İncelemeleri

. apışmaq. açrılmaq. açılmaq. gedişmək

ka. 

ayrışmaq. asrılmaq. atrılmaq. budaşmaq. buduşmaq

ka

. bud 

bud olmaq. 

(əğri bacaqların) 

apışması. çözülmək. sesinmək. 

saşlımaq. saşülmək. saşılmək

ka

. uzanmaq. uzaymaq. sünmək. 

yırtışmaq. yırışmaq

ka

. yıralmaq.  

ayrım

ka

  

: iki yandan sallanan. yəhər altı keçə. təyəlti.  

ayrısmaq: yarsıqmaq

ka. 

yarılmaq. ayrı düşmək. getişmək

ka. 

ayrılmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

78 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ayrıĢ  

: 

1. 

ötrüş

ka. 

ödrüş

ka

. 

səçim. 

2. 

ayrılış. ikiyə ayrılan yolun başı.  

ayrıĢmaq

ka

: 

1. 

biçişmək. büzüşmək

ka

. bıçışmaq. kəsişmək. 

2. 

pozuşmaq. 

3. 

ayışmaq. ayaşmaq. azaşmaq. açılmaq. 

4. 

ayırd edmək. 

ötgürüşmək. ötrüşmək

ka

. 

səçişmək. 

5. 

adrışmaq. ayrışmaq. 

birbirindən ayrılmaq.  

ayru

ka

 

: 

ayruq

ka

. başqa. adın. adın. atruq. ədin. 

- bunu diləməsən, ayru 

nə gərək.  

ayruq

ka

 

: 

ayru

ka

. 

edin

ka. 

atın. adın. ədin. atruq. 

başqa. başqa. dışında. 

- 

bunu diləməsən, ayru nə gərək. 

 

aytıq

ka

 

: aytış. xutbə. danşıq.  

aytılmaq

ka

: sorulmaq. söylənmək. deyinmək.  

aytınmaq

ka

: sormayı kəndi üstünə almaq. cəvab vermək.  

aytıĢ 

: aytıq

ka. 

xutbə. danşıq.  

aytıĢ

ka

 

: 

aytıq

ka

. kef əhvallşma. kef əhval sorma.  

ayturmaq

ka

: söylətmək.  

ayuq  

: 

azuq

. 

ayquq

. 

ağduq

. 

adquq

. 

bax >

 azıq

ka

. 

yad. başqa. azmış. 

ayrılmış. dəğişik. tanınmayan. bilimnəyən. qarışığı olan. 

naxalis.  

ayut  

: avuc. avut. ovuc. iki əlin ayasının yanyana dayanmasından 

oluşan oyum.  

ayva 

: 

<>

 

avya

ka

. (

yv

 

<

 met 

>

 

vy

) 

avya

. 

heyva

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

79 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

az 

 

: 

1. 

sıq

ka

. sıx. 

2. 

qaqım. uzunlamasına cızıq. dırnaq 

yarası. əzik. iz. 

- az öncə: bayağ. baya

ka

. - az zaman. qısa sürə, 

zaman. 

3. 

əsgik. kiçik

ka

. qısıq. həqir. 

4. 

qıpa

ka. 

bütə. qibə

ka

. bir az. 

- 

qıpa keçdi. 

1. 

gənqəs

ka. 

sığ. qolay. xəfif.  

- az tapılan: təkin. nadir.  

azad 

: qutat

ka

. sərbəst. boş. boşut.  

azaq

ka

 

: 

( z <> t <> y ). 1. 

ataq

ka

. ayaq. atmaqa, ayrılmağa, qaoğuşmağa, 

gənəlliklə dəprəşməyə yarar arac. 

2. 

hardan, kimdən qəldiği, 

bəlli olmayan nə. 

3. 

qəribə.  

azalmaq: 

1. 

ısılmaq

ka. 

yesilmək. yasılmaq. əksilmək. 

2. 

qaqraşmaq

ka

. 

qurumaq. suyun çəkilməsi. 

3. 

səyrəmək. kəmlənmək. 

kəmgərmək.  

azaltmaq: qıssaltmaq. qıstırmaq

ka. 

 

azargəmək

ka

: əzərgəmək

ka

. izərgəmək. 

izləmək

. 

axtarmaq

.  

azaĢmaq: ayaşmaq. ataşmaq. ayışmaq. açılmaq. ayrışmaq.  

azğan

ka

 

: 

1. 

ağacların ən kötüsü ki yananda qov atar. qovatan. qovaçan. 

