İncelemeleri

bəriqli  

: 

veriqli

. vərsək. vermək istəyən.  

bəriqsəmək

ka

: vermək istəmək. verə yazmaq.  

bərimçi

ka

: borclu.  

bərim

ka

  

: 

1. 

verim. 

2. 

alınan borc. verilən nərsə.  

bərimlik

ka:

 verimli.  

bəriĢmək

ka

: verişmək.  

bərk 

: batruş

ka

. bətrüş. çaqruq

ka

. sərt. qasınq

ka. 

qadıq

ka

. quru, sərt 

olan nərsə. çətin. zor. qadaq

. 

möhkəm. qatı. quyuq. qəliz. gərik. 

(bərk xəmir, şorba, aş, palçıq). 

 

bərkimək: qaturmaq

ka. 

qatılaşmaq. pişmək. qurlanmaq

ka

. uyuşmaq. tutmaq. 

yavramaq

ka

. yapramaq. dikrək, sərt, qatı olmaq. tıqdamaq. 

tıqramaq. 

- yoğurt qurlandı. 

 

bərkiĢmək: çıqrışmaq. çuqrışmaq. sərtləşmək.  

bərkitmək: 

( r <>. ) 

bəkitmək

ka

. 

bəkütmək

. 

pəkitmək

. qaqturmaq

ka. 

qaldırmaq. 

basurmaq

ka. 

bastırmaq. durdurmaq. dikətmək. saxlamaq. 

qüctürmək. çəkib, dartıb bərkitmək.  

bərkləmək

ka

 

: qorumaq. saxlamaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

118 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bərqə

ka

  

: 

bərkə

. 

bərkəm

. 

baraq

. 

(

<

 bar. var: yük). 

döğməyə, ıtməyə 

(

itələməyə

) soxmağa yarar arac, iş. qamçı. qamıç.  

bərq

ka

  

: 

bərk

. qorunmuş. bək.  

bərqlətmək

ka

: 

bərklətmək

ka

. 

sağlamaq. bəkləmək. qorutmaq.  

bərmək

ka:

 vermək. barmaq.  

bərtinmək

ka:

 bərələnmək. yaralanmaq. zədələnmək.  

bərtiĢmək

ka:

 

1

. 

sərtləşmək. 

2

. 

birbirini qırıb kəsmək, yaralamaq.  

bərtlənmək

ka

: çulqalanmaq. bərtülənmək.  

bərtmək

ka

: bərələmək. açmaq. yaralamaq. 

- pıçaq əlimi bərtti: yaraladı.  

bərtü

ka

  

: çulqa. arxalıq.  

bərü

ka

  

: bəri. tərəfınə.  

bəs 

: basa

ka. 

bas. sonra. 

(

>

 pəs

fars

). 

 

bəsbəl

ka:

 

<

 met 

>

 

sapbal

. 

balsap

. 

sapdal

. 

dalsap

. 

saplaq

. bir tel sap. söküm. 

- 

bir bəsbəl

ka

 iplik: bir söküm iplik.  

bəsili 

: bəsli. becəri. əkdi. tərbiyəli. 

- əkdi uşaq. 

 

bəsilmək: əkdilmək

ka. 

əkilmək. becərilmək.  

bəsin

 

: gücərti. vitamin. (bəslənmək) (# basın: təzif. - yeməməkdən 

basındıq). 

 

bəsləmək: əktüləmək. iktüləmək

ka. 

 

bəslənmək: 

- vücuda yararlı bəsləyici bulmaq·: çivqünlənmək

ka

.  

bəsləyici: çivgin

ka

. - 

bəsləyici yemək: çivqin aş

ka

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

119 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bəsli 

: bəsili. becəri. əkdi. tərbiyəli. 

- əkdi uşaq. 

 

bəstik 

: 

pistik

ka

. 

bistiq

. 

pıstıq

. 

püstə

. 

1. 

yumaq. atılmış pambıq süməği. 

2. 

fitil. piltə.  

bət 

: 

1

. 

sıxlığı, qoyuluğu, tütlüyü, bərkliyi, çoxluğu göstərən söz. cik. 

- bət üzüm gətirib bu il. - bət adamdır. 

2

. 

tilif. cibrə. bir şeyin suyu, 

suyuqluğu çəkilirkən qalan köçəyi. çöküntü. 

- üzüm bəti. - 

çuğundur bəti. 

3

. 

pat. ağır nərsənin düşməsindən, bir şeyin pis 

yıxılmasından çıxan gurultu. 

- pat düşdü. 

4

. 

şəb. çab. tez. iti. bət 

gəlisən nə xəbərdi. 

- bət gələn bət gedir.  

- bət salmaq 

: yıplamaq

ka. 

ipləmək. iplə qıl aldırmaq·.  

bətərləĢmək: ağırlaşmaq. yavamaq

. 

tərsinmək

ka. 

tərslənmək. azmaq. 

