DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)
Azərbaycan Respublikasının sığorta sistemi
Yüklə 2,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan Respublikasının sığorta sistemi Хариъи инвестисийалы сыьорта тяшкилатлары
Сыьорта тяшкилатлар ы
ЫЬ О РТ А С ИС Т Е М И Азярбай ъан Республи касынын Малиййя Назирлийи Дювлят Сыьорта Нязаряти Баш идаряси «Йашыл карт» Няглиййат Сыьорта Бцросу
Сыьорта тяшкилатлары
Брокери Тяшкилатлары Сыьорта Ъямиййятляри Иттифагы 325
XX FƏSİL. SIĞORTANIN FORMALARI, SAHƏLƏRİ VƏ NÖVLƏRİ 20.1. Sığortanın forma, növlər və sahələr üzrə həyata keçirilməsinin əhəmiyyəti Sığorta cəmiyyətin ictimai-iqtisadi həyatının bütün tərəflərini əhatə etməklə əhalinin maddi rifahının və sahibkarlıq riskinin zəmanətçisi kimi çıxış edir, gözlənilməz və fövqəladə hadisələr zamanı əmlak mənafelərinin qorunmasına, dövlətin maliyyə sisteminin möhkəmləndirilməsinə təsir gös- tərir. O, nəinki sığorta hadisələri zamanı büdcəni dəyən zərərlərin ödənilməsindən azad edir, hətta uzunmüddətli investisiyaların mənbəyinə çevrilir. Sığorta münasibətləri məcburi və könüllü formalarda həyata keçirilir. Məcburi sığorta dövlət tərəfindən qanunvericilik əsasında həyata keçirilməklə cəmiyyətin maraqlarının təmin edilməsi üçün hüquqi və fiziki şəxslərin sığorta edilməsidir. Sığortanın bu formasının həyata keçirilməsinə səlahiyyəti olan orqanlar qanunvericilik əsasında müəyyən edilir. Məcburi sığortadan fərqli olaraq sığortanın könüllü formasında sığor- taçılarla sığorta olunanlar arasında müqavilə könüllü olaraq bağlanılır. Qanunvericiliyə uyğun olaraq könüllü sığortanın hər bir növü üzrə qaydalar müəyyənləşdirilir, dövlət sığorta nəzarəti orqanları tərəfindən lisenziya verilir. Bir qayda olaraq könüllü sığorta müqaviləsi əvvəlcədən müəyyən edilmiş sığorta müddəti üçün bağlanılır. «Sığorta haqqında» AR Qanununa əsasən sığorta iki əsas sahədən: həyat və qeyri-həyat sığortası sahələrindən ibarətdir. Sığortaçılar bu sahələrdən biri və ya hər ikisi üzrə fəaliyyət göstərə bilərlər. Həyat sığortası–sığortalının ölümü, sağlamlığının, iş qabiliyyətinin qocalığa yaxud əlilliyə görə tamamilə və ya qismən itirilməsi halları üçün aparılan sığortadır. Həyat sığortası üzrə müqavilə müddəti bitdikdə və ya sığorta hadisəsi baş verdikdə sığorta məbləği sığorta müqaviləsində müəyyən edilmiş qaydada və şərtlərlə sığortaçıya və ya onun varisinə ödənilir. Həyat sığortası müqavilələri uzun müddətə bağlanılır və bu müd- dətdə yaranmış inflyasiya sığortalıya təminatın verilməsinə maneçilik yarada bilər. Bu baxımdan sığorta şirkəti öz fəaliyyətini elə qurmalıdır ki, sığorta müqavilələri üzrə qəbul etdiyi öhdəlikləri müqavilə ilə müəyyən olunmuş şərtlər çərçivəsində həyata keçirə bilsin. Qeyri-həyat sığortası-sığorta hadisəsi baş verdiyi zaman sığortaçıya vurulan zərər ödənilməklə onun məsuliyyəti, əmlakı və əmlak mənafeləri ilə bağlı risklərin sığortasıdır. Sığorta münasibətləri əsasən beş növə ayrılır:
326
- əmlak sığortası; - sosial sığorta; - şəxsi sığorta; - məsuliyyət sığortası; - sahibkarlıq risklərinin sığortası. Əmlak sığortasında sığorta obyektləri kimi hüquqi və fiziki şəxslərin əmlakı nəzərdə tutulur. Bu zaman təsərrüfat subyektləri üzrə təsnifləşmə aparılır: sənaye müəssisələrinin əmlakı, kənd təsərrüfatı müəssisələrinin əmlakı və ev əmlakının sığortası. Sosial sığorta sosial sahədə dövlət siyasətinin mühüm tərkib hissəsi olmaqla vətəndaşların konstitusiya hüquqlarının reallaşdırılmasında öz əksini tapır. Şəxsi sığorta sığortanın mühüm fəaliyyət növlərindən biri olub, könüllü qaydada həyata keçirilir. Şəxsi sığorta müqavilələri tərəflərin razılığına əsasən istənilən məbləğ üzrə bağlana bilər. Şəxsi sığortaya uşaqların sığortasını, nigahın sığortası və s. aid etmək olar. Məsuliyyət sığortası zamanı sığorta təşkilatları mal göndərilməsi üzrə müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsinə, borclara və dəyən ziyanın ödənilməsinə görə öhdəlikləri həyata keçirməyə borcludurlar. Sahibkarlıq riskinin sığorta edilməsi obyekti mənfəətin kifayət qədər əldə edilməməsi və müəssisənin ziyanla işləməsidir.
