Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında
79 tarixçilərinin hücumları geniş vüsət aldı. Bu zaman əsas məqsəd, “vahid millət” şüarı altında İranda yaşayan bütün qeyri-fars mil- lətlərin, xüsusən sayca ölkənin ikinci əhalisi sayılan Azərbaycan türklərinin mədəniyyətini və dilini farslaşdırmaq idi. Bu məqsə- di reallaşdırmaq üçün İranda iki cərəyan mövcud idi: birinci cə- rəyanın tərəfdarları radikal üsullardan istifadə etməklə azərbay- canlı əhalini öz ana torpaqlarından deportasiya edərək İranın daxili və cənub əyalətlərində yerləşdirməyi, ölkədə fars dilindən başqa digər dillərdə danışmağı qadağan etməyi təklif edirdilərsə (bu fikirlər başlıca olaraq “Ayənde” jurnalında təbliğ olunurdu - E.M.), ikinci cərəyanın tərəfdarları (Həsən Tağızadə və onun məsləkdaşları – E.M.) türk və digər dillərin istifadə dairəsini məhdudlaşdırmaq, məktəblərdə tədrisin yalnız fars dilində apa- rılması yolu ilə türk və digər dillərin sıradan çıxmasına nail ol- mağa çalışırdılar. H.Tağızadə, K.İranşəhr, Şəfəq Rzazadə, Mah- mud Orfan, Rəhimzadə Səfəvi, Mirzə Mahmudxan,, Əli Cəva- hürül Kəlam və başqaları “Ayənde”, “Namey-e təcəddod”, “Şə- fəq-e çorx”, “İranşəhr”, “Pərçəm”, “Tufan-e həftegi”, “Soxən”, “Daneş” kimi mürtəce qəzet və jurnallarda məqalələrlə çıxış edərək Azərbaycan dilini, onun tarixini saxtalaşdırır, azərbay- canlıları qədim farsdilli xalq hesab edərək, onların guya əvvəllər fars dilinin pəhləvi, fars, dəri, azəri ləhcələrində danışdıqlarını, yalnız monqol-tatar yürüşlərindən sonra türk dilini qəbul etdik- lərini iddia edirdilər. 1 Bu müəlliflər arasında Şəfəq Rzazadə xü- susilə fərqlənirdi. O, hələ 1924-cü ildə “Nameyi təcəddod” jur- nalında yazırdı ki, azərbaycanlıların mənşəyi ari irqindən olub, 1 Rəhimzadə S. Nofuz-e İran dər Şərq, “Şəfəq-e sorx” jurnalı, sale çəharom, №427; “İranşəhr” jurnalı, əvvəli azər 1302; Orfan M. Zəban-e farsi dər Torkestan, “Ayənde” jurnalı, tir 1304, №1; “Tufan-e həftegi”, 1307, 3 mehr; Əliyev M.M. Bəzi İran mətbuat orqanları səhifələrində Azərbaycan xalqı və onun mənşəyi məsələləri. /Azərbaycanın tarix və mədəniyyətinin burjua saxtalaşdırıcılarına qarşı, Bakı, Elm, 1978, s.205-211, s.205-206 Eynulla Mədətli 80 onlar qədim fars dilində danışırmışlar. 1 Güney Azərbaycanda XX əsrin 40-cı illərində mill hərəkat süquta uğradıldıqdan sonra İranda Azərbaycan xalqına, onun mənşəyinə tarixinə, dilinə qarşı hücumlar daha da genişləndi. Elə həmin Ş.Rzazadə “Radio İran” jurnalında azərbaycanlılar haqqında əvvəlki qərəzli fikirlərini təkrar edərək onların dil və irq baxımından İranlı, fars olduqlarını, üç min il ərzində İran bayrağı altında birləşdiklərini bildirirdi. Azərbaycan türklərinin milli-azadlıq mübarizəsindən rahatsız olan Ş. Rzazadə 1940-cı illər Pişəvəri hərəkatını nəzərdə tutaraq yazırdı ki, İran Azərbay- canının xaricilər tərəfindən istila olunmasına səbəb türk dili ol- muşdur. Onlar (Sovet hökuməti – E.M.) Azərbaycan üçün ədə- biyyat və tarix uydurub, yeni bir millət yaratdılar. Bununla onlar Azərbaycanı İrandan ayırmaq istəyirdilər. 2 O, yenə də Azərbay- can türk dilinin müstəqilliyinə qarşı çıxış edərək, azərbaycanlıla- rın əvvəlki dilinin fars dili olduğunu, sonuncunun ölkədə yeganə ədəbi dil olduğunu iddia edirdi. Keçən əsrin 40-60-cı illərində bu mürtəce mövqeni Əmir Əhmədi, İsa Şəhabi, Davud Pirniya, Mohit Təbətəbai, Məhəm- mədhəsən Gənc, Ələkbər Rizvan, Moctəba Minəvi və başqaları müdafiə edirdilər. Moctəba Minəvi “Soxən” jurnalının azər 1330-cu il, 3-cü nömrəsindəki məqaləsində Azərbaycan türkcə- sinin varlığını inkar edərək yazırdı: “İran əhalisinin bir qismini türk, bir qismini ərəb və bir qismini də farsdilli xalq adlandır- maq olmaz. Bütün İran xalqı üçün vahid milli fars dili, fars ruhu və ədəbiyyatı var. Digər xalqlar yalnız fars dili ilə mənəvi qida ala bilərlər”. 3 O, Azərbaycan türkcəsinin ədəbi dil olmadığını id- 1 Rzazadə Ş. “Türk mütəfəkkirinin fikrincə. “Nameyi tacəddod”, 8, 15, 17, dey 1303; Əliyev M.M. Bəzi İran mətbuat orqanları səhifələrində Azərbaycan xalqı və onun mənşəyi məsələləri, s.206. 2 Əliyev M.M. Bəzi İran mətbuat orqanları səhifələrində Azərbaycan xalqı və onun mənşəyi məsələləri, s.206-207. 3 Əliyev M.M. Bəzi İran mətbuat orqanları səhifələrində Azərbaycan xalqı və onun mənşəyi məsələləri, s.208. |