- 

yara tərsindi. - kəsəl tərsindi.  

bətrüĢ 

: 

batruĢ

ka

. 

bartuĢ

. 

1. 

quyuq. bərk. qəliz. gərik. (

bərk xəmir, şorba, 

aş, palçıq

). 

2. 

bulanıq. bulğan. 

- batruş suv. bulanıq, laylı, zığlı su.  

bəyəndiri: sevdiri. tə'rif.  

bəyəndirmək: sevmək

ka

. tə'rifləmək.  

bəyləĢmək: 

beyləĢmək

. bəqmək. ilqaşmaq. sözləşmək. əhdləşmək.  

bəyrəm

ka

: bayram. badram. bədrəm. bəzrəm.  

bəyük 

: böyük. bəzük. 

( d < > y < > z)

 bədüq. bayuq. bulğay. ulğay.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

120 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bəyütmək: 

( y < > d < > z)

 bədütmək

ka

. bayutmaq. böyütmək. böyütmək. 

bulğaytmaq. ulğaytmaq.  

bəyzək 

: bəzək

ka

. naxış.  

bəyzəmək

ka

 

: bəzəmək. naxışlamaq.  

bəyzənmək 

: bəzəlmək. süslənmək. naxışlanmaq.  

bəz 

: 

bəz

ka

 bez

. ətlə dəri arasında bulunan bez.  

bəzək

ka

: bəyzək. naxış. - 

bəzizlik ev

ka

: bəzəkli, süslü ev. 

 

bəzəlmək: bəyzanmaq. süslənmək. naxışlanmaq.  

bəzəmək

ka

: bənizləmək. mənizləmək. bəyzəmək. naxışlamaq.  

bəzənmək

ka

 

: 

( n <> l )

 bəzəlmək. süslənmək. naxışlanmaq. 

bəzənmək. qoyanmaq. qoyunmaq. qozanmaq

ka. 

süslənmək. 

- 

bəzənib qozanmaq. 

 

bəzətən : 

bəzətqən

8

.  

bəzətmək

ka

 

: süslətmək.  

bəzinç

ka

: yumağ.  

bəzirqan: sarıt

ka. 

satır

. 

tacir. təcimən. satıcı. 

 

bəziĢmək

ka

: bəzənmək. süslənmək.  

bəzitqən

ka

: bezitən.  

bəzitmək

ka

: titrətmək. üşütmək. sarsıtmaq. təprətmək.  

bəzük 

: 

( z < > y <> d)

 

bəyük

. bədüq

ka

. böyük. bayuq. bulğay. ulğay.  

bıçaq 

: biçək

ka

. pıçaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

121 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bıçaqlamaq: biçəkləmək.  

bıçası  

: biçəcək. kəsirqic.  

bıçıl 

: bəcəl

ka

. biçilmiş. iğdiş. əxdə. xədim 

bıçılmaq : kəsilmək.  

bıçılqan : bıçılqın. bıçqıl. çat. çatlaq. yarıq.  

bıçılqın 

: bıçılqan. bıçqıl

ka

. çat. çatlaq. yarıq.  

bıçınmaq : biçinmək. doğrunmaq.  

bıçıq  

: 

baçıq

. 

bəçik

. 

bıçğaĢ

. 

( 1 < 

biç

. 

söz biçmək. kəsmək

. 2 <

 

met

 

>

 

bağ

. 

bağaç. bağıc

. 

bağlantı

) neçə kimsə, ölkə arasında yapılan and, 

bağlantı. sözləşmə. və'də. əhd.  

bıçıĢ  

: biçiş.  

bıçıĢmaq : 

biçiĢmək

. kəsişmək. ayrışmaq.  

bıçma  

: 

biçmə

. kəsilmiş. 

- biçmə yorıncqa

ka

: biçilmiş yonca.  

bıçmaq   : biçmək. kəsmək. kəstirmək.  

bıçqaĢ 

: 

bıçğaĢ

. bəçik. bıçıq. bağaç. bağıc. bağlantı. sözləşmə. ant. 

və'də. əhd.  

bıçqəmləmək

ka

. 

biçkəmləmək

ka

: bəçkəmləmək

ka

: pərçəmləmək.  

bıçqılamaq: biçmək. pozmaq: irpəmək.  

bıçqıl

ka

  

: çat. çatlaq. bıçılqın. bıçılqan. yarıq.  

bıçqu  

: bıçqı. bıçaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

122 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bıçquç

ka

: qırqı. qıftu

ka

. qıpıt. sındı. sındu

ka

. qəyçi. qayçı.  

bıçturmaq: biçtirmək. kəstirmək.  

bıçuq

ka

 

: buçuq

ka

. bölək. bölük. puçuq. parsa. parça. kəsik. 

parçalanmış hər şəyin yarısı. kəsək. kəsik. kəs

ka

. çart

ka

. parça. 

parsa. tikə. tikim. tikü

ka

. tikir.  

bıdıq  

: bıyıq.  

bıldır

ka

  

: 

bax

 

>

 

baldır

. bildir. keçən yıl.  

bıqın  

: böğür. boş böğür.  

bıqmaq 

: bezmək. turulmaq

ka

. durulmaq. yorulmaq. tuqunmaq. 

tükünmək. usanmaq. büşmək. bezmək. ulınmaq

ka. 

ulunmaq. 

usanmaq. qıvrılmaq. doymaq. 

- işdən büşüb dardıq: bezdik. 

 

bıqrıq  

: 

buğrıl. bıqrıl

. tıxa basa dolu olan.  

bıqtırmaq  : todqurmaq

ka

. doyurmaq. tuqurmaq.  

bırıtmaq

ka

: burutmaq

ka

. iylətmək. əldən qoymaq.  

bırqıq  

: 

bırqığ

. atın, eşşəyin gənizdən soluqlanıb, səs çıxarması. 

fışqırıq. - 

at bırqığı. 

 

bırqırmaq  : xomurdanmaq. gənizdən səs çıxarmaq.  

bıruq  

: (

<

 

buyruq

). təşrifatçı. böyüklər qatında, görüşçülərin görəvinə, 

aşamına, qatına görə yer göstərən kişinin adı.  

bızıq 

: 

( z <> y ) 

bıyıq

. bığ. buğ. mıyıq

6

.  

bi 

 

: 

bi

ka

. böq

. 

böy

. 

1. 

böy deyilən böcək - 

2. 

qısraq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

123 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bibər 

: burç. murç

ka

.  

bic 

 

: əsli bəlirsiz. satır

ka

. (

sövmə

 

sözü

). satır

ka

. 

həramzada. götvərən. dibiz.  

biçək

ka

 

: bıçaq.  

biçəkləmək

ka

: bıçaqlamaq. bıçaqla vurmaq.  

biçəklənmək

ka

: bıçaq yiyəsi olmaq.  

biçik 

: tüpi. turpılmış. kəsik. qıssa. güdə.  

biçilmək: irpəlmək

ka. 

yarılmaq. tarılmaq. dərilmək. vurulmaq. 

<>

 urulmaq 

<>

 

orulmaq

ka

.  

biçilmək: orulmaq

ka

 

biçilmiĢ 

: bəcəl

ka

. bıçıl. iğdiş. əxdə. xədim 

biçim

ka

  

: qırtış

ka. 

kəsim. dilim. 

- bir biçim qoğun.  

biçin 

: 

1. 

örtgün

ka

. örqütün. dərim. örtəm. ürtəm. ütrəm. xərmən. 

2. 

meymun.  

biçiĢ 

: 

bıçıĢ

. (

böyüklərdən gələn

) xələd.  

biçiĢmək: 

bıçıĢmaq. 

1. 

kəsişmək. ayrışmaq. 

2. 

büzüşmək

ka

. ayrışmaq. 

3. 

pozuşmaq.  

biçkəmləmək

ka

: 

bəçkəmləmək

ka

: 

bıçkəmləmək

ka

. 

pərçəmləmək

.  

biçkəmləmək

ka

: pərçəmləmək. nişalamaq.  

biçmək 

: irpəmək

ka. 

yırpamaq. yarpamaq. qırmaq. pozmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

124 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

biçqas 

: 

biçğas

. əhd. peyman. misaqi milli.  

biçqəmlənmək

ka

: 

biçkəmlənmək

ka

. 

bir iz olaraq

( ləçək. pərçəm, qolbağ) 

taxınmaq.  

biçqüləmək 

: qıftulamaq

ka

. sındılamaq. qırqılamaq. qırpımaq. 

qırpıtlamaq. qayçılamaq. sındılamaq

ka

. qayçılamaq. 

qıftulamaq

ka

. qırqılamaq. qırpımaq. qırpıtlamaq.  

bil 

 

: tanı. - yolu bil ged. - onu bil çağır. - onu bilisən: 

onu tanısan. - biləmmədimki odu: tanıyanmadım ki odu. - onun 

ölüsün bilmirsən, nəyə götürüsən: tanımamış ölüyə nədən 

rəhmət oxuyursan.  

bildiri 

: bilingə. aqahi.  

bildirmək: 

1. 

bəllətmək. bəldirmək. oxumaq. uqumaq. üzə, yuxarı 

çıxarmaq. anlatmaq. sindirmək. sinitmək. 

2. 

öğrətmək. 

- bu işi 

sənə bildirən mənəm.  

bildüzmək

ka

: bildirmək.  

biləgü

ka:

 biləği. bilöv.  

bilə

ka

  

: ilə. bərabər.  

bilək

ka

  

: 

bilgəli

. 

1. 

güc. quvvət. 

- biləyi: qüclü quvvətli

. 

- biləkli güclü kişi. 

- 

biləyin varsa, biliksiz qalma

: 

gücün (çıxar, qabiləyət gücün) varsa 

bilik qazan. - düzlüyə, biləkdə gərək, bilikdə gərək. - biləkli 

olduğundan bilikli ol. - biləyin on olunca, biliyin bir olsun. - ətəyivi 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

125 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

biləyivi sıtğa batmasın: qətdə. - gücəndi biləyim. 

2. 

balaq

. 

bələk

. 

ərməğan. dartıq. 

.  

biləmək

ka

: 

bilqəmək. 

bəlgümək

. 

balqumaq. ititmək. açmaq. sulamaq. 

- o diş 

bilədi. 

 

biləmsinmək

ka

: bilər görünmək.  

bilən

ka

 

: 

1. 

qədirşünas. 

- bilən kişi. 

2. 

uca. ulac. alça. incə. uslu. yüküm. 

 

bilənmək

ka

: tişəlmək

ka

. dişlənmək. dişənmək.  

bilətmək

ka

: bələrtmək. yanutmaq

ka. 

yıtıtmaq

ka

. yititmək. ititmək. qayratmaq. 

qayraq, bilöv sürtüb ititmək. yanutmaq. 

- pıçaq bilətmək. 

 

biləzüq

ka

: blləziq.  

biləzüqlənmək

ka

: blləziq taxınmaq.  

bilgə 

: bilgin. bükü

ka

. arif - 

bilgə ərik bulursan, baxqıl ona tabaru: bilən, 

danışman kişi tapsan, ona sarı diqqət ed, yönəl. - alp çərikdə, bilgə 

dirikdə. - bilgə ərən savların, alqıl öğüd: bilən kişilərin sözlərindən 

öğüt al. - bilgə əri əyku tutub, sözin işit, artamını öqrənibən işqə sürə: 

dalını düşünüb işə bağla. 

 

bilgedmək

ka

 

: ağıllanmaq.  

bilgələnmək

ka

: ağıllanmaq. ağıllaşmaq.  

bilgəz

ka

 

: bilgili. bilən.  

bilib dur: bil gilən. aqah ol.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

126 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

biligin

ka

 

: bilgi ilə.  

bilik bilin: bilik öğrənin.  

bilik 

: 

bilgi

. 

1. 

hikmət. 

2. 

ağıl. us.  

- düzlüyə biləkdə, bilikdə gərək.  

- biləkli olduğundan bilikli ol.  

- biləyin on olunca, biliyin bir olsun.  

- bilik kişi ara ülüklü. bilik kişi ara bölünmüş.  

- 

qut bəlgüsü bilik.  

- gəngəşli bilik utraşur, gəngəşsiz bilik opraşur.  

- 

bilikligin uluğluqa dəğdim. 

 

biliklik

ka

  : bilgili.  

biliksəmək

ka

: ağıllanmaq. ağıl qazanmaq.  

biliksizliq

ka

: bilgisizliq.  

bilimsinmək

ka

: bilir görünmək.  

bilin 

: aqah olun.  

bilinçək

ka:

 bilinçək nənğ. itik nəyin tapılması.  

bilingə 

: bildiri. aqahi.  

bilinmək

ka

: 

1. 

e'tiraf edmək. iqrar edmək. - 

ər yazuğun bilindi. 

2. 

kəndi işini 

bilmək.  

biliq 

: - 

gəngəşli bilik artamaz. 

 

biliĢ

ka

  

: 

1. 

tanış. şinaxt. mə'rifət. 

1. 

bilən. bilici.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

127 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

biliĢmək

ka

: tanışmaq

. 

aşnaşmaq. aşna olmaq. 

- ortaq olub biliĢdik: bir araya 

gəlib tanışdıq. - nəlük anla bilişdim: necə, niyə onla tanışdım. - çox 

keçmişdən mən onla biliĢdim. 

 

bilkənmək: ağıllanmaq.  

bilməcə 

: tapzuğ

ka

. təpzük. tapızğu. tapızğuq. tapışmaq

6

. tapmaca2. 

sınama. 

- bilməcə söyləmək: tabızamaq. sormaq. - tabuzmaq

ka

. 

tapuzmaq

ka

. tabarumaq

ka

.  

bilmədük

ka:

 tanınmayan. bilinməyən. tanınmamış. bilinməmiş.  

bilmək 

: 

- bilik bilin: bilik (hikmət. mərfət. ağıl) öğrənin.  

bilmiĢ

ka

   : bilinmiş. tanınmış. bilinən tanınan.