İncelemeleri

atım

ka

 

: atımllı. çıxarlı. bəcərikli.  

atımllı 

: atım

ka

. çıxarlı. bəcərikli.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

68 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

atın  

: 

adın

. 

edin

ka. 

ədin

. 

azın

. 

ayın

. 

atruq

. 

ayruq

. başqa. dışında. 

digər. ayruq. ayrı.  

atıncu  

: atılan. 

- atıncı nən: qırağa, bir yana atılan nərsə.  

atınmaq

ka

: bir yana atılmaq, yuvarlanmaq. tərkinmək. 

- siqarı atın: tərkin. 

 

atırmaq

 

:

 

adırmaq

. 

ədirmək

. 

udurmaq

. 

üdürmək. ödürmək

. 

( z <> y <> d ) 

azırmaq. ayırmaq

. 

ayırıp seçmək. səçip ayırmaq. uturmaq

ka

. 

udurmaq

ka

. üzürmək. 

 

atıĢ 

: atışma. savaş. (# 

yarıĢ

: 

barış

). - yaxcı atış, yaxcı yapış, yaxcı 

payış. - atış bilən yarış bilər.  

atıĢqa 

: (

açışqa

). pəncərə içi. pəncərədə olan quzuluq, taxca.  

atıĢqan : atışan.  

atıĢmaq: 

adıĢmaq

ka

. 

( z <> y <> d ) 

atışmaq

. 

ayırşmaq

. 

aralanmaq. ayrılmaq. 

apışmaqş. ağışmaq. qoğuşmaq. 

- iki ölkə birbiriylə ağıĢdı: atışdı. 

 

atıtqan 

: 

adıtqan

. azıtqan

ka

. ayıtqan. azdıran. yoldan çıxaran.  

atız

ka

  

: 

1. 

bir oyuq, iki, neçə ayrımın arasına atılan salıq, körpü, bənd. 

sət. iki dərə arasındaki su keçəcək səd. 

2. 

köprük

ka

. köprü. 

geçit. geçiş. geçik

ka

. 

1. 

ediz

ka. 

yüksək. yüksək yer. hər şeyin 

yüksəği. 

- ediz dağ: geçit verməyən dağ. 

 

atızlamaq: 

1. 

ayırmaq. açmaq. 

- güzün topraq atızılır

. 

2. 

qoğzamaq. qurmaq. 

3. 

arx açmaq. bət, sət yapmaq. 

4. 

toprağı parçalara ayırmaq. 

evlək yapmaq. ayırıb ölçmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

69 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

atızlamaq

ka

 : arx açmaq. sət yapmaq. topraqı parçalara ayırmaq. evlək 

yapmaq. maşalaya ayırmaq.  

atızlanmaq

ka:

 edizlənmək

ka. 

əngəl. sarp saymaq.  

atızlanmaq

ka

: toprağı evik, bəndlərə ayırmaq. kərdiləmək.  

atızlıq 

: edizlik

ka

. yüksəklik.  

atqaq

ka

  

: 

atğaq

ka

. 

boyası üzülmüş, solmuş, atmış nə. üzü atğaq: rəngi 

qaçmış, sararmış. 

(# ətrək: qızıl, qırmızı topraq).  

atqarmaq

ka

 

: ata mindirmək. atlandırmaq. - 

qoşunu atqarmaq. 

 

atqırlanmaq: ayqırlaşmaq. ayqır bulmaq.  

atquq  

: 

adquq

. 

adğuq

. 

ağduq

. 

aduq

. axıb gələn. 

- ağduq kiĢi: gəldığı 

yer bəlli olmayan kimsə. göydən axıb, atlanıb düşüb gələn kimsə, 

atlaq 

: atılmaqla keçilən yer. səgək yer. sikrik. səkrik. saqraq

6

.  

atlamaq: səkrətmək. qaçıtmaq. salmaq. düşürmək. 

- on sözdən birin 

səkrətdi. - pitiyi oxuda,  

atlanmaq

ka

 : 

1. 

adlanmaq

. çavıqmaq

ka. 

adsınmaq. 

2. 

bir şeyin üzərinə 

çıxmaq. atılmaq. 

- dan atmamış dağa atlandıq. 

3. 

atlaşmaq. at 

durumuna gəlmək. 

4. 

at yiyələnmək. 

1. 

ata minmək.  

atlaĢmaq

ka

: 

1. 

at üstündə (

at ortaya qoyaraq, öndül qoyaraq

) məşləşmək. 

2. 

atatmaq

ka

. tayın (

dayçanın

) at olmağı. 

- tay atlatı. 

 

atlatmaq: sıçratmaq. təprətmək. təbrətmək 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

70 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

atlı 

 

: atlıq

ka

.  

atlıq

ka

  

: 

adlıq

. 

