Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında
65 tinin mərkəzi hakimiyyətinin tabeliyində olduğunu iddia edirlər. Halbuki, Nadir şahın ölümündən Kərim xan Zəndin hakimiyyə- tinə gəlməsinə qədər 13 il ərzində İranın özündə hər hansı mər- kəzləşdirilmiş dövlətdən söhbət belə gedə bilməzdi. Əslində Kə- rim xan Zəndin dövründə və onun ölümündən sonra da Azər- baycan ərazisindəki dövlətlər (xanlıqlar) tam müstəqil daxili və xarici siyasət aparırdılar. Paniranizm mövqeyində duraraq Azərbaycanın etnik və si- yasi tarixinə, tarixi coğrafiyasını saxtalaşdıran İran tarixçilərinin qeyri-obyektiv fikirlərinə qarşı İranın azərbaycanlı ziyalıları da çıxış edirlər. Teymur Pirhaşimi 1985-ci ildə «Varlıq» dərgisinin iyun- iyul tarixli 3-4-cü sayında fars dilində nəşr etdirdiyi “Arran vila- yəti əst əz Azərbaycan” (“Arran Azərbaycan vilayətidir”) başlıqlı məqaləsində yazmışdır: “Bu kitablarda yazılanların yeniliyi yoxdur, çox da qədim deyildir, bu mübahisə xüsusi nəzərlər əsasında 50 il bundan öncə başlayıb və başlıqlarının müxtəlif olmasına baxmayaraq, möhtəvaları birdir. Məqsədləri, əsasən, üç hədəfi təlqin etməkdir: 1. Araz çayının şimal və cənu- bunda sakin əhalinin dili bir olmamışdır. 2. Arazın şimalındakı ərazi “Arran” adlanmış və heç vaxt “Azərbaycan” adlanmamış- dır. 3. Araz çayının şimal və cənubunda sakin əhali soykökü və etnik cəhətdən bir olmamışdır. Sonra məqalə müəllifi yazır ki, birinci və üçüncü hədəf barədə deməliyəm ki, hamı bilir ki, Araz çayının şimal və cənub hissəsində sakin əhalinin soykökü və dili birdir. Bunu isbat etmək üçün dəlil və məntiqə ehtiyac yoxdur. Bu gün bütün dünyada bir nəfər tapılmaz ki, Arazın şimal və cənubunda sakin əhalinin dil və soykökünün bir olmasını inkar etmiş olsun. Arranın Azərbaycan olub-olmaması barədə deməli- yəm ki, aran isti yer deməkdir. Bu gün də deyirlər ki, el aran- dadır və ya el arandan qayıdıb, yaylağa gəldi”. 1 Azərbaycanda 1 Pirhaşimi T. Arran vilayəti əst əz Azərbaycan. «Varlıq» dərgisi, 1985, № 3- 4, s. 54. Eynulla Mədətli 66 isti yer Aran adlanır. Onun əsas hissəsi Muğan düzüdür ki, onun bir hissəsi Arazın şimalında, digər hissəsi cənubunda yerləşir. Meşgin, Astara, Lənkəran da Arran hesab olunur. T.Pirhaşimi sonra yazır: “Arazı Azərbaycanın şimal sərhədi, cənubunu isə Arranın son sərhədi hesab etmək düzgün deyildir. Necə ki, bu gün Zayandərud çayı İsfahanın ortasından keçir. Araz çayı da onların arasından keçir. Türkmançay müqaviləsindən sonra bir şəhərin yarısı cənubda, digər yarısı Arazın şimalında qaldı. Bir əsrdən artıq bu yerlərin əhalisi öz qohumları ilə gəl-get edirdilər və bir-biri ilə qohum olurdular və heç bir rəsmi icazə almağa ehtiyac yox idi. Yalnız Rza şahın hakimiyyəti dövründə bu ba- rədə çətinliklər törədildi və sərhədlər bağladıldı”. 1 Doktor Cavad Heyət «Varlıq» dərgisinin 1990-cı il ok- tyabr-noyabr tarixli sayında Cəlal Mətininin “Azərbaycan hara- dır?” başlığı altında fars dilində yazdığı məqalədə Cəlal Mətini və İnayətullah Rza kimi «tarixçilərə» tutarlı cavab vermişdir. Çünki Cəlal Mətini də Amerikada yaşayan İran təbəələrinin ora- da nəşr etdirdikləri “Məcəlle-ye İranşenasi” adlı dərginin 1989- cu il tarixli üçüncü sayında “Azərbaycan haradır?” adlı fars dilində yazdığı məqalədə Azərbaycanın şimal hissəsini Arran adlandırmışdır. Cavad Heyət yazır ki, həmin məqalənin məzmu- nu digər şovinistlər və irqçilərin yazıları kimi qərəzlidir və tarixi vaqiyyətlərlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Cəlal Mətini də öz məqalə- sində sübut etməyə çalışmışdır ki, guya Arazın şimal ərazisi heç vaxt Azərbaycan olmamış, yalnız 1918-ci ildə siyasi məqsədlər baxımından Osmanlı pantürkist hökumətinin köməkliyi ilə iş başına gətirilmiş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövləti tərəfin- dən Osmanlı hökumətinin təzyiqi ilə Arazın şimal hissəsini ilk dəfə “Azərbaycan” adlandırmışlar. Onların əsas siyasi məqsədi sonralar Azərbaycanı birləşdirmək olmuşdur. İki il sonra Azər- baycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti bolşevik hökumətinin qır- 1 Pirhaşimi T. Arran vilayəti əst əz Azərbaycan. «Varlıq» dərgisi, 1985, № 3- 4, s. 55. |