İncelemeleri

baybayuq

ka

: kələbək quşu.  

bayıq

ka

.   : doğru. açıq. 

- bayıq söz: doğru söz.  

bayılayazmaq: ölşəmək

ka

. əlşəmək

ka

. acıqıp qözləri qararmaq.  

bayın

ka

.   : qoyu qırmızı. gəlinciq çiçəğin rəngi. yipin. yipqil. yipqin.  

bayıtmaq: 

bax

 

>

 

bayutmaq

.  

bay

ka

  

: zəngin.  

bayquĢ 

: 

bağırqa

. 

boğurqa

 

quburğa

ka

. üki. ühi. yapaqulaq

ka

. 

yapaqulaq

ka

. quburğa

ka

. bağırqa. boğurqa.  

baynaq

ka

: pislik. batıqlıq. kifirlik.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

108 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bayraq 

: 

batraq

ka

. pərçəm. ucuna ipək sırıqlar sancılan, taxılan, 

batırılan neyzə, ağac. döyüşdə qoşun bəlgəsi, nişanı. - 

bayraqlı. sancaqlı: tuqlu

ka

. 

- 

ağdı qızıl bayraq, doğdu qara topraq.  

bayram

 

: 

bax

 

>

 

baqram. 

 

baysallıq: qavşut

ka

. barışıq. barışma. qavşış gəlişiş.  

bayuq

ka

 

: 

( y < > d < > z)

 bədüq

ka

. bəyük. böyük. 

( d < > z )

 bəzük. bulğay. 

ulğay.  

bayumaq

ka

: zənginləmək.  

bayutmaq

ka

 

: 

( y < > d < > z)

 

bədütmək

ka

. 

bəyütmək

. 

böyütmək

. 

böyütmək

. bulğaytmaq. ulğaytmaq. zənginlətmək. devlətlətmək. 

- tanrı məni bayutdu.  

bazıç

ka

.  

: 

badıc

. 

bağıc

. 

- bağıc üzümləndi.  

baz

ka

 

: 

( 

<

 met 

>

 

zab. zap. sap. sapıq, yan, qıraq olan nə). 

yat. özgə. - 

yat 

baz yazıldı: özgəlr dağıldılar. -  

bazqan

ka

: 

barqan

. mərsin ağacının yemişi.  

becəri 

: bəsli. bəsili. əkdi. tərbiyəli. 

- əkdi uşaq. 

 

becərilmək: əkdilmək

ka. 

əkilmək. bəsilmək.  

becərtmək: çatmaq. yetiştirmək. 

- davar çatmaq. - qoğun çatmaq. 

 

beq 

: 

bek

. bək. bey. ul

ka. 

ol. kök. pey. təməl. him.  

bel 

 

:  

- bel qılmaq

ka

: bellənmək. kökəlmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

109 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- yedi yedi bel qıldı. - bel qılmaq

ka:

 bir kimsəyə diləğindən çox 

yemək vermək.  

belbağ 

: bağ. quşaq. qurşaq. urama. kəmər.  

belə 

: bilə. birlikdə.  

- 

ölüğ belə qoşuldu.  

- onu pıçaq belə tildirdi.  

- mənim belə: mən ilə.  

- olar bir ikindi belə.  

- ərdəm belə öqləlim. qoldaş belə yarışqıl.  

- omun yorıq nətək kişi belə: onun davranışı

 

necədir elinən.  

- kimin belə, qaş olsa, yaş yaxmaz: kimin ilə, qaş (qutsal daş) qaş 

olsa, ıldırım çarpmaz. 

 

belənmək

ka

: 

belinə

 

almaq

. 

bellənmək

. - bükdə belənmək: qılınc bağlamq. 

 

belinğləmək

ka

: sıçramaq (

qorxudan

). qorxu ilə yuxusundan sıçramaq. 

ürkmək.  

belinğlətmək

ka

: bəlinləmək. quşqutmaq. diksindirmək. ürkütmək.  

belinləmə: qöçrüm

ka

. dalâş. ürküş.  

belləmək: ağdarmaq. axtarmaq

ka

  sabanlamaq. 

- yeri ağdarmaq: toprağı 

sabalamaq. 

 

bergü 

: 

(

<

 vermək. bermək). 

- vergü varmaq: borcu olmaq. 

- sənin mənə 

bir nə bergün var: sənin mənə bir şey borcun bergün var.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

110 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

berik 

: verik. verən. comərd.  

berilmək

ka:

 verilmək.  

berimli 

: berimçi. borclu. - 

alımlı arslan, berimli sıçan. 

 

berqil

ka

  

: borc.  

bert

ka

 

: 

vert

. verqi. kölənin hər il verdiyi vergi.  

beĢik 

: bekik. yasım. yatım. döşək. 

- beĢikliğ uraqut

ka

: sütəmər uşaqlı 

qadın. - beĢigə bağlamaq. bələmək

ka

. bulaştırmaq.  

bey 

: 

bax >

 

bəq. 

bək. bek. ul

ka. 

ol. kök. pey. təməl. him.  

bez 

:

 

büzük. qabar, turuq

ka

, dolama kimi olan. 

- bu büzüyü qarĢat: bu 

bezi qarışla, ölç 

bezgək

ka

: beziq

ka

. titrəmə.  

bezik

ka

.  

: 

bəzik

ka

. bezgək

. titrəmə. 

- o bəzik bəzdi: o bətər titrədi.  

bez

ka

 

: 

bəz

. ətlə dəri arasında bulunan bez.  

bezmək

ka

: 

1. 

bıqmaq. turulmaq

ka

. durulmaq. yorulmaq. tuqunmaq. 

tükünmək. usanmaq. büşmək. bıqmaq. 

- işdən büĢüb dardıq: 

bezdik. 

1. 

titrəmək.  

bəbir 

: babır. burslan

ka

. bəbir. tonqa

ka. 

tunqa

ka. 

 

bəbr 

: 

bax

 

>

 

bəbir

 

bəcəl

ka

  

: 

1. 

bıçıl. biçilmiş. iğdiş edilmiş. əxdə. xədim. 

2. 

dəcəl

. 

kişidə, 

heyvanlarda ən üclüsü, qıvraqı.  

bəcərikli: atım

ka

. atımllı. çıxarlı.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

111 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bəçkəmləmək

ka

: 

biçkəmləmək

ka

: bıçkəmləmək

ka

. pərçəmləmək.  

bəçküm

ka

: 

baçküm

. şıp

6

. çıp. evin üst örtüsü, çapı.  

bəçqəm

ka:

 

bəçkəm

ka

. biçkəm. 

1. 

bicək

. 

sənəd

. 

2. 

əlamət. bəlgə. 

3. 

pərçəm

. 

ipəktən, yaban sığırı quyruğundan yapılan əlamət olup savaş 

günlərində yiğitlər taxınırlar. 

- biçkəm vurub atlara, uyğurdaki 

tatlara, oğru yavuz itlərə, quşlar kimi uçtumuz.  

bədbəxçilik: suç. qutuqsuz. 

- suçdan qurtaran tanrı.  

bədləmək: bağışlamaq.  

bədrəm

ka

: 

badram. bəyrəm

. 

bayram

. sevinc. əğləncə bəzim günü. könül 

açan yer, çağ  

bədük 

: 

böyük

. bağırlıq

ka

. sayqı dəğər kişi.  

bədüq

ka

: 

( d < - y )

 

bəyüq. bayuq. böyük

. 

( d < - z )

 

bəyüq

. bulğay. ulğay.  

bədüqləmək

ka

: ağırlamaq. böyük saymaq.  

bədümək

ka

: böyümək.  

bədütmək

ka

: 

bəyütmək. 

( y < > d < > z)

 

bayutmaq. böyütmək. 

böyütmək. 

bulğaytmaq. ulğaytmaq.  

bəfalı 

:

 

bəkli. ilqarlı. sözünə, əhd, peymanına bağlı. bəfalı. duranq. 

duran. 

- adaşlıq üzə durun: yoldaşlığa bəfalı.  

bəxd 

: bol

ka

. bul

ka

. bulda. şans. alın yazısı. yarı. yarıq. qapı. şans. 

- 

yarın tikilsin: qapın bağlansın. - bəxtli: buldaçı. boldaçı. 

şanslı.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

112 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bəxĢiĢ 

: ülət

ka

. ehsan.  

bə

ka

  

: qoyun mələməsi bildirir.  

bəq 

: 

bək

. 

bəy

. 

bey

. ( 

baq. bəq. beq. boq. buq. büq). 

1. 

ilqar. əhd. 

peyman. 

- bəki pozuq: sözün tutmayan. 

2. 

hər nəyin dibi, bəki, 

bərki. him. pey. kök. 

1. 

bəy. bərk. möhkəm. 

- bəq turmaq: bək 

turmaq

ka

. yerində. sağlam durmaq.  

bəqəç  

: 

bəkəç

ka

. bəycəğiz 

(kiçiltmə ilə birlikdə acıma, sevmə bildirən söz).  

bəqənilməz 

: 

bəğənilməz

. yavuz

ka

. yafuz

ka

. yava. kötü. yaman.  

bəqənli 

: bəğənli. alqar. sevimli.  

bəqənməmək: 

bəğənməmək

. yermək. pisləmək. xoşlamamaq.  

bəqənmiyən: 

bəğənmiyən

.  

