Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Eynulla Mədətli
20 - Məşrutə hərəkatı və Xiyabanı hərəkatının sosial-siyasi səbəbləri və nəticələri haqqında İran tarixçilərinin baxışlarını aydınlaşdırmaq; - Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması və fəaliyyətinə İran tarixçilərinin münasibətinə aydınlıq gətirmək; - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Qacarlar İranı ilə qar- şılıqlı əlaqələrinin İran tarixşünaslığında tədqiqi səviyyəsinə ay- dınlıq gətirməkdir. İran tarixşünaslığında Azərbaycan türklərinin tarixinin və dilinin saxtalaşdırılması istiqamətində ilk cəhdlər Ə. Kəsrəvi 1 tə- rəfindən edilmişdir. Ə. Kəsrəvinin ardınca Məhəmmədcavad Məşkur 2 , Mehrdad Azəri 3 , Əhməd Kavyanpur 4 , Cəmaləddin Fə- qih 5 , Mənuçehr Mürtəzəvi 6 , Xanləri 7 , Mənuçehr Murtəzəvini, Məhəmməd Cavad Məşkur 8 , Hüseynqulu Katebi 9 , Əbdüləli Ka- rəng 10 , M.Əzizi 11 , İzədyar 12 və başqa müəlliflər Ə.Kəsrəvinin 1 Kəsrəvi Ə. Azəri ya zəban-e bastaniye Azərbaycan, Tehran, 1309; Kəsrəvi Ə. Tarixe-hicdəhsaley-e Azərbaycan, 1333, Tehran, 1943; Əhməd Kəsrəvi. Şeyx Səfi və təbareş, Tehran, 1943; Kəsrəvi Ə. Şəhriyarane-qomnam Teh- ran, 1928; Azərbaycan, Tehran, Enteşarat-e Əmir Kəbir, , Kəsrəvi Ə. Dər piramun-e tarix.Tehran, Enteşarat-e Ferdovs, nəşr-e sevvom, 1378. 2 Məşkur M.C. Nəzəri be tarixe Azərbaycan və asare bastani və cəmiyyətşü- nasan, Tehran, 1349. 3 Azəri M. Azərbaycan və nəğmeha-ye taze-ye estemargəran. Tehran, 1361. 4 Kavyanpur Ə. Tarixe ümumiye Azərbaycan, Tehran, 1346; Əhməd Kavyanpur. Tarixe Rezaiyye, İ cild, Tehran, 1348. 5 Fəqih C. Aturpatakan (Azərbaycan) və nehzəte-ədəbi, Tehran, 1346. 6 Mortəzəvi M. Nəqşe-ye Azərbaycan.. Təbriz, 1345. 7 Xanləri. Zəban və mellət, “Soxən” jurnalı, azər və dey 1325, №67. 8 Məşkur M.C. Nəzəri be tarix-e Azərbaycan, Tehran, 1349. 9 Katebi H. Azərbaycan və vəhdəte-melliye İran, Təbriz, 1321. 10 Karəng Ə. Tati və hərzani do ləhcə əz zəban-e bastaniye Azərbaycan, Təb- riz, 1332. 11 Əzizi M. Coğrafiyaye nezamiye Azərbaycan, Tehran, 1321. 12 İzədyar. Azərbaycan və zəbane azəri. // “Ərməğan” jurnal, №68-96. Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında 21 nəzəriyyəsini öz əsərlərində davam etdirdilər. Ə.Kəsrəviçilik me- yilləri orta əsrlər dövrünə müraciət etmiş müəlliflərin əsərlərində 1 də özünü göstərirdi. Sonrakı dövrdə İran tarixşünaslığında anti-Azərbaycan is- tiqamətin inkişafında İnayətullah Rza 2 “böyük rol” oynamışdır. Onun əsərlərində Azərbaycan türklərinin tarixi, mədəniyyəti da- 1 İqbal Aştyani A. Tarix-e mofəssəl-e İran, be kuşeşe Məhəmməd Dəbirsəya- qi. Tehran, 1320. Tacbəxş Ə. İran dər zaman-i Səfəviyye, Təbriz, 1340; Rə- himzade Səfəvi. Şərhe cənge və tarix-i zendegani şah İsmayıl Səfəvi, Tehran, 1341; Şeybani N.M. Təşkil-e şahənşahiye Səfəviyye, Ehyayi vəhdəte melli, Tehran, 1346; Səbətiyan Z. Əsnad və namehayi tarix-e dövreye Səfəviyye, Tehran, 1342; Nəvai Ə. Şah İsmayıl Səfəvi. Əsnad və müqatibat-i tarixi ba yaddaşthayi təfsili, Tehran, 1347;; Fəlsəfi N. Zendəgani-i şah Abbas-e əvvəl. Celd-e əvvəl, müqəddəmat-e səltənət-i əz vəladət tə padşahi., Tehran, 1334; Kazım M. Nameye Aləm-araye Nadiri, I cild, Moskva, 1960; Hidayət H. Tarix-i Zəndiyye, I cild, Tehran, 1334; Dehqan Ə. Sərzəmin-e Zərdoşt. Rzaiyyə. I cild, Tehran, 1348;; Cəvadi Ş. Təbriz və piramun, Təbriz, 1350;; Kavə B. Pantürkizm və İran, Tehran, 1387; Nəvin H. Tarix-e zəban-e azəri dər Azərbaycan, 1390, 271 s.; Rəşedi H. Torkan və bərrəsi-ye tarix, zəban və hoviyyət-e anha dər İran, Tehran, Əndişeye nou, 1385, 315 s.; Pərvizzar Ş. Tarix-e zəban dər Azərbaycan. 1375; Sədr Z. Kəsrət-e qovmi və hoviyyət-e melli-ye İraniyan, Tehran, Nouəndiş, 1377; Məhəmmədzade H.S. Fərzih-e zəban-e azəri və Ə.Kəsrəvi, Tehran, Təkderəxt, 1389; Moruri Ə. “Bər vəqa- ye-e mohem-me salhaye təhmili”, Daneşqah-e Təbriz, 1384; Morşidzade E. Rouşənfekran-e Azəri və hoviyyət-e melli və qovmi, Tehran. Nəşr-e Mərkəz, 1380; Nabdel E. Azərbaycan və məsəleye melli, nəşre İldırım, 1357; Fərzane Ə.M. Məbani dəstur-e zəban-e Azərbaycan, Təbriz enteşarate Şəms, 1366; Əhmədi Ə. Qovmiyyət və qovmiyyətgəra dər İran Tehran, 1386; Nateğ N. Zəban-e Azərbaycan və vəhdət-e melli-ye İran, Tehran, 1360, 115 s. 2 Rza İ. Azərbaycan və Ərran, çap-e əvvəl, Tehran, 1981; Rza İ. Azərbaycan və Ərran, çap- dovvom, Tehran, 1988; Rza İ. İran və Torkan dər ruzeqare Sasaniyan. Tehran, 1374,çape dovvom; Rza İ. Soxəni dər piramune-Azər- baycan// Məcəlləye “Bərrəsihaye-tarixi”, 1348, №1; Rza İ. Azərbaycan - əz kohəntərin əyyam ta emruz. Təbriz, Enteşarat-e Mərd-e Emruz, 1367, 263 s.; Rza İ. Torkan, panturkizm və panturanizm. Məcəlle-ye ettelaat-e seyasi və eqtesadi, şomare 57-58. |