2. 

nəstərən ağacı.  

azıq 

: 

1

. 

yazıq. çaşıq. 

1

. 

qaçaq. qaçqın

. 

 

azıqıĢ 

: qəhbə.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

80 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

azıq

ka

 

: 

<>

 

azuq. ayuq. atuq

. (

ağzuq

ka

: ağmış. ağmaq: çaşmaq. aşmaq. 

dəğişmək. ). 

1. 

itmiş. çaşmış. dəğişmiş. naxalis. 

- azuq ox: 

nərədən gəldiyi, kimin attığı bəlli olmayan ox. - azuq munq: itgin. 

yoldan çıqan. azan. yolunu itirən. 

2. 

əcib. görünməmiş. foquladə. 

qeyri təbii. 

3. 

yad. yat. tanış olmayan. 

4. 

ayıq. huşlu. başlı. 

- 

əsrük azıq: ayıq kefli. 

5. 

köpək, it dişi.  

azıqlamaq

ka

 

: azı dişiylə, köpək dişiylə ısırmaq. azı dişinə 

vurmaq. 

- doğuz atı azıqladı.  

azıqlanmaq

ka

: 

azuqlanmaq

ka

. azıq yiyəsi olmaq.  

azıqlı

ka

 

: köpək, it dişili.  

azıqlıq

ka

: 

azuqluq

ka

. 

 

azıqluq

ka

: 

azuqluq

ka

. 

1. 

azığı olan. azıqlı. 

2. 

dişlik. azuqə. 

3. 

azı dişi bəlirmiş 

olan. 

4. 

azıqlıq. azıq üçün hazırlanmış şey.  

azılmaq

ka

: itilmək. itmək. 

- yol azıldı: itdi.  

azımaq

ka

: 

1. 

sızmaq. 

- küp azığı, azığındandır. 

2

. - qulağım azıdı: gurultunun 

çoxluğundan kar olmaq, ağır duyar olmaq.  

azımsamaq 

: azlanmaq

ka

. azsınmaq. az görmək 

azın 

: 

atruq

. 

ayın

. 

adın. 

başqa. ayrı. ayruq.  

azırmaq  : 

( z <> y <> d ) 

ayırmaq

. 

adırmaq

.  

azıĢmaq: 

( z <> y <> d ) 

ayırşmaq

. 

atışmaq

. 

aralanmaq.  

azıt 

: inhiraf. münhərif.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

81 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

azıtan

ka

 

: 

azıtqan

ka

. 

ayıtqan

. 

adıtqan

. azdıran. yoldan çıxaran.  

azıtmaq

ka

: azdırmaq. yoldan çıxarmaq. 

- səni azıtan kim oldu bala 

!

.  

azlanmaq

ka

: azımsamaq. azsınmaq. az görmək. 

- bu yarmağı azlanırsınmı.  

azma 

: 

1. 

azman. qırıq. metis. 

- yaban ayqırıylə evcil qısraqtan olan at: 

arqun

ka

. 

2. 

taşağının dərisi yarıldığı üçün aşamayan qoç.  

azmaq 

: 

1. 

yoldan çıxmaq. 

2. 

yavamaq

. 

tərsinmək

ka. 

tərslənmək. 

bətərləşmək. ağırlaşmaq. 

- yara tərsindi. - kəsəl tərsindi. 

3. 

sızıb 

axmaq. - 

küp azıdı.  

azmaq 

: qışmaq

ka. 

qıyşıqmaq. qaymaq. qıyqışmaq. qıyışmaq. 

qayışmaq. bir ortamdan, yoldan əğilib, yana düşmək. münhərif 

olmaq. 

 

azman 

: azma. qırıq. metis. 

- yaban ayqırıylə evcil qısraqtan olan at: 

arqun

ka

.  

azraq

ka

 

: daha az.  

azrı 

: 

ayrı

. haça. 

- azrı ağac: ayrısı, ayrıntısı olan ağac. haça. - qorxmuş 

quş, qır il azrı ağac üzə qonmaz

ka

.  

azsınmaq: azlanmaq

ka

. azımsamaq. az görmək 

azu

ka

 

: iki şeydən birini seçməyi anlatır. 

1. 

(

yahut

. 

vəya. ya. yaki

). 

- bu, 

azu o: ya bu ya o. - ora, azu bura: ya ora ya bura. - ver azu al. - ged 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

82 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

azu gəl. 

2. 

sorqu

 

simgəsi

. 