327
Sığortanın növləri və obyektləri С ЫЬ О РТ АН ЫН Н Ю ВЛ Я РИ ВЯ О Б ЙЕ КТ Л Я РИ Я М Л АК С ЫЬ О РТ АС Ы С О С ИАЛ С ЫЬ О РТ А Ш Я ХС И С ЫЬ О РТ А М Я С У Л ИЙ - ЙЯ Т С ЫЬ О РТ АС Ы С А Щ ИБ - К А Р Л ЫГ Р ИС К Л Я Р ИН ИН С ЫЬ О Р Т А С Ы М АД Д И Г ИЙМ Я Т Л И Л Я Р Я Щ АЛ ИН ИН Э Я Л ИРЛ Я РИ ИН С А Н Л А Р ЫН Щ Я Й А Т С А Ь - Л А М Л ЫЬ Ы В Я Я М Я К Г А Б ИЛ ИЙ - Й Я Т И Э Я Л ИР ИН Я Л Д Я Е Д ИЛ М Я М Я С И Р ИС К И М Я Щ С У Л Э Ю Н Д Я РИ Л М Я С И Ц ЗРЯ М Ц Г А ВИ Л Я Ш Я РТ Л Я РИ Н Я Я М Я Л Е Д ИЛ М Я С И, КРЕ Д ИТ О РА О Л АН Б О РЪУ Н Ю Д Я Н ИЛ М Я С И Ц ЗРЯ С ЫЬ О РТ А М Я С У Л ИЙЙЯ Т И 328
Könüllü sığortanın prinsipləri
İcbari sığortanın prinsipləri КЮ Н Ц Л Л Ц С ЫЬ О РТ АН ЫН П РИ Н С ИП Л Я Р И
вя кюнцллц шякилдя тятбиг едилир
ракетмя сыьорта етдирян шяхсляр цчцн характерикдир Кюнцллц сыьорта иля сечимли ящатя олунма сыьорта етдирян шяхслярин бу просесдя иштирак етмя арзусуну ифадя етмяляри иля ялагядардыр Кюнцллц сыьорта цзря сыьорта тя- минаты сыьорта етдирянин арзу вя истяйиндян асылыдыр Кюнцллц сыьорта йалныз бир дяфялик вя йа дюврц сыьорта щагларынын юдянилмяси заманы щяйата кечириля биляр Кюнцллц сыьорта щяр заман сыьорта мцддяти иля мящдудлашдырылыр
329
ИЪБ АРИ С ЫЬ О РТ АН ЫН П РИ Н С ИП Л Я РИ
Иъбари сыьорта ганунла мцяййян едилир Ганунда эюстярилмиш обйектлярин иъбари сыьорта иля там ящатя олунмасы Ганунда эюстярилмиш обийектляря иъбари сыьортанын дярщал шамил едилмяси Иъбари сыьорта цзря сыьорта тяминатынын низама салынмасы Иъбари сыьортанын щяйата кечирилмяси сыьорта тядиййяляри-нин юдянилмя-синдян асылы дейил Иъбари сыьортанын мцддятсизлийи 330
20.2. Şəxsi sığortanın növləri Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində vətəndaşların həyat və sağlamlığının qorunmasında şəxsi sığortanın rolu böyükdür.
