Dərsliyi iqtisad elmləri doktoru, professor Kərim Paşa oğlu Paşayevin

§ 15.2. Kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsi konsepsiyası

İdarəetmə - təşkilatın elə idarə edilməsidir ki, orada təşkilat insan potensiahna əsaslanır, istehsal fəaliyyəti istehlakçıların tələblərinə istiqamətlənir, təşkilatdakı dəyişikliklərə çevik reaksiya verilir, mühitin çağırışlarına cavab verilir və rəqabət üstünlüklərinə nail olmağa imkan yaradan dəyişikliklər həyata keçirilir ki, bu da ümumi halda təşkilata uzunmüddətli perspektivdə davamlı olmağa və eyni zamanda öz məqsədlərinə çatmağa imkan verir.

KOMMERSİYA FƏALIYYƏTININ ƏSASLARI

Cədvəl 15.1.

İdarəetmənin xarakteristikası

Xarakteristika	İdarəetmə
Missiya, təyinat	Təşkilatın uzunmüddətli perspektivdə fəaliyyətində maraqlı olan şəxslərin problemlərini həll etməyə imkan verən mühitlə dinamik balansın təyin edilməsi vasitəsilə davamlı olması
Menecmentin diqqətini mərkəzləşdirdiyi obyekt	Təşkilatın xarici mühitinə baxış, rəqabət mübarizəsində yeni imkanların axtarışı, mühitdə baş verən dəyişikliklərin izlənməsi və onlara uyğunlaşması
Zaman amilinin nəzərə alınması	Uzunmüddətli perspektivə istiqamət
İdarəetmə sisteminin qurulmasının əsası	İnsanlar, fərdi təminat sistemləri, bazar
Heyətin idarə edilməsinə yanaşma	İşçilərə təşkilatın əsası, onun əsas dəyəri və onun maddi rifahımn mənbəyi kimi baxılması
İdarəetmənin effektivlik meyarları	Təşkilatın bazarın yeni tələblərinə və mühitin dəyişməsindən asılı olaraq, dəyişikliklərə reaksiyasının eyni vaxtıdığı və dəqiqliyi

Hazırkı dövrdə idarəetmə mürəkkəbləşmiş bazar şəraitində uğurlu davamlılığın ən mühüm amilidir, lakin bununla belə, təşkilatların fəaliyyətlərində daimi olaraq strategiyanın mövcud olmadığını müşahidə etmək olar ki, bu da çox vaxt rəqabət mübarizəsində məğlubiyyətə gətirib çıxarır. İdarəetmənin olmaması, hər şeydən əvvəl, aşağıdakı iki formada təzahür edir:

1. 
   Müəssisələr öz fəaliyyətlərini ona əsaslanaraq planlaşdırırlar ki, mühit, ya ümumiyyətlə dəyişməyəcəkdir, ya da onda keyfiyyət dəyişiklikləri baş verməyəcəkdir.
   
2. 
   Onlar fəaliyyət proqramını daxili imkanların və təşkilatın resurslarının təhlilindən başlayaraq işləyib hazırlayırlar. Belə yanaşmada tez-tez məlum olur ki, təşkilat öz məqsədlərinə nail olmaq iqtidarında deyildir, belə ki, onlara nail olunması, prinsipial olaraq, müştərilərin imkan, arzu və tələbatlarından, habelə rəqiblərin davranışlarından asılıdır.
   

KOMMERSIYA FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI

§ 15.3. tdarəetmənin xüsusiyyətləri

İdarəetmə imkanları qeyri-məhdud deyildir. İdarəetmədən istifadə edilməsi üzrə bir sıra məhdudiyyətlər mövcuddur:

1. 
   O, gələcəyin dəqiq və müfəssəl mənzərəsini vermir. Təşkilatın gələcəyinin idarəetmədə formalaşdırılması arzu olunan təsviri onun daxili və xarici mühitdəki vəziyyətinin müfəssəl təsviri deyil, daha çox təşkilatın gələcəkdə hansı vəziyyətdə olacağı, onun bazarda hansı mövqeyi tutacağı, hansı təşkilati mədəniyyətə sahib olacağı, hansı işgüzar qruplara daxil olacağı və s. haqqındakı istəkləridir.
   
2. 
   O, ətalətli qayda, prosedur və sxemlər dəsti kimi müəyyən oluna bilməz. İdarəetmə - biznes və ya menecmentin müəyyən fəlsəfəsi və ya ideologiyasıdır. Hər bir menecer tərəfindən o, əhəmiyyətli dərəcədə özünəməxsus şəkildə başa düşülür və reallaşdırılır.
   
3. 
   Təşkilatda idarəetmə prosesinin həyata keçirilməsinin başlanması üçün çoxlu səy, çox vaxt və resurs məsrəfləri tələb olunur. İstənilən şəraitdə mütləq yerinə yetirilməli olan uzunmüddətli planların işlənib hazırlanmasından köklü surətdə fərqh olaraq, artıq strateji planlaşdırmanın aparılması və həyata keçirilməsi tələb olunur. Həmçinin mühitin izlənilməsini və təşkilatın mühitə daxil edilməsini həyata keçirən xidmətlərin yaradılması da zəruridir.
   
4. 
   Strateji davramşm səhvlərinin mənfi nəticələri kəskin güclənir. Qısa vaxt ərzində tamamilə yeni məhsulların yaradılması zamanı, biznes üçün yeni imkanlar meydana çıxdıqda və uzun illər mövcud ohnuş imkanlar göz qarşısında yox olduqda, kapital qoyuluşlarının istiqaməti əsash şəkildə dəyişir, qeyri-düzgün öncəgörmənin və müvafiq olaraq, strateji seçim səhvlərinin əvəzi çox vaxt təşkilat üçün həlledici olur.
   
5. 
   Əsas səylər strateji planlaşdırma üzrə həyata keçirilir. Ancaq bu, əsla kifayət etmir, belə ki, strateji plan onun mütləq və uğurla yerinə yetirilməsini təmin etmir. Əslində idarəetmənin ən mühüm tərkib hissəsi strateji plamn reaUaşdırıhnasıdır.
   

§ 15.4. Kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsinin tərkibi və strukturu

İdarəetməni beş qarşıhqh əlaqəli idarəetmə prosesinin dinamik məcmusu kimi nəzərdən keçirmək olar. Bu proseslər, məntiqi olaraq, birbirilərindən çıxırlar. Ancaq hər bir prosesin yerdə qalanlarla dayamqh əks əlaqəsi, onlara və onlann məcmusuna əks təsiri mövcuddur. İdarəetmə

Strukturunun mühüm xüsusiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir. İdarəetmə strukturunun sxemi şəkil 15. l.-də təsvir edilmişdir.



Şəkil 15.1. İdarəetmənin strukturu

Mühitin təhiiii

Mühitin təhlili adətən idarəetmənin ilkin prosesi hesab edilir. İstənilən idarəetmənin əsas rollarından biri müəssisənin mühitlə qarşılıqlı fəaliyyətinin tarazlığının dəstəklənməsidir.

İdarəetmə mühiti üç mühitin məcmusu kimi nəzərdən keçirilir:

• 
  makromühit;
  
• 
  birbaşa mühit;
  
• 
  təşkilatın daxili mühiti.
  

Xarici mühitin təhlili firmanın, əgər işləri uğurla həyata keçirsə, nəyə ümid bəslədiyinə və əgər o, mühitin törədə biləcəyi mənfi prosesləri vaxtında dəf edirsə, onu hansı çətinhklərin gözlədiyinə istiqamətlənir.

Makromühit təşkilatın xarici mühitdə mövcud olması üçün ümumi şəraitini yaradır. Makromühitin müxtəhf komponentlərini öyrənərkən, aşağıdakı iki məqamı nəzərə almaq çox vacibdir:

• 
  makromühitin bütün komponentləri bir-birilərinə güclü təsir göstərir;
  
• 
  makromühitin ayrı-ayrı komponentlərinin müxtəlif təşkilatlarda bir-birinə təsir dərəcəsi müxtəlifdir.
  

Ümumi halda, iqtisadiyyatın vəziyyəti və iqtisadi yenidənqurmanın gedişi ticarətdə işlərin vəziyyətinə bilavasitə təsir göstərir. Xalq istehlakı malları istehsahnm aşağı düşməkdə davam etməsi və onların idxal üzrə tədarükünün azalması, fəahyyətin qeyri-idarə edilməsi, əmtəə istehsal edən topdan və pərakəndə şəbəkənin işinin tənzimlənmə- məsi, xidmət göstərilməsi keyfiyyəti və mədəniyyətinin kəskin aşağı düşməsi istehlakçı bazarında mövcud vəziyyəti yaradan başhca amillərdir.

Bazar münasibətlərinin formalaşması şəraitində ticarət əmtəələrin tələb və təklifinin tənzimləyicisi kimi çıxış etmir. Bunun iqtisadi vasitələri, həm federal, həm də regional səviyyələrdə, praktiki olaraq, itirilmişdir. Ticarət və ictimai iaşə sferasında dövlət siyasətini işləyib hazırlamalı və reaUaşdırmah olan orqanların effektiv sistemi yara- dıhnarmşdır. İstehlakçı bazarında yarammş vəziyyət aşağıdakılarla xarakterizə olunur:

• 
  Müəssisələr, malgöndərənlər və əmtəələrin istehlakçıları arasında təsərrüfat əlaqələrinin qırılması. Əmtəə istehsalının regionların təbii-iqhm və sosial-iqtisadi xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması ilə yer- ləşdirilməsinin xarakteri istehlakçı bazarının vahidliyini və regionların böyük əksəriyyətinin əmtəə təchizatında bir-birindən asılılığını şərtləndirir.
  