(

ya 

?

)

 

- gəlirmisən azu barurmüsən: 

gəlirsən ya gedirsən.  

azuq  

: 

bax >

 azıq

ka

. ağduq

. 

adquq

. 

ayuq

. 

ayquq

. 

aduq

. 

aqduq

. 

adquq

ka

. 

yad. başqa. azmış. ayrılmış. dəğişik. tanınmayan. bilimnəyən. 

qarışığı olan.  

azuqə 

: azıqlıq

ka

. dişlik.  

azuq

ka

 

: 

>

 

azıq

.  

azuqlanmaq

ka

: 

>

 

azıqlanmaq

ka

.  

azuqluq

ka

: 

>

 

azıqlıq

.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

83 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

84 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

b 

 

babır 

: bəbir. tonqa

ka. 

tunqa

ka. 

 

baca

 

: 

pəncərə

. 

öpri

ka. 

öprük. dəlik. 

- güc eldən girsə, düz tünlükdən 

çıxar: zor asdanadan girsə, düz bacadan qaçar. 

 

bacaq

ka

 

: 

bağac

. 

baçqa

. oruc. pəhriz.  

bacarıqsız: udumsuz. yöntəmsiz. uquvsuz.  

bacı 

: 

- böyük qız qardaş. qocanın, qarının kəndindən böyük qız qardəşi: 

əkə. əyə. əçə

ka

. - böyük qız qardaşin qocası: yəznə

ka

.  

bacıq qılmaq

ka

: andlaşmaq. əhdləşmək.  

bacqa 

: 

bacaq

ka

. bağac. oruc. pəhriz.  

badaç 

: badıç

ka. 

badaş. bağdaş. çardağ. darbəst.  

badar

ka

 

:

<

 met 

>

 

təpər

. padar. gurultuyu, tezliyi, tələsməyi bildirir. 

- badar 

badar: padar padar: patır patır: təpər təpər: təpə təpə: qaça qaça.  

badaĢ 

: bağdaş. badıç

ka

. badaç. çardağ. darbəst.  

badıç

ka

 

: badaç. badaş. bağdaş. çardağ. darbəst.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

85 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

badımcan: bütükə

ka

. patlıcan.  

badqamaq: 

badğamaq

: 

bağdamaq

ka

. bükmək. özəlliklə ayağı qətləmək. 

gürəştə sarmaya almaq. sarmalamaq. ayaq yaqalamaq. çəlmə 

vurmaq. -  

badqamaq

ka

: bağlamaq. yaxalamaq. çəlmələmək.  

badrarm

ka

: 

bədrəm

. 

bəyrəm

. 

bayram

. sevinc. əğləncə, bəziş günü.  

baha 

: basıq. basruq

ka

. ağır.  

bahadür: tıqraq

ka

. yılmaz. yiğit.  

bahalanmaq: qızumaq

ka. 

fiyatlanmaq.  

bahasınmaq: qızlanmaq

ka

. bahalı bulmaq.  

bax: baq 

baq 

: 

bağ

. 

1. 

don. pərhiz. mane'. 

2. 

bağ. bar

ka. 

bağul. böyük. 

3. 

quşaq. 

qurşaq. belbağ. urama. kəmər. 

4. 

bax. düşün. 

- bax bir: düşün 

bir. 

5. 

buxça. boğ. boq

ka

. heybə. 

6. 

dartıq

ka

. ip. hörkən. sarqı.  

- baq 

!

: bax 

!

qay 

!

. gözlə 

!

. diqqət 

!

.  

- bağı çözülmək: boĢanmaq

ka

. 

 

baqac 

: 

bağac

. baçaq

ka

. baçqa. oruc. pəhriz.  

baqacuq

ka

: 

bağacuq

ka. 

bağacuq. 

qoltuq altında olan ət.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

86 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

baqaç 

: 

bağaç

. 

bağıc

. bıçıq. bəçik. bıçğaş. bağaç. bağlantı. and, 

sözləşmə. və'də. əhd.  

baqadurlanmaq: 

bağadurlanmaq. 

tıqramaq

ka

. 

tıqraqmaq

ka

. tıqdamaq. 

qıvraqlanmaq. yavranmaq. bağadurlanmaq. tiğrək, qatı, sərt 

olmaq. cürətlənmək.  

baqa

ka

 

: qurbağa. qaplumbağa.  

baqan 

: 

bakan

. burunqud. öndə gedən. kosan. yolağçı. öndər.  

baqanaq

ka

: 

baqayaq

. 

baqqan

. çatal dırnaqlıların iki dırnaqları arası. iki 

dırnaqtan hər biri.  

baqan

ka

 

: 

bağan

. həlqə. toqa. tuğ. boyunluq. boyun bağ. 