Sığorta işində ən mühüm fəaliyyət sahələrindən biri də şəxsi sığortadır. Buraya ayrılıqda götürülmüş hər bir insanın həyatında baş verə biləcək hadisələrlə bağlı bütün sığorta növləri aiddir. Rusiyada qəbul olunmuş sığorta təsnifatına əsasən, şəxsi sığorta sahəsinə elə sığorta növləri daxil edilir ki, orada sığorta obyekti kimi sığortaçının və sığorta olunanın həyatı, sağlamlığı, əmək qabiliyyəti və pensiya təminatı ilə əlaqədar olan əmlak maraqları çıxış edir. Sığortanın başqa növləri kimi, şəxsi sığorta da könüllü və məcburi ola bilər. Lakin o, əmlak sığortasından fərqli olaraq, əsasən, könüllü qaydada həyata keçirilir. Buna görə də şəxsi sığorta dedikdə, bir qayda olaraq, könüllü sığorta nəzərdə tutulur. İnkişaf etmiş bazar ölkələrinin hamısında insanların sığortası geniş yayılıb. İndi o, keçmiş sosialist ölkələrinə də dərindən nüfuz etməkdədir. İnkişaf etmiş ölkələrdə (ABŞ, Almaniya, Yaponiya, Böyük Britaniya və s.) toplanan pulun həcminə görə insan sığortası birinci yeri tutur. Sığortanın məlum növləri, hər bir insanın taleyi ilə ilişgili olduğundan, mühüm sosial funksiya yerinə yetirir. Buna görə də bütün ölkələrdə insan sığortasının inkişafına və dəstəklənməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Şəxsi sığorta, başqa sözlə, insan həyatının sığortalanması deməkdir. Sığortanın bir neçə növünü özündə birləşdirdiyinə görə iqtisadiyyata dair ədəbiyyatda həyat sığortası çox zaman həyatın qarışıq sığortası adlandırılır. İnkişaflı ölkələrdə qarışıq sığorta ölüm hallarının və həyatın son çağının sığortalanmasını əhatə edir. Bizim ölkədə və bütövlükdə keçmiş sovet respublikalarında bədbəxt hadisələrdən sığorta da buraya daxil edilir. Bu variantda qarışıq sığorta məbləği o zaman ödənilir ki, müqavilə müddəti bitməmiş həyatın son dövrü sığortalanmış olsun, bədbəxt hadisə nəticəsində sağlamlıq itirilsin, sığortalanmış şəxs vəfat etmiş olsun. Bütövlükdə şəxsi sığorta həyatın, sərnişinlərin, turistlərin, nikahların, pensiyaların sığortalanması, bədbəxt hadisələrdən sığortalanma, annuitetlər və s. aiddir.
2. Həyatın sığortalanması 331
Həyatın sığortası üzrə müqavilə yalnız fiziki şəxslərlə bağlanır. Sığortaçı təşkilat sığortalananlar kontingentini seçərkən üç başlıca amili əsas götürür: yaş, sağlamlıq dərəcəsi, vətəndaşlıq. Adından da göründüyü kimi, həyat sığortası polisləri konkret şəxsin – sığortalananın həyatına əsaslanır və yalnız həmin şəxs öldükdə həyata keçirilir. Sığortanın əvvəlində sığortalanmış şəxsin adı müəyyənləşdirilir, sığorta polisinin fəaliyyət müddətində ölüm ehtimalı qiymətləndirilir. Sığortaçı o adama deyirlər ki, o, polis əsasında müəyyən işlər görə bilir və polisin ilk sahibi olur. Həyat sığortasına o növlər daxil edilir ki, orada sığorta obyekti kimi insanın həyatı çıxış edir. Həyat sığortası müqavilələri azı bir il müddətə bağlandığından burada əmanət və risk funksiyaları birləşə bilər. Məsələn, xarici ölkələrdə populyar olan belə sığorta növü ölüm halının və həyatın son çağının sığortalanmasıdır. Rusiya Federasiyasında həyatın qarışıq sığortasına daha çox bədbəxt hadisədən sığorta daxil edilir. Beləliklə, qarışıq sığorta üzrə sığorta məsuliyyəti sığortalanmış şəxs sığorta müddəti başa çatmamış ömrünün son çağını yaşayırsa; bədbəxt hadisə nəticəsində sağlamlığını itirirsə; vəfat edirsə, sığorta məbləğinin ödənməsini nəzərdə tutur:
