bilqə
ka
: bilgə. hakim. ağıllı. bilgin. alim.
- bilgə bək: bilgin. ünlü kişi ağıllı.
hakim bəy. buğu.
bilqəs
:
bilkəs
.
bilqeys. ağıllı. əkəç.
bilqətmək
ka
: ağıllanmaq.
bilqeys
:
<
bilkəs
. bilkəzik. ağıllı. əkçə. əkəç.
bilqəzik
:
bilkəzik
.
bilqeys. bilkəs. ağıllı. əkçə.
bilqimsinmək
ka
: ağıllı. kəndini ağıllı göstərmək.
bilsikmək
ka
: bilinmək. açılmaq. ifşa olmaq.
biltürmək
ka
: öqrətmək. bildirmək.
bilur
:
bullur.
artın. tənik. açıq, duru, saydamlı nərsə.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
128
http://WWW.TURUZ.COM
binilmək: münülmək
ka
.
binmək
: münmək
ka.
bir
: düz. əş. müsavi. bərabər. fərd. tək.
- yat yağuq düz olmaz: yad yaxın bir değil.
- bir çöp: bir az.
- bir az. qıpa
ka.
az.
- qıpa keçdi.
- bir çöp aş yedim.
- bir tüq: bir yığın. bir çox.
-
bir köç qoyqıl: bir az dözginən.
- birin birin: birər birər.
- birlə: ilə. bərabər.
- birinç: birinci.
birçək
: bürçək
ka.
birçəklənmək: bürçəklənmək
ka
. pərçəm, kakil, yal çıxarmaq.
birdən
: soxur. soxru. soxulub. xafa xafdan.
birgə
:
birkə
. yığlışma.
- suv tirqəĢi: su birgəsi. dərə qollarının suyunun
toplandığı yer.
birinc
: qurunc
6
. düyü.
birkə
: turqun
ka
. durqun su.
birləĢmək: əkləşmək. müttəhidləşmək.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
129
http://WWW.TURUZ.NET
birlik
: müfrəd. təklik.
- birlik ad: müfrəd ad.
birtəm
ka:
birdəm
. bir dəfəlik. uzun sürə.
- birtəm gedmə ha. - dirdəmlik qırılıb.
- birtəmlik gəldim.
birt
ka
:
virt
.
verd
. vergi. döləv
6
. maliyat.
bistiq
:
bax
>
bəstik
.
bit
:
bit
ka.
yaz.
- bitin: yazıl. - bitit: yazdır. yazır.
bitərmək
ka
: sabit edmək. güvah olmaq. təsdiqləmək.
biti
: göydən enən kitaplardan hər biri.
bitidəci
ka:
yazdırıcı.
bitigü
: yazıya bağlı olan hər nə
(qələm. kağız. davat)
bitik
ka
: yazı. yazıv. yazma.
- onun bitiyi bəlgülü: onun yazısı aydındı.
bitilgən :
bitqilgən
. yazılan. səbt olunan.
bitilmək : yazılmaq.
bitímək : yazmaq.
bitinmək : yazılmaq. yazınmaq. yazıçılıq edmək.
bitiq
:
bittik
.
bitkit
.
1.
kitap. məktup. yazma. yazı. yazış. yazılı şey.
qâğıt.
- ay bitiqi: aylıq dəftər. - il bitiyi: böyük dəfdər. - bitiklik
ka
: yazı
yazılacaq nəsnə yiyəsi.
2.
bitgil. tikmə. saf. təx. pəx. -
bitikdaĢ:
tikmədaş: qaya.
3.
büyü. ovsun. üfrüq.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
130
http://WWW.TURUZ.COM
bitiqdaĢ :
bitikdaĢ
. tuqdaş (
tuq
-
daş
). tuqadaş (
tuqa
-
daş
)
tikmədaş(
tikmə
-
daş
). qurum. təxtəsəng.
bitiqqaya:
bitikqaya
. tikmədaş. bitikdaş. qurum. təxtəsəng.
bitirən
: dəgirən. əriştirən. çatdıran.
bitirmək :
bütürmək
ka
.
pötürmək.
1.
tükətmək. tükətmək.
2.
yetiştirmək.
yönəltmək. öndürmək
ka
.
3.
doğrutmaq. düzəltmək.
4.
pişirmək.
gəlişdirmək.
osmaq. ozmaq. osturmaq. ozdurmaq. - işlər osub
keçürgən: işlər düzüb keçirdən.
5.
yaşartmaq
ka.
yəşərtmək.
gücərtmək.
6.
sağlam duruma qoymaq.
7.
ispat edmək.
bitiĢ
:
1.
ətək. oğruq
ka
. uğruq. ovruq.
2.
qırış. çıxış. son.
bitiĢmək :
1.
iqrar edişmək.
- olar ikkisi bitiĢdilər.
2.
yazışmaq.
3.
bütsəmək.
yaranın düzəlməsi.
4.
ulaşmaq
ka.
bititmiĢ
ka
: yazılmış. -
bititmiĢ bitiq. yazılmış yazı, əsər.
bititqu
ka
: yazdıracaq. -
bitíq bititqu orunğ: yazı' yazdıracaq yer.
bititqüçi
ka
: yazdırıcı.
bitləmək:
(
<
bit + laq + lamaq: bitdən ayırmaq)
bitləmək
ka
: (
bit + laq: biti yoxlamaq, ayırmaq
) bit aramaq.
bitmək
:
1.
alqınmaq
ka.
tükəmək
ka
. tükənmək. yox olmaq. məhvolmaq.
2.
sabit olmaq.
3.
yetmək. kifayət edmək.
4.
uyuşmaq
ka.
yoğruşmaq.
(
maya
) tutmaq. dolmaşmaq.
bitmiĢ
: (
yara
) bütmiş. yetmiş
ka
. qapanmış. iyiləşmiş.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
131
http://WWW.TURUZ.NET
bitrik
ka
:
pıtrıq
.
1
.
fıstıq. buturqaq. puturqaq.
2
.
qadınların oğrət yerində
bulunan dilcik. dıllaq.
bitrimək: yazıb, təsdiqləmək. tanıq vermək.
biz
: miz
ka
bizi
: miz. əkməğin üzərində yanmış ləkələr.
bizov
:
<>
bozağu
(
zağu
<
met
>
ğasu
).
boğasu
. boğa olası, olmaq üzrə
olan boğacıq.
bod
:
( y <> z <> d )
boy
.
boz
.
1.
qamət.
2.
toy quşu.
bodluq
ka
:
( y <> z <> d )
boyluq
ka
. boylu. bozluq. boylu.
- dal boylu: dik uca
boylu olan.
boduq
ka
:
( y <> z <> d )
boya. boza. boyuq.
rəng. qına. xına.
bodumaq
ka:
boyamaq. yapıştırmaq.
bodun
: budun. boy
ka
. bozun
.
boyun. boyluq. tuy
ka
. tuz
ka
. el. xalq.
millət. qovm. kütlə.
- boyun ikindi: xalq birbirini.
- budun başqanı. - bodun lu
buqunlu
.
boyunlu
buxunlu: elli günlü.
evli eşikli.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
132
http://WWW.TURUZ.COM
- bodun sezrəĢdi: xalq dağılışdı.
- boyun tərildi: millət yığışdı.
- qadın boyun, tutcu dərlgən: qadın xəyləyi, həmişə bir yerə yığılır. -
yazsın çavın boyunğa: yaysın səsin ellərə.
- boyun ikindi: xalq birbirini.
bodunlu: boyunlu. boylu. elli.
bodur
: taquzmıq
ka
. taqzuq. toqsıq. ətinə dolqun.
boq
:
boq
ka
boğ. buxca. heybə. bəsdə.
boqac
:
buğac
.
bükəĢ
.
1.
buruşuq, çətin olan nərsə. zorluq. pıroblem.
-
boğac art: zor keçitli dağ sırtı.
2.
qablama. qazan
. - aĢıc boğac.
3.
bardaq.
4.
hər çeşit qab. çömlək.
- aşıc boğac: yemək qabı. - su
boğac. - əkmək boğac.
boqadmaq:
boğatmaq
ka
.
( t <> z ).
boqazmaq
ka
.
boğalanmaq. boğa olmaq.
boqarmaq
ka
: ağaca kərtik kərtmək. doğramaq. ağacı girdə
girdə bölmək.
boqatmaq
ka
:
( t <> z ).
boqazmaq
ka
.
boqadmaq. boğalanmaq.
boğa olmaq.
- bizov boğatdı: böyüyüb boğa oldu.
boqaymaq: boğaymaq. boğalaşmaq. ərcişmək.
boqaz
ka
: boğuz.
boqazlanacaq: kəsiləcək.
boqazmaq
ka:
( z <> t ).
boqatmaq
ka
. boqadmaq.
boğalanmaq. boğa olmaq.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
133
http://WWW.TURUZ.NET
boqım
ka
: boğum. boqum. boğun.
boqlamaq:
1.
poxlamaq
. pisləmək.
2.
boğlamaq. buxcalamaq. baqlamaq.
boqlanmaq:
boğlanmaq.
boğulmaq. buxcalanmaq. bağlanmaq.
boqmaq :
1.
düğmə.
- boğmaqlamaq: düğmələmək
.
2.
boyunluq. boğunluq.
boyunbağı. boyun umar
6
.
boqnaqlanmaq: boğmaqlalmaq. boğum boğum olmaq. düğmələnmək.
-
bulut boqnaqlandı: parça parça oldu.
boqra
: hər heyvanın ayqırı. boğa, dəvə ayqırı.
boqrad
:
boğrad
. boğurda
ka
. bükət. bükük, boğuq qıvrıq nərsə.
boqramaq
ka
:
boğramaq
ka
.
boğarmaq
. nərsədə kərtik, iz açmaqla, bir
bağlamaqla im qoymaq, bəllətmək. doğramaq. boğumlamaq.
boqrıl
:
bax
>
boğrul
ka
.
boqrul
:
boğrul
.
boğrıl
ka
. boyunluq. boyunu tuğlu.
- boğrul qoyun: boynu
başqa boyada olan qoyun.
boqruĢmaq
ka
:
boğruĢmaq
.
1.
yarışmaq.
2.
doğramaq. yontmaq. bölmək.
qırmaq. parçalamaq.
boqsuq
ka
:
boxsuq
ka.
boqsuq
.
boğsuq. büksük.
qulların (
kölələrin
)
boyunlarına keçirilən lâlə, buxov, halqa. zəncir.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
134
http://WWW.TURUZ.COM
boqsuqlanmaq
ka
:
boxsuqlanmaq
ka
. əli boynuna bağlanmaq, əli boynunda
qalmaq. -
boşlağlansa
,
boxsuqlanar: heç kimin sözün dinləməyən,
əli boynunda qalır.
boqtay
ka:
boxtay
ka
. boxtuy. büktay. buxca. (
<
buk. bük
). heybə.
boqturmaq
ka
: boğdurmaq.
boquq
:
<>
buquq
ka
<>
bükük.
boqulmaq :
boğulmaq
. qarımsınmaq
ka.
qərq olmaq.
boqulmaq
ka
: boğulmaq.
boqum
ka
: boğum·. boqım. boqun. buruq. oğruq
ka
. uğruq. ovruq.
boqun
ka
:
boğun
. boğum·. boqım. boqum. boyun
ka.
el. toplum. millət.
boquntı
ka
:
boğuntı
ka
. (heyvanların
) südüklüyü. məsanə.
boqurda:
boğurda
ka
. boğrad. bükət. bükük, boğuq qıvrıq nərsə.
- boqurda
saç: qıvırcıq, fer saç.
boqurqa:
boğurqa. bağırqa
.
bayquĢ
.
quburğa
ka
. üki. ühi. yapaqulaq
ka
.
boquĢmaq:
boğuĢmaq.
birbirini boğmaq·.
boquy
:
boxtuy
. boxtay
ka.
büktay. buxca. (
<
buk. bük
). heybə.
boquz : boğaz.
bol
: bul. bulda. şans. bəxd. alın yazısı.
bolad
:
polad
. bulad. dolmuş. bərkimiş. qursaq.
boldaçı
: buldaçı. şanslı. bəxdli.
bolqu
: olma. oluş.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
135
http://WWW.TURUZ.NET
bollu
: tuxumlu. uruqlu
ka.
bərəkətli.
bolluq
: ərinc
ka
. ərniş. əriş. genrün. açıqlıq. çoxluq.
- yağış çox yağa
əriĢlik ola. - ərişə həsrət qalmış.
bolmaq :
olmaq. - sağ ol: sağ bol. orda oldun: orda boldun. - olmaz: bolmaz.
- olur: bolur.
bolmaqu : olmasın. çətin apılan.
- bolmaqu ərinç.
bolmıĢ
ka
: olmuş. hazır.
- bolmuş aş. olmuş (pişmiş) yemək ·.
boluĢmaq:
oluĢmaq
. yola gedmək. birinə yan çıxmaq.
bor
:
bor
ka.
çaxır. şərab. süci. -
bor olmadan, sirkə oldun.
bora
:
boza
. bir içgi.
borc
: əlik. əllik. qoluq
ka
. iğrəti. oruncaq. ötnü
ka
. ötnə. ödünc. ötünc.
əmanət.
borclu
:
1.
berimli. beriçi.
- alımlı arslan, borclu sıçan. - borcun geri
istəmək işi: alıĢ.
2.
alımlı
ka
. bestankar.
borıq
: yorıq. yoruq. xuy. gediş.
borquy
: üflənərək öttürülən boru.
boru
: türül. dürül. turba. durba. yoğun lülə.
bosdan
: bütrüz.
boĢ
:
1.
yumşaq. şol.
- boĢ ət.
2.
azad. bağlılığı olmayan.
3.
kasıb.
yoxsul.
4.
ağlaq
ka
. ıssız, xəlvət, çoraq.
5.
çənəş. çalınmış.
6.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
136
http://WWW.TURUZ.COM
sərbəst. boşut. qutat.
7.
suvış. sulu. şol.
- ol əş boş. o qadın boştur.
- o qadını boşadı. buraxtı. unuttu. boş ərgin.
- boĢ boğaz: munqan
ka
. mınğ mınğ edən. gəvəzə.
- boĢ qılmaq: buraxmaq. azat edmək.
boĢalmaq:
1.
qotrulmaq
ka.
qutrulmaq. qoyulmaq. tökünmək.
1.
suvışmaq.
suyuqlaşmaq. şollaşmaq. rəqiqləşmək.
boĢalmıĢ: qoyurmıış
ka
.
boĢaltılmıĢ:
başlağ
ka
. başıboş. buraxılmış. salıverilmiş. daşlanmış
.
dışlanmış
.
boĢaltırmaq
: yolturmaq
ka
. buraxtırmaq. azad eddirmək.
boĢaltma: aruqlamaq. açmaq. təmizləmək.
boĢaltmaq
ka
:
boĢamaq
.
1.
qavşatmaq. gəvşətmək. kovşatmaq.
2.
qaçıtmaq.
qaçırtmaq. sıçratmaq.
3.
qəbətmək. öldürmək. yox edmək.
çözmək.
4.
ayırmaq. açmaq. azad edmək. qutarmaq.
qoturmaq
ka
. buraxmaq.
- boĢatılmıĢ bulunqlar: buraxılmış əsirlər.
5.
ağdarmaq. axıtmaq. tökmək.
- bir qab boĢalt.
6.
buraxmaq.
(qadın) boşamaq.
7.
savratmaq
ka
. -
on günə evlər savrılmalıdır.
8.
tüpürmək
ka.
savurmaq. atmaq.
9.
ödətmək. tülətmək
ka
.
quzulatmaq. doğurtmaq. yükün açdırmaq.
10.
tülətmək
ka
.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
137
http://WWW.TURUZ.NET
quzulatmaq. doğurtmaq. yükün açdırmaq. ödətmək.
11.
qoyruşmaq
ka
. çuvamaq
6.
yaymaq.
boĢanmaq
ka
:
1.
(
qadın
) boşamaq. bağı çözülmək.
2.
yolunmaq
ka
.
buraxılmaq. azat edinmək.
boĢanmıĢ:
1.
bağından çözülmü. yazıqlıq
ka
.
(
<
yazuq).
2.
qotdı. quddı. qoydı.
buraxılmış. ötrülmüş. -
qotdı nə. - qotdı yılxı: buraxılmış heyvan.
boĢatmaq
ka
: boşaltmaq. çözmək. çözülmək. buraxılmaq. (
qadın
) boşlamaq.
boĢqu
:
boĢuqu
ka
.
boĢuq
. boşatış. buraxılış. ötürüş. açılış. salıvermə
zamanı.
boĢqun
: işsiz. bekar.
boĢqunluq : bekarlıq.
boĢqunmaq
ka
:
1.
boşunmaq. boş qalmaq. boş olmaq.
2.
işdən yorulmaq.
vellənib şollanmaq.
boĢlağ
: öz başına.
Dostları ilə paylaş: |