- altun bağan: 

altın halqa.  

baqanlıq

ka:

 

bağqanlı

. halqalı. toqqalı. 

- baqanlıq qayış: halqalı, toqqalı qayış.  

baqanuq

ka

: 

baqayuq

. at dırnaqlarının ortasındaki tümsəciq ət parçası.  

baqaturmaq

ka

: baxa durmaq.  

baqayaq

ka

  : 

bağanaq

. çatal dırnaqlıların iki dırnaqları arası. iki dırnaqtan 

hər blr.  

baqayuq   : 

bağayuq

ka. 

bağanuq. 

at dırnaqlarının ortasındaki tümsəciq, ət 

parças.  

baqdamaq: 

bağdamaq

ka

. badqamaq. bükmək. özəlliklə ayağı qətləmək. 

gürəştə sarmaya almaq. sarmalamaq. ayaq yaqalamaq. çəlmə 

vurmaq. -  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

87 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

baqdaĢ 

: 

bağdaĢ

. bağdaş. badıç

ka

. badaç. badaş. çardağ. darbəst.  

baqdatmaq

ka

: qürəştə sarmaya aldırmaq.  

baqdur 

: 

bağdur

. alpaqut

ka

. alqabut. alp. alpər. ərən. qoçaq. yiğit.  

baqıc 

: 

bağıc

. bağaç. bıçıq. bəçik. bıçğaş. bağlantı. and, sözləşmə. 

və'də. əhd.  

baqıq 

: 

baxıq

ka

 baxma. baxış.  

baqın 

: 

bağın

. baqna

ka

.  

baqınmaq: 

baxınmaq

ka

 bir şeyin sonuna baxmaq. düşünmək. bəkləmək.  

baqır 

: 

bağır

. 

1. 

bağır. qeyrət. barıq. 

- bağır soqum: mirrix (mars) ulduzu 

(pılaneti). qızıllıqda misə oxşaydı. 

2. 

bağır. ürək. 

- bağrım baĢın 

qartadı: ürək yaramı açdı.  

baqırçaq: 

bağırçaq

ka

. 

barqıraç

. yük döşəyi, toxumu. səmər. palan. .  

baqırdaq

ka

 : 

bağırdaq

ka

. 

qadın göğüslüğü. məmə qabı. lifcik.  

baqır

ka

 

: 

bağır

. 1. 

qaraciğər. 

- böyük bağır: cürətli. öngər. yenmz. 

2. 

- yay 

bağrı: yayın orta yeri. 

3. 

qeyrət. - 

bağırlı: qeyrətli. başı uca, 

boysınmayan. 

4. 

paxır

. 

mis. 

- var paxır, yox altun. 

5. 

çində pul 

birimlərindən. 

6. 

boğumlanmış, qoyulanmış, ləxdələnmiş suyuq. 

- qan bağrı: qan ləxdəsi.  

baqırqa 

: 

bağırqa

. 

boğurqa

. 

bayquĢ

. 

quburğa

ka

. üki. ühi. yapaqulaq

ka

.  

baqırlaq

ka

 : "bağırtlaq" deyilən quş. ptərocləs.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

88 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

baqırlanmaq: 

bağırlanmaq

ka. 

pıxtılaşmaq. axar şey donmaq, qoyulaşmaq, 

quyuqlanmaq.  

baqırlıq

ka

: 

1. 

böyük. bədük. sayqı dəğər kişi. 

2. 

qarabağır. kirtüc. öngər. 

inad. söz dinləməz. kimsəyi dinləməyən.  

baqırmaq: 

bağırmaq

. 

banğıramaq. manğramaq

ka

. munğramaq. yüksək 

səslə çağırmaq. hayqırmaq: qıqrmaq

ka

. ağlamaq. yığlamaq. 

sıxtamaq. cırlamaq. çoxlamaq. yıqlamaq. ığlamaq. sığtamaq. 

carlamaq.  

baqırsaq

ka

: 

bağırsaq

ka

. barığsaq. bağsaq. barsaq. könül alıcı. mehriban. 

rahim. 

- kor bağırsaq. bükün. apandiş. 

 

baqırsuq

ka

: bağırsaq. ıçək

6

.  

baqırtı 

: