Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında
41 kişafı məsələlərinə münasibətdə paniranist mövqedən yanaşaraq ciddi tarixi saxtalaşdırmalara yol vermişdir. Ə.Kəsrəvi ictimai- dini xarakterli əsərlərində xurafatı, hər cür dini radikalizmi tən- qid edirdi. Onun irəli sürdüyü «pak din» ideyası ətrafında bir çox adamlar, xüsusilə gənclər toplanaraq, ölümündən sonra da onun ideyalarını davam etdirməyə çalışırdılar. Əksər İran tarixçiləri Cənubi və Şimali Azərbaycanın tari- xən başqa-başqa ölkələr olduğunu sübut etmək üçün, bununla da Azərbaycan xalqının etnik-tarixi birliyini inkar etmək üçün, qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan toponiminin və etnoniminin ət- rafında diskusiyalar açır, müxtəlif mənbələrdəki məlumatları kontekstdən çıxarmaqla bu toponimin ancaq hazırda İran İslam Respublikasının ərazisində olan Azərbaycana aid olduğunu gös- tərməyə çalışırlar. Seyid Əhməd Kəsrəvi 1928-ci ildə Tehranda çap etdirdiyi “Şəhriyaran-e qomnam” adlı əsərində yazır: “Təəc- cüblüdür ki, Arrana indi Azərbaycan adı vermişlər. Baxmayaraq ki, Azərbaycan və ya Azərbayeqan Arranın yanında yerləşmiş di- gər ərazinin adıdır. Ən qədimdən əldə məlumat vardır ki, bu iki ərazi həmişə bir-birindən ayrı olmuş və heç vaxt Arran, Azər- baycan adlanmamışdır...”. 1 Həmin fikri eynilə Mehrdad Azəri də 1982-ci ildə Tehranda çap etdirdiyi “Azərbaycan və nəğmeha-ye taze-ye estemargəran” adlı əsərində, 2 Səyavuş Bəşiri isə 1984-cü ildə Parisdə nəşr etdirdiyi “Azər-Azərbayqan” adlı əsərində 3 tək- rar etmişlər. M.C.Məşkur da Azərbaycanın adının tarixi ad ol- madığını, siyasi və yeni bir istilah olduğunu iddia etmişdir. 4 Qeyd etmək lazımdır ki, İnayətullah Rza tərəfindən bu məsələlər qabarıq şəkildə irəli sürülməklə kobud surətdə saxta- laşdırılmışdır. İ. Rzanın hələ 1981-ci ildə İran İslam Cümhuriy- 1 Kəsrəvi Ə. «Şəhriyaran-e qomnam». Tehran, 1928, s 246, 265. 2 Azəri M. Azərbaycan və nəğmeha-ye taze-ye estemargəran, Tehran, 1982, s. 23. 3 Bəşiri S. Azər-Azərbaycan, Paris, 1984, çap-e əvvəl, s. 31-41. 4 Məşkur M.C. Nəzəri be tarix-e Azərbaycan və asar-e bastani və cəmiyyətşe- nasi-ye u, s 4. Eynulla Mədətli 42 yəti İrşadi İslami Nazirliyinin tövsiyəsi ilə Tehranda nəşr olunan “Azərbaycan və Arran (Albaniya-ye-Qəfqaz)” adlı əsəri 3000 ti- rajla çap edildiyi halda, ikinci dəfə yenə Tehranda “Mərd-e Em- ruz” nəşriyyatı tərəfindən 1983-cü ildə “Azərbaycan əz kohəntə- rin əyyam ta emruz (Azərbaycan və Ərran)” kitabı on min tirajla çap edilib yayılmışdır. 1 İ. Rzanın, həmçinin “İran və Torkan dər ruzqar-e Sasaniyan” (Sasanilər dövründə İran və Türklər) 2 və M.Azərinin “Azərbaycan və nəğmeha-ye taze-ye estemargəran” (Azərbaycan və müstəmləkəçilərin yeni nəğmələri) 3 əsərlərini qeyd etmək olar. Xüsusən İ.Rzanın “Soxəni dər piramun-e- Azərbaycan” adlı məqaləsində 4 Azərbaycanın tarixi coğrafiyası bilavasitə təhlil obyekti olmuşdur. Yeri gəlmişkən, İ.Rzanın bu məqaləsi Azərbaycan tarixçisi A.H.Fazili tərəfindən ciddi elmi arqumetlərlə tənqid edilmişdir. 5 İ.Rza Arran və Şirvan vilayətlə- rini Şimali Azərbaycan ( məqalə yazılan dövrdə Sovet Azərbay- canı), onun nəzərincə yalnız həqiqi Azərbaycan olan İran Azər- baycanının Cənubi Azərbaycan adlandırılmasını qəbul etməyərək iddia edir ki, hələ qədim zamanlardan Şimali Azərbaycanın bö- yük bir hissəsi Alban, sonralar isə Şərqi Şirvan, Albaniyanın cə- nub və qərb rayonları isə Arran adlanmışdır. O, Azərbaycan əha- lisinin Alban əhalisindən mənşə etibari ilə fərqləndiyini, Azərbay- can terminin isə İran mənşəli olduğunu, Albaniyanın qədim sa- kinlərinin arilər olduğunu təkid etməklə Azərbaycan xalqının va- 1 Rza İ. Azərbaycan və Ərran, çap-e əvvəl, Tehran, 1981; Rza İ. Azərbaycan əz kohəntərin əyyam ta emruz. Azərbaycan və Ərran, çap-e dovvom, Tehran, 1988. 2 Rza İ. İran və Torkan dər ruzeqare Sasaniyan. Tehran, 1374. Çape dovvom. 3 Azəri İ. Azərbaycan və nəğmeha-ye və məğmeha-ye taze-ye estemargəran. Tehran, 1361. 4 Rza İ. Soxəni dər piyramune-Azərbaycan // Məcəlləye “Bərrəsihaye-tarixi”, 1348, №1 5 Fazili A.H. Azərbaycan tarixinin bəzi problemlərinin İran burjua tarixçiləri tərəfindən saxtalaşdırılmasına dair.// Azərbaycanın tarix və mədəniyyətinin burjua saxtalaşdırıcılarına qarşı, Bakı, Elm, 1978, s.212-218 |