Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında
73 kəndiyi halda, eyni məxəzlərdə bir sıra faktlara göz yummuşdur. Məsələn, müəllif Hüseyn ibn Xələf Təbrizinin 1652-ci ildə yazıb sona çatdırdığı «Bürhane qate» əsərinə istinad edərək yazır: «Bürhane qate» əsərində Araz istilahı belə izah edilir: «Məşhur çay adıdır ki, Tiflisin kənarından və Azərbaycan ilə Arran arasından keçir». 1 Halbuki, «Bürhane qate» əsərində Arran sözü qarşısında yazılıbdır: «Azərbaycanın bir vilayətinin adıdır ki, Gəncə və Bərdə onun şəhərlərindəndir». 2 Görkəmli alim Məhəmməd Tağı Zehtabi də «Varlıq» dər- gisinin 76-77-ci sayında «Azərbaycan koca əst?» (Azərbaycan haradır?) başlığı altında dərc etdirdiyi tutarlı məqaləsində ərəb- dilli və sair məxəzlərə əsaslanaraq Arazın şimal hissəsini «Ar- ran» adlandıran «alimlərə» əsaslı cavab vermişdir. 3 Amerikada yaşayan, təbrizli tədqiqatçı Əhməd Füruğ «Varlıq» dərgisində çap etdirdiyi «Azərbaycan və İran» başlığı altında məktubunda Arazın şimal hissəsinin Arran deyil, Azər- baycan adlandırılması barədə bir neçə fakt göstərmişdir. Məktub müəllifi Nəsirəddin şahın dövründə yazılmış «Həqayiqul əxbar- e Nasiri» adlı əsərə istinadən yazır ki, Şuşa qalasının Ağa Mə- həmməd xan tərəfindən işğal edilməsi belə şərh edilmişdir: «Rusiya şahənşahı, günəş taclı II Yekaterina axirət dünyasına köçdükdən sonra rus qoşunu qayıtdı. Xaqani şəhid Ağa Məhəm- məd xan Şuşa qalasını ələ keçirmək üçün Azərbaycana yollan- dı». Sonra məktub müəllifi yazır: «Şuşanın Azərbaycan ərazisin- də olduğunu hələ o vaxt bilirdilər. Yoxsa yazardılar ki, Şuşanı ələ keçirmək üçün Arrana getdi». 4 1 Atabəyi T. Azərbaycan dər İrane moaser, s.21 2 Doktor Cavad Heyət. Dər bare-ye məqale-ye «Azərbaycan koca əst?» məqaləsi, s. 26 3 Zehtabi M.T. «Azərbaycan koca əst?» «Varlıq» dərgisi, 1989, № 3. 4 Furuğ Ə. Azərbaycan və İran. «Varlıq» dərgisi; Tarixi Qaçar (Həqayiq-ül əxbare Nasiri) təlife Məhəmməd Cəfər Xurmuçi. Be kuşeşe Hüseyn Xədice əz enteşarate ketabfüruşi-ye Zəvvar. Tehran, s.9. Eynulla Mədətli 74 Əmir Teymurun dilindən yazılan «Mənəm Teymure cə- hanqoşa» adlı əsərdə yazılır: «Mən Toxtamışın Qıpçaq ərazisi soltanı olduğunu bilirdim. О, Qaf dağının o tərəfində yerləşmiş- di. Mən Azərbaycandan onun ölkəsinə getmək üçün Qaf dağın- dan keçməli idim. Qaf Azərbaycan ilə Qıpçaq ərazisi arasında yerləşir». Yenə Əmir Teymur Suriyanı işğal etdikdən sonra Qa- car elinin Suriyadan Türküstana köçürülməsi barədə fərman ve- rir. Lakin Qacar eli Azərbaycana gəlib çatdıqda Gəncə və İrə- vanda sakin olurlar. Məktub müəllifi təbrizli doktor Əhməd Fü- ruğ yazır: «Bu faktdan məlum olur ki, Gəncə və İrəvan Azər- baycan şəhərləri idi. Yoxsa deməliydi ki, Arrana çatacaq İrəvan və Gəncədə sakin oldular» 1 . Səməd Sərdariniya Tehranda fars dilində nəşr olunan «Ayine-ye pejuheş» adlı dərginin 1997-ci il avqust-sentyabr ta- rixli 3-cü sayında «Nəqd-e yek noqte əz yek ketab. Ərran vila- yəti əst əz Azərbaycan» («Bir kitabın incə məsələsinə bir tənqid. Arran Azərbaycan vilayətidir») başlığı altında yazdığı məqalə- sində Qulamrza Qolizəvarənin fars dilində yazıb çap etdirdiyi «Mərkəzi Asiyanın siyasi və tarixi coğrafiyası» adlı əsərinə ca- vab olaraq yazmışdır: «Arazın şimalı, Azərbaycan Respublika- sının həqiqi və tarixi adı Azərbaycan olmuş və olmaqdadır». Qum Elmiyyə Hovzəsinin