- 

qolay bəğənmiyən: 

sil

ka

. 

silik. 

çimçavat. 

arıq tinli, məzaclı. 

 

bəqiĢ 

: 

bəkiĢ

. bəkit. sağış. sağman(

>

 

saman

). sahman. düzüş. həncar.  

bəqiĢmək: 

bəkiĢmək

ka

. bəküşmək. gücləşmək. düzəşmək. sağnışmaq. 

cürləşmək 

bəqit 

: 

bəkit

. bəkiş. sağış. sağman(

>

 

saman

). sahman. düzüş. həncar.  

bəqitmək: 

bəkitmək

ka

. 

bəkütmək

. 

pəkitmək

. 

(. <> r ) 

bərkitmək. tə'kitləmək. 

vurqulamaq. qavalamaq. kipləmək. 

- sözü bəkitmək. - düğünü 

bəkitmək.  

bəqlə 

: 

bəklə

. güd.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

113 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bəqləmək

ka:

 

bəkləmək

. 

1. 

bərkləmək. bərkləmək. bağlamaq. tutmaq. 

- oğru 

bəkləndi. 

2. 

güdmək. durmaq. qözləmək. 

3. 

dusdaqlamaq. həps 

edmək. 

4. 

bəy saymaq. bəy diyə ad vermək. 

5. 

bəyə, ərə 

vermək. 

- orağuti bəylətdik. 

 

bəqlənmək: 

bəklənmək

ka

. 

1. 

bəkişmək. qadının evlənmsi. qızın ərə 

qədməsi. 

2. 

saqlanmaq. 

3. 

bəyliyə, ərliyə almaq. 

- orağut 

bəyləndi: arvar ərə geddi. 

 

bəqləĢmək: 

bəkləĢmək

ka

. 

1. 

savaşmaq. yaxalaşmaq. qapıştmaq. 

2. 

güdüşmək.  

bəqləyu  : 

bəkləyu

. umduru

ka

. gözləyu. gözü yolda. 

- qoydu eli umduru.  

bəqli 

: 

bəkli

. ilqarlı. sözünə, əhd, peymanına bağlı. bəfalı.  

bəqlik  

: 

bəklik

ka

. bəyliq.  

bəqmək  : ilqaşmaq. sözləşmək. əhdləşmək. (

>

 

bəyləşmək

. 

beyləşmək

).  

bəqməs  : 

bəkməs

ka

. 

pəkməz

. quyuq sıvıq. rubb. şirə. sirə.  

bəqni 

: 

bəkni

ka

. içqi. buğda, darı, arpa kimi şeylərdən yapılan içqi. 

boza: quyuq içqi.  

bəqrəĢmək: 

bəkrəĢmək

ka

. pəkişmək. bəkrişmək.  

bəqriĢmək: 

bəkriĢmək

ka

bəklimək

. pəkrəşmək.  

bəqsik 

: 

bəksiq

ka

. bəytəkin. bəy kimi.  

bəqtur 

: 

bəktur

. bərk dur: qeyim qal. qalın. muqavimət göstər.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

114 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bəqü 

: 

bəkü

. bəkük. baqu

. 

baquq. bərkik. bərki. qala. qorunmuş yer. 

istehkam.  

bəqümək : 

bəkümək

ka

. bərkişmək.  

bəqüĢmək: 

bəküĢmək

ka

. bəkişmək.  

bəqüt 

: 

bəküt

ka

. gizli. yaşut.  

bəqütmək: 

bəkütmək

. 

bayutmaq

ka

. 

( y < > d < > z)

 

bədütmək

ka

. 

pəkitmək

. 

bəkitmək

ka

. 

(. <> r ) 

bərkitmək. bəyütmək

. 

böyütmək

. 

böyütmək

. 

bulğaytmaq. ulğaytmaq.  

bəldirmək: bildirmək. bəllətmək. oxumaq. uqumaq. üzə, yuxarı çıxarmaq. 

anlatmaq. sindirmək. sinitmək.  

bələk 

: 

bilək

. 

balaq

. ərməğan. dartıq. bəllə. bəllək. bəlgü. bala. balaq. 

balqu. nişan.  

bələkləmək

ka

: balaqlamaq. ərməğan qılmaq, vermək.  

bələlmək

ka

: batmaq. bir şeyə bulanmaq.  

bələmək : 

1. 

bələmək. beşigə bağlamaq. bu

!

aştırmaq. 

2. 

mələmək (qoyun).  

bələrtmək : 

1. 

(

qöz

) bərətmək. alartmaq

ka

. yan baxmaq. 

1. 

bilətmək. ititmək. 

- qöz bələrtmək: yan baxmaq. alartmaq

ka

 

bəlgə  

: 

- bəlgə taxınmaq: bəçgəmlənmək

ka

.  

bəlgisiz 

: itik. atuq. itmiş.  

bəlgülü

  

: 

aydınonun. -

 bitiyi bəlgülü: onun yazısı aydındı. 

 

bə'li

ka

 

: evət

ka. 

iləl

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

115 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bəlikləmək: ərməgün, ərməğan edmək.  

bəlinğçi

ka

: qorqaq.  

bəlinq

ka:

 bulğa. qoğa. ürkü. ürküntü. qorxu. 

- bəlikçi kişi: ürkən, qorxaq ər.  

bəlqə 

: 

bəlkə

. 1. 

bəlgü

ka

. nişan. im. beçkəm

ka

. biçkəm. pərçəm. 

- bəlgə 

taxınmaq: biçkəmlənmək

ka

. 

2. 

xiyal. 

3. 

(

bostan

) höyükü. hüyük. 

ürkü. oyuq

ka

. mətərsək. 

4. 

ərki

ka

. 

olsunki. şayəd. olurki. ərinç

ka

. 

əriş. ehtimal. 

- ərki gəldim. 

 

bəlqü

ka

 

: balqu. bəllə. bəllək. bələk. bala. balaq. nişan. əlamət. nişan. 

im. bəlgə.  

- 

qut bəlgüsü bilik.  

- bəlqüsüz: - qança barır bəlqüsüz: bəlli olmayan yana gedir.  

bəlqülük

ka

 : 

bəlli

. 

- bəlqülük

ka

 nən: bəlli şey. - anın iş qılığı bəlgülük: onun işi 

bəllidi: açıqdı. 

 

bəlqürmək

ka:

 bəllənmək. açılmaq. meydana çıxmaq.  

bəllə 

: bələk. bəllək. bəlgü. bala. balaq. balqu. 

1. 

nişan. 

2. 

yadigar

.  

bəllək 

: 

bax

 

>

 

balaq

ka

. bələk. bəllə. bəlgü. bala. balaq. balqu. 

1. 

nişan. 

2. 

yadigar

. 

 

bəllətmək: bildirmək. bəldirmək. oxumaq. uqumaq. üzə, yuxarı çıxarmaq. 

anlatmaq. sindirmək. sinitmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

116 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bəlli 

: 

bəlqülük

ka

. 

bəlqülük

ka

. aşgar

. - bəlqülük

ka

 nən: bəlli şey. - anın iş 

qılığı bəlgülük: onun işi bəllidi: açıqdı.  

bəlva 

: bulğa. balqın. balın. ürküntü. qopuş.  

bən 

: mən. min.  

bəndəĢmək: 

məndəĢmək

. bənd salmaq.  

bənək

ka

   : para. pul. çağa. çəkə. 

- bənəkli: bənli. mənğliq

ka

. xallı.  

bənğu acun 

: mənğqü ajun

ka

: sonsuz dünya.  

bəniz 

: mənğiz

ka. 

məniz. üz.  

bənizləmək 

: 

mənizləmək

. bəzəmək.  

bənizlənmək. mənğizlənmək

ka

. gözəlləşmək. suratlanmaq. sırlanmaq. 

bənzinə rəng ruf gəlmək:.  

bənizlənmək: mənğizlənmək

ka. 

mənizlənmək. gözəlləşmək. bənzinə rəng 

gəlmək. üzlənib suratlanmaq.  

bənq 

: 

bənğ

ka

. 

vəng. vəngildəmə səsi.  

bənlətmək: dənlətmək.  

bənli 

: bənəkli. mənğli

ka

. mənli. mənğliq

ka

. xallı.  

bəntləĢmək 

: mənğdəşmək

ka

. bənd salmaq. bət salmaq. qıl 

yoluşmaq.  

bənzəmək: mənğzəmək

ka

. mənzəmək. üsnəmək

ka. 

üznəmək. oxşamaq.  

bənzətmək: üsnətmək

ka. 

üznətmək. oxşatmaq.  

bərabər 

: əş. düz. bir. müsavi. 

- yat yağuq düz olmaz: yad yaxın bir değil.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

117 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bərələnmək 

: bərtinmək

ka. 

yaralanmaq. zədələnmək.  

bərətmək: bələrtmək (qöz). alartmaq

ka

. yan baxmaq·.  

bəri 

: bərü

ka

. tərəfınə.