Sığorta polisləri həm şəxsi həyatın, həm də üçüncü şəxsin həyatının sığortalanması üçün verilə bilər. Birinci halda, sığortaçı və həyatı sığorta polisilə müdafiə olunan adam eyni şəxs olur. Məsələn, hami şəxs qəfildən öləcəyi halda himayəsində olanları təmin etmək məqsədilə belə polis ala bilər. İkinci halda, verilmiş polis sığortaçıdan fərqli olan və adı göstərilən başqa bir nəfərin həyatını müdafiə edir. Əlbəttə, bu, o zaman baş verir ki, birinci şəxs həmin üçüncü şəxsin yaşamasında maraqlı olsun. Məsələn, maddi cəhətdən asılı olan şəxs asılı olduğu şəxs üçün belə polis ala bilər. Bu zaman bir faktı nəzərə almaq lazımdır ki, başqa ödəniş formasından iki sığortalanmış şəxs istifadə edə bilər; bu forma, adətən, ailə cütlərinə tətbiq olunur. Sığorta marağı varsa, istifadəçilərin sayının artırılmasına da yol verilir. Bu növ həyatın birgə sığortası adlanır. Həyat sığortasının bu növündə maraq ya birinci, ya da ikinci ölümə əsaslanır. Birinci ölüm üzrə həyatın qarışıq sığorta polisi ödənişin iki sığortalanmış şəxsdən birincisinin ölümü zamanı verilməsini nəzərdə tutur. İkinci ölüm üzrə birgə sığorta polisini, adətən, son sağ qalanın sığorta polisi adlandırırlar. Ondan əsas etibarilə yüksək vərəsəlik vergisinə qarşı xəbərdarlıq tədbiri kimi, bəzən isə investisiya qismində istifadə olunur. Həyat sığortası polisləri bir neçə qrupa bölünür: 332
- Təcili sığortalama. Müqavilədə nəzərdə tutulmuş müəyyən müddətdə ölümün mümkünlüyündən müdafiə üçün istifadə olunur. Ölüm müqavilədə göstərilmiş müddətdə baş vermirsə, heç bir sığorta ödənişi verilmir, sığortaçı köçürdüyü sığorta pulunu geri ala bilmir. Buna görə də sığorta pulu çox aşağı olur. - Ömürlük sığortalama. Adətən, həyatın müdafiəsi üçün istifadə edilir. Sığorta məbləği sığortalanan şəxs öldükdə verilir. Ömürlük sığorta müqavilələri uzun müddətə bağlanılır. Buna görə də ömürlük sığorta polislərinə investisiya tərkibləri daxil edilir və müəyyən mərhələdə onlar gəlir gətirir. - Ömrün son çağının sığortalanması investisiya əməliyyatı kimi gerçəkləşdirilir, bu zaman müqavilələr investisiya sazişləri kimi bağlanır. Burada polislər sığorta məbləğinin müəyyən gələcək vaxtda və ya bu müddət başa çatmamış ölüm halı baş verdikdə ödənməsini nəzərdə tutur. Bu polislərdə müdafiə elementi iştirak edir. Bir qayda olaraq, həyatın qarışıq sığortasında son vaxtlar yaş senzi genişləndirilir, müqavilə bağlanan anda müvafiq şəxsin sağlamlığı ilə bağlı məhdudiyyətlər aradan qaldırılır. Hazırda sığorta müqaviləsi 16 yaşından 77 yaşına qədər olan vətəndaşlarla bağlanır. Başlanğıc yaş sığortalananların müəyyən olunmuş hüquqi imkanlara malik olması və onun vətəndaşlığını təsdiq edən sənəd əsasında müəyyənləşdirilir. Son maksimal yaş həddi müəyyənləşdirilən zaman isə ölkə əhalisinin orta ömrü əsas götürülür. Sığortalananlar ancaq Ölkənin bütün vətəndaşları, eləcə də vətəndaşlığı olmayan, lakin ölkədə daimi yaşayan əcnəbilər həyatlarını sığortalaya bilərlər. Sağlamlıq vəziyyətinə görə məhdudiyyət dedikdə işləməyən birinci qrup əlillərlə müqavilənin bağlanmaması nəzərdə tutulur. Həyatın qarışıq sığortası üzrə hər bir vətəndaş yalnız özünü sığortalada bilər. Tərəflərin razılığı ilə müqavilələr istənilən sığorta məbləğinə bağlanır. Bu məbləğin ölçüsü praktik olaraq sığortalanan şəxslərin maddi imkanlarına uyğunlaşdırılır. Sığorta məbləği
çoxaldıqca sığorta
ayırmalarının da çoxalması sığortalananların imkanlarının sığorta məbləğindən artıq olmasını vacib edir. Həyatın qarışıq sığortası üzrə sığorta ayırmaları sığortalanan şəxsin orta aylıq əməkhaqqının təxminən 5-6%-ni təşkil edir. Sığorta müddəti başa çatarkən bədbəxt hadisə nəticəsində sağlamlıq itirildikdə sığorta məbləğini məhz sığortalanmış şəxsin özü alır. Digər şəxs bu məbləği yalnız o halda ala bilər ki, sığortalanmış adam ona notarial qaydada təsdiqlənmiş etibarnamə vermiş olsun. Sığortalanmış şəxs öldükdə isə alınmamış məbləğ mərhumun varislərinə verilir. 333
Sığortanın şərtlərində qabaqcadan nəzərə alınır ki, sığortalanan şəxs sığorta müqaviləsi bağlayarkən özünün öləcəyi təqdirdə sığorta məbləğini alacaq şəxsi təyin edə bilər. Sığortalanana icazə verilir ki, qohumluq dərəcəsindən asılı olmayaraq istənilən fiziki şəxsi özünə varis seçsin. Sığortalanmış şəxs öldükdə sığorta məbləği əvvəlcədən təyin olunmuş şəxsə ödənilir. Ölmüş alıcının əvəzləyicisi, yaxud qanuni sələfləri hesablanmış məbləği şəxsin ölüm günündən sonrakı üç il müddətində ala bilərlər. Mövcud qanunvericiliyə görə, ölmüş vətəndaşın qanuni sələfi onun övladları, həyat yoldaşı və valideynləri hesab edilir. İkinci dərəcəli varis isə hər bir ölkənin öz mülki qanunvericiliyi ilə müəyyənləşdirilir. Çox zaman vərəsəlik hüququ qardaşa, bacıya, hər iki tərəfdən olan babaya və nənəyə verilir. İkinci dərəcəli varislər bu hüququ yalnız o zaman qəbul edə bilər ki, əsas varis olmasın və ya o, vərəsəlik hüququndan imtina etsin. Sığorta müqaviləsi 3, 5, 10, 15 və 20 il müddətinə bağlana bilər, amma bu şərtlə ki, müştərinin yaşı həmin vaxtadək 80-i keçməsin. Vətəndaşların əksəriyyəti 5 illik müqaviləyə üstünlük verir. Sığorta müddəti ilk sığorta ayırması ödənildikdən sonrakı ayın 1-dən başlanır. Lakin bu hələ müqavilənin fəaliyyəti demək deyil. Sığorta müqaviləsi ilk sığorta ayırmasının ödənildiyi gündən qüvvəyə minir. Sığorta ayırmaları cəm halında bir dəfəyə, yaxud aybaay, hissə-hissə ödənilə bilər. Qeyd edək ki, hesablaşmalar nəzəriyyəsinə uyğun olaraq sığorta ayırmaları birdəfəlik ödənildikdə onların məbləğində güzəşt edilir ki, bu da nəticə etibarilə aylıq sığorta ödənişlərinin ümumi cəmindən xeyli az olur. Sığortalanmış şəxs sığorta müqaviləsinin fəaliyyət göstərdiyi müddətdə daimi yaşayış və ya iş yerini dəyişərsə, o, müqavilə ödənişlərini köçdüyü şəhərin və rayonun sığorta şöbələrində ödəmək hüququna malikdir. Onun ərizəsinə əsasən, təzə ödəniş yeri üçün lazım olan hesab vərəqəsi tərtib olunur. Sığorta məsuliyyətinin həyatın qarışıq sığortası ilə müəyyənləşən həcmində aşağıdakı sığorta halları nəzərdə tutulur: Sığorta olunanın şəxsin sığorta müddəti bitənədək yaşaması. Burada sığorta məbləğinin ödənilməli olduğu sığorta halı sığorta olunmuş şəxsin müqavilənin qüvvədə olduğu son günədək yaşamasıdır. Bu o deməkdir ki, müqavilə son günədək qüvvədə qalmalı, yəni sığorta məbləği tam ödənilməlidir (ayba-ay, yaxud birdəfəlik). Sığorta məbləğinin alınması hüququ sığorta müddəti bitəndən sonrakı gün qüvvəyə minir. Bu zaman tam sığorta məbləği ölçüsündə ödəniş sığorta olunmuş şəxsin müqavilənin fəaliyyət göstərdiyi müddətdə baş vermiş bədbəxt hadisənin nəticələrinə görə ödəniş alıb-almamağından asılı olmayaraq verilir. Bu şərt sığorta tariflərindəki netto-dərəcələrdən irəli gəlir. Sığorta məbləği müqavilənin müddəti başa çatandan sonra üç il ərzində verilir.
334
Bədbəxt hadisə nəticəsində sağlamlığın itirilməsi. Müqavilə qüvvədə olduğu müddətdə sığorta olunmuş şəxslə bağlı bədbəxt hadisə baş verərsə, bunun nəticəsində o, müqavilədə nəzərdə tutulmuş bədən xəsarəti alarsa, sığorta məbləğinin ya sağlamlıq itkisinə uyğun bir hissəsi, ya da hamısı ödənilir. Ödəniş prinsipləri bədbəxt hadisədən sığorta zamanı olduğu kimidir. Sığortalanmış şəxsin ölməsi. Bu sığorta halının baş verməsi təyin olunmuş sığorta məbləğinin sığorta olunan şəxs sağ ikən təyin etdiyi şəxsə (yəni müqavilə kimin xeyrinə bağlanıbsa, ona) verilməsini nəzərdə tutur. Ölümün səbəbi əvvəlcədən razılaşdırılmış hallardan başqa istənilən hadisə ola bilər. Sığorta müqavilələri sığortalanmış şəxslərin ilkin həkim müayinəsi və sığortaya qəbul edilmək üçün tibbi əks-göstəriş olmadan bağlandığından, qaydalarda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, sığortalanmanın ilk mərhələsində xəstəlikdən ölmə halları üzrə sığorta məsuliyyətini məhdudlaşdırmaq zərurəti yaranır. Bununla da sığortalanmış şəxslər arasındakı ölüm hallarının tarif səviyyəsində saxlanılması təmin olunur. Məsələn, qaydalarda nəzərdə tutula bilər ki, sığortalanmış şəxs sığortalandıqdan sonrakı 6 ay ərzində yaman şişlərdən və ya ürək-damar xəstəliklərindən vəfat edərsə, ona sığorta məbləği ödənmir. Bu dövrdə sığorta məhdudiyyətinin məhdudlaşdırılması, bir o qədər əsası olmasa da, intihar hallarına da şamil edilir. Yeddinci aydan etibarən xəstəlikdən ölmə halı üzrə tam sığorta məsuliyyəti başlanır. Bütün sığorta müddəti ərzində sığortalanmış şəxsin qəsdən cinayət törətməsi və müqavilədə razılaşdırılmış bir sıra digər hüquq pozuntuları nəticəsində ölümü ilə bağlı sanksiyalar fəaliyyət göstərir. Bu sanksiyalara görə, tam sığorta məbləği əvəzinə onun ölüm gününədək ödənilmiş hissəsi qaytarılır. Beləliklə, həyatın qarışıq sığortasına əsasən, səbəbindən asılı olmayaraq ölüm üçün sığorta məsuliyyəti fəaliyyət göstərir.
3. Uşaqların sığortalanması Şəxslərin sığortasından söhbət gedərkən qeyd olunası əsas məsələlərdən biri uşaqların sığortalanmasıdır. Bu sığorta növü dünya ölkələrinin, demək olar, hamısında tətbiq edilir ki, bu da ilk növbədə dövlətin iqtisadi-demoqrafik maraqları ilə bağlıdır. Uşaqları müxtəlif adamlar – onların valideynləri, başqa qohumları, habelə digər sığortalı uşaqlar sığortalada bilərlər. Sığortaçılar ölkə vətəndaşları, həmçinin ölkə ərazisində daimi yaşayan, lakin vətəndaşlığı olmayan şəxslər, o cümlədən əcnəbilər ola bilərlər. Sığorta zamanı uşaqların mənafeyi əsas amil olduğu üçün sığortaçıların yaşı və səhhəti müqavilənin bağlanmasında rol oynamır.
335
Uşaqlar sığortalanarkən sığortaçılar və sığortalananlar müxtəlif şəxslər olur. Sığortaçı qismində uşağın valideynləri və başqa qohumları, sığortalanan qismində isə uşağın özü çıxış edir. Bu zaman sığortaçıları ən çox əmanət funksiyası cəlb edir. Buna görə də uşaqların sığorta şərtlərində üstünlük ömrün son çağının sığortalanmasına, yəni sığorta müddətinin başa çatması ilə əlaqədar olaraq sığorta məbləğinin ödənilməsinə verilir. Bu sığorta növündə eyni zamanda bədbəxt hadisələr nəticəsində sığortalanmış uşağın sağlamlığının itirilməsi və ya ölməsi ilə əlaqədar sığorta ödənişləri də nəzərdə tutulur. Bir uşaq üçün bir neçə sığorta müqaviləsi bağlana bilər. Sığortaçı şəxsin müxtəlif uşaqlar üçün bir neçə müqavilə bağlaması da mümkündür. Bu sığortanın şərtlərində sığortaçının sığortalanan uşaqla qohumluq dərəcəsini təsdiqləyən xüsusi sənəd tələb olunmur: sadəcə olaraq, qohumluq dərəcəsini göstərmək kifayətdir. Sığortalanmaya səhhətindən asılı olmayaraq 15 yaşına qədər olan uşaqlar qəbul edilir. Sığortalanmış uşağın yaşı tam rəqəmlə ifadə olunur. Məsələn, uşaq 5 yaş 2 aylıqdırsa, onun yaşı 6 göstərilir. Uşaqlar sığortalanarkən onların səhhəti nəzərə alınmaqla sığorta faizləri müxtəlif cür müəyyən edilə bilər. Sığortalanmış uşaqlar sağlamlılıqlarını itirdikdə həmin faizlər həyatın qarışıq sığortasında olduğu kimi müəyyən edilir. Sığortaçılar və sığortalanmışlar müxtəlif şəxslər olduğundan sığorta şərtlərində sığortalanan və sığortalanmış şəxslərin vəfatı zamanı müvafiq sığorta məbləğinin ödənilməsi məsələsi də nəzərə alınır. Sığortaçı vəfat edərkən sığorta məbləği aylıq sığorta ayırmasının 90%-i qədər ödənilir. Müqavilədə ayırmaların birdəfəlik verilməsi nəzərdə tutulursa və ayırmalar ödənilib qurtarıbsa, onda sığortaçının vəfatından sonra da sığorta müddəti başa çatana qədər müqavilə qüvvəsini itirmir. Müqavilə o halda da qüvvədə qalmış hesab olunur ki, uşağı sığortalamış şəxsin vəfatından sonra uşağın qohumlarından kimsə sığorta ayırmalarını ödəməkdə davam etsin. Uşaqların sığorta müqavilələri istənilən məbləğə bağlana bilər. Bu halda yalnız minimum sığorta məbləği müəyyən olunur. Sığorta müddətinin başa çatmasına az qaldıqda sığortalamış və sığortalanan şəxslər sığorta məbləğini sığorta müddəti bitməmiş sığorta orqanlarına yazılı ərizə verməklə ala bilərlər. Sığortaçı sağ ikən bu məbləği ala bilmədikdə həmin məbləğ qanuni varisə ödənilir.
336
Sığorta müqaviləsi 6 aydan 15 ilə qədər olan müddətə bağlana bilər. Sığorta müddəti uşaq 18 yaşa çatdıqda bitir. Məsələn, uşağın 15 yaşı varsa, müqavilə yalnız 3 illiyə bağlanır, yaxud köhnə müqavilənin vaxtı bir o qədər uzadılır. Uşağın yaşı 18-dirsə, müqavilə yalnız 6 aylıq müddətə bağlana bilər. Hər bir yaş dövrünə uyğun olaraq müxtəlif sığorta tarifləri müəyyən olunur. Yüklə 2,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|