İncelemeleri

3. 

kəl. dazlaq. 

4. 

quş qaqası. dimdik. 

5. 

muraciət. təqaza. 

6. 

iddia. 

7. 

duruq

ka

. aciz. zayıf. 

8. 

töhmət. sərzəniş. 

- alıq almaq: 

alıqlanmaq. töhmət almaq. 

9. 

pozuq. xərab. fasid. 

10. 

acgöz. 

- alıq 

kişi. - geddi iyi, qaldı alıq: yaxcılar köçdü, yavalar qaldı. 

11. 

alay. 

rışqand. məsqərə. 

12. 

keçəl. daz. 

13. 

səlb. 

14. 

nisbət. - 

alıq 

edmək: nisbət edmək

 

alıqlamaq

ka

 

: lağa qoymaq. rişqatlamaq. ələ salmaq. alaya 

qoymaq. lağa qoymaq. 

- kişi işin alıqlama: özgənin işin, qılığın 

lağa qoyma.  

alıqmaq

ka

 : 

alqmaq

. 

1. 

açılmaq. alçalmaq. pozulmaq. azmaq. kötüləşmək. 

fasidləşmək. fəsada uğramaq. 

- alıqmış ər. 

2. 

töhmət almaq.  

alıqoyan: əngəl olan. yığdaçı

ka

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

30 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

alıqoymaq: tıqışmaq

ka

. əngəl olmaq.  

alıqoyunmaq. tıqılmaq

ka

: tıqınmaq. 

 

 

alıqsamaq

ka

 

: istəmək. müddəi olmaq. almaq istəmək. təqaza 

edmək.  

alıqsı 

: müddəi.  

alım

ka

  

: 

alacaq. borc. 

- alımçı

ka

: alıcı. alacaqlı. - alım vermlə satqaşmaq: 

birbirnə satmaq. - sənin alımın mən ötədim.  

alımqa

ka

  : katib. münşi. ılımqa.  

alımlı

ka

 

: borclu. bestankar. 

- alımlı görüb armadı: borclusun görməkdən 

utanmadı, usanmadı.  

alımsınmaq: alır kimi görünmək.  

alın  

: cəphə.  

alın yazısı : bol. bul. bulda. şans. bəxd.  

alın 

: 

alınq

. 

1. 

hər nərsənin uca, enli, geniş, hündürü. dağın önək, 

yüksək yeri, burunu. dağın ön capısı. səngərin, qulluğun ön 

qolu. 

2. 

bəxd. şans. iqbal. 

- alınlı: bəxdli. şanslı. iqballı. yüksək 

nərsə.  

alınq 

: 

bax

 

>

 

alın

 

alınlıq  

: 

1. 

annılı. geniş. 

- alınlıq ər: geniş, yüksək alınlı adam. 

2. 

alınlı

. 

bəxdli. şanslı. iqballı. yüksək nərsə.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

31 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

alınmaq

ka

   : 

1. 

iddəada bulunmaq. alsıqmaq. 

2. 

soyulmaq. 

3. 

basıqmaq

ka

. 

basınmaq. sınmaq. 

4. 

mənsub olmaq. 

5. 

təvrişmək. devrişmək. 

çevrişmək. çönüşmək. vuruşmaq.  

alıĢ bəriĢ

ka

: bir haqqı alma. vermə.  

alıĢ 

: aluç

ka. 

şaftalı. avın. avun. avlan. adət. borcun geri istəmək işi.  

alıĢıq 

: tutacaq. alışqan.  

alıĢılan 

: avınçu. avunulan.  

alıĢ

ka

 

: 

1. 

dəlik. deşik. ağız. su, göl, bulaq ağzı. suyun axıb tökülən 

yeri. 

2. 

bazxast. 

3. 

(bilgi. pul)

 nərsə almaq üçün kimsəni sorquya 

çəkmə.  

alıĢqan

ka

: 

1. 

alışçı. (alış verişçi). xəridar. 

2. 

tutacaq. alışıq.   

alıĢma 

: avınc. avunma. öğrəşmə. avunma. avınc.  

alıĢmaq 

: 

arıĢmaq

. avınmaq

ka

. avunmaq. adət edinmək. aldaşmaq. 

birbirini aldatmaq. 

- onlar aldaĢa aldaĢa yaşam sürdülər. - birbirizi 

aldaĢmayın.  

alıĢmaq

ka

   : 

1. 

almaqla uğraşmaq. 

2. 

avunmaq. avınmaq. 

3. 

ıddəada 

bulunmaq.  

alqa

 

: 

bağış. bağışlanmış

. - alqa bulaq: bağışlanmış kölə. 

