edmək. 



4

uyuşmaq


ka. 

yoğruşmaq. 

(

maya


) tutmaq. dolmaşmaq.  

bitmiĢ 

: (


yara

) bütmiş. yetmiş

ka

. qapanmış. iyiləşmiş.  



 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



131 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bitrik



ka

  



pıtrıq



1

fıstıq. buturqaq. puturqaq. 



2

qadınların oğrət yerində 



bulunan dilcik. dıllaq.  

bitrimək: yazıb, təsdiqləmək. tanıq vermək.  

biz 

 

: miz



ka

  

bizi  

: miz. əkməğin üzərində yanmış ləkələr.  

bizov 

: 



<>

 

bozağu



zağu 



<

 met 


>

 

ğasu

). 

boğasu

. boğa olası, olmaq üzrə 

olan boğacıq.  

 

 

 

bod  

y <> z <> d ) 



boy



boz



1

qamət. 


2

toy quşu.  



bodluq

ka

  : 


y <> z <> d ) 

boyluq

ka

. boylu. bozluq. boylu. 

dal boylu: dik uca 

boylu olan.  



boduq

ka

 



y <> z <> d ) 



boyabozaboyuq

rəng. qına. xına.  



bodumaq

ka:


 boyamaq. yapıştırmaq.  

bodun 

: budun. boy

ka

. bozun


boyun. boyluq. tuy

ka

. tuz


ka

. el. xalq. 

millət. qovm. kütlə.  

- boyun ikindi: xalq birbirini.  

budun başqanı. - bodun lu

 

buqunlu



boyunlu



 

buxunlu: elli günlü. 

evli eşikli.  



DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

132 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



- bodun sezrəĢdi: xalq dağılışdı.  

boyun tərildi: millət yığışdı.  

- qadın boyun, tutcu dərlgən: qadın xəyləyi, həmişə bir yerə yığılır. - 

yazsın çavın boyunğa: yaysın səsin ellərə.  

boyun ikindi: xalq birbirini. 

 

bodunlu: boyunlu. boylu. elli.  



bodur 

: taquzmıq

ka

. taqzuq. toqsıq. ətinə dolqun.  



boq 



boq

ka

 

boğ. buxca. heybə. bəsdə.  



boqac 



buğac



bükəĢ



1

buruşuq, çətin olan nərsə. zorluq. pıroblem. 



boğac art: zor keçitli dağ sırtı. 



2

qablama. qazan

. - aĢıc boğac

3

bardaq. 


4

hər çeşit qab. çömlək. 

- aşıc boğac: yemək qabı. - su 

boğac. - əkmək boğac

 

boqadmaq



boğatmaq

ka



t <> z ). 

boqazmaq

ka



boğalanmaq. boğa olmaq.  

boqarmaq

ka

 

: ağaca kərtik kərtmək. doğramaq. ağacı girdə 

girdə bölmək.  



boqatmaq

ka

 

t <> z ). 



boqazmaq

ka



boqadmaq. boğalanmaq. 

boğa olmaq. 

- bizov boğatdı: böyüyüb boğa oldu.  

boqaymaq: boğaymaq. boğalaşmaq. ərcişmək.  

boqaz

ka

: boğuz.  



boqazlanacaq: kəsiləcək.  

boqazmaq

ka:


 

z <> t ). 



boqatmaq

ka

boqadmaq



boğalanmaq. boğa olmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



133 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

boqım



ka

 

: boğum. boqum. boğun.  



boqlamaq

1

poxlamaq

. pisləmək. 