islami təbliğat dəftərinin nəşriyyəsi olan həmin kitabın 187-ci səhifəsində deyilir: «İslamiyyət döv- ründə Arran adlanan bölgə rusların siyasi təhriki ilə təhrif olu- naraq, coğrafi adlar əksinə adlanmışdır. Halbuki, bu məntəqə Zaqafqaziyada Kür ilə Araz çayı arasında yerləşir. Müəllif Kür ilə Araz çayı arasındakı bölgəni Arran adlandırmışdır. Səməd Sərdariniya yazır ki, əslində, Arran vilayəti Həmdulla Qəzviniyə əsasən Kür ilə Araz çayı arasında yerləşmişdir. Lakin Arranın Araz çayı ilə Xəzər dənizi arasında yerləşdiyi qeyd edilməmiş- dir. Halbuki Azərbaycan Respublikası Arrandan əlavə Şirvan, 1 Füruğ Ə. Azərbaycan və İran. «Varlıq» dərgisi, s. 11. Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında 75 Muğan, Talış və sair əraziləri də əhatə edir. Əslində, həmin mən- təqə, yəni Araz ilə Kür çayı arasında yerləşmiş ərazi İslamiyyət dövründə Arran adlanmış, XIII əsrdə Qarabağ adı ilə əvəz edil- mişdir. Mirzə Məhəmməd xan Qəzvininin yazdığı kimi bir neçə dəfə adı dəyişdirilib və Arran yerinə Qarabağ deyilmişdir. Hal- hazırda Qarabağ Azərbaycan Respublikası vilayətlərindən biri- dir. XVII əsr müəllifi Məhəmmədhüseyn ibn Xələf Təbrizi 1633-1634-cü illərdə Hindistanda yazmış olduğu «Bürhan-i Qa- te» adlı lüğətnaməsində «Arran» haqqında yazır: «Arran Azər- baycanda bir vilayətin adıdır. Gəncə və Bərdə orada yerləşir». Mirzə Səmianın 1724-1725-ci illərdə yazdığı «Təzkirət-əl-mu- luk» əsərində Azərbaycan əyaləti dörd bəylərbəylikdən - Təbriz, Çuxursəd (indiki Ermənistan ərazisi - red.), Qarabağ və Şirvan- dan ibarət olmuşdur. Sonra Səməd Sərdariniya yazır: «Tarixi sə- nədlərə əsasən nəinki keçmiş Arran və indiki Qarabağ vilayəti Azərbaycan əyalətinin bir hissəsi olub, həm də İrəvan və onun ətraf bölgəsi olan Çuxursəd Azərbaycan vilayətlərindən biri olub və oranın əhalisi müsəlmanlardan ibarət olmuşdur». 1 Səməd Sərdariniya qeyd edir ki, «müxtəlif qaynaqlardan aldığımız sənədlər və dəlillər təsdiq edir ki, Azərbaycan adı Azərbaycan Respublikasının həqiqi və tarixi adı olmuş və ol- maqdadır. Lakin elə bir şərait yaranmışdır ki, yenicə istiqlaliyyət əldə etmiş və əhalisi şiə məzhəbindən olan Azərbaycan Respub- likası hər tərəfdən hücuma məruz qalmışdır və indi torpaqlarının 20 faizindən çoxu Böyük Ermənistan xülyasında olan rəhmsiz qonşunun işğalı altındadır. Qulamrza Qolizəvarə də haqlı olaraq Azərbaycanı «Yaralı Respublika» adlandırmışdır. Belə şəraitdə həqiqətdən uzaq bir müddəanın irəli sürülməsi yalnız islam düşmənlərinin xeyrinə və müsəlmanların zərərinədir. Halbuki hazırda müsəlmanların daha çox birləşməsinə və həmrəyliyinə 1 Sərdariniya S. Nəqde yek noqte əz yek ketab. Ərran vilayəti əst əz Azər- baycan. «Ayine-ye pejuheş» dərgisi, 1997, avqust-sentyabr, № 3, s. 36-37. Eynulla Mədətli 76 ehtiyac vardır». 1 Beləliklə, İran tarixşünaslığı paniranizm nəzəriyyəsi möv- qeyindən çıxış edərək Azərbaycan xalqının mənşəyini və tarixi- ni, Azərbaycanın tarixi coğrafiyasını, dövlətçilik tarixini saxta- laşdırmaqla əslində müəyyən dairələrin millətçi-şovinist siya- sətinə xidmət edirlər. Bu isə Azərbaycan və İran xalqlarının mə- nafeyinə zidd olmaqla yanaşı, hər iki xalqın yaxınlaşmasında, onlar arasında bərabərhüquqlu münasibətlərin inkişafında ma- raqlı olmayan qüvvələrin xeyrinədir. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|