 

alqabut 

: alpər. alpaqut

ka

. alp. ərən. qoçaq. yiğit. bağdur.  

alqalmaq

ka

: alqışlanmaq. övülmək ·.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

32 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

alqamaq

ka

: alqışlamaq. övmək.  

alqar 

: sevimli. bəğənli.  

alqaĢ

 

: 

alqış

. 

afərin

. 

 

alqaĢmaq

ka

 

: alqışlamaq. alqışta. ·.  

alqımaq  : əldən vermək. - 

var yoxun alqıdı. 

 

alqın 

: (

<

 

alınmıĢ

). 

yılqın

. 

1. 

qonuq. yolçu. müsafir. 

- alqın tüşləndi

: 

qona düşdü. 

2. 

əl. alan ayqıt.  

alqınmaq

ka

 : bitmək. tükənmək. yox olmaq. məhvolmaq. 

- qayğu qəmim 

alqınar: dərd qəmim sona varar.  

alqıĢ

ka

 

: 

1. 

alqış. övmə. 

2. 

sələvat. 

- yalavacqa alqış: peyqəmbərə sələvat. 

- alqıĢ alqala: sələvat göndər. 

3. 

təşviq. 

4. 

du'a səna. 

- bizədə bir 

alqıĢ ver. - ağ saqqalın alqıĢın almaq. - alqıĢladılar: dua etdilər.  

alqıĢlamaq: yarqamaq. arqamaq

ka

. uğurlamaq. uğur xeyir diləmək.  

alqıĢmaq

ka

: 

1. 

alğıĢmaq. ağlıĢmaq. ağıĢmaq

. yüksəlişmək. çıxışmaq. 

artışmaq. 

- gəl bir, qarlı dağa ağıĢalım. 

1. 

birbirini məhv edmək. 

yoq edmək. yox edmək. 

 

alqmaq

ka

: 

alıqmaq

. pozmaq. məhv edmək. yiyip bitirmək. batırmaq.  

alqu 

: 

alğu. 

alacaq. tələb.  

alquĢ

ka

 

: qartala bənzəyən alacalı bir quş.  

alma 

: alma

ka

 almıla

. alma.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

33 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

almaq 

: 

1. 

basmaq

ka. 

üzərinə çökmək. tutmaq. fəth edmək. 

2. 

irtəmək

ka

. 

istəmək. 

- onun qanın irtəlim: alarım. 

3. 

yuturmaq

ka. 

götürmək. 

yükləmək.  

almaĢ 

: bədəl. müşabeh.  

almıla

ka

 

: alma· alma - qımız almıla. əkşi alma·.  

alnuç 

: ( 

ar

 

<>

 

al

 ) 

arınçu

ka

 

ərinçü

ka

. arnuç. suç. günah.  

alov 

:

 

odğuc

. 

oduc. yalım. 

- od odğuc bilə uçurmaz: od alov bila sönməz. 

 

alovlandırmaq: yalrutmaq. yalrıtmaq. ışıqlataq.  

alovlandırmaq: yolrıtmaq

ka

. parlatmaq. yalratmaq. yalrıtmaq. yolratmaq.  

alovlanmaq 

: göynəmək. yalmaq

ka. 

yanmaq. yalınmaq.  

alp

 

 

: 

alp

ka

 

yiğit. qahraman. bahadır. alp təkin. yiğit qölə·. 

alpər. alpaqut

ka

. alqabut. ərən. qoçaq. yiğit. bağdur.  

alpa 

: alp. alp ər.  

alpaqut

ka

: 

alqabut

. alp. alpər. ərən. qoçaq. yiğit. bağdur.  

alpar 

: 

1. 

alp ər. 

2. 

alp 

+

 lar: alp ərlər: iyid kişilər. 

- alpar birlə vuruşma, 

bəylər birlə duruşma.  

alpər 

: alpaqut

ka

. alqabut. alp. ərən. qoçaq. yiğit. bağdur.  

alsalıq 

: 

( l <> r ) 

arsalıq

. 

alaĢalıq

. bir yallı (

yanlı

) olmayıb ortada qalan. 

ərkək dişi. iki cinsli. ərlikdən kəsik. qısır.  

alsamaq

ka

: almaq istəmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

34 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

alsan 

: alasan. alıyan. ala yazan. 

- çox xoşum gəldi alsadım: almaq 

istədim. - əlim para olursa, alsıram: almaq istirəm.  

alsığ 

: başandaq. ölandaq. 

(öz ölümünə, başına and içən kişi). 

yoluq. 

fədayi.  

alsıqmaq

ka

: 

1. 

alınmaq. soyulmaq. itirmək. 