2

boğlamaq. buxcalamaq. baqlamaq.  



boqlanmaq

boğlanmaq. 

boğulmaq. buxcalanmaq. bağlanmaq.  



boqmaq 

1

düğmə. 


boğmaqlamaq: düğmələmək



2

boyunluq. boğunluq. 

boyunbağı. boyun umar

6

.  


boqnaqlanmaq: boğmaqlalmaq. boğum boğum olmaq. düğmələnmək. 

bulut boqnaqlandı: parça parça oldu.  



boqra  

: hər heyvanın ayqırı. boğa, dəvə ayqırı.  



boqrad 



boğrad

. boğurda

ka

. bükət. bükük, boğuq qıvrıq nərsə.  



boqramaq

ka



boğramaq

ka



boğarmaq

. nərsədə kərtik, iz açmaqla, bir 

bağlamaqla im qoymaq, bəllətmək. doğramaq. boğumlamaq.  

boqrıl 

bax



 

>

 



boğrul

ka

 



boqrul 



boğrul



boğrıl

ka

. boyunluq. boyunu tuğlu. 

boğrul qoyun: boynu 

başqa boyada olan qoyun.  



boqruĢmaq

ka



boğruĢmaq



1

yarışmaq. 

2

doğramaq. yontmaq. bölmək. 

qırmaq. parçalamaq.  

boqsuq

ka



boxsuq

ka. 


boqsuq



boğsuqbüksük

qulların (

kölələrin

boyunlarına keçirilən lâlə, buxov, halqa. zəncir.  



DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

134 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



boqsuqlanmaq

ka



boxsuqlanmaq

ka

. əli boynuna bağlanmaq, əli boynunda 



qalmaq. - 

boşlağlansa



boxsuqlanar: heç kimin sözün dinləməyən, 

əli boynunda qalır. 

 

boqtay

ka:


 

boxtay

ka

. boxtuy. büktay. buxca. (



<

 

bukbük

). heybə.  

boqturmaq

ka

: boğdurmaq.  



boquq 



<>

 buquq

ka

 



<>

 bükük

 

boqulmaq : 

boğulmaq

. qarımsınmaq

ka. 

qərq olmaq.  



boqulmaq

ka

: boğulmaq.  



boqum

ka

: boğum·. boqım. boqun. buruq. oğruq



ka

. uğruq. ovruq.  



boqun

ka

 





boğun

. boğum·. boqım. boqum. boyun

ka. 

el. toplum. millət.  



boquntı

ka



boğuntı

ka

. (heyvanların



) südüklüyü. məsanə.  

boqurda

boğurda

ka

. boğrad. bükət. bükük, boğuq qıvrıq nərsə. 

boqurda 

saç: qıvırcıq, fer saç.  

boqurqa

boğurqa. bağırqa



bayquĢ



quburğa

ka

. üki. ühi. yapaqulaq

ka

.  


boquĢmaq

boğuĢmaq. 

birbirini boğmaq·.  



boquy 



boxtuy

. boxtay

ka. 


büktay. buxca. (

<

 

bukbük

). heybə.  

boquz : boğaz.  

bol 

 

: bul. bulda. şans. bəxd. alın yazısı.  



bolad 



polad

. bulad. dolmuş. bərkimiş. qursaq.  

boldaçı 

: buldaçı. şanslı. bəxdli.  



bolqu  

: olma. oluş.  



 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



135 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bollu 



: tuxumlu. uruqlu

ka. 


bərəkətli.  

bolluq 

: ərinc

ka

. ərniş. əriş. genrün. açıqlıq. çoxluq. 



- yağış çox yağa 

əriĢlik ola. - ərişə həsrət qalmış. 

 

bolmaq  

olmaq. - sağ ol: sağ bol. orda oldun: orda boldun. - olmaz: bolmaz. 

olur: bolur.  



bolmaqu : olmasın. çətin apılan. 

- bolmaqu ərinç.  



bolmıĢ

ka

 : olmuş. hazır. 

- bolmuş aş. olmuş (pişmiş) yemək ·. 

 

boluĢmaq

oluĢmaq

. yola gedmək. birinə yan çıxmaq.  



bor  



bor

ka. 

çaxır. şərab. süci. - 



bor olmadan, sirkə oldun.  

bora 



boza

. bir içgi.  

borc 

: əlik. əllik. qoluq

ka

. iğrəti. oruncaq. ötnü



ka

. ötnə. ödünc. ötünc. 

