İncelemeleri

- barmaqlı qapı: sədrəkli qapuq

ka

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

98 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

- barmaqlıq: seyrək, arlıqlı, nərdəli ortük. səkrək. səkrək

ka

.  

- barmaqlıqlı qapı: - sədrək qapuq

ka

Ģ seyrək qapı.  

barsaq 

: bağsaq. baqırsaq

ka

. bağırsaq

ka

. barığsaq. könül alıcı. 

mehriban. rahim 

barsamaq

ka

 

: 

barıqsamaq

. varmaya yazmaq.  

bars

ka

 

: 

pars

. qabartı. şiş. paysa

6

.  

- bars bolmaq

ka

: paysalmaq

6

. qabarmaq.  

- ətim barsıdı: bədənim şişdi.  

- bars bolmaq

ka

: paysalmaq

6. 

qabarmaq.  

barĢatçılıq: muyıncılıq

ka. 

boyunçuluq. araçılıq. ortaçılıq.  

barĢılmaq: yemişlənmək

ka

. barlanmaq.  

bart

ka

 

: 

1. 

ölçəv. 

2. 

bardaq. 

3. - 

bart burt tutmaq

ka

: itiliyi göstərən söz. 

ansızın, hər yandan yaxalamaq.  

barturmaq

ka

: vardırmaq. çatdırmaq. 

- onu evə bartur. - kağızı bartur. - bunu 

atova bartur.  

bartuĢ 

: 

bətrüĢ. batruĢ

ka

. 

1. 

quyuq. bərk. qəliz. gərik. (

bərk xəmir, şorba, 

aş, palçıq

). 

2. 

bulanıq. bulğan. 

- batruş suv. bulanıq, laylı, zığlı su.  

baruçı

ka

 

: varıcı. gedici.  

baruq 

: 

1. 

baqlan

ka

. şişək. ətli canlı. 

- baqlan quzı

ka

: yeni, səmiz quzu. 

2. 

varlı dövlətli. 

- baruq bəy. - baruq ölkə. baruq duyqular. 

3. 

gediş. 

hərəkət. 

- 

baruğ 

yaxdı: hərəkət çağı çatdı.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

99 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bas 

: basa

ka. 

bəs. sonra. 

(

>

 pəs

fars

). 

 

basa

ka

 

: bas. bəs. sonra.  

- sən məndən basa gəl.  

- ilkin mən basa sən. (

>

 pəs

fars

).  

basan

ka

 

: 

bəsən

. ölü qömüldüqtən sonra verilən yemək. 

yoğ

 

bəsən

.  

basar

ka

 

: dağ sarımsağı. 

- basarlıq

ka

: sarımsaqlıq.  

basarmaq  : basırmaq. kük yatmaq.  

basdıran  : basuran. saxlayan kimsə. sir saxlayan.  

basdırmaq

6

: döğdürmək. taptadmaq

. - qılınc, pıçaq basdırmaq

6

.  

basıq 

: 

1. 

basruq

ka

. basırıq. ağır. 

2. 

baha. 

3. 

basılan yer. basqın yeri. - 

o basıqda tutuldu. 

4. 

batıq. batqın. bulqın. bulın. bulanıq. fasid. 

altaq. alaqut. tutuq

ka

. mürdar.  

basıqmaq

ka

 

: 

bassıqmaq

. 

1. 

alçalmaq. təhqir olmaq. 

2. 

sınmaq. 

- 

yağıya basıqma. - istəyi basqınan, duyqulara bassıqma. 

1. 

önəmsiz 

adam. 

 

basıqmaq

ka

: 

bax

 

>

 

basılmaq

.  

basılmaq: batılmaq. sancılmaq

ka

. yenilmək. sınmaq. 

- yağı basıldı. - qoşun 

basıldı. 

 

basın 

: 

1. 

basıncaq. dəğərsiz. alçaq. 

- basınçaq ər: basın ər: zayıf 

görülən. önəm verilməyən adam. 

1. 

düşgünlük. düşüklük. düşün. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

100 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

zə'f. 

- yaşlılıq basını. 

1. 

təzif. - yeməməkdən basındıq. 

(# bəsin: 

gücərti. vitamin. bəslənmək). 

 

basıncaq: 

1. 

basın. dəğərsiz. alçaq. 

- basınçaq ər: zayıf görülən. önəm 

verilməyən adam. 

2. 

basqıncaq

. basılmış. arıqlamış. zayıflamış. 

(# bəsincək: qollanmış)

 - 

basıncaq ər

ka

 

basınmaq

ka

 

: 

basıqmaq

ka

. bassıqmaq. 

1. 

basmaq. sıxmaq. qahr 

edmək. əldən salmaq. zayıflatmaq. 

- iğləş onu basındı: xəsdəlik 

onu əldən saldı. - ölkə bazarı, alış veriş basındı. - döğüş olsa ox 

bazarı basınmaz. - uşağ yeməməkdən basındı. - yaşlılıq onu basındı. 

1. 

sınmaq. alınmaq. 

- ölkə basıqdı.  

basır 

: 

basur

ka

. 

1. 

batur. sirr. gizək. 

1. 

qala. dayanmaq, durmaq yeri. 

səngər. istihkam.  

basırmaq: 

1. 

basarmaq. kük yatmaq. 

2. 

baturmaq

ka

. gizlətmək. gizli 

saxlamaq. 

3. 

tikmək. bastırmaq. təpcəmək. 

- bu donu basır. 

4. 

bastırmaq. durdurmaq. dikətmək. saxlamaq. bərkitmək. 

ağırlatmaq. möhkəmlətmək. 

- tanrı yeri, dağla basurdu. 

 

basıt

ka

 

: 

basut

ka

 

( < 

basmaq

). 1. 

yardam. yarav. kömək. qoldav. himayət. 

- mənə basut verən yoxdu. - xandan basut dilədi. - basut yalnız 

ondandı. 

2. 

acıyan. mehriban. 

3. 

zamin. güvən. 

- basut ara: zamin 

gətir.  

basqın 

: - 

basqına uğramaq: bassıqmaq

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

101 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

basmaq

ka

: 

1. 

üzərinə çökmək. tutmaq. - 

çoğun yel dağı basdı. - badı ölüm 

axtaru: ölüm tutub, yaxalayıb apardı. 

2. 

almaq. fəth edmək. 

- bəy el 

basdı: bəy ölkəni 

tutmaq. 

fəth etdi. - bəyi yağı basdı: düşman bəyi 

tutdu. 

3. 

təcavüz edmək

. - ər qızı basdı. 

4. 

avlamaq. 

- it geyiki 

basdı: it ovı avladı, tutdu. 

3. 

cummaq. üzərinə şığırmaq. 

- tünlə 

belə basdıq: hicuma keçdik. 

5. 

tikmək. bastırmaq. təpcəmək. 

- bu 

donu basır. 

6. 

qəhredmək. basınmaq

ka

. 

1. 

soxmaq. əkləmək. 

ilişdirmək. 

 

basmaĢmaq: oyuşmaq

ka. 

oymaşmaq.  

basrıq 

: basruq

ka

. ağır. basırıq. 

- yer basruqı dağ, boyun basrıqı bəy.  

basruq

ka

: 

basrıq

.  

bassıqmaq

ka

: basılmaq. basıqmaq. sınmaq. yenilmək.  

bastıq 

: soğtu. soqut.  

bastırma: köpik. iki qətləyib tikmək. bezin iki qatı arasına pambıq qoyaraq 

tikmə.  

bastırmaq : 

bax

 

>

 

basturmaq

ka

 

basturmaq

ka

: batsırmaq. bastırmaq. qapatmaq. sındırmaq. üstələmək. 

tıqturmaq

ka

. tıqtırmaq.  

basu

ka

 

: dəmir toqmaq.  

basur 

: 

bax

 

>

 

basır

. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

102 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

basurmaq

ka

 

: 

bax

 

>

 

basırmaq

. 

 

basut

ka

 

: 

bax

 

>

 

basıt. 

 

baĢ 

: 

baĢaq

ka

. 

1. 

bəxt. şans. fürsət. 

- baĢım olsa, görəyim. - başsız 

qaldı, elim mənim. - baĢ bulub, cecim cırdıq. - baĢ bulmadan 

davranan, başı yerə ağnanar. - baş olsa, yaş olunur. - baĢım 

(bəxdim) çönüb tüplünür. - baĢ olmasa, baş qalmaz \\ yar olmasa, 

dad qalmaz. - eşək deyir, baĢım bulsa, sündürüdə su içqay mən. 

2. 

yara

. - bağrım baĢın qartadı: ürək yaramı açdı. 

3. 

qafa. təpə. kəllə. 

- başa vurmaq:

 

baĢaqa qaqmaq: baĢqa qaqmaq.  

- baĢ əğən: yükünqüçi

ka. 

ibadət edən. 

 

- baĢ kənd: ordu kənd. devlətin, xanların yerləşən kəndi.  

- baĢ yer: otru. dayancaq. astana. başkənd. paytəxd. mərkəz. - ölkə 

otrusu: ölkənin başkəndi.  

 - baĢı ağ: baĢqıl

ka

. baĢqal. baĢlaq. qaşqa. - keçəl baş: qırbas ər

ka

.  

baĢağı 

: başqa. isrə

ka. 

qeyr. sonra.  

baĢaq

ka

 

: 

baĢqaq

ka

. 

1. 

ox başağı. oxun, mızrağın ucuna keçirilən dəmir. 

təmrən. 

2. 

basaq

. (

<

 

basmaq

). başmaq. ayaxqabı. 

3. 

sünbül. 

sütül. 

- başaq ütmək. başaq qavurmaq: suruşlamaq

ka

. 

4. 

baĢ

ka

. 

- 

başa vurmaq:

 

baĢaqa qaqmaq: baĢqa qaqmaq. 

5. 

oyluq 

gəmiklərinin başı. 

6. (. > m ) 

başmaq

ka

.  

baĢaqlamaq

ka

: başaq, təmrən, dəmir uc taxmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

103 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

baĢaqlıq

ka

  : başlı.  

baĢamaq

ka

: 

1. 

başbaşa vermək. ağacların birbirinə dayalı qonuşu. 

2. 

kərtik 

yapmaq. kərtikləmək.  

baĢandaq  : ölandaq. 

(öz ölümünə, başına and içən kişi). 

yoluq. alsığ. fədayi.  

baĢarcaqlı: yol bilən. ərik.  

baĢarmaq: bağışlamaq. keçürmək

ka

.  

baĢbaĢa : - 

baĢbaĢa vermək: başamaq

ka

. ağacların birbirinə dayalı qonuşu.  

baĢçılıq edmək: başlamaq

ka. 

cilovlamaq. qılavuzluq edmək. qılavlamaq.  

baĢıboĢ  : başlağ

ka

. buraxılmış. salıverilmiş. boşaltılmış. daşlanmış

. 

dışlanmış

. - baĢı boĢ: quruq. səfeh.  

baĢıl

ka

 

: 

baĢqıl

ka

. baĢqal. baĢlaq. 

qaşqa. başında, alnında ləkəsi olan. 

- 

baĢıl qoy: təpəsində ağı olan qoyun.  

baĢkənd: otru. dayancaq. baş yer. astana. paytəxd. mərkəz. 

- ölkə otrusu: 

ölkənin başkəndi. 

 

baĢqa 

: 

1. 

başağı. isrə

ka. 

qeyr. sonra. 

2. 

azuq. ağduq. adquq. ayuq. 

ayquq. yad.  

baĢqa 

: önğin

ka

. önği

ka

. başqası. dışında. edin

ka. 

atın. adın. atruq. 

ayruq.  

baĢqaq

ka

: 

baĢaq

. oyluq gəmiklərinin başı.  

baĢqal

 

: baĢqıl

ka

. baĢlaq. 

başıl. başı ağ. qaşqa.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

104 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

baĢqan

ka

: böyük bir balıq.  

baĢqası 

: önğin

ka

. başqa.  

baĢqatmaq: qatarmaq

ka. 

qadarmaq. qaytarmaq

. 

qeytərmək. geri 

döndürmək. çevirmək.  

baĢqıl

ka

 

: 

baĢqal. baĢlaq. 

başıl. başı ağ. qaşqa. 

- baĢqıl yılxı: başı ağ 

heyvan.  

baĢlaq 

: 

1. 

baĢlağ

ka

. başıboş. buraxılmış. salıverilmiş. boşaltılmış. 

daşlanmış

. 

dışlanmış

. - baĢlağ yılxı: boĢ yılxı. başı boş buraxılmış 

heyvan. öz başına yeriyən heyvan. başıboş salınmış heyvan sürüsü. 

2. 

baĢqıl

ka

. baĢqal. 

başıl. başı ağ. qaşqa. 

 

baĢlamaq

ka

 

: 

1. 

aşmaq

ka

. aşqarmaq. işə keçmək, atılmaq. 

2. 

durcımaq. 

3. 

qılavuzluq edmək. qılavlamaq. cilovlamaq. 

başçılıq edmək.  

baĢlanqıc: turcaq. dirsək. giriş. salma. ilkə. ilək. ərəfə. 

- iş durcağı. - pitik 

durcağı.  

baĢlanmaq

ka

: 

1. 

başlanmaq. yönəlmək. baş alıb gedmək. 

- qoyun dağa 

baĢlandı. 

2. 

baş tutmaq. başaqlanmaq. 

- əkin baĢlandı.  

baĢlanmaq

ka

: yönəlmək.   

baĢlatmaq

ka

 

: turcitmək

ka

. törcütmək. durcutmaq. dirsətmək. 

girşitmək. qursatmaq. işə salmaq. bərpa edmək.  

baĢlayan: öndər.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

105 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

baĢlı 

: ayıq. azıq

ka

. huşlu.  

baĢlıq

ka

  : 

1. 

yaddaş dəfdəri. 

2. 

aşuq

ka

. yaşuq. başı yaşıran (

örtən

. 

qoruyan

) 

örtük. başuq. 

- gəlinin gərdəh gecəsi taxdığı başlıq: didim

ka

. 

3. 

yanalduruq. yanğalduruq

ka

. 

4. 

başlı. 

5. 

yaralı.  

baĢmaq

ka

: 

( m >. ) 

başmaq

ka

.  

baĢmaqlanmaq

ka

: başmaq yiyəsi olmaq.  

baĢnaq

ka

 : (

baĢ + naq: laq: yoxluq, nəfy simgəsi)

 yaraqsız quralsız, tulqasız, 

savutsuz, qalxansız, başqasız

6

 kimsəsiz kişi. 

- baĢnaq ər

ka

.  

baĢörtüsü: saraqıc

ka

. sarqıc. sarcıq. yaşmaq.  

baĢtar

ka

 : oraq.  

baĢuq 

: aşuq

ka

. yaşuq. başı yaşıran (

örtən

. 

qoruyan

) örtük. başlıq.  

bataq 

: 

1. 

yapanğ

ka. 

qumluq. yeriməyi çətin olan yer. 

2. 

cəza. (# 

tapaq: 

mükafat). 

 

batı 

: 

1. 

gün batsıq. gün batısı. qərb. 

2. 

savaq. soyuq. 

- ısıq savuq: 

doğu batı. 

 

batıq

ka

  

: 

basıq

. 

1. 

bataq. batlaq. 

2. 

ırmaq, sulu yerlərin dərin, çuxur 

bölümü. 

3. 

batqın. bulqın. bulın. bulanıq. fasid. altaq. alaqut. 

tutuq

ka

. mürdar.  

batıqlıq 

: baynaq

ka

. pislik. kifirlik.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

106 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

batılmaq: basılmaq. sancılmaq

ka

. yenilmək. sınmaq. 

- yağı batıldı. - qoşun 

batıldı. 

 

batırmaq. 

1. 

mandurmaq

ka

. bandırmaq. quşatmaq. 

2. 

dövmək. vurmaq. 

çarpmaq. toxumaq. toxunmaq. toqımaq

ka

. dövülərək 

sərtləştirmək. götürmək,  

batqa 

: 

batğa

ka

. tabğa. tabağ. düz, saf taxda.  

batqın 

: batıq. basıq. bulqın. bulın. bulanıq. fasid. altaq. alaqut. tutuq

ka

. 

mürdar.  

batlamaq

ka

: 

1. 

paltarları sərtləşib parlaq edmək üçün yapışqan maddəyə 

batırmaq. 

2. 

nəyi nəyə batırmaq. bulamaq.  

batmaq 

: 

1. 

basmaq. qurmaq. 

- qası badım: ağıl düzədim, basdırdım. 

2. 

qözdən itmək. 

 

batmıĢ 

: man. dolmuş.  

batmul

ka

 : qara bibərə bənzər bir bitgi. darü fülfül - bib. butmul.  

batraq

ka

  : 

bayraq

. sancaq. pərçəm. ucuna ipək sırıqlar sancılan, taxılan, 

batırılan neyzə, ağac. döyüşdə qoşun bəlgəsi, nişanı. - 

bayraqlı. sancaqlı: tuqlu

ka

 

batruĢ

ka

 : 

bətrüĢ

. 

bartuĢ

. 

1. 

quyuq. bərk. qəliz. gərik. (

bərk xəmir, şorba, aş, 

palçıq

). 

2. 

bulanıq. bulğan. 

- batruş suv. bulanıq, laylı, zığlı su. 

3. 

savaş. qavqaş.  

batruĢmaq

ka:

 batışmaq. birbirini batırmaq, cumdurmaq, yendirmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

107 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

batsıq

ka

 : batı. qərb. - 

gün batsıq. gün batısı. 

 

batsırmaq: basturmaq

ka. 

bastırmaq. qapatmaq. sındırmaq. üstələmək.  

batur 

: (

<

 

batırmaq

). batır. batırılmış, döğülmüş, toxulmuş bərkimiş 

nərsə. sökmən. qəhrəman. basur. sirr. gizk.  

baturqan

ka

 : 

basuran

. basdıran. saxlayan kimsə. basdıran. sir saxlayan.  

baturmaq

ka

  

: 

basırmaq

. gizli saxlamaq. 

- sən öz sözünü məndən 

batırma. - nəyi nədən baturursan. - batrılan işlər, açılar bir gün.  

bavıllatmaq

6

: hürdürmək. gəritmək

ka

. qarıldatmaq. havlatmaq. səsin 

çıxarmaq.  

baya

ka

.  

: az öncə. bayağ.