• 
  Dövlətin əmtəələrin, xammal və materialların qarşıhqh göndərilməsinin təmin edilməsi üzrə razılıq kompaniyasına fəal təsir göstərməkdən özü-özünü kənarlaşdırması nəticəsində istehlakçı bazarının sabitliyinin pozulması. Görülən tədbirlər qeyri-ardıcıl və qeyriməqsədəuyğun olur. Maliyyə-büdcə və kredit siyasəti ləng və kifayət qədər öyrənilmədən həyata keçirilir.
  
• 
  İstehlak malları üzrə qiymətlərin artırm əhalinin pul gəlirlərinin artımını üstələyir. Həyat səviyyəsi aşağı düşür.
  
• 
  İstehsalın tənəzzülü ləngisə də, davam etməkdədir. İstehsalın yüksəlişinin ilkin iqtisadi şərtləri qoyulmamışdır:
  
• 
  Ödənilməmə nəticəsində böhran artır;
  
• 
  Bir sıra sahələrdə istehsal inhisarının yüksək səviyyəsi üzündən, müəssisələrin malgöndərənlər və istehlakçıları seçmək və təbii ki, rəqabət və bazar qiymətinin formalaşması üçün imkanları yoxdur. Bu şəraitdə dövlətin dövlət müəssisələrinin fəaliyyəti və maliyyə vəziyyəti üzərində nəzarətdən, iri ticarət müəssisələri və iri mağazaların marketinq şöbələri üçün tərkib informasiyasının qeyri-müəyyənliyi zamanı qiymətlərin kalkulyasiyasından imtina etməsi;
  
• 
  əmtəələrin dəyərinin əvvəlcədən ödənilməsi üçün vəsaitlərin çalışmaması, bütün müəssisə - istehsalçılar isə əvvəlcədən ödənilmələrlə işləyirlər;
  
• 
  kreditdən geniş istifadə etməyə imkan verməyən yüksək bank faizləri.
  

İstehlakçı bazarındakı və bu sahədəki problemlər müəssisədə kommersiya fəaliyyətinin bütün altsistemlərində kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsi məsələsini həddən artıq çətinləşdirir.

Tədarükatlarm idarə edilməsinin çətinliyi:

• 
  İllər ərzində formalaşmış möhkəm əlaqələrin qırılması;
  
• 
  Əmtəələrin tədarükat mənbələrinin aşkar edilməsinin çətinliyi;
  
• 
  İnformasiya toplanılması üzrə ixtisaslaşmış firmaların və marketinq informasiyalarının olmaması;
  
• 
  Ümumi halda, pərakəndə ticarətdə xidmət göstərilməsi mədəniyyəti və keyfiyyətinin kəskin azalması baş vermiş, mütərəqqi formaların (özünəxidmət) tətbiqi azalmışdır;
  
• 
  Pərakəndə ticarət müəssisələri şəbəkəsi 30% həcmində ixtisar olunmuşdur;
  
• 
  Ticarət-vasitəçi strukturların artan sayı qiymətləri də süni olaraq
  

artırır;

• 
  Topdansatış müəssisələri pərakəndə ticarətin əmtəə təchizatı üzrə topdansatış fəaliyyətini aradan qaldırmışlar, habelə muxtar kommersiya və əmtəələrin, fiziki şəxslərin yaratdıqları şəxsi pərakəndə şəbəkə vasitəsilə kütləvi satışla məşğul olaraq, dövlət ehtiyacları üçün əmtəələrin göndərilməsindən yayınırlar;
  
• 
  Yüksək faizlər üzündən bank kreditlərindən istifadənin mümkünsüzlüyü;
  
• 
  Ticarət müəssisələrinin ödəniş qabiliyyətliliyinin olmaması, müəssisələrdən əmtəələrin əvvəlcədən ödəniş üzrə tədarük edilməsinin qeyri-mümkünlüyü;
  
• 
  Ticarətin maddi-texniki bazasının vəziyyətinin aşağı dərəcədə əlverişsizliyi. Dövlətin sərt pul-kredit siyasəti mikro səviyyədə destruktiv təsir göstərir.
  
• 
  Avadanlıqlar üzrə tələb ixtisar olunmuşdur, texniki tərəqqi dayanmışdır;
  
• 
  İstehsalın və texniki tərəqqinin inkişafının əsas meyarı müəssisələrin kollektivinin və hər bir işçinin istehsalın məhsuldarlığının artırılması üzrə marağıdır.
  

Ticarətin inkişafı problemləri aşağıdakılardır:

• 
  Əmtəələrin vasitəçi strukturları ilə satışı artmışdır;
  
• 
  Cəmiyyətin təbəqələşməsi. Əhalinin təxminən üçdə biri yaşayış minimumundan aşağı gəlirlərə malikdir. Buna görə də, təbii ki, ildən- ilə ilkin tələbat malları və ilk növbədə, ərzaq malları üzrə tələb artır.
  

Malgöndərənlərlə möhkəm təsərrüfat əlaqələrinin qurulması və istehsalçılarla müqavilələrin bağlamhnası bazara yeni rəqabətqabi- liyyətli əmtəə ilə çıxmağa yardımçı olacaqdır.

Çeşidin formalaşdırılması üzrə əsas çətinliklər ondan ibarətdir ki, istehsal edilən əmtəələrin çeşidi darahr (bir çox əmtəələri istehsal etmək sərfəli deyildir). Bir sıra əmtəəni istehsalçılar elə yüksək qiymətə təklif edirlər ki, ticarət müəssisəsi onları böyük mənfəətlə sata bilmir. Burada ziddiyyət mövcuddur: bir tərəfdən, ticarət firması yalnız ən böyük mənfəət gətirən əmtəələrlə ticarət aparmalıdır (kommersiya qanunu), digər tərəfdən, bu, istehlakçılar üçün zəruri olan bir sıra əmtəələrin çeşid qruplarının piştaxtalardan yox olmasına gətirib çıxarır. Rəhbərlər istehlakçılann təmin edilməsi üçün əmtəələrin tədarükünün çıxış qiymətləri üzrə işlənib hazırlanması hesabına çeşidin azalmasına yol verməməlidirlər.

Əmtəə ehtiyatlarının tərəddüdü və əmtəələrin göndərilməsilə bağlı çətinliklər mənfəətə və müəssisənin rentabelliyinə mənfi təsir göstərir və əmtəə ehtiyatlarının idarə edilməsi məsələsini ən mühüm məqsədə çevirir. Əmtəə ehtiyatları ölçüsünün optimallaşdırılmasma istiqamətlənmiş tədbirlər kompleksini işləyib hazırlamaq lazımdır: əmtəə əlavəsinin azaldılması, yaxud artırılması, mübadilə əməliyyatları, səyyar ticarət və s.

Satışın idarə edilməsi əhalinin tələbindən və bazardakı rəqabətdən, nağd pulların məbləğindən və onları sərf etmək imkanından birbaşa asılıdır. Bu, əmtəələrin tədarükü zamanı istiqamətlənməni zəruri edir. Effektiv satış üçün özünəxidmət metodundan geniş istifadə etmək, xidmət göstərilməsi mədəniyyətinə daha çox diqqət ayırmaq lazımdır. Xidmət göstərilməsi mədəniyyəti heyətin motivləşdirilməsi ilə sıx əlaqədardır, ffazırda motivləşdirmənin əsas üsulu - əməkhaqqıdır. Ticarət müəssisəsi üçün işçini maraqlandıracaq səviyyədə əməkhaqqını qazanmaq getdikcə daha çətin olur. Bu, həyatın kəskin «bahalaşması», ticarət müəssisələrinin məhsuldarlığının və əməyin effek- tivhyinin azahnası ilə izah olunur.

Reklamın idarə edilməsində əsas çətinhk reklamın daha ucuz növlərinin (satış yerində reklam) tətbiqi ilə azaldıla bilən pul xərclərinin zəruriliyidir.

Təşkilatın birbaşa mühitinin öyrənilməsi xarici mühitin təşkilatın birbaşa qarşılıqlı təsirdə olan tərkib hissələrinin vəziyyətinin təhlilinə istiqamətlənmişdir.

Təşkilatın birbaşa mühitinin komponenti kimi, alıcıların təhlili, ilk növbədə, təşkilat tərəfindən reallaşdırılan məhsulu alan şəxslərin ixtisasının müəyyən edilməsi vəzifəsinə malikdir.

Malgöndərənlərin təhlili təşkilatı müxtəhf xammal, yarımfabri- kat, enerji və informasiya resursları, maliyyə və s. ilə təmin edən subyektlərin fəaliyyətinin təşkilatın işinin effektivliyinin, maya dəyəri və təşkilat tərəfindən istehsal edilən məhsulun keyfiyyətinin asılı olduğu aspektlərinin aşkar edilməsinə istiqamətlənir.

Malgöndərənlərin öyrənilməsi zamanı, ilk növbədə, onların fəaliyyətinin aşağıdakı xüsusiyyətlərinə diqqət yetirmək lazımdır:

• 
  göndərilən əmtəələrin dəyəri və keyfiyyətinə zəmanət;
  
• 
  əmtəələrin göndərilməsi şərtlərinin yerinə yetirilməsinin vaxt qrafiki, dəqiqliyi və mütləqliyi.
  

Rəqiblərin, yəni müəssisənin öz mövcudluğunu təmin etmək məqsədilə alıcılar və xarici mühitdən əldə etməyə çalışdığı resurslar üçün mübarizə apardığı subyektlərin öyrənilməsi idarəetmədə çox mühüm və xüsusi yer tutur. Rəqiblərin sistematik öyrənilməsi aşağıdakılara imkan yaradır:

• 
  firmanın şəxsi uğurlarının daha adekvat şəkildə qiymətləndirilməsinə;
  
• 
  resurslardan istifadə edilməsinin prioritet istiqamətlərinin müəyyən edilməsinə;
  
• 
  onlar tərəfindən həyata keçirilən tədbirlərə operativ reaksiya verilməsinə;
  
• 
  müəssisənin bazarda mövqeyinin möhkəmləndirilməsinə.
  