əmanət.  

borclu 



1

berimli. beriçi. 

- alımlı arslan, borclu sıçan. - borcun geri 

istəmək işi: alıĢ

2

alımlı


ka

. bestankar. 

 

borıq  

: yorıq. yoruq. xuy. gediş.  



borquy  

: üflənərək öttürülən boru.  



boru 

: türül. dürül. turba. durba. yoğun lülə.  



bosdan 

: bütrüz.  



boĢ 



1

yumşaq. şol. 

boĢ ət. 



2

azad. bağlılığı olmayan. 



3

kasıb. 


yoxsul. 

4

ağlaq


ka

. ıssız, xəlvət, çoraq. 



5

çənəş. çalınmış. 



6

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

136 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



sərbəst. boşut. qutat. 

7

suvış. sulu. şol. 



 

- ol əş boş. o qadın boştur.  

- o qadını boşadı. buraxtı. unuttu. boş ərgin.  

- boĢ boğaz: munqan

ka

. mınğ mınğ edən. gəvəzə.  



- boĢ qılmaq: buraxmaq. azat edmək.  

boĢalmaq

1

qotrulmaq

ka. 

qutrulmaq. qoyulmaq. tökünmək. 



1

suvışmaq. 

suyuqlaşmaq. şollaşmaq. rəqiqləşmək.  

boĢalmıĢ: qoyurmıış

ka

.  



boĢaltılmıĢ:

 

başlağ



ka

. başıboş. buraxılmış. salıverilmiş. daşlanmış

dışlanmış



.  

boĢaltırmaq 

: yolturmaq

ka

. buraxtırmaq. azad eddirmək.  



boĢaltma: aruqlamaq. açmaq. təmizləmək.  

boĢaltmaq

ka



boĢamaq



1

qavşatmaq. gəvşətmək. kovşatmaq. 

2

qaçıtmaq. 

qaçırtmaq. sıçratmaq. 

3

qəbətmək. öldürmək. yox edmək. 

çözmək. 

4

ayırmaq. açmaq. azad edmək. qutarmaq. 

qoturmaq

ka

. buraxmaq. 



boĢatılmıĢ bulunqlar: buraxılmış əsirlər. 

5

ağdarmaq. axıtmaq. tökmək. 

- bir qab boĢalt

6

buraxmaq. 

(qadın) boşamaq. 

7

savratmaq

ka

on günə evlər savrılmalıdır



8

tüpürmək


ka. 

savurmaq. atmaq. 



9

ödətmək. tülətmək

ka



quzulatmaq. doğurtmaq. yükün açdırmaq. 



10

tülətmək


ka



 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



137 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

quzulatmaq. doğurtmaq. yükün açdırmaq. ödətmək. 



11

qoyruşmaq

ka

. çuvamaq



6. 

yaymaq. 


 

boĢanmaq

ka



1

(

qadın



) boşamaq. bağı çözülmək. 

2

yolunmaq


ka

buraxılmaq. azat edinmək.  



boĢanmıĢ

1

bağından çözülmü. yazıqlıq

ka



(



<

 yazuq). 



2

qotdı. quddı. qoydı. 

buraxılmış. ötrülmüş. - 

qotdı nə. - qotdı yılxı: buraxılmış heyvan. 

 

boĢatmaq

ka

: boşaltmaq. çözmək. çözülmək. buraxılmaq. (



qadın

) boşlamaq.  



boĢqu 



boĢuqu



ka



boĢuq

. boşatış. buraxılış. ötürüş. açılış. salıvermə 

zamanı.  



boĢqun 

: işsiz. bekar.  



boĢqunluq : bekarlıq.  

boĢqunmaq

ka



1

boşunmaq. boş qalmaq. boş olmaq. 



2

işdən yorulmaq. 

vellənib şollanmaq.  

boĢlağ 

: öz başına.  



Yüklə 10,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin