Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında
95 rincə, həmin kitabda «Şimali Azərbaycan» və «Cənubi Azərbay- can» kimi coğrafi istilahlar işlətməklə siyasi məqsədlər güdül- müş və Araz çayının hər iki tərəfində yerləşmiş İran Azərbay- canı ilə indiki Azərbaycan Respublikası adlanan Azərbaycanın vahidliyini sübut etməyə çalışmışlar. 1 Turac Atabəyi də sələfləri Əhməd Kəsrəvi, İnayətullah Rza və başqaları kimi türkdilli tayfaların yalnız XI əsrdə Azər- baycan ərazisinə daxil olduğunu iddia edərək yazır: «İki min çadırdan ibarət ilk oğuz dəstələri 1020-ci ildə Azərbaycana daxil olub Rəvvadi Vəhsudan tərəfindən qarşılandılar. 1044-cü ildə isə yenidən beş min türkman Diyarbəkir və Ermənistan yolu ilə Mesopotamiyadan Azərbaycana daxil olub Xoy şəhərini ələ ke- çirdilər. Bu yeni gəlmələrin özləri ilə Azərbaycana gətirdikləri dil, cənub-qərbi oğuz türklərinin dilindən ibarət idi və Azərbay- can türklər tərəfindən işğal olunmamışdan qabaq yerli əhalinin danışdığı azəri dilinin yerini tutdu və Azərbaycanda müsəllət bir dilə çevrildi. 2 Müəllif, hətta XVI əsrdə belə türk dilinin Azər- baycanda geniş yayılması nəticəsində azəri dilindən nadir hal- larda əsər və izlər qaldığını yazır. 3 Qulamrza Quşçi «Varlıq» dərgisinin 1994-cü il oktyabr- dekabr tarixli sayında dərc etdirdiyi «Zəbane torki və tork zəba- nene İran» («Türk dili və İran türkdilliləri») adlı məqaləsində ilk türkdillilərin Azərbaycana mühacirət etməsini miladdan qabaq VII əsrdə sakların Azərbaycana köçməsi ilə əlaqələndirir. Müəl- lif yazır ki, Əhəmənilər dövləti təşkil olunandan iki yüz il öncə, eramızdan əvvəl VII əsrdə türkdillilər Azərbaycana gəlmişdirlər. Miladi IV-V əsrlərdə isə Hun türkləri Azərbaycandakı sak tay- faları ilə birləşir. Bulqar, xəzər, ağacəri, sabir və digər türkdilli etnik dəstələr də Azərbaycanda əski türklərə əlavə olundular. Sağurilər 460-cı ildə Xəzər dənizinin qərb sahillərində Sasani- 1 Atabəyi T. Azərbaycan dər İrane moaser, s.20 2 Atabəyi T. Azərbaycan dər İrane moaser, s. 22. 3 Atabəyi T. Azərbaycan dər İrane moaser, s. 22. Eynulla Mədətli 96 lərlə döyüşdülər... Azərbaycanda münbit və yüksək məhsul ve- rən torpaqların və yaşıllıqların mövcud olması nəticəsində qə- dimlərdə Azərbaycanda sakin olmuş türkdilli tayfalara, həmin əraziyə mühacirət etmiş xeyli türkdilli tayfalar da qoşuldular. Bundan əlavə bəzi tədqiqatçılara görə şumerlər də türkdilli ol- muşlar və onların beş min il bundan öncə Orta Asiyadan (indiki Qərbi Türküstandan) İrana, xüsusilə Azərbaycana gəlmələri eh- timalı həqiqətə yaxındır. Əksər tarixi sənədlərdə Azərbaycan türklərin ərazisi kimi göstərilmişdir. Azərbaycanın şimal və cə- nubunda, Xəzərin qərbində türklərin böyük tayfası olan Xəzər türklərindən əlavə peçeneq, qıpçaq, oğuz və türkmənlər ilk türk- dilli Qəznəvi dövlətinin təşkili ilə İrana axışıb gəldilər. Azər- baycandan əlavə Xəzərin şərq sahilləri və Xorasan da türkdillilə- rin məskəninə çevrildi. Bir sözlə, Qəznəvilərin təşkil etdiyi ilk türkdilli dövlətdən Qacarlar dövrünə qədər türkdillilər min il geniş İran ərazisində hökmranlıq etmişlər... 1 Cavad Heyət «Varlıq» dərgisinin 1993-cü il yanvar-mart tarixli sayında «Azərbaycanın türkləşməsi və Azəri türkcəsinin təşəkkülü» adlı məqaləsində Azərbaycan alimlərindən Ə.Dəmir- çizadə, Tofiq Hacıyev, Nizami Xudiyev, Aydın Məmmədov, Mahmud İsmayılovun, Türkiyə alimi Osman Tunanın əsərlərinə istinadən belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, türklər Azərbaycanda, hətta miladdan öncə yaşamış, Azərbaycan xalqı III-VII əsrlərdə türkləşmiş və VIII əsrdə Azərbaycan türk dili formalaşmışdır. Müəllifin yazdığına görə, hətta Şumer-türk sözlərinin qovşaq dil olması nəticəsində Şumer mədəniyyətinin təşəkkülündə türk etnosu bilavasitə və ya dolayı yol ilə iştirak etmişdir. 2 Turəc Atabəyi azərbaycanlıların bir millət olub, milli muxtariyyət hüququnu şübhə altına alaraq aşağıdakı suallara 1 Quşçi Q. Zəban-e torki və tork zəbanane İrani. «Varlıq» dərgisi, 1994, oktyabr-dekabr, № 94-3, s. 70. 2 «Varlıq» dərgisi, 1993, yanvar-mart, № 87, s. 8-10; Doktor Cavad Heyət. Azəri türkcəsinin tarixinə bir baxış. «Varlıq» dərgisi, 1979, aprel, 1 sayı, s. 20-21 |