Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında
97 cavab verməyə cəhd göstərmişdir: 1. Azərbaycanlılar bir millət və ya etnik qrupdur? 2. Sadəliklə özünü millət adlandıran əhali- nin bir hissəsi milli muxtariyyətdən faydalana bilərmi? Onlar müstəqil ölkə, dövlət yarada bilərmi? 3. Türklər millətdir ya üm- mət? 4. İranlılar bir ümmət, bir millət, ya əhalidir? Müəllifin fikrincə, «azərbaycanlı» məfhumu etnik qrup əvəzinə millət adlandırılmışdır. Sonra Turəc Atabəki belə bir sual irəli sürür: əhalinin bir dəstəsi sadəliklə özünü millət adlan- dırırsa, muxtarlıq hüququndan istifadə edə bilərmi və ya müs- təqil bir ölkə təşkil edə bilərmi? Əgər cavab mənfi olsa, ayrıca bir millətin təşkili üçün hansı meyarlar lazımdır? Müəllif öz siyasi məqsədinə nail olmaq üçün azərbaycanlı- ları millət deyil, etnik qrup, həm də eyni dindən olan əhalini millət və ümmət adlandırmışdır. Bundan başqa, müəllif millət ilə rəiyyəti sinonim kimi hesab edir. Halbuki rəiyyət müxtəlif millətlərin tərkibindən ibarətdir. Müəllifin əsas məqsədi İranda müxtəlif millətlərin deyil, İran millətinin sakin olmasını iddia etməkdir. O yazır: «Rza şah dövründə İranda yeni dövlət və mil- lət əmələ gəldi. Azərbaycanlılar da, etnik qrup kimi İranda sakin digər etnik qruplarla İran millətini təşkil etdilər». 1 Azərbaycan türklərinin tarixinin və dilinin saxtalaşdırıldığı son nəşrlərdən biri İranın ali ruhani rəhbəri Seyyid Əli Xamene- yinin müşaviri, keçmiş xarici işlər naziri Əli Əkbər Velayətinin Azərbaycanın qədim tarixinə dair kitabıdır. 2 Azərbaycanda İs- lamdan öncəki dövrün tarixini əhatə edən 176 səhifəlik kitabda “Azərbaycanın adı”, “Azərbaycan şəhərləri və bölgələrinin tari- xi”, “Azəri dili”, “Azərilərin dini” və “Qədim Azərbaycanın iq- tisadiyyatı” başlıqları altında bölmələr yer almışdır. Tehranın Əmir Kəbir nəşriyyatı tərəfindən nəşr edilən bu kitabın ana xət- tini pan-İranist təbliğatları, yəni bugünkü Azərbaycan əhalisinin türk deyil, bəlkə türkdilli olması və qədim İran dillərindən olan 1 Atabəyi T. Azərbaycan dər İrane moaser, s.22 2 Yenə orada. Eynulla Mədətli 98 azəri dilinin türk tayfalarının hücumu nəticəsində aradan get- məsinin təlqin edilməsi təşkil edir. Müəllif ön sözündə bu kitabı yazmaqda əsas məqsədinin İran yurdunun coğrafiya, tarix və mədəni xüsusiyyətlərini tanıtdırmaq hədəfi olduğunu vurğulayır: “Burada İran deyəndə, İranın mədəniyyət və tarixi həyatında bu ölkənin parçaları olan bütün ərazi qəsd edilir, yəni həm bu gün İranın siyasi coğrafiyasında yerləşən torpaqlar, həm də tarixin enişli-yoxuşlu dövrlərində İrandan ayrılan ərazi”. 1 Qeyd edək ki, Ə. Ə. Velayəti İranın anti-türk mövqeyində dayanan siyasətçilə- rindən biri kimi tanınır. Müasir İranda şah rejiminin milli siyasəti bəzi modifika- siyalarla demək olar ki, davam etməkdədir. Azərbaycan türk di- lini fars dilinin bir ləhcəsi saymaqda davam edən İslam höku- mətinin siyasi və ideoloji dairələri Azərbaycan dilinin inkişafına mümkün dərəcədə mane olmağa çalışır, bu dildə təhsilə və tədrisə imkan vermirlər. Radio, televiziya verilişlərinin, mətbuat orqanlarının Azərbaycan dilində olan materialları isə qəsdən elə təşkil edilir ki, bu dilin fars dilinin korlanmış bir qolu olması haqqında fikirləri təsdiq etsin. Doğrudan da həmin verilişləri iz- ləyən, qəzet materiallarını oxuyan insan bu dilin əsil Azərbay- can türk dili olduğuna əsla inanmaz. Halbuki, İranın Şimali Azərbaycana televiziya-radio kanalları ilə yayımlanan təbliğat verilişlərində kifayət qədər səlis azərbaycancadan istifadə olu- nur. İran tarixçilərinin Azərbaycan xalqının tarixi və dili ilə bağlı qeyri-elmi iddiaları istər şah rejiminin, istərsə də İslam Respublikası hökumətinin rəsmi milli siyasəti ilə üst-üstə düşür. İran tarixçiləri Azərbaycan türklərinin özünəməxsus milli mədəniyyətini də inkar edərək, bu mədəniyyəti lokal mədəniy- yət hesab edir, onu böyük İran mədəniyyətindən kənarda təsəv- vür etmir. Əlbəttə, türk və İran xalqlarının uzun əsrlər boyu bir- likdə yaşamaları onların mədəniyyətlərinin, ədəbiyyatlarının bir- 1 Velayəti Ə.Ə. Azərbaycan: dər dövran-e piş əz eslam. Tehran, Əmir Kəbir, 1382, s. 5. |