1. 

adlı. unvanlı. ulusun böyüğü. 

2. 

atlı. 

3. 

aday. namzəd.  

atma  

: 

adma

. 

1. 

buraxılan. salıverilən. başı boş. 

2. 

işdən çıxmış. - 

atma yılxı. yaşlı olduğundan yük vurulmayan heyvan·.  

atmaq 

: savurmaq. tüpürmək

ka. 

boşaltmaq.  

atnaqu  

: 

adnaqu

. yabancı. başqac.  

atnalmaq

ka:

 

adnalmaq

: . 

aynalmaq

. dəğişmək. dönəşmək.  

atnamaq

ka

 : 

adnamaq

. dəğişmək. pozulmaq·.  

atnatmaq

ka:

 

ednətmək

ka

: dəğişmək. bulunduğu haldən başqa bir duruma 

girmək.  

atrılmaq

ka

 : asrılmaq. açrılmaq. açrılmaq. ayrılmaq.  

atrıĢmaq

ka

 : ayrışmaq. birbirindən ayrılmaq. ayrışmaq.  

atruq

ka

 

: 

edin

ka

. 

atın

. 

adın

. 

ayın

. 

azın

. ayruq. ayrı. başqa. dışında.  

atsamaq : atmağa yazmaq.  

atsınmaq: 

adsınmaq

. adlanmaq. çavıqmaq

ka. 

 

attırmaq

ka:

 atmaqa qoymaq. bir işə buyurmaq, məcbur edmək.  

atuq 

:

 

bax >

 azıq

ka

. 

itik. itmiş. bəlgisiz.  

atuqlamaq

ka

: 

aduqlamaq

. adıqlamaq. tanmamaq. qərib görmək. 

yadırqamaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

71 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

av 

 

: 

ay

. yox. qoğma, rədd edmə sözü.  

- bir kərə av dedim, olmaz

. - avladı: rədd etdi.  

- 

av saxlaqan

6

: ac tutan.  

ava  

: acımaq bildirən bir kəlimə·.  

avalamaq

ka

: avmaq. avlamaq. avdarmaq

ka. 

yığmaq. toplaşmaq. üşüşmək.  

avçı 

: ağçı. ovçu.  

avdarmaq

ka: 

avalamaq

ka. 

avmaq. avlamaq. yığmaq. toplaşmaq. üşüşmək.  

avıçqa

ka

   : 

apqaç

. ( 

1 < 

ağıçqa

. 

2 < 

apıĢqa

. - 

apa

: 

böyük

) ağsaqqal. elcə 

bilən. şeyx.  

avın 

: avun. avlan. alış. adət.  

avınc  

: alışma. avunma. öğrəşmə.  

avınçu  

: 

1. 

avunulan. alışılan. 

2. 

öğrənci. şagird. 

3. 

kilfət.  

avınmaq

ka

: tutunmaq. avunmaq. alışmaq. adət edinmək.  

avlalmaq : avlanmaq.  

avlamaq : 

1

. 

toplanmaq. üşüşmək. yığışmaq. 

- hammı evə avladı. - hər nəyin 

avlayıb geddi. 

2

. 

basmaq

ka

. 

- it geyiki basdı: it ovı avladı, tutdu. 

3. 

avalamaq

ka. 

avmaq. avdarmaq

ka. 

yığmaq. toplaşmaq. üşüşmək. 

 

avlan 

: avın. avun. alış. adət.  

avlanmaq: avlalmaq.  

avlaĢmaq: 

(a <> e) 

evləĢmək

. əvləşmək. toplanmaq. yığılmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

72 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

avmaq  

: 

1. 

avlanmaq. avalmaq. toplaşmaq. üşüşmək. civarını, çevrəsi, 

ətrafını çevirmək. 

- kişi başıma avdı. 

2. 

avalamaq

ka. 

avlamaq. 

avdarmaq

ka. 

yığmaq. toplaşmaq. üşüşmək. 

 

avrat 

: arvad. uraqut

ka

. qadın.  

avrıntı  

: oğuntu. qırıntı. töküntü.  

avrıĢmaq

ka

 : bir yerə yığmaq. gedən, axan bir nəyi qaytarmaq. 

- sürünü 

avraĢ. - bulunları, əsirləri avrıĢın.  

avsar 

: övsər. öqsər. oqsar. uqsar. (

<

 oq. uq. ov. av)

. yığan. toplayan. 

cəmləyən. başılıq edən. (

>

 

əfsər

fars

).  

avsunlanmaq: arvalmaq

ka. 

böyüləmək.  

avuc 

: ayut. avut. ovuc. iki əlin ayasının yanyana dayanmasından 

oluşan oyum.  

avun 

: avın. avlan. alış. adət.  

avunma: avınc. alışma. öğrəşmə.  

avunmaq: avınmaq

ka

. alışmaq. adət edinmək.  

avunulan: avınçu. alışılan.  

avurta

ka

 : daya. süt nənə.  

avus  

: lav. mum. balmumu  

avut

ka

  

: 

( z < > d) 

adut

. avuc. ovuc. - 

bir ovut nə. 

 

avutlamq: oğuclamaq. 

- yarmağı ovcla.  

avya  

: ( 

vy

 

<

 met 

>

 

yv

 

) 

ayva

. 

heyva

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

73 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

avzurı  

: (

<

 

avmaq

: 

yığmaq

). avılıb yığılmış nərsə. qarışıq yemək. 

məxlut.  

ay  

 

: 

1. 

av

. yox. danma, rədd sözü. 

2. 

sözləşmə, 

çağırma ilgəci. 

3. 

aylıq dəftəri. 

4. 

turunc rəngtə ipək qumaş. 

5. 

ilin on ikidən biri olan sürə, zaman. 

6. 

göydəki ay. qımər. 

- ay evi: 

halə. - dolun ay: ayın on dördü. 

-

 uluq ay

ka

: ilin "uluq oğlaq ay"dan 

sonra gələn bölümü. yaz ortası. - uluq oqlaq ay

ka

: ilin "oğlaq ay"dan 

sonra gələn bölüm. oğlaqların böyüduğü çağ. 

 

aya  

: avuc içi. aya.  

- aya göy: açıq hava.  

ayaq 

: 

( y <> d <> z ). 

adaq

ka

. 

azaq

. 

1. 

çanaq. kasa. bardaq. qədəh. 

1. 

taxma ad. ləqəp. təxəllüs. 

3. 

asaq. sallanan nə. 

4. 

ayağ. ləqəb. 

taxma ad. künyə.  

- ayaq izi: tolarsuq

ka

. tolqaruc. tulqaruc. 

 

- qoyqıl mənə ağılıq, olsun mənə ayağa: tanrım əli açıqlıq, buyruq 

(nəsib) ed mənə, ta adım yaxcılığa, ağalığa çıxsın. 

 

ayaqçı  

: bardaqçı. çanaqçı. sağər.  

ayaqlanmaq: 

adaqlanmaq

ka

. 

ayaq yiyəsi olmaq.  

ayaqlı 

: 

adaqlıq

ka

. 

 

ayaqlıq : asalıq.  

ayaqyolu: çumuşluq

ka. 

yumuşluq. müstərah.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

74 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ayalamaq : əlin için, əl ayaların birbirinə vurmaq. çəpik çalmaq. birbirinə 

vurmaq. 

- qız ayaladı.  

ayamaq : qorumaq.  

ayas

ka

  

: 

ayaz

. 

1. 

açıq. saf. 

2. 

ağ bəniz, ağ dəri, açıq boyalı nərsə.  

ayaĢ 

: ayış. aylıq. hicr. hicran.  

ayaĢmaq: azaşmaq. ataşmaq. ayışmaq. açılmaq. ayrışmaq.  

ayaz  

: 

ayas

. 

1. 

açıq. saf. 

2. 

ağ bəniz, ağ dəri, açıq boyalı nərsə. 

3. 

ağ 

bəniz, ağ dəri, açıq boyalı nərsə. 

4. 

aylaz. sağsız. səfeh.  

aybanğ

ka:

 kəl. başı açıq, lüt.  

aybaĢı 

: (

qadınlarda

) barın. qaidə.  

aydın 

: 

aydın

. 

1. 

seçgin. ilit

. 

roşənfikr. 

2. 

ay ışığı. 

3. 

əmrək

ka. 

arın. təmiz. 

- əmrək könül. 

 

aydınlatmaq: yanğramaq

ka

. yanzatmaq. yanatmaq. açığa vurmaq. ifşa 

edmək.  

ayğaq

6

 

: gözçü. gəzmə. tutqaq

ka

.  

ayı 

 

: - 

avçı neçə al bilsə, ayı onca yol bilir.  

ayıb  

: - 

ayıb saymaq: talqımaq

ka. 

dalda qoyulmalı. üzə çıxarmamalı. 

qəbeh, pis görmək.  

ayıq

ka

 

: 

ayqıq

. 

1. 

huşlu. başlı. 

- ayıq kefli: əsrük ayıq. 

2. 

əyə. nə iyi. nə 

gözəl. iyi. - 

ayıq yavuz: pis yaxcı. 

3. 

söz vermə. qovl. və'də. 

- 

sənə ayıq verirəm. - ayıqın qoru. 

4. 

ayıq. əsrük. sarhoş. 

5. 

söz. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

75 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qovl. - 

ayıq ayıq qaymadı: 

söz (

qovl) verib edmədi.  

