İncelemeleri

ka

  

arzulamaq: aşuqmaq

ka. 

bir şeyə yönəlmək. nərsəni sevmək. özləmək. 

istəmək. üstükmək. üstünə düşmək. yiyəsinmək. yeysəmək

ka

. 

yeyikləmək. yerikləmək

. 

yemək istəmək

 - nədən bu işi 

üstəmirsin. 

 

asaq 

: ayaq. sallanan nə.  

asaqlanmaq: ayaqlanmaq. ayağa ilişmək. əngəl olmaq.  

asav 

: vəhşi. quduz

ka

.  

asayiĢ 

: ayış

. 

əriş. ərinc ərinj. dinclik.  

ası 

: 

(# qonuq: ram). 

1. 

asıq. yar. yarı. kar. fayda. 

- yasın alda, asın 

(karın) ver. 

1. 

çıxış. qazanc. fayda. 

1. 

qudurqrn. opuz

ka

. obuz. 

vəhşi. 

(# yumaĢ: ram. aram. evli). 

 

asıc

ka

 

: təncərə. çömlək. aşaç.  

asıq

ka

 

: 

asqı

. qazanc. ası. yar. yarı. kar. fayda.  

asıqlıq

ka:

 faydalı. qazanclı.  

asılmaq

ka:

 

1. 

aslınmaq. taxılmaq. 

2. 

əksilmək. 

3. 

əsilmək. uzamaq. uzamaq. 

uzatılmaq.  

asınmaq

ka:

 

əsinmək

. 

asılaĢmaq

. dartışmaq. çəkişmək. gərişmək. - 

at asındı. 

 

asıĢmaq

ka

: taxışmaq.  

asqı 

: 

asıq

ka

. qazanc. kar. fayda.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

59 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

asqılı  

: asıqlıq

ka

. faydalı. qazanclı.  

asqırıĢ 

: asruş.  

aslınmaq: 

əslinmək

ka

. asmaq. bir nəyi bir nəyə taxmaq.  

aslınmaq

ka

: asılmaq. taxılmaq.  

asra

ka

 

: alt. aşağ. aşağı. astın

ka. 

altın. ətək. dib. təmən (

>

 

damən

fars

) 

asrı

ka

 

: 

əsri

ka. 

 

təkir, ala boya. qaplan rəngi. - 

əsri yıĢıq: alaca, iki rəngli 

ip. 

iki rəngli, xallı, yol yol nərsə. qaplan. qaplan kimi iki rəng 

nərsə. 

- asri yıĢıq: yol yol ip.  

asrılmaq : 

1. 

atrılmaq. açrılmaq. ayrılmaq. 

2. 

asqırmaq.  

asruĢ 

: asqırış.  

ast 

 

: 

ast

ka

 

soqaq. dara düdük yer.  

astana 

: otru. dayancaq. baş yer. başkənd. paytəxd. mərkəz. 

- ölkə 

otrusu: ölkənin başkəndi. 

 

astın

ka

 

: asra

ka

. altın. aşağı. alt.  

asturmaq

ka

: astırmaq.  

asuq 

: ısuq. uca. hündür.  

asurmaq

ka

: aqsırmaq. asqırmaq.  

asurtqu : asqırtan. aqsırtan. 

- asurtqu ot: asqırtan ot.  

asurtquq

ka:

 anlayışlı. ağıllı.  

asurtmaq

ka

: aqsırtmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

60 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

aĢ 

 

: 

1. 

aşınmış, yapışılmış, qoyulmuş, artırılmış nərsə. 

{ - aĢlamaq: yapışdırmaq. löhümləmək. - aĢırmaq: içərmək. yemək. 

- aşıq: yapılmış. vurqun. - aĢıq: (

<

 aĢ). vitamin. artılıb, qoyulub 

gücləndirən nərsə. }

 

2. 

ləhim. 

- aĢlamaq: ləhimləmək. - ayaq aĢla. 

3. 

yemək. azıq. xurək. çörək. 

- aĢığ başqa qaqan: çörəyin başa 

çalan.  

aĢac

ka

 

: 

aĢıç

ka

. əşic. təncərə. qablama. qab (

yemək

).  

aĢaqı 

: 

aĢağı

. asra

ka

. astın

ka. 

altın. alt. qudı

ka

. qodı

ka

. aşağıya. arqası 

sıra.  

aĢaq

ka

 

: 

aĢağ

. asra

ka. 

aşağı. alt. ətək. qoyi. alt. quyu. sufla 

(# yuxar. 

yuxarı. ülya). 

təmən (

>

 

damən

fars

)

 - o dağdan qoyu endi. 

 

aĢaqlamaq

ka

: aşağılamaq. kiçik saymaq. alçatmaq. 

- yağını aĢaqlasan, 

başa çıxar.  

aĢamaq

ka

: yemək. aş.  

aĢat  

: yemək, çörək vermək işi. qonaqlıq.  

aĢatmaq

ka

: yeditmək. qablamaq. yemək, çörək vermək.  

aĢbar

ka

 

: saman, kəpək, ot kimi şeylər qarıştırılıb, ıslatılıb, düzələn 

heyvan yemi.  

aĢçı 

: aşpaz. salçı

ka

. 

- aĢçı (aşpaz) pıçağı. salçı biçək:  

aĢgar 

: bəlqülük

ka

. bəlli.  

aĢıb daĢmaq: çoxalmaq. talqımaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

61 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

aĢıc 

: 

aĢıç. 

1. 

aşlıq, yemlik nərsə. yeməli. yağlı, dadlı nərsə. xurək. 

- 

aşıçlıq nəyimiz var. 

1. 

qazan. qablama. : aşac. qazan, qablama. 

qab (

yemək

). təncərə. 

- toy aĢıc: topraq təncərə. - yağsız aĢıç. bir 

aĢıc gətirdilər. - iki qoçınqar başı, bir aĢıcda (qazanda) pişməz.  

aĢıclanmək

ka

: qazan, qablama, təncərə yiyəsi olmaq.  

aĢıq

ka

 

: 

aĢuq

ka

. 

1. 

(

<

 

aĢ

). vitamin. artılıb, qoyulub gücləndirən nərsə. 

2. 

yaşıq. ışıq. sevinc. eşq. 

3

. 

yaşuq. başı yaşıran (

örtən

. 

qoruyan

) 

örtük. başlıq. başuq. tulqa. dəmir börk. 

4

. 

biləyin burulub, 

dönməyini sağlayan fırlaq orta sümük.  

- 

aşığın dik durması. böq. - aşıq qəmiğinə vurmaq·: aĢuqlamaq.  

- aşığın çuxur tərəfı yuxarı gəlmək: çiq turmaq

ka

 

aĢılanmaq: aşınmaq. aşqınmaq

ka. 

qaşınmaq. sürtülüb qoğralanmaq.  

aĢılmaq

ka

 : 

aĢulmaq

ka

. 

örtülmək. örtünmək. geydirilmək. əşülmək. 

tökülmək. 

- yorqan aĢılıb yatdı. - uşağı qalın aĢıla. - üzüvə yorqan

 

aĢıl: çək.  

aĢımaq

ka

: 

aĢumaq

ka

. aşırmaq. qoşmaq. örtmək. 

- ona yorqan aĢı: sal.  

aĢın 

: 

1. 

sibqət. yarıt. 

2. 

təmdid.  

aĢınmaq

ka

: 

aĢunmaq. aĢqınmaq

ka

. 1. 

aşırı gedmək. artuqlanmaq

ka

. çəkin, 

həddin aşmaq. ifrat edmək. 

2. 

aşmaq. keçmək. yarıtmaq. yarıb 

keçmək. sibqət götürmək. 

3. 

uzanmaq. təmdid olmaq. 

4. 

nərsəni 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

62 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

uzatmaq. yubatmaq. geriyə salmaq. 