İşçi qüvvəsi bazarının təhlili təşkilatın, onun vəzifələrini həyata keçirmək üçün lazım olan kadrlarla təmin edilməsinə və onun potensial imkanlarının aşkar edilməsinə istiqamətlənmişdir.

Təşkilatın daxili mühiti - ümumi mühitin təşkilatın hüdudları daxilində olan hissəsidir. Daxili mühitin öyrənilməsi firmanın rəqabət mübarizəsində öz məqsədlərinə nail olma prosesində arxalana biləcəyi imkanları və potensialı müəyyən edir. Bu iş prosesində kommersiya fəaliyyətinin strategiyası işlənib hazırlandığından, daxili mühitin təhlili özünə kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsi sisteminin və təşkilati mədəniyyətin təhlilini daxil etməlidir.

Missiya vd məqsədlər

İdarəetmə mexanizmi özünə idarəetmənin məqsəd, vəzifə, prinsip, funksiya və metodlarını birləşdirir.

Münasibətlər Sosial strukturlar Psixoloji atmosfer Sosial iqlim Ənənə Adət Sosial norma Ünsiyyət tərzi Sosial infrastruktur

Fondlar (investisiya) Ödənij Məsrəf maddələri Vergi Qiymət Kredit İcarə Dotasiya Ayırmalar Sanksiyalar

Reqlament Normativ Təlimat Məsuliyyət Sərəncam İntizam Nizamnamə TəşkUati tələblər

Şəkil 15.2 İdarəetmə mexanizmi

Ticarət müəssisələri özündə, fəaliyyəti ümumi məqsədə nail olunması üçün şüurlu olaraq koordinasiya edilən təşkilatı insan qrupunu əks etdirir.

Təşkilatın məqsədi qrupun birgə işləyərək nail olmaq istədiyi konkret son vəziyyət və ya axtanlan nəticələrdir.

Heç bir təşkilat, əgər o, nəyə səy göstərməyi və öz fəaliyyəti ilə nəyə nail olmağı ifadə edən dəqiq müəyyən olunmuş məqsədə, istiqamətlərə malik deyildirsə, rəqabət mübarizəsində uğur qazana bilməz. Təşkilatın məqsədinin qoyuluşu onun missiyasının müəyyən edilməsindən başlayır.

Əgər missiya təşkilatın mövcudluq mahiyyətini ifadə edən fəaliyyətinin ümumi məqsədlərini, istiqamətlərini verirsə, onda təşkilatın hər an səy göstərdiyi konkret vəziyyət onun məqsədləri şəklində əks edilir.

Məqsəd - insan fəahyyətində yol göstərən ulduzdur, nəticələri bir-birinin ardınca əldə etməyə imkan verir və məqsədə doğru hərəkətin ümumi istiqaməti ilə bağlı nəticələrdir. Məhz buna görə, məqsəd inteqrasiyah amildir. Məqsədin real olması və öz inteqrasiyah təyinatını yerinə yetirməsi üçün onu müəyyən metodika üzrə işləyib hazırlamaq, intuisiyaya az istinad etmək lazımdır, baxmayaraq ki, o, (intuisiya), burada zəruridir. Məqsədi anahtik şəkildə işləyib hazırlamaq, bütün amillərini, nəticələrini, tərkibi və mahiyyətini yoxlamaq və qiymətləndirmək lazımdır. Məqsəd arzu olunan, zəruri və mümkün vəziyyətin ideal obrazı, bizim nəyə nail olmaq istədiyimiz haqqında təsəvvürdür.

Ticarət firması qarşısında duran məqsədlər göstərilmişdir. Ticarət müəssisəsinin əsas məqsədi ticarət sisteminin optimal fəaliyyətinin təmin edilməsi və deməli, təşkilatın mürəkkəb inkişaf şəraitlərində rəqabətə davamlı olmasını (təsərrüfat fəaliyyətinin bütün göstəricilərinin illik artımı) təmin etməkdir.

Şəkil 15.3. Məqsədin inteqrasiyalı potensiah

Əsas məqsədə altməqsədlərə (kommersiya, iqtisadi, sosial, təsərrüfat) nail olmaq vasitəsilə nail olunur. Altməqsədlər bölmələrin, yəni təşkilatın funksional sahələrinin (kommersiya firmaları, iqtisadi şöbələr və mühasibatlıq, kadrlar şöbəsi və ümumi işlər üzrə şöbə) məqsədləridir.

Hər bir bölmə xüsusi məqsədlərə nail olunması sistemini təmin edir. İdarəetməyə məqsədli yanaşma təşkilatın baş məqsədinə, xüsusi məqsədlərə nail olunması vasitəsilə nail olunan altməqsədlər vasitəsilə nail olmağa imkan verir:

• 
  müasir müəssisədə idarəetmə qrupları dəqiq müəyyənləşdirilmiş və idarəetmə işi qeyri-idarəetmə işindən ayrılmışdır. Əsas kollektiv işə xüsusi əhəmiyyət verilir;
  
• 
  davranış, sosial aspektlərinin idarə edilməsində uçot. İşçilərin motivləşdirilməsi. Diqqətin təkcə təşkilati mədəniyyət üzərində yox, həm də idarəetmənin demokratikləşdirilməsinin müxtəlif formaları üzərində cəmləşdirilməsi, sıravi işçilərin mənfəətdə, mülkiyyətdə və idarəetmə funksiyalarında iştirakı;
  

Baş məqsəd-

Ticarət sisteminin optimal fəaliyyət söstərməsinin təmin edilməsi

Altməqsədlər

Kommersiva	İatisadi	Sosial	Taəsərrüfat
	Xüsusi məqsədlər sistemi
Tələbin öyrənil-	Əsas iqtisadi gös-	Kadrların seçil-	Maddi-texniki
məsi və əmtəə-	təricilərin planlaş-	məsi və yerləşdi-	bazanın in-
lərin tədarükü	dırılması	rilməsi	kişaf etdiril-
Əmtəə ehtiyatla-	Əməyin və əmək-	Kadrların yetiş-	məsi
rının və çeşidi-	haqqının planlaş-	dirilməsi	Texniki xid-
nin idarəedil-	dırılması və uçotu	Kollektivin	mətin təmin
məsi	Maliyyə xidməti	sosial inkişaf	edilməsi
Satışın təşkilinin	Təsərrüfat fəaliy-	etdirilməsi	Müəssisənin
və reklamın	yəti nəticələrinin	İdarəetmə	təmiri
idarə edilməsi	uçotu	prosesinin təşkilinin təmin edilməsi	Yanğın təhlükəsizliyi

Şəkil 15.4. Təşkilatın idarə edilməsinə məqsədli yanaşma - proses yanaşmasına görə, idarəetməni proses kimi nəzərdən keçirmək lazımdır, çünki başqalarının köməyilə məqsədlərə nail olunması üzrə iş hər hansı müəyyən vaxtdan bir baş verən fəaliyyət yox, fasiləsiz, qarşılıqlı əlaqəli fəahyyətlər seriyasıdır. Hər biri özlüyündə proses olan bu fəahyyətlər təşkilatın uğuru üçün çox vacibdir. Onlar idarəetmə funksiyaları adlandırılırlar: planlaşdırma, təşkiletmə, mo- tivləşdirmə və nəzarət;

• 
  Təşkilat rəhbəri bütün elementləri (insanlar, struktur, vəzifə, texnologiya, məqsədlər) qarşılıqlı bağlı olan bütöv sistem kimi nəzərdən keçirməlidir. Sistemin hər bir hissəsi bütövün xarakteristikasına öz töhfəsini verir, onlardan birinin səhv fəaliyyət göstərməsi bütünlükdə sistemin qeyri-düzgün fəaliyyət göstərməsinə səbəb olacaqdır;
  
• 
  təşkilat - açıq mühitlə qarşıhqh əlaqədə olan açıq sistemdir. Bundan başqa, açıq sistem xarici mühitdəki dəyişikliklərə uyğunlaşmaq qabihyyətinə mahkdir və bunu, öz fəaliyyətini davam etdirmək
  

üçün etməlidir. Xarici mühitin bütün amilləri birbaşa və dolayı təsir amillərinə bölünür;

• 
  idarəetmədə iqtisadi-riyazi metodların rolu artır;
  

İdarəetmə planlaşdırma, təşkiletmə, motivləşdirmə və nəzarət prosesidir. Kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsi - kommersiya fəaliyyətinin altsistemlərində sadalanan funksiyaların yerinə yetirilməsidir.

Planlaşdırma vasitələri üzrə rəhbərlik təşkilatın bütün üzvləri üçün əsas istiqamətləri müəyyən etməyə çalışır. Planlaşdırma özündə ayrıca, birdəfəlik hadisəni əks etdirmir, əksinə, o, fasiləsiz olaraq həyata keçirilir. Strateji planlaşdırma özündə rəhbərlik tərəfindən qəbul olunan və strateji qərarların işlənib hazırlanmasına gətirib çıxaran fəaliyyət və qərarlar dəstini əks etdirir.

Əmtəələrin tədarükatmm planlaşdırılması özündə aşağıdakılan birləşdirir:

• 
  istehlakçıların tələbinin öyrənilməsi əsasında tədarüklərin məqsədəuyğunluğunun və qənaətliliyinin qiymətləndirilməsi;
  
• 
  tədarüklərin planlaşdırılmasma təsir göstərən amillərin qiymətləndirilməsi: tədarükatm tezliyi, tədarükat qiymətləri, əmtəələrin keyfiyyəti və s.;
  
• 
  konkret tədarükat planı əmtəə, kəmiyyət, malgöndərənlər.
  

Cədvəl 15.2.

Kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsi

altsistemləri	Əmtəələrin tədariikatı	Əmtəə ehtiyatı və çeşidi	Satışın və reklamın təşkili
ldarəetmə^\ funksiyaları
Planlaşdırma	Tələbin öyrənilməsi, tədarükat mənbələrinin aşkar edilməsi, ƏD və ƏE planına əsasən əmtəə partiyalarının ölçüsünün müəyyən edilməsi	Gəlirliliyə əsasən çeşidin planlaşdırılması, sifarişlərin maksimal və minimal səviyyəsinin təyin edilməsi	ƏD həcminin planlaşdırılması, satışın və reklamın təşkili üzrə xərclərin planlaşdırılması
Təşkiletmə	Tədarükat haqqında qərar qəbulu, mal- göndərmə üzrə müqavilələrin bağlanılması	ƏE və əmtəə çeşidini effektiv idarə etmək qabliyyə- tinə malik olan sistemin yaradılması	Satışın yeni forma və metodlarının tətbiqi, reklam tədbirlərinin işlənib hazırlanması

Motivləşdirmə	İşin səmərəli olması üçün şəraitin yaradılması, korporativ mədəniyyətin yaradılması
Nəzarət	Hər bir tədarükatm məqsədəuyğunluğu- nun və effektivliyinin qiymətləndirilməsi	ƏE-mn dəyişməsinin təhlili, normativdən artıq ƏE-mn ləğv edilməsi üzrə tədbirlər	ƏD və başqa göstəricilərin təhlili, satışın və ƏD-nin təşkili üzrə xərclərin dəyişmə templərinin müqayisə edilməsi

Əmtəə ehtiyatlarının və çeşidinin planlaşdırılması özünə aşağıdakıları daxil edir:

• 
  mövcud əmtəə ehtiyatlanmn qiymətləndirilməsi;
  
• 
  sifariş nöqtəsinin və sifarişlərin maksimal və minimal səviyyəsinin təyin edilməsi;
  
• 
  əmtəə qruplarının gəlirlihyinin və satış planının nəzərə alınması ilə əmtəə dövriyyəsinin çeşid tərkibinin işlənib hazırlanması. Satışın və reklamın planlaşdırılması:
  
• 
  alıcıların sorğu nəticələrinin təhlili;
  
• 
  effektiv satış metodlarımn işlənib hazırlanması;
  
• 
  alıcılar kontingentinin genişləndirilməsi üçün tədbirlərin planlaşdırılması;
  
• 
  məsrəflərin və təşkilatın məqsədlərinin nəzərə alınması ilə reklam kampaniyasının planlaşdırılması.
  

Maliyyə fəaliyyətinin planlaşdırılması aşağıdakılardan ibarətdir:

• 
  pul resurslarımn vəziyyətinin təhlili;
  
• 
  pul vəsaitlərinin ölçülərinin, onların daxil olmalarının və sər- fiyyatmın qiymətləndirilməsi;
  
• 
  pul vəsaitlərinin minimal və maksimal həcminin təmin edilməsi; - pul vəsaitlərinə qarşı tələbatın müəyyən edilməsi;
  
• 
  pul vəsaitləri üzrə qənaət yollarının müəyyənləşdirilməsi.
  

Təşkiletmə - müəssisənin strukturun yaradılması prosesidir. Təş- kilati prosesin iki aspekti var. Onlardan biri təşkilatın məqsədlərə uyğun olaraq, bölmələrə bölünməsidir. İkincisi, işçilərin yuxan və aşağı səviyyələrini əlaqələndirən səlahiyyətlərin qarşılıqlı münasibətləridir.

Təşkilati layihələşdirmənin mərhələləri:

• 
  təşkilatın fəahyyətinin ən mühüm istiqamətlərinə uyğun olaraq, geniş bloklara bölünməsi;
  
• 
  müxtəlif vəzifə səlahiyyətlərinin müəyyən edilməsi;
  

• 
  vəzifə və funksiyalar məcmusu kimi, vəzifə öhdəliklərinin müəyyən edilməsi və onların yerinə yetirilməsinin konkret insanlara tapşırılması.
  

Motivləşdirmə - özünün və başqalarımn şəxsi məqsədlərə və təşkilatın məqsədlərinə nail olunması üzrə fəaliyyətə həvəsləndirilməsi prosesidir. Motivləşdirmə nəzəriyyəsinə bixevoristlər (Maslou, Hers- berq, Makklalland) böyük töhfələr vermişlər.

Əməyin motivləşdirilməsi müəssisənin hərəkətverici qüvvəsi və korporasiya mədəniyyəti cəhətlərindən biridir. O, aşağıdakı prinsiplərə əsaslamr:

• 
  fırmamn mədəniyyəti təkcə əməkdaşlar arasındakı münasibətlərlə yox, firmanın nə üçün nəzərdə tutulduğu, firmanın üzvləri üçün onun dəyərlilyi haqqında kompleks təsəvvürlərlə də ifadə olunur;
  
• 
  firma mədəniyyəti - «iqhm» anlayışının sinonimi yox, iqhm və dəyərlərin necəhyini müəyyən edən daha dərin anlayışdır;
  
• 
  mədəniyyətin güclü və zəif reseptləri yoxdur, hər şey kollektivdən və onun menecerindən asıhdır. Mədəniyyət uğuru üstdən təmin edir, özü isə bacarıqlı rəhbərlik nəticəsində kollektivin dərinliklərində yaranır.
  

Menecmentdə hər zaman motivləşdirmə metodu üzrə seçim mövcuddur, lakin menecer hansı rəngarənghkdən seçim etmək lazım olduğunu bilməlidir. Motivləşdirmənin növləri şəkil 15.5.-də göstərilmişdir.

Qorxu və ehtiyatlanma Uə motivləşdirmə

Aztəhsilli və aşağı ixtisaslı heyətə istiqamətlənən qeyri-sabit motivləşdirmə edən	Məsuliyyət və maraqlılığın dərk olunmasının yüksək səviyyəsində motivləşdirmə
Primitiv, inkişaf etməmiş idarəetmə	Etibar və əhəmiyyətli dərəcədə mükafatlandırma zamanı motiv- ləşdimə

Etibar və mükafatlandırma üə motivləşdirmə

Şəkil 15.5. Motivləşdirmənin növləri

Nəzarət - təşkilat tərəfindən öz məqsədlərinə nail olunmasının təmin edilməsi prosesidir. Nəzarət prosesi faktiki nail olunmuş nəticələrin ölçülməsi standartlarının müəyyən edilməsindən və əgər nail olunmuş nəticələr müəyyən olunmuş standartlardan əhəmiyyətli dərə

cədə fərqlənirsə, düzəliş aparılmasından ibarətdir. Rəhbərlər nəzarətə məqsədlər və vəzifələr müəyyən edildiyi və təşkilat yaradıldığı andan başlayırlar. Nəzarət olmadan hərc-mərclik başlayır və hansısa qrupların fəaliyyətlərinin birləşdirilməsi mümkünsüz olur. Nəzarət, müstəsna olaraq, «nəzarətçilər» kimi təyin olunmuş menecerin və onun köməkçilərinin səlahiyyətində olmamalıdır. Hər bir rəhbər, tutduğu vəzifədən (dərəcəsindən) asılı olmayaraq, öz öhdəliklərinin ayrılmaz hissəsi kimi, nəzarəti həyata keçirir. Nəzarətin üç növü mövcuddur: ilkin, cari və yekun.

İlkin nəzarət (planlaşdırma və təşkilati strukturların yaradılması) işlərin faktiki başlanmasına qədər həyata keçirilir.

Cari nəzarət bilavasitə işlərin həyata keçirilməsi zamanı aparılır.

Ya nəzarət edilən fəaliyyətin bitməsindən dərhal sonra, ya da müəyyən zaman dövrünün sona çatmasından sonra həyata keçirilən yekun nəzarət çərçivəsində isə faktiki nəticələr tələb olunanlarla müqayisə edilir.

Metodlar inkişaf yollarını, qarşıya qoyulmuş məqsədə doğru hərəkət meylilərini və qəbul olunmuş missiyanın reallaşdırılması təmayüllərini müəyyən edir.

1. 
   İqtisadi-riyazi (amerikan ədəbiyyatında «elmi idarəetmə»).
   
2. 
   Təşkilati-sərəncam və hüquqi (iqtisadi, əmək və təşkilati münasibətlərin tənzimlənməsi üçün hüquqi aktlar, normativlər, təlimatlar).
   
3. 
   Sosial-psixoloji (motivləşdirmə metodlan).
   

Bundan başqa, rəhbər öz işində planlaşdırma, qərar qəbulu və proqnozlaşdırma zamam çoxsaylı vasitə və metotlardan istifadə edir.

Ehni metod üç mərhələdən ibarətdir: müşahidə, fərziyyənin ifadə edihnəsi və fərziyyənin təsdiqlənməsi.

Modelləşdirmənin mühüm məqarm təcrübə aparmaq və idarəetməni gələcəyə doğru istiqamətləndirmək imkanıdır. Modelin üç baza tipi mövcuddur: fiziki (obyektin təsvirinin böyüdülməsi və ya kiçil- dilməsi), analoq (qrafiklər, orqsxemlər real obyekt kimi görünmürlər, amma özlərini reallıqda olduğu kimi apanrlar) və riyazi (obyektlərin xarakterizə olunması üçün simvollardan istifadə edilməsi). Mümkün modellərin sayı çox böyükdür (ən geniş yayılanlar - oyunlar nəzəriyyəsi və növbələr nəzəriyyəsidir).

Ən məşhür metodlar matris və məqsədlər ağacı hesab olunur. Ödəniş matrisi statistik nəzəriyyənin metodlarından biridir. O, ən sərfəli qərarlar içərisindən birinin seçilməsi və məqsədlərə nail olunmasına ən çox yardımçı olacaq strategiyanın seçilməsi üçün imkan yaradır. Məqsədlər ağacı qərar qəbulu probleminin sxematik təsviridir. O, rəhbərə fəaliyyətin müxtəhf istiqamətlərini nəzərə almağa.

KOMMERSIYA FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI

maliyyə nəticələrini onlara uyğunlaşdırmağa, onların ehtimallarına müvafiq olaraq korreksiya etməyə və alternativləri müqayisə etməyə imkan yaradır.

Proqnozlaşdırma metodları həm keçmişdə toplanmış təcrübə, həm də gələcəyin müəyyən edilməsi məqsədilə onun haqqında cari fərziyyələrdən (gümanlardan) istifadə olunduğu metodlardır. Əgər o, keyfiyyətlə yerinə yetirilmişdirsə, nəticə olaraq, planlaşdırmada əsas kimi istifadə oluna bilən gələcəyin mənzərəsi çıxış edəcəkdir.

Proqnozlaşdırmamn kəmiyyət metodları aşağıdakılardır: zaman sıralarının təhlili və səbəb-nəticə modullaşdırılması.

Proqnozlaşdırmamn keyfiyyət metodları aşağıdakılardır: münsiflərin rəyi, gözləmə modeli və ekspert qiymətləndirmələri metodu.

İdarəetmə işi, öz mahiyyəti etibarilə, qeyri-idarəetmə fəaliyyətindən fərqlənir. Rəhbərlər aşağıdakı idarəetmə funksiyalarını yerinə yetirirlər: planlaşdırma, təşkiletmə, motivləşdirmə və nəzarət. Menecer modeh iki nəzəriyyə üzrə formalaşır: Fayol nəzəriyyəsi və Q.Minsberq nəzəriyyəsi. Bu nəzəriyyələrdə onlar effektiv menecerin sahib olmalı olduğu keyfiyyətləri təsvir edirlər.

Böyük kompaniyalarda idarəetmə işini şaquli bölmək lazımdır. Aşağı halqanın rəhbərləri istehsal prosesinin, idarəetmə ilə məşğul olmayan, amma bilavasitə resurslarla işləyən işçilər tərəfindən həyata keçirilməsini müşahidə edirlər. Orta halqamn rəhbərləri tez-tez təşkilatda iri bölmələrə və ya şöbələrə başçıhq edirlər. Onun işinin xarakteri, əsas etibarilə, bütünlükdə təşkilatdan çox, bölmələrin işinin tərkibi ilə müəyyən olunur. Yuxarı halqanın rəhbərləri ümumən təşkilat üçün cavabdehlik daşıyırlar. Hazırkı dövrdə təşkilatın böyüməsi və işlərin həcminin artması nəticəsində artıq idarəetmə strukturunun mühüm elementi kimi çıxış edən texniki vasitələrin rolu artır.

İdarəetmə prosesi. Kommunikasiya insanların birgə fəahyyəti prosesində ünsiyyət, ideyalar, fikirlər, hisslər və informasiya mübadiləsidir. Kommunikasiya olmadan, insanların hər hansı bir təşkilati qrupunun mövcud olması mümkün deyil.

Əgər insanlar arasındakı kommunikasiya effektiv ohnazsa, onlar ümumi məqsədlər haqqında razılaşa bilməzlər, bu razılaşma isə təşkilatın mövcud olmasının ilkin şərtidir. Kommunikasiya prosesində informasiya təkcə optimal qərarların qəbul olunması üçün yox, həm də həmin qərarların yerinə yetirilə bilməsi üçün ötürülür. Firmanın bütünlükdə fəaliyyətində olduğu kimi, kommersiya işində də kommunikasiyanın rolu bütün altsistemlərdə aparıcıdır.

KADRLAR

(idarəetmə vəzifələri)

Şəkil 15.6. Finnanın idarə edilməsi səviyyələri

Kommersiya firması kommunikasiya vasitəsilə xarici mühitdən tələb, malgöndərənlər, əmtəələr, qiymətlər və s. haqqında məlumatlar əldə edir və bu, əmtəələrin tədarükünü təşkil edir. Təşkilat istehlakçılarla reklam vasitəsilə ünsiyyət saxlayır ki, bu da satışın təşkil edilməsinə kömək edir.

Kommersiya firmasının səviyyələri və bölmələri arasında kommunikasiya yolu ilə kommersiya fəaliyyətinin tabelikdə olan səviyyələrinə cari məsələlər, prioritetlərin dəyişməsi, konkret tapşırıqlar və tövsiyə olunan prosedurlar haqqında məlumatlar verihr. Kommersiya fəaliyyətində bölmələr arasındakı kommunikasiya xüsusilə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, əmtəələrin tədarükatmı həyata keçirmək və əmtəə ehtiyatlarını idarə etmək üçün plan şöbəsindən, maliyyə şöbəsindən, əmtəəşünaslardan və anbardan daxil olan informasiyalar, əmtəənin reallaşdırılması haqqında məlumatlar və mühasibat uçotu məlumatları lazımdır.

KOMMERSIYA FƏALIYYƏTININ

Təşkilatın dəqiq işləyə bilməsi üçün rəhbər bir neçə alternativ imkan içərisindən düzgün seçim həyata keçirməlidir. Firma tərəfindən məqsədə nail olunması üçün strategiyam seçmək lazımdır. Strategiya - təşkilatın öz fəaliyyətində istinad etdiyi qərarların qəbul olunması üçün qaydalar dəstidir.

Kommunikasiyaların rəngarəngliyi l

Mövcudolma mühiti

İnformasiya Monokanal

kanalları kommunikastyalar

Dayanıqh kommunikasiyalar Formal kommunikasiyalar Daimi kommunikasiyalar

Dayamqhhq dərəcəsi Formahıq Meydanaçrmıa şəraiti və xarakteri

Dayanıqsız kommunikastyalar Qeyri-formal kommunikastyalar Situasiyah kommunikasiyalar

TəşkUati Maraq növü Sosial-psixoloji kommunikasiyalar kommunikasiyalar

İqtisadi kommunikasiyalar

Şəkil 15.7. Kommunikasiyanın quruluşu

Dörd qrup qaydanı fərqləndirmək olar:

1. 
   hazırkı yə gələcək dövrdə firma fəaliyyətinin nəticəsinin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə olunan qaydalar,
   
2. 
   firmanın xarici mühitlə münasibətinin formalaşdığı qaydalar.
   

Bunlar ticarət firması üçün aşağıdakıları müəyyən edir: müəssisə əmtəələri kimdən, hansı kəmiyyətdə və çeşiddə alacaqdır, verilmiş məhsulun istehlakçısı kim olacaqdır (məqsədh bazar), verilmiş əmtəənin satışını və reklamını necə təşkil etmək olar. Bu qaydalar dəsti biznesin strategiyası adlanır;

3. 
   müəssisə daxilindəki münasibətlərin müəyyən olunduğu qaydalar.
   

Onlar çox vaxt təşkilati strategiya adlandırıhr;

4. 
   firmanın öz gündəlik fəaliyyətini həyata keçirdiyi qaydalardır və bunlar operativ üsullar adlandırılır.
   

Strateji planlaşdırma prosesi təşkilatın idarə edihnəsi üçün əsası (bazanı) təmin edir. Strateji planlaşdırma özündə təşkilatın məqsədinin və ona nail olunması üçün nə etmək lazım olduğu üzrə qərarın seçilməsi prosesini əks etdirir.

Rəhbərlər, həm ayrı-ayrı insanların, həm qrupların, həm də hder kimi çıxış edən insanların davranış məsələləri ilə məşğul olur. Bu zaman rəhbər üçün kollektiv üzvlərinin fərdi davranış aspektləri qabiliyyətlər, istedadhhq, münasibət, tələbat, qiymətlilik, gözləmələr və qavrayışlar daha böyük əhəmiyyətə malikdir. Rəhbərin yaratdığı mühit çox vaxt böyük əhəmiyyət kəsb edir və işçinin davranışına təsir göstərir. Rəhbərlər bü mühiti təşkilatın məqsədlərinə nail olunmasına şərait yaradan şəklə salmalıdırlar.

Bütün daxili dəyişikhklər qarşıhqh əlaqəlidirlər. Məcmu halda, onlar sosial altsistemlər kimi nəzərdən keçirihr. Onlardan birinin dəyişməsi müəyyən dərəcədə bütün yerdə qalanlara təsir göstərir. Bir dəyişikliyin, məsələn, texnologiyanın təkmilləşdirilməsi, əgər bu dəyişikliklər baqşa bir dəyişikliklə, misal üçün, insanlarla mənfi münasi- bətdədirsə, mütləq şəkildə məhsuldarlığın artmasına səbəb ohnaya da bilər.

Təşkilatda hər bir vəzifəli şəxsə şamil edilən vəzifələr və texnologiya öz aralarında sıx əlaqədədirlər. Məhz materialların şəkhnin dəyişdirilməsi vasitəsi kimi, konkret texnologiyaların köməyilə girişdə daxil olmuş materialı çıxışda əldə edilən formaya çevirmək mümkündür. Texnologiyanın ən əhəmiyyətli komponenti şəkildəyişmənin baş vermə prosesi və üsulu, habelə texnologiya komponentidir - texnika: maşınlar, mexanizmlər və avadanlıqlar.

İdarəetmə sisteminin inkişaf etdirilməsi mexanizmi özündə fəaliyyətin təhlilini və təkmilləşdirilmənin təşkil edilməsini birləşdirir.

Kommersiya fəaliyyəti sisteminin funksionallığınm təhlili işin ikinci bölməsində həyata keçirilmişdir. Bu təhlilin məqsədi - müəssisədə verilmiş sistemin güclü və zəif tərəflərini nəzərə almaqla, kommersiya fəaliyyətinin strategiyasının işlənib hazırlanmasıdır.

Təşkilatın daxili mühitinin müxtəlif aspektlərinin öyrənilməsi ilə yanaşı, təşkilati mədəniyyətin təhlili də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Təşkilati mədəniyyət təşkilatın görünməz vasitələr quran və onun üzvlərinin fəaliyyətini istiqamətləndirən «ürəyidir».

Strategiyamn seçilməsi

Bu mərhələdə firmanın öz məqsədlərinə necə və hansı vasitələrlə nail olacağı üzrə qərarlar qəbul edilir. Strategiyanın işlənib hazırlanması prosesi idarəetmənin özəyi hesab olunur. Strategiyanın müəyyən edilməsi ayrı-ayrı biznes və ya məhsullarla nə etmək, bazarda hansı yeri tutmaq və s.

üzrə qərar qəbuludur.

Strategiyamn yerinə yetirilməsi

Strategiyanın yerinə yetirilməsi prosesinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu, onun reallaşdırılması prosesi deyildir, sadəcə olaraq, strategiyanın reallaşdırılması və firmanın qarşısına qoyduğu məqsədlərə nail olması üçün baza yaradır.

Strategiyanın yerinə yetirilməsi təşkilatda strategiyam həyata keçirmək üçün hazır olacağı vəziyyətə gətirən strateji dəyişikliklərin həyata keçirilməsidir.

Strategiyamn reallaşdu-ılmasımn qiymətləndirilməsi və bunun üzərində nəzarət

Strategiyanın yerinə yetirilməsinin qiymətləndirilməsi və bunun üzərində nəzarət idarəetmədə həyata keçirilən, məntiqi olaraq, yekun prosesdir. Strateji nəzarət qəbul olunmuş strategiyanın gələcəkdə reallaşdınlmasının mümkün olub-olmayacağmın və onun reallaşdırıl- masmın qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olunub-olunmamasına gətirib çıxaracağının aydınlaşdırılması üzərində qurulmuşdur.

§ 15.5. Ticarət müəssisələrinin idarəetmə sisteminin

təkmilləşdirilməsi üzrə dəyişikliklərin idarə edilməsi

Dəyişikhk - bizim həyatımızda müxtəlif yenidənqurmaların getdiyi fəahyyətdir.

İnsan, istehlakçı bazarının (İB) baza elementi kimi, istənilən təşkilatın başhca aktividir və mühüm müəyyənedici kriteriya insanların dəyişikliklərə hazırlığı və dəyişiklik etmək qabiliyyətidir ki, bunlar da milli iqtisadiyyatda bazar münasibətlərinin müasir xarakteri ilə əlaqədardır.

Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi sistemləri nəzəriyyəsinin

İnkişafında yeni meyillər adekvat idarəetmə konsepsiyasını formalaşdırır. Mütəxəssislərin (B.Z.Milner, P.Q.Şedrovitski, D.S.Lvov, P.A.Abalkin, N.Y.Petrakov) fikirlərini ümumiləşdirərək, XXI əsrdə bütün idarəetmə səviyyələrində mənimsəmələrə gələrkən prinsipcə yeni funksiyalar ifadə etmək olar:

• 
  idarəetmə heyətinin əsas funksiyasımn öncədən görülməsinə istiqamət verən idarəetmə;
  
• 
  matris şəklində çarpazlaşan funksiyaları olan inteqrasiyah təşkiletmə; - işçiləri öz üzərlərinə böyük məsuliyyət götürməyə və daha müstəqil işləməyə səlahiyyətləndirən sadələşdirilmiş və səlahiyyəth təşkiletmə;
  
• 
  qlobal təşkiletmə: bütün dünyada istehsal və texnoloji imkanlarının artması, istehlakçı və resurs bazarlarının ümumihyi əlavə edilmiş dəyərin yaradılması üzrə istənilən zəncirində fəaliyyətlərin qlobal təşkiletməsini tələb edir (insan resurslan, maliyyə vəsaitləri, xammal dünyanın istənilən yerində tapıla bilər);
  
• 
  şəbəkə təşkiletməsi: təşkiletmə, mütləq olaraq, ehni tədqiqat və təcrübə-konstruktor işlərindən tutmuş, marketinqə qədər bütün sahibkarlıq fəaliyyəti dəstinə malik olmalıdır;
  
• 
  bazarda dayanıqlı rəqabət üstünlüklərinə nail olmaq üçün informasiya texnologiyasına əsaslanan təşkiletmə;
  
• 
  mülkiyyətçiyə, səhmdara, menecerə istiqamət edən təşkiletmə, bu zaman menecment sistemi bu korporativ tələbatları nəzərə almalı və təmin etməlidir ki, bu da qlobal korporasiya üçün müəyyən dünyəvi standartların işlənib hazırlanmasını tələb edəcəkdir;
  
• 
  şəhər bazarındakı dəyişikliklərə sürətlə uyğunlaşma olunmaq üçün çevik, adaptiv və öyrədici təşkiletmə. Bu, özünə məqsədyönlü öyrədilməni, özünü təhlili və ardıcıl eksperimentləşdirməni daxil edir;
  
• 
  müştəri tərəfindən hərəkətə gətirilən təşkiletmə, bu zaman müştərinin yeni məhsula və ya xidmətə qarşı tələblərinin mümkün qədər tam əks olunması zəruri ehtiyac olacaqdır;
  
• 
  əlavə edilmiş dəyərə və məhsulun keyfiyyətinə istiqamət edən təşkiletmə;
  
• 
  məhsulların tədavül sferasına çıxışını sürətləndirən təşkiletmə;
  
• 
  innovasiyalı, sahibkarlıq təşkiletməsi, bu zaman idarəetmə sistemi administrasiyası təkcə yerli yox, həm də xarici investorlar üçün də cəlbedici şərait yaradır.
  

Ticarət biznesinin adekvat idarə edihnəsi sistemlərinin mövcud ohnaması İB (istehlakçı bazarı) təsərrüfat subyektlərinin, ərazi və cəmiyyətin idarə edihnəsi proseslərinin mürəkkəbliyini şərtləndirir.

KOMMERSIYA FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI

ABŞ mütəxəssisləri idarəetmə üzrə fəaliyyəti o qədər mürəkkəb, idarəetmə elmini isə hələ ki, o qədər cavan hesab edirlər ki, onun imkanlarını böyük ehtiyatla qiymətləndirmək lazım gəlir. Sistemli böhran şəraitində idarəetmə problemləri, ticarət təşkilatlarının optimal idarə edihnəsi sistemlərinin yaradılmasına yol verməyən qanunve- ricihk və qanun yaradıcıhğımn vəziyyəti ilə əlaqədardır.

Ticarət müəssisələrində baş verən dəyişikliklərin tipləri rəngarəngdir, misal üçün:

• 
  vəzifə təlimatlarının yeniləşdirilməsi;
  
• 
  yeni texnika və texnologiyamn tətbiqi; - təşkilati strukturda dəyişikliklər; - işçilərin işdən çıxanhnası (qovulması); - öhdəliklərin genişləndirilməsi və s.
  

Dəyişikhklərin mühümlüyünün qəbul edilməsi dəyişikliklərin idarə edilməsinə gedən yolda ilk addımdır. Nəticə etibarilə, dəyişikliklərin idarə edihnəsi menecerin işinin mühüm vəzifəsi və mühüm hissəsidir. Effektiv menecer isə dəyişikliklərin nə zaman arzuolunmaz, nə zaman qaçılmaz (labüd) olduğunu başa düşmək və sonradan istənilən maraqlı insanı, əgər dəyişiklikliyə əks-təsir göstərməsə, onun bu dəyişiklikdən yalnız udacağım inandırmaq iqtidarında olan insandır.

Çox vaxt dəyişikliyin səbəbi xarici xarakter daşıyır. Xarici mühitin təşkilata təsir göstərən bütün amillərini 2 qrupa bölmək olar: 1) xarici rəqabət amilləri; 2) STEP-amillər.

Dəyişikliyə iki növ qüvvə təsir göstərir: dəyişikliyə səbəb olan (hərəkətverici qüvvələr) və bu dəyişikliyə mane olan (ləngidici qüvvələr). Dəyişikliklərin təsviri üçün metod, iki qüvvənin daimi bərabərliyi şəraitində mövcud olan istənilən təşkilat və ya situasiyanı nəzərdən keçirməyi təklif etmiş və bu situasiyanı «qüvvələrin təhlili» kimi təhlil etmiş K.Levin adlı psixoloq tərəfindən işlənib hazırlanmışdır.

Hərəkətverici qüvvələr dəyişikliklərin səbəbi olan qüvvələrdir. Ləngidici qüvvələr - dəyişikhklərə mane olan qüvvələrdir. Onlar vahiməli görünə bilərlər, amma onları ləngidici qüvvələrdən hərəkətverici qüvvələrə çevirmək olar. Dəyişikliklərə müqavimət göstərilməsinin bir çox səbəbləri vardır. Səbəbləri nəzərdən keçirərkən dəyişikliklərə ümumi yanaşmanı, tətbiq oluna bilən strategiya növlərini müəyyən etmək lazımdır.

Dəyişiklik strategiyası dedikdə, şəraitdən asılı olaraq, seçilmiş bu və ya digər yanaşma başa düşülür.

Dəyişiklik strategiyasının seçilməsi zamanı seçimə təsir göstərən amilləri nəzərə almaq lazımdır. Onlara aiddir, misal üçün, dəyişik

liyin həyata keçirilməsi tempi; gözlənilə bilən müqavimət dərəcəsi və növü; dəyişiklik təşəbbüskarının gücü və s.

Beləliklə, təşkilatda dəyişikliklərin uğurla reallaşdırılması hər /aman bir sıra sadalanmış yanaşmaların və müxtəhf uyğunluqlarda bacarıqla tətbiqi ilə xarakterizə olunur. Ancaq dəyişikliyin daha uğurla həyata keçirilməsi iki xüsusiyyətlə səciyyələnir: menecerlər bu yanaşmaları onların üstünlükləri və çatışmazhqlarmm nəzərə alınması ilə icra edir və situasiyanı müxtəhf cür qiymətləndirirlər.

Cədvəl 15.3.

Dəyişiklik strategiyasının təsnifatı

Dəyişiklik strategiyası	Yanaşma	Nümunələr
Direktiv	Dəyişikliyin ikinci dərəcəli məsələlər üzrə «bazarlıq apara» bilən menecer tərəfindən zorla qəbul etdirilməsi	Ödəniş üzrə razılaşmanın zorla qəbul etdirilməsi, işin ultimatum xarakterli dəyişdirilməsi
Danışıqlar	Digər iştirak edən tərəflərin maraqlarının qanuniliyinin qəbul olunması, həyata keçirilmə prosesində güzəşt imkam	Məhsuldarlıq haqqında razılıq, malgöndərənlərlə keyfiyyət məsələləri üzrə razılaşma
Normativ	Dəyişikliyə qarşı ümumi münasibətin aydınlaşdırılması, dəyişiklik üzrə xarici agentlər- dən sürətli istifadə edilməsi	Keyfiyyətə görə məsuliyyət, yeni qiymətlilər proqramı, komanda halında işləmək, yeni mədəniyyət
Analitik	Problemin dəqiq müəyyən edilməsinə, informasiyanın toplanması və öyrənilməsinə, ekspertlərdən istifadə edilməsinə əsaslanan yanaşma	Yeni ödəniş sistemləri, yeni informasiya sistemləri üzrə layihə işi
Fəaliyyəti istiqamətləndirə n strategiya	Problemin ümumi müəyyən olunması, əldə edilmiş nəticələr üzrə həllin tapılmasına cəhd göstərilməsi, maraqlı insanların geniş şəkildə cəlb edilməsi	Proqulların sayının azaldılması və keyfiyyət məsələlərinə bəzi yanaşmalar üzrə proqram

§ 15.6. Kommersiyanın idarə edilməsi

effektivliyinin artırılması yolları

İdarəetmənin effektivliyinin artırılmasının iki əsas yolu fərqləndirilir. Birinci yol cəmiyyətin idarəetmə üzrə ayırdığı resursların ek- stensiv genişləndirilməsi hesabına təmin edilir. İdarəetmə sisteminin saxlanılması və normal fəaliyyət göstərməsini təmin etmək üçün idarəetmə işçilərinin sayını artıraraq, onların əməyinin hesablama və təş-

kilati-texniki vasitələrlə təchiz olunmasına getdikcə daha çox vəsaitlər sərf edərək onun effektivliyini müəyyən səviyyəyə qədər yüksəltmək olar. İdarəetmənin effektivliyinin artırılmasının ikinci yolu mövcud resurslardan daha yaxşı istifadə edilməsi və elmi-texniki tərəqqiyə nail olunması, yəni ümumdünya intensivləşdirilmə bazasında idarəetmə sisteminin bütün elementlərinin keyfiyyətcə dəyişdirilməsinə əsaslanır.

Hər iki yolun rolu və əhəmiyyəti iqtisadiyyatın inkişafının bütün tarixi boyu, istehsalın vəziyyətini, istehsal gücləri və istehsal münasibətlərinin səviyyəsini, iqtisadi və elmi-texniki potensialın miqyaslarını, siyasi, iqtisadi və sosial amillərin mürəkkəb təsirini əks etdirərək dəyişmişdir. Ancaq bu prosesdə intensivləşdirmə amillərinin artım meyilləri getdikcə daha nəzərə çarpan ohnuş və iqtisadiyyatın yetkinlik mərhələsində ən mühüm qanunauyğunluq kimi çıxış etmişdir.

Müasir mərhələdə intensivləşdirmə idarəetmənin effektivliyinin artırılmasının, əsasını idarəetmə sisteminin bütün başlıca elementlərinin (kadrlar, metodlar, təşkilatlar və texnologiyalar, proseslər, texniki vasitələr) keyfiyyətcə dəyişdirilməsinin təşkil etdiyi ən mühüm yolu kimi nəzərdən keçirilir. Buna görə də idarəetmənin effektivliyinin artırılması kimi ən mühüm iqtisadi və idarəetmə probleminin nəzərdən keçirilməsi hər şeydən əvvəl əsas istiqamətlərin fərqləndirilməsini və intensivləşdirmə amillərinin aşkar edilməsini tələb edir. Bu məsələnin həlli strategiya və taktikanı, habelə idarəetmənin intensiv şəkildə dəyişdirilməsinin və onun effektivhyinin artırılmasının planlı mexanizmini işləyib hazırlamağa imkan verəcəkdir.

İdarəetmənin intensivləşdirihnəsi amilləri böyük rəngarənglikləri ilə xarakterizə olunurlar, onlar xarakterlərinə və təzahür vaxtlarma, fəahyyətlərin istiqamətliliyinə, təsir tipi və gücünə və formalaşma mənbələrinə görə müxtəhfdirlər. Buna görə də intensivləşdirmə yollarını müəyyən edərkən çoxsaylı amillər arasından ən əhəmiyyətli olanlan, kifayət qədər uzun müddət ərzində və ya daima fəaliyyət göstərənləri, idarəetmə əməyinin effektivliyinə və ümumən idarəetməyə daha böyük təsir göstərən amilləri fərqləndirmək lazımdır.

Bu fəsildə göstərildi ki, idarəetmənin intensivləşdirilməsinin əsas istiqamətləri iki yerə bölünür: elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin istehsahn idarə edilməsinin bütün elementlərinə tətbiq edilməsi və resurslardan ümumdünyəvi istifadə olunmasının yaxşılaşdırılması. İntensivləşdirməyə yol açan və bununla da idarəetmənin effektivliyinin artırılmasını təmin edən amilləri məhz bu istiqamətlər üzrə fərqləndirmək lazımdır.

KOMMERSIYA FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI

Birinci istiqaməti - elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərindən idarəetmədə istifadə olunması - yaxşı olardı ki, ETT-nin tərkib hissələri olan elm və texnika nəzərdən keçirilsin.

1. İdarəetmə sahəsində elmi tədqiqatların nəzəri və praktiki əhəmiyyətliliyinin dərinləşdirilməsi, sferasının genişləndirilməsi və kompleksliliyinin artırılması. Xüsusi halda, effektivliyin artırılmasının ən mühüm amili idarəetmə nəzəriyyəsi problemlərinin işlənib hazırlanmasıdır. Bu problemlər dairəsi yaxşı tanışdır, ancaq onların arasında aşağıdakıları fərqləndirmək lazımdır: idarəetmə sistemlərinin qurulmasının nəzəriyyə və metodologiyasının təkmilləşdirilməsi; qərarlar nəzəriyyəsinin inkişaf etdirilməsi, xüsusilə onların keyfiyyətinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi, vaxt amilinin təsirinin nəzərə alınması, qərar qəbulu zamanı riskə yol vermə dərəcəsinin müəyyən edilməsi üzrə idarəetmə mexanizmi və metodlarının təkmilləşdirilməsi. Nəzəri problemlər arasında idarəetmənin effektivliyinin qiymətləndirilməsi mühüm yer tutur. İdarəetmə heyətinin və xüsusilə də rəhbərlərin fəaliyyətinin obyektiv qiymətləndirilməsi, idarəetmə proseslərinin modelləşdirilməsi və idarəetmə sahəsində təcrübə nəzəriyyələri sıx şəkildə bu istiqamətlə bağlıdır.

İdarəetmə nəzəriyyəsi problemlərinin işlənib hazırlanması onun qanunlarının, qanunauyğunluqları və prinsiplərinin dərk olunması dərinliyi ilə əlaqədardır ki, bu da təşkilatda müsbət keyfiyyət dəyişiklikləri, idarəetmənin daha mürəkkəb problemlərinin həllinin informasiya-texnoloji, metodiki və kadr təminatı, idarəetmənin elmi-texniki tərəqqiyə çevrilməsi üçün zəruri ilkin şərtlər yaradır.

İdarəetmədə ehni-texniki tərəqqi onun təşkil edilməsinin yaxşılaşdırılmasında ifadə olunur və buna da aşağıdakı amillərin intensivləşdirihnəsi ilə nail olunur:

• 
  idarə olunan obyektlərin spesifikliyinin nəzərə alınması ilə idarəetmə funksiyaları tərkibinin ehni əsaslandırılması;
  
• 
  istehsal strukturunda keyfiyyət dəyişikliklərinə uyğun olaraq idarəetmənin mütərəqqi təşkilati forma və strukturlarının tətbiq edilməsi;
  
• 
  idarəetmədə əməyin elmi təşkilinin tətbiq edihnəsi;
  
• 
  işçilərin idarəetmədə iştirakının təmin olunması formalarının inkişaf etdirilməsi;
  
• 
  texniki vasitələrdən, informasiya təminatından istifadə olunmasının mütərəqqi təşkilati formalarının tətbiq edihnəsi və s.
  

Bu amillərin hərəkətə gətirilməsi idarəetmə sferasında canlı və maddiləşmiş əməyə qənaət edilməsinə imkan yaradır, idarəetmə

fəaliyyətinin təşkilati səviyyəsininn artmasına gətirib çıxarır, idarəetmə halqalarının və ayrı-ayrı vəzifəli şəxslərin işində dəqiqliyin və konkretliyin təmin olunması hesabına onun tərkibini zənginləşdirir, idarəetmə sisteminin dayanıqlılığı və etibarlılığının artırılmasına yol açır. Məsələn, əməyin elmi təşkilinin tətbiq edilməsi idarəetmənin bütün halqalarının məqsədyönlü şəkildə qarşılıqlı fəaliyyətini, əməyin səmərəliliyinin artırılmasım və onun artıq, obyektiv zərurət kəsb etməyən xərclərinin azaldılmasını təmin edən təşkilati münasibətlərinin yaradılmasına imkan verir. İşçilərin istehsalın idarə edilməsində iştirakının təşkilati formalarının inkişaf etdirilməsi nəinki onların yaradıcı fəallığını yüksəldir, həmçinin təsərrüfat halqaları və istehsal rəhbərlərinin onların əməyinin nəticələrinə görə məsuliyyətini də artırır. Nəticə etibarilə, idarəetmə təsirlərinin keyfiyyəti, operativliyi və qənaətliliyi yeni səviyyəyə yüksəlir.

İdarəetmə sahəsində elmi tədqiqatların dərinləşməsinin təsiri onun texnoloji və informasiya təminathhğmm yaxşılaşmasında da təzahür edir. İdarəetmənin effektivliyinə birbaşa təsir göstərən inten- sivləşdirmənin ən mühüm amilləri aşağıdakılardır:

• 
  idarəetmənin mütərəqqi nümunəvi qərar və prosedurlarının tətbiq edilməsi;
  
• 
  idarəetmə prosesi texnologiyasının layihələşdirilməsi və elmi əsaslandırılması;
  
• 
  qərarların işlənib hazırlanması və yerinə yetirilməsinin təşkil edilməsinin mütərəqqi metodlarının tətbiq edilməsi;
  
• 
  idarəetmə prosesinin informasiya təminatının keyfiyyətinin artırılması.
  

Bu amillərin təsirinin nəticəsi qəbul olunan idarəetmə qərarlan- nm keyfiyyətinin artması, eləcə də onların vaxth-vaxtmda işlənib hazırlanması və reallaşdırılması üzrə əmək və vaxt məsrəflərinin azalmasıdır.

İdarəetmə metodları sisteminin təkmilləşdirilməsi sahəsində elmi tədqiqatların həyata keçirilməsi idarəetmənin effektivliyinin, hər şeydən əvvəl, idarəetmə təsirlərinin daha yüksək dərəcədə əsaslandırılması, operativliyi və iqtisadiliyi hesabına artırılmasına da imkan yaradır. Burada planlaşdırmanın, stimullaşdırmanın və kommersiya hesablaşmasının təkmilləşdirilməsi, idarəetmə işçilərinin səlahiyyətlərinin, hüquq və öhdəliklərinin reqlamentləşdirilməsi, instruktiv (təlimat) və normativ təminatın yaxşılaşdırılması, vəzifəli şəxslərin və idarəetmə orqanlarının tədbirləri və məsuliyyət növlərinin dəqiq şəkildə müəyyən edilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. İdarəetmənin sosial- psixoloji metodlarının inkişafı əmək kollektivlərində sosial şəraitin

yaxşılaşdırılması, idarəetmə əməyinin yaradıcı xarakterinin güclənməsinə və nəticə etibarilə onun effektivliyinin artırmasına yol açır.

İdarəetmə elminin nailiyyətlərinin tətbiq edilməsi idarəetmə sisteminin kadrlar kimi mühüm elementinin də keyfiyyətcə dəyişməsini stimullaşdırır. Bu istiqamətdə intensivləşdirmənin əsas amilləri aşağıdakılardır:

• 
  idarəetmə kadrlarının hazırlıq keyfiyyətinin artırılması;
  
• 
  işçilərin ixtisaslarının artırılması və idarəetmə aparatının ixtisas və peşə strukturunun yaxşılaşdırılması;
  
• 
  kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsinin yaxşılaşdırılması;
  
• 
  idarəetmə sistemi işçilərinin onlara tapşırılnuş işlərin, vəzifələrin və idarəetmə funksiyalarının yerinə yetirməsi üzrə məsuliyyətinin artırılması;
  
• 
  rəhbərlik tərzinin təkmilləşdirilməsi;
  
• 
  idarəetmə əməyi və idarəetmə mədəniyyətinin yüksəldilməsi.
  

Bu amillərin təsiri altında idarəetmə sferasında idarəetmə heyətinin daha yüksək səriştəliliyi və onlar tərəfindən peşə və ixtisas hazırlığına uyğun gələn funksiyaların yerinə yetirilməsi hesabına əmək proseslərinin keyfiyyəti yüksəlir. Eyni zamanda idarəetmə vəzifələrinin yerinə yetirilməsi üzrə vaxta qənaət edilməsinə nail olunur, belə ki, səhv və xətaların azalması üzündən onun itkiləri də azalır.

1. 
   İnetensivləşdirmədə bu amillərin reallaşdırılması kadrların hazırlanması və yenidən hazırlanması şəbəkəsinin yaradılmasım və daimi olaraq təkmilləşdirilməsini, idarəetmə heyəti ilə aparılan bütün işə təşkilati və metodiki rəhbərlik səviyyəsinin artırılmasım tələb edir.
   
2. 
   İdarəetmə sferasında idarəetmə işçilərinin imkanlarım və idarəetmə təsirləri sferasım genişləndirən mütərəqqi texniki nailiyyətlərin tətbiq edilməsi intensiv əsaslarda effektivhyin artınhnasmm ən mühüm istiqaməti kimi çıxış edir. Buna aşağıdakı əsas amillərin reallaşdırılması imkan yaradır:
   

• 
  idarəetmə əməyinin mexanikləşdirihnəsi və avtomatlaşdırıhna- smı təmin edən yüksək effektiv texniki vasitələrin tətbiq edihnəsi;
  
• 
  idarəetmə sistemlərində maşın və avadanhqlardan istifadə edilməsinin texniki-istismar imkanlarının genişləndirilməsi;
  
• 
  avtomatlaşdırılnuş idarəetmə sistemlərinin yaradılması və təkmilləşdirilməsi;
  
• 
  texniki vasitələrin köməkliyi ilə həll olunan optimallaşdırma məsələlərinin kəmiyyəti və xüsusi çəkisinin artırılması.
  

İdarəetmə əməyinin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması nəticəsində onun xarakter və tərkibi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir: onun daxilində ətalətli, qeyri-yaradıcı əməliyyatların payı azalır, ya

radıcı işbr güclənir. İdarəetmə qərarlarının qəbulu üçün zəruri olan keyfiyyətli informasiyanın vaxtlı-vaxtmda əldə edilməsi istehsal prosesindəki arzuolunmaz dəyişikliklərin qarşısını alır. Bir çox idarəetmə funksiyalarının avtomatlaşdırılması idarəetmə fəaliyyətinin mərkəzləşdirilməsini daha ardıcıl şəkildə həyata keçirməyə, xüsusilə, funksional idarəetmə aparatları sexlərindən çıxarmağa və onu iri istehsal zavod idarəçiliklərində mərkəzləşdirməyə imkan verir. Bu, idarəetmə aparatının saxlanılması üzrə məsrəflərə birbaşa qənaət edilməsinə gətirib çıxarır.

İkinci istiqamət idarəetmənin əmək, material və maliyyə

resurslarından istifadə edilməsinin yaxşılaşdırılması - intensivləşdirmə- nin istiqaməti ilə ən sıx şəkildə bağlıdır. İş ondadır ki, elm və texnika tərəfindən yaradılmış obyektiv ilkin şərtlər effektivliyin artırılması üçün təkcə idarəetmə sisteminin bütün elementlərinin keyfiyyət şəkil- dəyişməsi imkanı yox, həmçinin qənaətlilik, yəni məsrəflərdən istifadə olunmasının yaxşılaşdırılması nəticəsində idarəetmə fəahyyətinin həyata keçirilməsi üzrə resurs məsrəflərinin azaldılması imkanım da müəyyən edir. İdarəetmədə bütün resurs növlərinə qənaət edilməsini əməyə qənaət edilməsi kimi nəzərdən keçirmək olar. Çünki bu istiqamət də intensiv əsaslarda idarəetmənin effektivhyinin artırılmasım təmin edir.

Bu istiqamətin effektivliyə bilavasitə təsir göstərilməsini təmin edən əsas amilləri aşağıdakılardır:

1. Əmək resurslarından ən yaxşı şəkildə istifadə olunması sahəsində:

• 
  idarəetmə kadrlarının ixtisas və peşəkarlıq imkanlarından daha tam istifadə olunması;
  
• 
  iş vaxtından səmərəh və tam istifadə olunması;
  
• 
  kadrların struktur tərkibinin yaxşılaşdırılması;
  
• 
  idarəetmə işçilərinin əməyinin onun ictimai normal səviyyəsinə qədər intensivləşdirilməsi;
  
• 
  idarəetmə əməyi üzrə ƏET-in tətbiq edilməsi.
  

2. Maddi resurslardan ən yaxşı şəkildə istifadə olunması sahəsində:

• 
  idarəetmə proseslərinin intensivləşdirilməsi hesabına texniki vasitələrin bütün kompleksindan daha tam istifadə olunması;
  
• 
  yenidən fəaliyyətə başlayan hesablama və təşkilati texnikamn mənimsənilməsinin sürətləndirilməsi;
  
• 
  idarəetmə qərarlarının qəbulu üçün zəruri olan informasiyalardan istifadə edilməsinin yaxşılaşdırılması;
  
• 
  İdarəetmə sistemində istifadə olunan binalardan, istehsal meydanlarından və avadanlıqlarından istifadə edilməsinin yaxşılaşdırılması.
  

3. Maliyyə resurslarından istifadə olunmasının yaxşılaşdırılması sahəsində:

• 
  idarəetmə işçilərinin əməkhaqqı fondundan səmərəli istifadə edilməsi;
  
• 
  cari saxlama və eyni zamanlı məsrəflər üzrə ayrılan vəsaitə qənaət; • iqtisadi stimullaşdırma fondlarından səmərəli istifadə olunması.
  

Amillərin mahiyyəti və qarşılıqlı təsir xarakteri daimi deyildir və idarəetmə sisteminin inkişafı şəraitində dəyişir. Buna görə də amillərin aşkar edilməsi, təhlili və onlardan kompleks istifadə edilməsi özündə işin, idarəetmənin effektivliyinin planauyğun şəkildə artırılmasına istiqamətlənmiş, xüsusilə mühüm mərhələsini əks etdirir. Amillərin təhlilinə və istehsalın idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi yollarının işlənib hazırlanmasına sistemli, kompleks yanaşma mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

KOMMERSIYA FƏALIYYƏTININ

XVI FƏSIL. MARKETİNQ FƏALİYYƏTİNİN