- ayıq seçikləmək: talulamaq. talulamaq. dalıqlamaq. dallamaq. 

ayırmaq. səçmək.  

- ayıq mərdəki

ka

: ayı yavrusu.  

ayıqlıq

ka:

 ayılıq. ayısı çox olan.  

ayılmaq

ka

: aylanmaq. söylənmək.  

ayın 

: 

atruq

. 

azın

. 

adın. 

başqa. ayrı. ayruq. qeyr.  

ayır 

: uzaq. qıraq. üzük. - 

ayır yerlər.  

ayırd 

: us

ka

. təşxis.  

- ayırd edmək: ayrışmaq. ötgürüşmək. ötrüşmək

ka

. səçişmək. 

uslamaq. təşxis vermək.  

- ayırd edmək: sərmətmək

ka. 

sayratmaq. sıçratmaq. süzdürmək.  

ayırmaq

ka

: 

( z <> y <> d ) 

azırmaq

. 

adırmaq

. 1. 

açmaq. 

2. 

qaçıtmaq. qaçırtmaq. 

sıçratmaq. 

3. 

qəbətmək. öldürmək. yox edmək. 

4. 

qavşatmaq: 

gəvşətmək. kovşatmaq: boşaltmaq. 

5. 

seçmək. 

- alpaqutun 

ayırdı. 

6. 

(

nərsəni

 

nədən

) gəmürmək

ka. 

gəmirmək. 

7. 

talulamaq. 

talulamaq. dalıqlamaq. dallamaq. ayıq seçikləmək. öyürmək. 

öqürmək. seçmək. 

8. 

sərmətmək

ka. 

arıtmaq. nərsəni suyundan 

almaq. 

9. 

yormaq

ka. 

yarmaq. çözmək. 

 

ayıĢ 

: ayaş. aylıq. hicr. hicran.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

76 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

ayıĢmaq: ayaşmaq. azaşmaq. açılmaq. ayrışmaq. - ayaqı ayaşdı:  

ayıtqan

ka

: 

1. 

azıtqan

ka

. adıtqan. azdıran. yoldan çıxaran. 

2. 

soran.  

ayıtmaq

ka

: 

1. 

aytamaq

. söyləmək. sormaq. 

2. 

(# qamturmaq. taldırmaq. 

daldırmaq. yatırıb, huşdan aparmaq. susdurmaq). 

 

ayqır  

: 

adqır

.  

ayqırı 

: 

ayğır

. tərs. utanmaz. inad. arğuq

ka

.  

ayqu 

: əyku. eyqu. eyqu. iyi. gözəl. yaxşıqlı. 

- ayqu savın: iyi şöhrət. - 

ayqu gün: ayqun: xoşbəxd.  

ayqun 

: ayqu gün. xoşbəxd.  

ayla 

: əylə. eylə. öylə. öcür. 

- əylə yap: əylə qılqıl. - mən ayla usdum: 

öylə düşündüm.  

aylanmaq: ayılmaq

ka. 

söylənmək.  

aylaz 

: ayaz. sağsız. səfeh.  

aylıq 

: ayaş. ayış. hicr. hicran.  

ayluq ayluq

ka

: öylə öylə. belə belə.  

aymaq

ka

: söyləmək.  

- aydı öküş öğüdlər. 

 

- andağ aydım: öylə dedim.  

- andan aydım: sonra dedim.  

- ankar aydım: ona dedim.  

- aydım anğar səvük: dedim ey sevgili.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

77 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

aymanmaq

ka

: utanmaq. çəkinmək. 

- o məndən bu işdə aymandı.  

ayna 

: göznü

ka

. güzgü. gözüngü

ka. 

güzgü.  

aynalmaq: 

adnalmaq. 

dəğişmək. dönəşmək.  

aynamaq

ka : 

çönmək. dəğişmək. 

- halı aynadı. - hava aynadı. - pisdən pisə 

aynadı.  

aynatmaq  : 

1. 

çevirmək. qaytarmaq. 

2. 

çöndərmək. dəğiştirmək.  

aynayı 

: 

1. 

adnayı. adnaqu. başqa. 

- aynaquya yükürmə: başqasına 

yükləmə. 

2. 

ənayi. ənayin. əcib. görünməmiş. 

- aynanı bir kişi, 

yapı, olay, iş, görkəm.  

ayrı 

: 

azrı

. haça.  

- ayrı ağac azrı ağac: ayrısı, ayrıntısı olan ağac. haça.  

- ayrı düĢmək. yarsıqmaq

ka. 

ayrısmaq. yarılmaq.  

- yarımnan yasıqalı. - ər oğlundan yarsıqdıı. 

 

ayrılmaq: 

( y < > d ) 

adışmaq

ka