- işlər aĢınır. - günü günə 

satıb aĢındı. 

5. 

cürlənmək

ka

. dəğərlənmək. faydalanmaq. 

6. 

aşqınmaq

ka. 

aşılanmaq. qaşınmaq. sürtülmək. 

 

aĢırı gedmək: artuqlanmaq

ka

. çəkin, həddin aşmaq.  

aĢırlanmaq  

: aşırı gedmək. artuqlanmaq

ka

. sırtılmaq. ifrat 

edmək.  

aĢırmaq: sındırmaq. əğirmək. çevirmək. çöndərmək.  

aĢıtmaq

ka

: 

aĢutmaq

ka

. aşütmək. örtəmək.  

aĢ

ka

 

: 

1. 

kənət. bənd. 

2. 

yemək. aş.  

aĢq 

: ütik

ka. 

üdiq

ka

. ötik. özik. səvqi coşması. səvda. həsrət.  

aĢqal 

: əkiş. artıq. zibil. tödriç

ka

. tötrüç. pasqal. pas. zibil. fışqı. yemək 

qalıntısı. çör çöp. çöpük: şöpik

ka

.  

aĢqar 

: gözə çarpan. açıq.  

aĢqarmaq: aşmaq

ka

. işə keçmək, atılmaq, başlamaq.  

aĢqınçı

ka

: iti, çapqın çapar.  

aĢqın

ka

 

: 

1. 

ağnaq. ağqın. axan. engin. oğqun. 

2. 

aşıb gedən. uzun yol.  

- 

aĢqın topraq: axan topraq.  

- aĢqın topraq

ka

: axıp enən, oğqun topraq  

aĢlaqa

ka

  : aşlara. yeməklərə.  

aĢlalmaq

ka

: qap kənətlənmək, bəndləmək.  

aĢlamaq

ka

: qap kənətləmək, bəndləmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

63 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

aĢlatmaq : neçə nərsəni bir birinə kənətlətmək, kiritləmək, yapışdırmaq. 

- 

ayaq aĢlat. 

 

aĢlıq

ka

 

: aş evi. mətbəx. mütfaq. yemək liq· - tarıq.  

aĢmaq 

 : taşmaq.  

aĢmaq

ka

: 

1. 

aşqarmaq. işə keçmək, atılmaq, başlamaq. 

- atlı aĢadı: atlı 

saldırıya keçdi. 

2. 

daşmaq. 

- qaynar aşıc aĢdı: qazan qaynayıb 

daşdı. 

3. 

axmaq. enmək. 

- axşam üzü dağdan aĢdıq.  

- 

arpasız at aşumaz, arxasız alp çərik sıyumaz 

aĢmayan: yanılmayan. yazmas

ka

.  

aĢna olmaq: aşnaşmaq. bilişmək

ka

. tanışmaq.  

aĢnaĢmaq: aşna olmaq. bilişmək

ka

. tanışmaq.  

aĢnu

ka

 

: öncə. qabax. əvvəl. 

- mən ondan aĢnu gəldim.  

aĢpaz 

: salçı

ka

. aşçı. 

- aĢpaz pıçağı: salçı biçək

ka

.  

aĢrulmaq

ka

: aşırılmaq. təpedən aşırılmaq·.  

aĢsamaq

ka

: yüksəkliyi aşmağa yazmaq. yeməksəmək.  

aĢsamq 

: 

(aĢ 

<>

 ac)

 acsamaq. yeməksəmək. yemək istəmək.  

aĢsatmaq

ka

  

: yeməyə yazıtmaq, arzulatmaq, istətmək.  

aĢtal

ka

 

: (

<

 

yaĢtal

) 

ən yaş, yaşıl, gənc olan

. 

- aĢtal oğul

ka

:

 

birinin ən son 

cocuğu. sonbeşik.  

aĢu

ka

  

: qırmızı ət topraq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

64 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

aĢuk

ka

 

: (

<

 

aĢ

. 

aĢırmaq

: 

örtmək

. - 

yeşük

. 

yaşuq

). örtünməli, bürünməli nə. 

paltar. dışlıq, eşiklik geyimi.  

aĢuq

ka

 

: 

bax

 

>

 

aĢıq

ka

. 

1. 

yaĢuq

ka

. bürgü. örtü. yışıqlıq. başı yaşıran (

örtən

. 

qoruyan

) örtük. başlıq. başuq. dəmir başlıq. tulqa. 

2. 

topuq. 

topuq qəmiyi. 

3

. böyüklərin ölümündə məzarları üstünə 

sərilmək üzərə göndərilən ipək qumaş. bu qumaş sonra 

parçalanaraq yoxsullara dağıtılır.   

aĢuqmaq

ka:

 bir şeyə sarı ağnayıb düşmək, meyillənmək, yönəlmək. aşıq 

olmaq. nərsəni sevmək. özləmək. istəmək. arzulamaq.  

aĢulmaq

ka:

 

bax

 

>

 

aĢılmaq

ka

. 

 

aĢumaq

ka:

 

bax

 

>

 

aĢımaq

ka

.  

aĢunmaq

ka

: 

bax

 

>

 

aĢınmaq

ka

.  

aĢurqan

ka

: 

yaĢurqan

. qizləyən. örtgən.  

aĢurmaq

ka

: 

yaĢurmaq

. örtmək. qizləmək.  

aĢutmaq : 

bax

 

>

 

aĢıtmaq

ka

. örttürmək.  

aĢülmaq

ka

: örtülmək. örtünmək. bürümək.  

at 

 

: 

ad

ka

. iyilik, uğur bəlgisi, nişanı.  

- 

at bırqığı

ka

: atın, eşşəyin gənizdən soluqlanıb, səs çıxarması. 

fışqırıq.  

- at göğüslüğü: gömüldürüq: yükün arxaya gömməməsi, ağmaması 

üçün atın qabaq yönündən yəhərə bağlanan qayış.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

65 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

-

 

atlarda bulunan bir xəstəlik: etilkən

ka

.  

- atların göğsündə çıxan bir xəstəlik: çildək: cılday

ka

.  

- 

at qübrəs: qumuq: qomuq

ka.  

- ad bolmaq

ka

. iyilik gətirmək.  

- at qıçının fırıx dərisindən yapılan tuluq: qasuq

ka. 

ərik at: yorqa at. 

 

at 

 

: 

at

ka

. 

ad

. isim. unvart. laqap.  

ata 

: 

ada

. 

1. 

ad vermə törəni. 

2. 

otruq

ka

. cəzirə.  

- ata oğlu ataç doğar. 

 

atac

ka

 

: 

1. 

amac. hədəf. 

2. 

(oyunda, qoz, top kimi nələri atıb, salınan)

 oyuq. 

çuxur. qol. 

3. 

böyüklər kimi özün aparıb davranan, az yaşlı 

oğlan. 

- ataç oğul. ( anaş: ağ birçək kimi davranan qız uşağı. ). 

-

ata 

oğlu ataç doğar. - ata sapılı ataĢ, ana sapılı anaç.  

ataçı

 

: 

atçı

. 1. 

qoler

. 2. 

ovçu. şikarçı.  

ataçlıq 

: 

adaĢlıq

ka

. 

ataĢlıq

. dostluq. arxadaşlıq. kəndlik. kətlik. düzlük. 

sədaqət.  

ataçlıq

ka

  : cəviz oynamaq üçün çuxur açılmış yer.  

ataq  

: 

adaq

ka

. . 

( d < - y < - z ). 1. 

ayaq. azaq. 

2. 

ətrək. öznə. çəki. maraq. 

ələqə. 

1. 

qismət. nəsib. səhm. şans. verilən, buyrulan nərsə.  

ataqı

ka

  

: 

atağı

ka

. babacığım. babacan. sevgi bildirən bir söz.  

ataqlamaq : 

adaqlamaq

ka

. əyaxlamaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

66 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ataqlanmaq

ka

 

adaqlanmaq

ka

. ayaqlanmaq. ayaq yiyəsi olmaq.  

ataqlıq: 

adaqlıq

ka

. . 

1. 

ayaqlı. 

2. 

ayaqlı. ayaq, dayaq yerinə nərsənin vurulan 

ağac. dəsdək.  

atamaq

ka

: ad vermək. ad taxmaq. ləqəb vermək. 

- səni "batır" atadım. - bu 

kənd səmiz kənd atandı. - iyilikyə atansın 

atan

ka

 

: iğdiş ədilmiş dəvə·i.  

atanlanmaq

ka

: iğdiş dəvə yiyəsi olmaq.  

atanlıq

ka:

 

atanlı

. iğdiş edilmiş dəvəsi olan kimsə.  

atanmaq: xatılamaq. 

- iyilikyə atansın. 

 

atasaqun: 

atasağun

ka

. 

otaçı. həkim. doqtor.  

ataĢ 

: 

adaĢ

ka

. arxadaş. dost. dost. yoldaş. 

- adaĢlıq üzə durun: 

yoldaşlığa bəfalı.  

ataĢlıq

ka

. : 

adaĢlıq

. 

ataçlıq

. 

bax

 

>

 

ataĢlıq

. 

1. 

dostluq. arxadaşlıq. kəndlik. 

kətlik. düzlük. sədaqət. 

2. 

tavan, kərəki qurmaqda bir başdan 

bir başa atılan dirək.  

ataĢmaq: ayaşmaq. azaşmaq. ayışmaq. açılmaq. ayrışmaq.  

atatmaq

ka

: 

1. 

dayçanın böyüyüb at olması. 

- oğul ərəzsə, ata dinir, at atatsa, 

at dinir. 

2. 

adlamaq. ad vermək. 

3. 

adılıq, taxma ad vermək. 

müstəar ad vermək. 

- o ona ad atadı. 

1. 

atlaşmaq. tayın 

(

dayçanın

) at olmağı. 

- tay atattı. - tay atattı. - tay atatsa, at dinir, 

oğul ərəzsə ata dinir. 

1. 

gücəmək. zorlamaq. 

- uşağı becərmək 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

67 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

üçün işlətib atatmaq gərək. 

1. 

gücəmək. zorlamaq. 

- uşağı 

becərmək üçün işlətib atatmaq gərək.  

atay 

: 

aday

 adlıq. namzəd.  

atçı

 

: 

ataçı

. 1. 

qoler

. 2. 

ovçu. şikarçı.  

atəĢ 

: 

<

 

atıĢ

ka

. 

ateĢ

. birbirinə odlu odsuz yaraqla atmaq. odlu 

yaraqlar qoyulandan sonra, bu yaraqın işə salmasına " atəş" 

sözü işlənilir, ki yani 

" atmaq işini gör" 

deməkdir.  

atıc

ka

 

: cola. qoz oyununda olan kiçik cola.  

atıcmaq  : atışmaq. nərsəni atmaq.  

atıq 

: buyruq. icbar.  

atıqlamaq: 

adıqlamaq

ka

. azıqlamaq. şaşalamaq. aduqlamaq.  

atılamaq: avlamaq. vurmaq. - 

tüppəklə çümçük atıladıq.  

atılmaq : 

adılmaq

. 

1. 

açılmaq. ayılmaq. 

- çiçək ağzı atıldı. - ox atıldı. 

2. 

aşmaq

ka

. aşqarmaq. işə keçmək, başlamaq. 

3. 

pürkələnmək

ka. 

hoblanmaq. 

 

atılmaq 

: satlanmaq

ka. 

qalxınmaq. cəsarət göstərmək. cürət edmək.  

atılmıĢ 

: kəmiş. qıraq.  

atım  

: atıcı. nişançı. 

- atım ər: iyi atan adam.