- alsıqar ökün, onun sözünə: onun 

sözü dinləyib, ağlın itirər. 

2. 

müsadirə olunmaq. 

- o taparın alsıqdı. 

 

alĢanmaq: alınmaq. əldə ayaqdan düşmək.  

alt 

 

: asra

ka 

aşağ. aşağı. astın

ka 

altın. ətək. dib. təmən (

>

 

damən

fars

) qoyi. quyu. 

(# yuxar. yuxarı. ülya). - o dağdan qoyu endi. 

 

altaq 

: batıq. basıq. batqın. bulqın. bulın. bulanıq. fasid. alaqut. 

tutuq

ka

. mürdar.  

altın 

: 

bax

 

>

 

altun

 

altun

  

: 

1. 

- altun üzük: qızıl könüllü qadın. iyi tinli, duyqulu, ruhlu xanım. - 

altun tarım

ka

: böyük qadınlara verilən unqun, ləqəb. 

2. 

astın

ka. 

asra

ka

. 

aşağı. alt. hər bir şeyin ağaş, dib bölümü, bölümlüyü. 

3. 

nəlbəki. 

 

altunlaĢmaq : altından mərcləşmək.  

alturmaq

ka

 : aldırmaq.  

aluçın

ka

 

: yeyilən boğumlu bir bitgi.  

aluç

ka

 

: alış. şaftalı.  

aluq

ka

 

: 

bax 

>

 

alıq

.  

alvan 

: 

<

 

alavan

. çal. rəhbə rəh.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

35 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

alvırmaq

ka

 : atılmaq. sıçramaq. - əl·virmək.  

amac 

: 

1. 

umac

. amca. iməc. amqac. tapınc. atac

ka

. 

hədəf. nişan yeri. 

2. 

abzal. 

3. 

amaĢ

. hər nəyin, işin gücün, oluncağın, bacardan, 

görən avqarı, əsbabı. maya. mayac. mayac.  

amacqa 

: hədəflik. hədəf yeri. - 

ox amacqa yastadı. 

 

amaclamaq

ka:

 əməçləmək. əmləşmək. nişanlamaq. nişan almaq.  

amaclıq

ka

: engəş. nişan yeri.  

amaĢ 

: 

amac. mayac. mayac. maya. 

hər nəyin, işin gücün, oluncağın, 

bacardan, görən avqarı, əsbabı.  

ambar 

: davarlıq

ka

. tavrıq. yatuq

ka

. yığın. durdaq. qoyaq. xəznə.  

amca 

: amac. iməc. hədəf.  

amır

ka

 

: sis. qırağı·.  

amqac 

: amac. hədəf.  

amrulmaq

ka

: yamrulmaq. yatışmaq. dinmək. çəkilmək.  

amĢuy

ka

  : bir çeşit sarı ərik.  

amuç

ka

 

: ərməğan. yarmaqan. umaca, gözdə olana verilən pay.  

amul  

: 

yamul

. 

yasul

. 

yatul

. səğnik. sakin. rahat. - amul amul: yavaş 

yavaş. 

- amul kişi: yumuşaq xuylu adam. - gəlqıl amul oynalım.  

amurt 

: yamurt. təsgin.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

36 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

amurtmaq

ka

 

: 

yamırtmaq

. yatıştırmaq. dindirmək. toxdadmaq. 

çatdırmaq.  

amurtmaq

ka

: yamurtmaq. yatıtmaq. dindirmək. səğnitmək. soğutmaq. 

söndürmək. 

- onun öpgəsin, yamurt qıl.  

an 

 

: köç

ka

. ara. çağ. zaman. müddət 

ana 

: 

ana

ka

. 

apa. aba. uma

ka

. hana

ka

. - 

anaları bir olan: əkdi.  

anaç

ka

 

: 

anacıq

. ana kimi davranan qız. 

- ata sapılı ataş, ana sapılı anaç. 

 

anağ 

: 

anğa

. dəğərsiz. güvənsiz. etibarsız. səfeh. - anqa ər.  

analamaq

ka

: ana edinmək. ana dəmək ·.  

anaĢ 

: ağbirçək kimi davranan qız uşağı. 

(ataç oğul: böyüklər kimi 

özün aparıb davranan, az yaşlı oğlan).  

ança

ka

 

: onla. o ilə. o qədər. öylə. öyləcə. 

- ança anqar dirənqıl: o ilə öylə 

qılınqıl: uğraş, davran, rəfdar ed.  

and 

: inaq. kirtü

ka

. yəmin. - and iç 

!

: andıq 

!. 

- and içmək: antamaq. 

hər çağ, yadda saxlamaq. heç çağ yaddan çıxarmamaq. - and içmiĢ: 

andaq. 

 

anda

ka

 

: orda. 

- anda kim var: orda kim var. - sən anda ərdin mi ? : sən 

ordeydinmi ?.  

andaq

ka

 

: 

1. 

and içmiş. 

2. 

fədayi. 

3. 

bir nəsnənin üst yanı. yuxarı. dam. 

(# 

endək: tavan. alt)

. 4. 

böylə. öylə. o qədər· 

andan 

: 

ondan

: ondan sonra. 

- andan dedim: ondan sonra aydım.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

37 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

andıq

ka

 

: 

anqıd

. 

1. 

qalxıq, qoğzaq, çəngəg, çəpər. çevrə. ələk, qəlbir 

kimi şeyləin qasnağı. 

2. - 

andıq 

!

: and iç 

!

.  

andıqmaq

ka

: ant içmək. anqıtmaq. yəmin edmək.  

andın

ka

 

: 

1. 

yaddaş dəftəri. 

2. 

ondan.  

andıra 

: qoya. sovğa. xumaru

ka

. tökürgə.  

andqarmaq 

: anğarmaq

ka. 

yəmin ettirmək. ant içmək.  

andqarmaq

ka

: andamaq. and vermək 

(

>

 ad vermək

). yəmin ettirmək. ant 

içmək.  

andlaĢmaq 

: bacıq qılmaq

ka. 

əhdləşmək.  

anı

 

 

: 

anı

ka

. onu. ona.  

anıq

ka

  

: 

- anıq qılınsa, yoxa sanılmaz. əldə olan işlənirsə, yox deyilməz, 

etgilər.  

anıqlamaq

ka

 

: 

anuqlamaq

ka

. hazır bulunmaq.  

anıqlıq

ka

 : 

anuqluq

ka

. 

hazırlıq. hazırlanma.  

anıl 

: edin. hazır.  

anımaq

ka

: 

anumaq

. hazırlanmaq.  

anın 

: 

anınğ

ka

. o ilə. onla. . onunla. ondan. onun. 

- anın gəl: o ilə gəl. - 

anın bir yedim: o ilə birdə yedim.  

anınğ

ka

 

: 

bax

 

>

 

anın. 

 

anıt 

: 

1. 

yadigar. xumaru

ka

. 

2. 

hazır. 

- anıt nə varın gətir.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

38 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

anıtan

ka

 

: 

anutqan

ka

. 

anıtqan

. 

1. 

hazır olan. yaraqlı. - 

işə anıtan kişi. 

2. 

nərsəni diri, duru, hazır, yadda saxlayan. hazır cəvab. (

#

 

unutan

). 

- yaraq anıtan qalır, onu unutan ölür. 

 

anıtmaq

ka

  : 

anutmaq

ka

. düzəltmək. düşünüb yerinə qoymaq. hazırlamaq. 

- 

dolum anıt, qutun bul, dolum unut, bulun bul.  

anq 

: 

anq

ka. 

anğ

. 

əng

. 

1. 

an. yanaq. üz. 

- qızıl an. 

2. 

quş adlarından. 

 

anqa 

: 

anğa

ka

. 

anağ. 

1. 

dəğərsiz. qiymətsiz. güvənsiz. etibarsız. səfeh. 

- anqa ər. 

2. 

yana. 

3. 

ona.  

anqar

ka

 

: 

anğar

ka

. 

1. 

öylə. - 

ança anqar dirənqıl: o ilə öylə qılınqıl: uğraş, 

davran, rəfdar ed. 

2. 

ona.  

anqarmaq

ka

 

: 

anğarmaq

ka

. 

andqarmaq. yəmin ettirmək. ant 

içmək.  

anqdımaq

ka:

 

anğdımaq

ka

. kəminmək. pusmaq. tuzaq qurmaq. çevrəsini 

sarmaq. yaxalamaq üçün kələk yapmaq.  

anqduz

ka

   : 

anğduz

ka

 andız. bu otun kökü, atın qarnı ağrıdığısına 

dərmandır.  

anqıd 

: 

andıq

ka. 

qalxıq, qoğzaq, çəngəg, çəpər. çevrə. ələk, qəlbir kimi 

şeyləin qasnağı.  

anqı

ka

 

: 

salqı. 

qığ. pislik. 

- quş salqı.  

anqıl 

: 

anğıl. alanğ

ka

. 

1. 

alan

. düz, açıq yer. enli. ənli. açıq. açıla. açıq 

nə. meydan. açıq yer. alanğ

ka

. alan. tüz

ka

. hamar. 

- anğıl ova: